सध्या काय वाचताय? - भाग ७

नेमके! संयत पण परिणामकारक अशी पात्रयोजना आणि ड्वायलॉक्स हे भैरप्पांचे वैशिष्ट्य इथे प्रकर्षाने दिसते.

वर्ष संपत आलं की 'वर्षातल्या सर्वोत्तम' याद्या येऊ लागतात. ही अ‍ॅमेझॉनची पुस्तकयादी. ह्यात असलेल्या नसलेल्या पुस्तकांवर इथल्या कुणाच्या काही प्रतिक्रिया?

न्यू यॉर्करनं २०१३च्या साहित्यिक मतभेदांची यादी प्रकाशित केली आहे. अनेक मतं आणि सोबतचे दुवे रोचक आहेत. त्यातले काही तर इथल्या सदस्यांना अगदी घरचेच वाटावेत

रिबेका वाचतेय.... पहिल्यांदा जितके आवडले त्यापेक्षा आत्ता जास्त आवडतेय...

'अंताजीची बखर' वाचून झाली. फार आवडली. प्रस्तावनाही आवडली. आता 'बखर अंतकाळाची' विकत घेणे आले.

नाओमी क्लाईनचे The Shock Doctrine वाचायला घेतले आहे.
मानसिक धक्क्याच्या तंत्राचा उगम व त्याचा वापर करून शिकागो स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्स (म्हणजे मुख्यतः मिल्टन फ्रीडमन) व त्यांच्या शिकागो बॉईजनी "फ्री मार्केट"च्या संकल्पना राबवण्यासाठी साऊथ अमेरिकेपासून इंडोनेशियापर्यंत कायकाय उपद्व्याप केले त्याबद्दल पहिल्या एक-दोन प्रकरणात वाचले.
धक्कादायक विपदांचा फायदा घेऊन "नवनिर्मिती" करणारा "डिझॅस्टर कॅपिटॅलिझम" व तशी परिस्थिती आल्यावर (वा आणल्यावर) उगवून याव्यात म्हणून इतर वेळी या मुक्त बाजाराच्या कल्पनांची बीजे इतस्ततः टाकत राहणारे अर्थतज्ज्ञ यांचा इतिहास रोमांचक असेल अशी खात्री आहे.

थिंकिंग स्लो and फास्ट हे पुस्तक वाचते आहे. आजूबाजूचे लहान लहान घटक आपल्या विचारांवर कसे परिणाम करतात याची काही उदाहरणे व अनॅलिसिस आतापर्यंतच्या वाचनात आला. एकंदर लेखकाने पहिल्या भागता हे मांडले आहे की - एक विचारप्रणाली "ऑटोपायलट" वर असते तर दूसरी "प्रयत्नशील /तार्किक/ कॉन्शस " मोड़ वर असते. या प्रनाल्या एकमेकींवर कशा परिणाम करतात व कशा एकत्र नांदतात.
(१) तरुण मुलांच्या एका ग्रुपला "म्हातारया माणसांशी/ वृद्धत्वाशी निगडीत" ५ वाकये बोलायला सांगितली, नंतर त्याना कुठेतरी घेऊन गेले. तेव्हा या मुलांचा चालण्याचा वेगा मन्दावल्याचे लक्षात आले.
(२) हाच प्रयोग पैशाशी संबंधित केला असता अन्य ग्रुप अधिक स्वावलम्बी, इतरांशी फटकुना वागणारा व इतराना कमी मदत करणारा झालेला आढळला.
(३) दातात आडवी पेन्सिल धरलेल्या एका ग्रुपला व ओठांचा चंबू करुनं पेन्सिल धरलेल्या दुसर्या ग्रुपला कार्टून दाखवली ज्या ग्रुपने पेन्सिल आडवी धराली होती (हसरा चेहरा) त्याना कार्टून अधिक विनोदी वाटली. दुसर्या ग्रुपला (अठ्याळ चेहरा) कार्टून कमी आवडली.

६०-७० पाने वाचून झाली आहेत. पुस्तक रोचक वाटते आहे.

अवचटांच्या मी आत्तापर्यंत वाचलेल्या पुस्तकांपैकी हे सर्वात आवडले. त्यांचे साधारण ७० च्या दशकातील लेख एकत्र करून छापलेले आहे. लेख वाचल्यावर असे वाटते की बहुतांश "होते तसेच" छापले असावेत. कारण शैली एकदम वेगळी आहे. आणि कोठेही "पॉलिटिकली करेक्ट" केलेले नाही. तेव्हा जे दिसले तसेच छापलेले आहे. "इंदिराबाईचा फेरा" हा इंदिरा गांधींच्या पुणे भेटीवर, त्याआधी व नंतर घडलेल्या गोष्टींवर लेख सर्वात जमलेला आहे. इतरही सगळे लेख आवडले. राजकीय घटनांवरचे सूक्ष्म निरीक्षण व त्यावरची मजेदार टिप्पणी वाचताना आपण पुलं तर वाचत नाहीना असे वाटते. "शिष्टमंडळ मूळ मोर्चापेक्षाही मोठे होते" सारखी वाक्ये धमाल आहेत.

१००% रेकमेण्डेशन.

मुकुंद कुळे लिखित 'लोकरहाटी' ह्या पुस्तकाचं प्रकाशन उद्या विद्या बाळ ह्यांच्या हस्ते पुण्यात होणार आहे. डॉ. सदानंद मोरे प्रमुख पाहुणे असतील. कार्यक्रमाच्या सुरुवातीला लोणी-धामणी गावच्या महिला जात्यावरच्या ओव्या सादर करणार आहेत.
स्थळ : भारत इतिहास संशोधन मंडळ, भरत नाट्य मंदिराशेजारी, सदाशिव पेठ.
शनिवार २८ डिसेंबर संध्याकाळी ५:३० वा.
पुस्तकाविषयी 'सकाळ'मधून उद्धृत -

गावाकडचं वातावरण, तिथल्या चाली-रीती, कृषी संस्कृती हे चित्र आता तसं दुर्मिळच म्हणायचं. शहरीकरणाच्या रेट्यात आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या वेगात गावांची झपाट्यानं शहरं बनत आहेत. असं असलं तरी सगळंच काही अगदी मोडीत निघालं आहे, असं नाही. दूरची खेडी अजूनही आपलं गावपण जपून आहेत. असंच गावपण टिपणारं "लोकरहाटी' हे पुस्तक प्रकाशित होत आहे येत्या 28 डिसेंबरला. पत्रकार मुकुंद कुळे यांचं हे पुस्तक मनोविकास प्रकाशनातर्फे प्रसिद्ध होत आहे. पत्रकारितेच्या निमित्तानं राज्यभर फिरताना कुळे यांना जी खेडी आणि तिथली जीवनपद्धती पाहता आली, त्याचं चित्रण या पुस्तकात असेल. लोकसाहित्याच्या ज्येष्ठ अभ्यासक डॉ. तारा भवाळकर यांची प्रदीर्घ प्रस्तावना या पुस्तकाला आहे.

'लोकसत्ता'मध्ये गेलं वर्षभर येणारं अभिजीत ताम्हणे ह्यांचं सदर 'कलाभान' आता संपलं आहे. त्याचा शेवटचा भाग आज प्रकाशित झाला. तो इथे वाचता येईल. सदराला कितपत वाचक लाभले, कुणाला काय आणि किती कळलं वगैरेंबद्दल मी सांगू शकणार नाही. पण माझ्या मते ते गेल्या वर्षातलं एक महत्त्वाचं सदर होतं. त्याची कारणं थोडक्यात सांगायची झाली तर -

मराठीतलं कलाविषयक वृत्तपत्रीय लिखाण हे मुख्यतः माहितीवजा असतं. थोडं लिखाण समीक्षात्मक असतं. आणि पुष्कळदा फक्त कोणत्या लिलावात कोणतं चित्र कितीला विकलं गेलं किंवा कुठलं चित्र चोरीला गेलं वगैरेंबद्दल बातम्या असतात. ह्या सदरानं हे सगळं टाळलं. अनेकदा कलेचं बाजारीकरण हे तुच्छतापूर्ण दृष्टीतून पाहिलं जातं. ह्या सदरानं हेसुद्धा टाळलं. त्याऐवजी त्या बाजारीकरणातून नक्की काय कलात्मक/अकलात्मक घडतं आहे ह्याविषयी त्यात भाष्य केलं गेलं. मराठी (किंवा एकंदर) कलारसिकाला पडणारे काही कळीचे प्रश्न त्यात मांडले गेले. उदाहरणार्थ, कलाकृतीला कसं अप्रोच व्हावं? कलाकृतीत सामाजिक आशयाला कितपत स्थान असावं, वगैरे. त्यांची काही प्रमाणात उत्तरं देण्याचाही प्रयत्न झाला, पण त्याहून महत्त्वाचं म्हणजे ह्या प्रश्नांकडे थोड्या वेगळ्या नजरेनं पाहता येतं ह्याची जाणीव व्हावी इतपत मांडणी त्यात केली गेली. त्यासाठी अनेक समकालीन कलाकारांचे आणि त्यांच्या कलाकृतींचे संदर्भ घेतले गेले. कलेच्या क्षेत्रात सध्या नवीन किंवा वेगळं काय घडतं आहे ह्याविषयीही वाचकाला त्यातून काही तरी कळत गेलं असेल अशी आशा आहे.

बिझनेस स्टँडर्ड वर्तमानपत्रात शंकर शर्मा यांचा एक रोचक लेख वाचला. (http://www.business-standard.com/article/economy-policy/2014-the-year-of...)
भारतीय अर्थविषयक वर्तमानपत्रे व इतर माध्यमांमध्ये शंकर शर्मा ही व्यक्ती नेहमी वादग्रस्त विधाने (व वर्तणूक) करण्यासाठी प्रसिद्ध आहे. भारतीय व जागतिक अर्थव्यवस्थेबाबत उलटसुलट विधाने करण्यात या व्यक्तीचा हात कोणी धरणार नाही. मनमोहन सिंग सरकारवर सर्वत्र टीका होत असताना या व्यक्तीने या सरकारची स्तुती केली आहे. उदा. या लेखातील खालील विधाने विशेष रोचक वाटली.

0. I see plenty of political chaos before any stability, which is a tragedy, given that India has handled the Great Recession the best of any economy, growing solidly at 7.1% since 2008, with declining debt/GDP, little sovereign debt, and sharply lower poverty and higher rural incomes. No country comes even close. I blame our slowing growth squarely on the RBI’s 3 year experiment with rate increases which have killed growth but have done nothing to inflation, because rates and consumer inflation in Indiahave almost no linkage.

No government in India’s history as ever delivered so much to so many. The data is unequivocal. And we want to boot out this government. This is what an under-analysed, over-simplified perspective results in.

1. The UPA has let courts, the CBI, the CAG become too independent, and hence deserves to suffer.

2. Markets, though, have a different problem: they have fallen in love with an under-analysed, over-simplified perspective, which posits that a Modi-led government is the magic bullet that India needs.
But serious analysts should ask serious questions: Can a majority-CM be an effective Coalition-PM?

3. Why has there been no services sector boom in Gujarat (IT, E-commerce, Software, Finance: precisely the sectors where youth expect employment generation), and why is its growth totally dependent on smokestack polluting industries (where the youth don’t want to go) like chemicals, dyes, refining, ship-breaking (Services are just 45% of Gujarat’s GSDP as compared to the 62%+ for India and other major states), with almost the entire growth coming from Refining ? Why have no new-gen manufacturing like automobiles gone to Gujarat, (save for labor-unrest driven Nano and Maruti plants, of very recent vintage) and instead have chosen Haryana, Tamil Nadu, Maharashtraas their homes?

बरेच दिवसांपासून वाचायची ठरवलेली ऑरवेलची "१९८४" कादंबरी शेवटी वाचली...
कादंबर्‍या वाचायचं वय निघून गेल्याची परत जाणीव झाली.
यात कादंबरीचा दोष नाही (कसा असेल म्हणा!)
असो,
साम्यवादी क्रांती होउन त्याच विचारसरणीचे सरकार झालेल्या "ओशनिया" या देषातल्या एका नागरीकाची ही गोष्ट आहे. मानवमुक्तीचे तत्वज्ञान सांगणारी विचारसरणीच शोषणासाठी कशी वापरली जाऊ शकते याचं कादंबरी मध्ये वर्णन आहे. कादंबरी वर्णनावरून वाटते त्याप्रमाणे काही प्रमाणात रुपकात्मक आहे. शीतयुद्ध कालीन घडामोडींशी जुळणारी वर्णने पाहून ऑरवेलच्या दूरदृष्टीचं कौतुक वाटतं (कारण ऑर्वेलचं १९५० मध्येच निधन झालं).
परंतू तत्वतः कोणत्याही व्यवस्थेचा शोषणासाठी वापर करता येऊ शकतो, असा विचार वाचून झाल्यावर मनात येत राहतो (स्नोडेन, असांजे वगैरे आहेतच पुराव्या दाखल).

अवांतर : "बिग ब्रदर इज वॉचिंग यू" हा वाक्-प्रचार याच कादंबरीवरून आलेला आहे

हा प्रश्न विचारण्यासाठी हा धागा तितकासा योग्य नाही पण गुस्ताखी करतोच ...

http://indianexpress.com/article/opinion/columns/national-interest-war-a...

ह्यात Eagles Over Bangladesh : The Indian Air Force in the 1971 Liberation War ह्या पुस्तकाचा जिक्र केलेला आहे. लेखक - by P V S Jagan Mohan , Samir Chopra

हे पुस्तक किंवा ह्या लेखकांचे दुसरे पुस्तक - The India-Pakistan Air War of 1965 - कुणी वाचलियेत का ?

चिं.त्र्यं. खानोलकर यांचे "रात्र काळी...घागर काळी" हे इथल्याच किंवा इतरत्र "सध्या काय वाचताय" स्वरूपाच्या धाग्यावर वाचून घेतलेले पुस्तक वाचतेय.

निम्मे वाचून झालेय आणि फारसे आवडले नाहीये.. पूर्ण करेन कदाचित - तसे फार मोठे नाही, पण दुसर्‍या कोणाला भेट देऊन कटवून टाकेन बहुदा कारण संग्रही ठेवण्याच्या लायकीचे वाटले नाही.

चिं.त्र्यं. खानोलकर यांचे हे मी वाचलेले पहिलेच पुस्तक(आणि कदाचित शेवटचेही ठरण्याची दाट शक्यता) पण मला ती शब्दबंबाळ शैली अजिबातच आवडली नाहीये.. "लसालसा धावत आली" वगैरे शब्द प्रयोग अगदी डोक्यात गेले. "लसालसा" जस्ट डजन्ट अ‍ॅट ऑल गो वेल विथ "धावणे" . उगाच लिहायची सुरसुरी आली म्हणून कुठलेही विशेषण कशालाही लावलेय असे निदान चार-पाच ठिकाणी वाटले.

शिवाय पात्रे जे काय वागतात त्याच्या मागे कोणतेही पटू शकेल असे प्रसंग किंवा कारण दिसत नाही. आणि "आजूबाजूचे कोणत्याही वयाचे झाडून सगळे पुरूष पाहताच वेडे होतात इतकी सुंदर स्त्री" ही कल्पनाच मला पटत नाही (आणि पूर्ण कथा याच कल्पनेभोवती फिरते). प्रत्येक व्यक्तीच्या (बायका किंवा पुरूष) स्वतःच्या सौंदर्याच्या व्याख्या असतात त्याप्रमाणे त्यांना कोणीतरी अतीव सुंदर वाटते, कोणी ठिकठाक आहे इतपतच वाटू शकते. "सर्वांनाच" भान विसरायला वगैरे लावू शकेल असं कोणी काही मला आजवर दिसलेले नाही.

A Bend in the Ganges - Manohar Malgonkar

काही पुस्तकं सहज हाताला लागतील अशी ठेवली जातात. परत परत वाचली जातात. त्यातलंच हे एक पुस्तक.

फाळणीच्या काळातलं कथानक आहे. ग्यान तलवार नावाचा गांधीवादी / अहिंसावादी तरूण परिस्थितीच्या बुक्क्यांमुळे कसा बदलत जातो याचं चित्रण आहे. टोकाचा आदर्शवाद आणि टोकाचा स्वार्थीपणा यात ग्यानची व्यक्तिरेखा हेलकावत रहाते.

ग्यानबरोबरच ही कथा देबीदयाल, त्याची बहीण सुंदरी आणि अंदमानचा जेलर असलेल्या मलिगनचीही आहे.

फाळणीवर अनेकांनी लिहिलं आहे - सदात हसन मंटो, गुलजार, भीष्म सहानी वगैरे चटकन आठवतात. माळगांवकरांचा दृष्टिकोन वेगळा आहे. ते फक्त गोष्ट सांगतात.

अनेक वर्षांपूर्वी बीबीसीची 'अ‍ॅसेंट ऑफ मॅन' ही मालिका भारतात दाखवली जायची. जेकब ब्रॉनोव्स्की हा त्याचा लेखक / सादरकर्ता आणि ती मालिका कदाचित इथल्या काही वृद्धांना आठवत असेल. त्याविषयीची एक सणसणीत आठवण नुकतीच 'न्यू यॉर्क टाइम्स'मध्ये वाचली. विज्ञान आणि नैतिकता ह्या विषयांत रस असलेल्या कुणीही आवर्जून हा लेख वाचावा (आणि अखेरचा व्हिडिओसुद्धा पाहावा) अशी शिफारस.

या वर्षी वाचलेली इंग्रजी पुस्तके:

१. अ स्पोर्ट्समन्स स्केचेसः इव्हान तुर्गेन्येव्ह

१८५२ साली प्रसिद्ध झालेला, छोट्या स्फुटांचा/व्यक्तिचित्रांचा हा संग्रह अनेक दृष्टींनी रोचक आहे. प्रामुख्याने पक्ष्यांच्या शिकारीनिमित्त भटकताना लेखकाला भेटलेल्या वल्लींचं, अनुभवांचं आणि निसर्गाचं काहीशा अलिप्त (मात्र तटस्थ नव्हे) भावनेने केलेलं वर्णन म्हणून याला 'रिअ‍ॅलिझम'च्या सदरात गणता येईल. त्याच वेळी, नेपोलियनची मोहीम (१८१२) ते रशियन राज्यक्रांती (१९१७) या कालखंडाच्या साधारण मध्यात घेतलेला तत्कालीन रशियन समाजाचा - जाचक वर्गव्यवस्था, जमीनदारी आणि छोट्या शेतकर्‍यांची हलाखीची स्थिती - या सार्‍यासह घेतलेला वेधही यात डोकावून जातो. निव्वळ साहित्यिक दृष्टीने पाहिलं तर दीर्घ पल्ल्याच्या आणि विस्तृत पटाच्या कादंबर्‍यांनी रशियन साहित्य व्यापण्यापूर्वी गाजलेलं हे पुस्तक, चेकॉव्हसारख्या लघुकथालेखकांना प्रेरणा देणारं ठरलं.

प्रवासात भेटलेल्या व्यक्तींच्या लकबींचं नेमकं वर्णन ["Yermolaï, as always, shot triumphantly; I— rather badly, after my custom. Sutchok looked on at us with the eyes of a man who has been the servant of others from his youth up; now and then he cried out: 'There, there, there's another little duck'; and he constantly rubbed his back, not with his hands, but by a peculiar movement of the shoulder-blades."] किंवा एका छोट्याशा गावी भेटलेल्या डॉक्टरने व्यक्त केलेलं मनोगत यासारख्या बाबी सॉमरसेट मॉमच्या लघुकथांची (विशेषतः 'इस्ट अँड वेस्ट') आठवण करून देतात.

मुद्दाम करायचं म्हणून नव्हे, तर कथेच्या ओघात येणारी निसर्गाची वर्णनंही सुरेख -
The heat forced us at last to go into the wood. I flung myself down under a high nut-bush, over which a slender young maple gracefully stretched its light branches. Kassyan sat down on the thick trunk of a felled birch-tree. I looked at him. The leaves faintly stirred overhead, and their thin greenish shadows crept softly to and fro over his feeble body, muffled in a dark coat, and over his little face. He did not lift his head. Bored by his silence, I lay on my back and began to admire the tranquil play of the tangled foliage on the background of the bright, far away sky. A marvelously sweet occupation it is to lie on one's back in a wood and gaze upwards! You may fancy you are looking into a bottomless sea; that it stretches wide below you; that the trees are not rising out of the earth, but, like the roots of gigantic weeds, are dropping—falling straight down into those glassy, limpid depths; the leaves on the trees are at one moment transparent as emeralds, the next, they condense into golden, almost black green. Somewhere, afar off, at the end of a slender twig, a single leaf hangs motionless against the blue patch of transparent sky, and beside it another trembles with the motion of a fish on the line, as though moving of its own will, not shaken by the wind. Round white clouds float calmly across, and calmly pass away like submarine islands; and suddenly, all this ocean, this shining ether, these branches and leaves steeped in sunlight—all is rippling, quivering in fleeting brilliance, and a fresh trembling whisper awakens like the tiny, incessant plash of suddenly stirred eddies. One does not move—one looks, and no word can tell what peace, what joy, what sweetness reigns in the heart. One looks: the deep, pure blue stirs on one's lips a smile, innocent as itself; like the clouds over the sky, and, as it were, with them, happy memories pass in slow procession over the soul, and still one fancies one's gaze goes deeper and deeper, and draws one with it up into that peaceful, shining immensity, and that one cannot be brought back from that height, that depth….

['प्रोजेक्ट गटेनबर्ग'वर हे पुस्तक प्रताधिकारमुक्तपणे उपलब्ध आहे.]

२. ब्लाईंडनेस - जोझ्ये सारामागो

एका गाडीचा चालक, सिग्नलला थांबला असताना अचानक आंधळा होतो. हा आंधळेपणा दोन दृष्टींनी निराळा असतो. एक म्हणजे, अंध झालेल्या व्यक्तीच्या डोळ्यासमोर काळ्याऐवजी सर्वत्र पांढरा रंग दिसतो आणि दुसरं म्हणजे हा आंधळेपणा संसर्गजन्य असतो. वेगाने पसरलेल्या ह्या रोगामुळे त्या देशात उडालेल्या हाहाकाराचं वर्णन म्हणजे या कादंबरीचं कथानक, असं म्हणणं हे अन्याय्य होईल.

मानवी स्वभाव, संकेत आणि नियमांवर उभा असलेला सुव्यवस्था आणि संस्कृती यांचा नाजूक डोलारा, अराजक माजल्यावर माणसांतलं उफाळून येणारं पशुत्व, नीती-अनीतीतले द्वंद्व, स्मृती आणि काळाचा प्रवाहीपणा, या सार्‍या गदारोळात दृष्टी शाबूत राहिलेल्या व्यक्तीला दृष्टीचा डोळा पाहोन 'तव भीतरी पालटू झाला' सारखा येणारा अनुभव - ह्या सार्‍या बाबी या कादंबरीत येऊन जातात.

"Magical realism is not a realism to be transfigured by the supplement of a magical perspective, but a reality which is already in and of itself magical or fantastic." या न्यायाने या कादंबरीचा समावेश डिस्टोपियन कादंबर्‍यांसोबतच जादुई वास्तववादातही करायला हवा.

३. अमेरिकन पास्टरल - फिलिप रॉथ

ज्यांना या वर्षीचं साहित्याचं नोबेल पारितोषिक मिळण्याची शक्यता आहे, अशा लेखकांच्या यादीत फिलिप रॉथ यांचं नाव गेली अनेक वर्षं येत राहिलं आहे. गेल्या वर्षी याच लेखकाचा 'गुडबाय, कोलंबस' हा संग्रह वाचला होता आणि तो आवडलाही होता. त्या पार्श्वभूमीवर 'अमेरिकन पास्टरल' या कादंबरीच्या सुरुवातीचा भाग अतिशय आवडला; पण काही पानांनंतर कादंबरी दुर्दैवाने चक्क रटाळ आणि तेच तेच मुद्दे पुन्हा उगाळणारी वाटू लागली.

न्यू जर्सीत स्थायिक झालेल्या ज्यू धर्मीय समाजाच्या दुसर्‍या आणि तिसर्‍या पिढ्यांची मुख्य प्रवाहात सामील व्हायची, दुसर्‍या महायुद्धाच्या काळातली धडपड आणि या संघर्षातलाही दोन पिढ्यांतला फरक - हे ढोबळमानाने दोन्ही पुस्तकांचं मुख्य सूत्र म्हणता येईल. 'अमेरिकन पास्टरल'मध्ये, शिक्षणाला सर्वोच्च प्राधान्य असलं तरी शालेय पातळीवरही ज्यू धर्मीय विद्यार्थी मैदानी खेळात मागे आहेत असा सामुदायिक न्यूनगंड असणार्‍या वस्तीत चक्क अष्टपैलू ज्यू धर्मीय खेळाडू पैदा होतो. त्याचं आयुष्य दृष्ट लागावं असं जाणार, अशी चिन्हं त्याच्या मध्यमवयापर्यंत दिसतात. मात्र व्हिएतनाम युद्धाच्या विरोधात टोकाची भूमिका घेणारी त्याची मुलगी या सार्‍याला सुरुंग लावते, असं हे - एका अर्थाने, तत्कालीन अमेरिकेचंच - कथानक.

एका व्यक्तीच्या जीवनातील पाच-सहा दशकांचा घेतलेला मागोवा (आणि पर्यायाने बदलत्या अमेरिकन समाजाचाही) यापूर्वी जॉन अपडाईकच्या 'रॅबिट' मालिकेत समर्थपणे येऊन गेला आहे. त्या तुलनेत 'अमेरिकन पास्टरल' बरीच थिटी पडते, हे वैयक्तिक मत.

४. केलब्स क्रॉसिंग - जेरल्डीन ब्रुक्स

स्थानिक लायब्ररी आणि पब्लिक रेडिओ स्टेशन हे दरवर्षी मिळून एक पुस्तक निवडतात. त्या वर्षी, मग त्या लेखकाची मुलाखत किंवा पुस्तकातल्या थीमवर आधारित काही कार्यक्रम अधूनमधून होत राहतात. १६६१ साली, Caleb Cheeshahteaumuck हा हार्वर्डमधून ग्रॅज्युएट झालेला पहिला नेटिव्ह अमेरिकन विद्यार्थी ठरला. त्याच्या आयुष्यावर बेतलेलं म्हणून या पुस्तकाबद्दल उत्सुकता होती.

शीर्षक जरी केलबबद्दल असलं तरी पुस्तक मुख्यतः बेथिया नावाच्या काल्पनिक मुलीच्या दृष्टिकोनातून लिहिलं गेलं आहे. त्यामुळे लिहिण्याची शैली उत्तम असली आणि त्या काळची भाषा, भूगोल आणि इतर ऐतिहासिक गोष्टी अचूक पुस्तकात याव्यात यासाठी घेतलेली मेहनत सतत जाणवत राहिली तरीही जेत्यांची संस्कृती स्वीकारायची ठरवली तरीही प्रसंगी होणारी त्रिशंकू अवस्था; नव्यानेच स्थापन झालेल्या वसाहतींची ऑक्सफर्ड-केंब्रिजसारखे प्रतिष्ठित विद्यापीठ नावारूपाला आणण्याची स्थानिकांची धडपड आणि नव्या जगातही मर्यादित असणारे धार्मिक स्वातंत्र्य या गोष्टी म्हणाव्यात इतक्या ठळकपणाने पुस्तकात येत नाहीत. त्या आल्या असत्या तर एक उत्तम 'हिस्टॉरिकल फिक्शन' वाचायला मिळाले असते.

यादीतली पुस्तकं वाचतेच आहे. सोबत 'मृच्छकटिकम्'चं राजीव नाइकांनी केलेलं भाषांतर आणि त्यावरचं त्यांचं भाष्य वाचते आहे.

बादवे: मी बरेच दिवस राजीव नाइकांचं 'नाटकातली चिन्हं' नावाचं एक पुस्तक शोधते आहे. कुठे विकत / उसनं मिळेल काय?

Their Finest Hour and a Half - Lissa Evans

लंडनवरच्या बाँबहल्ल्यांच्या ऐन भरात जनतेचं मनोधैर्य उंचावण्यासाठी एक प्रपोगंडा चित्रपट काढायचं ठरतं. पण हातीपायी धड असणार्‍या सर्वांनाच लढाईला पाठवलेलं. त्यामुळे सिनेमा बनवणारे म्हणजे काहीही अनुभव नसलेले नवशिके लोक आणि लढायच्या वयाच्या पलिकडचे म्हातारे. त्यातून काय गमतीजमती घडतात आणि शेवटी उत्तम चित्रपट कसा बनतो त्याची ही गोष्ट.

लेखिका लिसा एवन्स म्हणजे "कुमार्स अ‍ॅट नं ४२" या प्रसिद्ध कार्यक्रमाची दिग्दर्शिका.

आवडलेल्या गोष्टी:
- बाँबहल्ल्यांना कसं धैर्याने तोंड दिलं वगैरे प्रपोगंडी कथा लय आहेत. पण रहात्या घरावर बाँब पडल्यावर कशी फाटते याचं प्रामाणिक वर्णन लेखिका करते. "डिफायन्स केम लेटर, आय वॉज शिट स्केअर्ड अ‍ॅट दॅट टाईम" असं एकाने ब्लिटझचं वर्णन केलं आहे.
- मानवी भावभावना फार छान दाखवल्या आहेत.

काल रात्री 'कैरी' पुन्हा (कितव्यांदा लक्षात नाही) वाचली आणि नेहमीप्रमाणे झोपेचे खोबरे झाले.

'मृच्छकटिकम् - मातीच्या गाड्याचं प्रकरण' हे राजीव नाइकांनी केलेलं भाषांतर वाचलं. नाटक तर रोचक आहेच, पण ते संस्कृत नाटकांच्या परंपरेत (आणि जगभरातल्या नाट्यप्रवाहांतही) नक्की का नि कसं वेगळं आहे हे उलगडून सांगणारी नाइकांची पुरवणी खरी मस्त आहे.

कमी कालावधीत जास्त घटना असल्यानं (चार दिवसांत एक राज्यक्रांती आणि काही प्रेमकथा), नाटकात वाहते रस्ते स्थळ म्हणून अनेक वार वापरल्यानं, एकाच वेळी दोन ठिकाणच्या घटना दाखवणारी चित्रपटीय क्लृप्ती वापरल्यानं नाटकाचा वेग जास्त आहे. नाटकात नाटकात नेहमी भेटणार्‍या लोकांपेक्षा निराळे असे अनेक व्यवसाय आहेत (ब्राह्मण चोर, वेश्या, दासी, व्यापारी आणि घरबश्या ब्राह्मण नायक, विनोदी-लोभी खलनायक इत्यादि), तसंच ते रूढापेक्षा वेगळ्या गोष्टी करायला कचरत नाहीत. नाटकात संस्कृत आणि प्राकृत भाषांचा सामाजिक स्थान दर्शवायला उत्तम वापर केला आहे.

हे सगळं नाइकांच्या अघळपघळ शैलीत (उद्गारचिन्हांचा वापर करायला लावणारं 'मृच्छकटिकम्'चं वेगळेपण) आणि नाटकीय संज्ञा नक्की करत जात जात (उदा. नाट्यपूर्ण आणि नाट्यात्म यांतला फरक!) वाचायला फारच मजा येते.

आता मी 'त्यांची नाटकं' हे विजय केंकरेंचं पुस्तक वाचतेय (होय, लोकसत्तेत येत असलेलं सदर, बरोबर). मुख्यत्वेकरून लंडन आणि अमेरिकेतल्या नाट्यप्रयोगांबद्दल लेख आहेत. राजीव नाइकंची प्रस्तावना आहे. मजा येतेय.

This comment has been moved here.