नैतिकतेसाठी परमेश्वर हवा(च) का? – एक सर्वेक्षण

माणूस हा एक विचित्र प्राणी आहे. या प्राण्याला नाविन्याची फार हौस आहे. त्याच्यात सर्जनशीलतेची क्षमता आहे. गुंतागुंतीच्या समस्यांना योग्य उत्तरं शोधण्याची हतोटी आहे. त्यानी केलेल्या तंत्रज्ञानातील अफाट प्रगतीमुळे मानवी जीवन सुसह्य होत चालले आहे. स्वत:च्या आरोग्य स्थितीवर संशोधन करत तो आता जास्तीत जास्त वर्षे जगण्याचा प्रयत्न करत आहे. दुर्धर समजलेल्या रोगांवर औषधोपचार शोधल्यामुळे निरोगी आयुष्य जगणे त्याला आता शक्य होत आहे. परंतु एवढे करूनसुद्धा अजूनही तो अविचारांना, चुकीच्या विचारांना बळी पडतोच आहे. याचा एक अत्युत्तम पुरावा म्हणून अजूनही जनसामान्यांच्या मनात असलेली परमेश्वराच्या अस्तित्वाबद्दल असलेली श्रद्धा याचा उल्लेख करता येईल. एकदा आपण परमेश्वराच्या अस्तित्वाला मान्यता दिल्यास त्या अनुषंगाने येणारे धर्म, धार्मिक व्यवहार, कर्मकांड, पूजा-प्रार्थना, सण-उत्सव, जन्मापासून मृत्युपर्यंतचे विविध प्रकारच्या विधी, गंडे, दोरे, तावीज, पाप-पुण्य, पवित्र-अपवित्र या संकल्पना, भव्य-दिव्य पूजास्थानांची उभारणी, धर्मस्थळांची सहल, दैव-नशीब, इत्यादी आपसुकच येणार याची खात्री असावी. या गोष्टी-कमी अधिक प्रमाणात जगभर सापडतील. परंतु त्यांचे समूळ उच्चाटन झाले नाही. तंत्रज्ञानाची घोडदौडही त्यांना रोखू शकली नाही.
photo 1

परमेश्वर ही संकल्पना अजूनही टिकून आहे यामागे कदाचित परमेश्वरप्रणीत धर्मामुळे नैतिक मूल्ये रुजविले जातील ही मानसिकता अजूनही मूळ धरून आहे. आधुनिक काळात सत्ता व धर्म यांची फारकत केल्यास कल्याणकारी राज्यव्यवस्था चालविणे शक्य होईल असे वाटल्यामुळे जगभरातील अनेक लोकशाही राष्ट्रांनी धर्मनिरपेक्षतेला अग्रक्रम दिल्याने चांगले परिणामही दिसू लागले. पुरोगामी विचारवंतानी तार्किकरित्या धार्मिक मूल्ये व नैतिक मूल्ये यांचा अर्थाअर्थी एकमेकाशी काही संबंध नाही असे सिद्ध केले. तरीही धार्मिक मात्र अजूनही आपला हेकेखोरपणा सोडण्यास तयार नाहीत. काही वेळा जनसामान्य परमेश्वर-धर्म इत्यादींचा कास सोडून स्वतंत्रपणे जगत आहेत असेही वाटत असते. याचा पडताळा घेण्यासाठी देव धर्माविषयी सर्वेक्षण घेतले जाते. त्यातून नेमकी काय स्थिती आहे ते कळू शकते. अशाच प्रकारच्या एक व्यापक सर्वेक्षणातील अहवालातील निष्कर्ष वाचकांसमोर ठेवण्याचा हा एक अल्पसा प्रयत्न.

प्यू रिसर्च सेंटर या जागतिक स्तरावर काम करणाऱ्या संशोधक संस्थेने धर्म, परमेश्वर व नैतिकता, आणि धर्माचरणात पूजा – प्रार्थना इत्यादींचे महत्व याबद्दलची मतं जाणून घेण्यासाठी सर्वेक्षण केले असून त्यांनी एक अहवाल प्रसिद्ध केला आहे. या सर्वेक्षणात युरोप व पूर्वीच्या सोव्हिएत युनियनच्या देशात परमेश्वराला महत्व देण्याची ही संकल्पना कशी उत्क्रांत होत गेली याचे विश्लेषण करण्याचाही प्रयत्न करण्यात आला आहे.

या अहवालासाठी 13 मे ते 2 ऑक्टोबर 2019च्या दरम्यान 34 देशातील 38426 प्रतिसादकांची प्रतिक्रिया नोंदविली. आफ्रिका-लॅटिन अमेरिका-मध्यपूर्व एशिया येथील राष्ट्रात प्रत्यक्ष भेटीतून तर अमेरिका व कॅनडा येथे फोनवरून माहिती मिळवली. तसेच भारत, इंडोनेशिया, फिलिपाइन्समध्येसुद्धा प्रत्यक्ष भेटीवर भर दिला. परंतु फ्रान्स, जर्मनी, दि नेदरलँड्स, स्पेन, स्विडन, येथून फोनवरून सर्वेक्षण करण्यात आले. मात्र बल्गेरिया, झेक रिपब्लिक, ग्रीस, हंगेरी, इटली, लुथेनिया, पोलंड, रशिया, स्लोव्हाकिया, युक्रेन येथे प्रत्यक्ष संदर्शनातून माहिती मिळविली.

सर्वेक्षणाची पद्धत
या केंद्राने भारतातील सर्वेक्षणासाठी 276 प्राथमिक चाचणी नमून्यांच्या गटामार्फत (Primary sampling units) कोलकत्ता, व मुंबई या मेट्रो शहराबरोबर अहमदाबाद व काही इतर शहरं आणि अनेक छोटे मोठे खेड्यात प्रत्यक्ष घरोघरी जाऊन यादृच्छिक पद्धतीने प्रतिसादकांची निवड केली. परमेश्वर, धर्म व नैतिकता या संबंधी एक प्रश्नावली तयार केली व या प्रश्नांच्या उत्तरांच्या स्वरूपात प्रतिसादकांकडून माहिती मिळविली. प्रतिसादकांची निवड करताना प्रतिसादक त्या त्या देशातील भाषिक, भौगोलिक, सास्कृतिक, धार्मिक, सामजिक, आर्थिक, राजकीय इत्यादी सर्व स्तरांतील समुदायांचे प्रतिनिधित्व ते करतील याची काळजी घेतली होती. या उपक्रमासाठी संगणकांची मदत घेतली गेली. 18 वर्षाच्या वरील हे प्रतिसादक वेगवेगळ्या उत्पन्न समूहातील, वेगवेगळ्या वयोगटातील व उच्च-निम्न जाती व उत्पन्न गटातील स्त्री-पुरुष होते. जास्तीत जास्त तीनदा भेटी देऊन अपेक्षित असलेली प्रश्नावली भरून घेतली होती. हीच पद्धत इतर देशातील प्रतिसादकांकडून प्रत्यक्ष भेटीतून व/वा फोनवरून माहिती मिळवून अहवाल तयार केला आहे.

देशा-देशातील टक्केवारी
नीती व चांगली मूल्ये टिकविण्यासाठी परमेश्वरावर श्रद्धा हवी असे म्हणणाऱ्यांची सर्वेक्षण केलेल्या देशातील टक्केवारी खालील प्रमाणे आहेः

photo ३

नीती व चांगली मूल्ये टिकविण्यासाठी परमेश्वरावर श्रद्धा हवी असे ठामपणे म्हणणाऱ्या सहा खंडात पसरलेल्या 34 देशांतील प्रतिसादकांची सरासरी टक्केवारी 45 आहे. परंतु या प्रश्नांचे असे ठामपणे उत्तर देणाऱ्यांच्यात देशागणिक वेगवेगळ्या प्रमाणात टक्केवारी आहे, हे वरील चित्रातून स्पष्ट होईल.
आर्थिकरित्या विकासाच्या मार्गावर असलेल्या देशातील नागरिक पूर्ण विकसित झालेल्या देशातील नागरिकांपेक्षा तुलनेने जास्त धार्मिक आहेत, असे या सर्वेक्षणात आढळले आहे. आर्थिकरित्या मागासलेल्या या देशातील लोकांमध्ये आपल्या आयुष्यात धर्माला महत्व देणाऱ्यांची संख्या मोठी असून ही संख्या आर्थिकरित्या पूर्ण विकसित झालेल्या देशांपेक्षा जास्त आहे. नैतिकतेसाठी परमेश्वर हवाच यावर श्रद्धा असणारे या देशात बहुसंख्य आहेत. त्याचप्रमाणे या देशात यामताच्या विरोधात विचार मांडणारेसुद्धा आहेत. नैतिक असण्यासाठी परमेश्वरावर श्रद्धा हवी असे त्यांना वाटत नाही.

परमेश्वर, प्रार्थना, धर्म
काही प्रमाणात व्यत्यास असला तरी सर्वेक्षणात जगभरातील देशात सरासरी 62 टक्के प्रतिसादकांनी आयुष्यात परमेश्वराचे स्थान अत्यंत महत्वाचे स्थान आहे असे आढळते. 53 टक्के प्रतिसादकांना प्रार्थनेची गरज भासते. 1991नंतर रशिया व युक्रेनमध्ये ही संख्या वाढलेली आहे. तुलनेने पश्चिमेतील युरोपियन देशात ही संख्या कमी होत आहे.

सर्वेक्षण केलेल्या पश्चिमेतील आठ युरोपियन राष्ट्रामध्ये नैतिकतेसाठी परमेश्वराची गरज आहे असे म्हणणाऱ्यांची सरासरी 22 टक्के आहे. व पूर्वेतील सहा युरोपियन राष्ट्रांत ही संख्या 33 टक्के आहे. युरोप खंडातील राष्ट्रे जास्त प्रमाणात धर्म निरपेक्ष (secular) आहेत. परंतु या राष्ट्रामध्ये अल्पसंख्याकांकडे व त्यांच्या धर्माकडे बघण्याच्या दृष्टिकोनात फार मोठा फरक जाणवतो, हेही या सर्वेक्षणातून लक्षात येते.

परमेश्वर व नैतिकता
चागली मूल्ये रुजविण्यासाठी परमेश्वरावर श्रद्धा हवी असे म्हणणाऱ्यांची मते देशा-देशागणिक बदलत आहेत.
परमेश्वर व नैतिकता यांच्यात घनिष्ठ नाते आहे यावर विश्वास ठेवणारे युरोपियन युनियनमधील 13 देशापैकी ग्रीकमध्ये 53%, बल्गेरियामध्ये 50 % व स्लोव्हाकियामध्ये 45 % आहेत. मात्र याच युरोपियन युनियनमधील स्विडनमध्ये फक्त 9%, झेक रिपब्लिकमध्ये 14% व फ्रान्समध्ये 15% प्रतिसादकांना परमेश्वर व नैतिकता यांच्यात एकमेकाशी काही संबंध आहे असे वाटते. अमेरिका व कॅनडा येथे अनुक्रमे 26% व 44% ही टक्केवारी आहे. कदाचित या देशातील राजकीय ध्रुवीकरणामुळे या आकडेवारीवर परिणाम झाला असावा.

मध्यपूर्वेतील व आफ्रिकेतील देशामध्ये दहापेकी सात जणांना परमेश्वर व नैतिकता यांच्यात घनिष्ठ नाते आहे असे वाटते. लेबनानमध्ये 72%, टर्कीत 75% व ट्युनिशियामध्ये 84% लोकांना चांगल्या मूल्यांसाठी परमेश्वराची गरज आहे असे वाटते. इस्रायलमध्ये मात्र याविषयी लोकं अर्ध्यावर (48%) विभागले गेले आहेत.
photo 4
इंडोनेशिया व फिलिपाइन्स मध्ये ही संख्या प्रत्येकी 96% आहे. भारतात 79% आहे. परंतु पूर्व एशियातील दक्षिण कोरियामध्ये 53% गरज आहे व 46% गरज नाही असे कौल देतात. जपानमध्ये 39% व ऑस्ट्रेलियामध्ये 19% लोकांना परमेश्वर व नैतिकता यात संबंध आहे असे वाटते.

आफ्रिकेतील केनिया व नायजेरिया या देशात ही टक्केवारी अनुक्रमे 95% व 93% आहे. दक्षिण आफ्रिकेतही परमेश्वर व नैतिकता यांच्यात संबंध आहे म्हणणाऱ्यांची संख्या 84% आहे. लॅटिन अमेरिकन देशातील ब्राझिलमध्ये 84% प्रतिसादकांचा नैतिकतेसाठी परमेश्वर हवा यावर भर आहे. परंतु मेक्सिको व अर्जेंटिनामध्ये हे प्रमाण 44% आहे. बायबल या धर्मग्रंथावर विश्वास ठेवणाऱ्या बहुसंख्य रोमन कॅथोलिक्सच्या या तिन्ही देशात माणूस नैतिक असण्यासाठी परमेश्वरी कृपा हवी याबद्दल त्यांच्या मनात संशय नाही.

2002 व 2019 च्या सर्वेक्षणांची तुलना
याच संस्थेने 2002 साली अशाच प्रकारचे एक सर्वेक्षण केले होते. 2019च्या सर्वेक्षणातील आकडेवारींशी यापूर्वीच्या आकडेवारीशी तुलना केल्यास काही देशामध्ये परमेश्वरावरील श्रद्धेबद्दलच्या मतात फरक झालेला जाणवतो. ऱशियामध्ये 11 टक्के वाढ झाली असून युक्रेनमध्ये 11 टक्के कमी झाली आहे. त्याचप्रमाणे बल्गेरिया व जपान या दोन्ही देशात वाढ झालेली असून उलट अमेरिकेत 14 टक्के कमी झाली आहे. त्याचप्रमाणे मेक्सिको, टर्की, दक्षिण कोरियातही नैतिकतेसाठी परमेश्वराची गरज आहे असे म्हणणाऱ्यांची आकडेवारी कमी झाली आहे.

सकल राष्ट्रीय उत्पन्न (GDP)
सामान्यपणे सकल राष्ट्रीय उत्पन्न (GDP) किती आहे यावरून देशाची आर्थिक स्थिती मोजली जाते. आपल्या देशाची 2018 साली GDP 2.72 लाख कोटी डॉलर्स (USD) होती. (अमेरिका - 20.54 लाख कोटी डॉलर्स केनिया - 8,790.83 लाख कोटी डॉलर्स, स्विडन - 55,608.6 लाख कोटी डॉलर्स) परंतु केवळ GDP देशाची खरी आर्थिक स्थिती दाखवू शकत नाही. त्याच्याबरोहर त्या देशाची लोकसंख्या किती आहे हेही महत्वाचे असते. प्रती माणशी किती GDP आहे यावरून खरी आर्थिक स्थिती कळू शकेल. भारताची प्रती माणशी GDP 2010 डॉल्रर्स एवढी आहे. हे निर्देशांक त्या देशातील लोकांच्या क्रयशक्तीवर (Purchasing Power Parity – PPP) अवलंबून असते. प्यू रिसर्च सेंटरच्या सर्वेक्षणात परमेश्वरावरील श्रद्धा व नैतिकता यांचा प्रती माणशी GDPवर अवलंबून आहे, असे आढळले. स्थूल मानाने प्रती माणशी GDP व परमेश्वरावरील श्रद्धा व नैतिकता याबद्दलची टक्केवारी हे एकमेकाशी व्यस्त प्रमाणात आहेत असे म्हणता येईल.

photo 2

उदाहरणार्थ केनिया येथील प्रति माणशी GDP सर्वेक्षण केलेल्या 34 देशात सर्वात कमी प्रती माणशी GDP आहे व 95 टक्के प्रतिसादकांचा परमेश्वरावरील श्रद्धामुळे नैतिकता टिकून राहते यावर विश्वास आहे. तद्विरुद्ध स्विडनची प्रती माणशी GDP सर्वात जास्त ($55,815) असून परमेश्वर व नैतिकता यांच्यातील संबंधाविषयी फक्त 9 टक्के प्रतिसादक विश्वास ठेवतात. सामान्यपणे युरोपियन राष्ट्रे कमी प्रमाणात धार्मिक आहेत.

वयोमान
परमेश्वराची पाठराखण करणाऱ्यांचे सर्वेक्षण करत असताना वयोमानाप्रमाणेसुद्धा श्रद्धेत फरक पडतो हे लक्षात येते. पिढ्या-पिढ्यामधील अंतरसुद्धा परमेश्वर व नैतिकता यांच्या संबंधातील मतामध्ये फरक जाणवतो. 18 ते 29 या वयोगटातील प्रतिसादक 50च्या पुढच्या वयातील प्रतिसादकांपेक्षा कमी प्रमाणात परमेश्वरावरील श्रद्धेमुळे नैतिकता येते यावर विश्वास ठेवणारे आहेत. या पूर्वीच्या सर्वेक्षणातसुद्धा ही गोष्ट प्रकर्षाने जाणवली होती.

yyy
दक्षिण कोरियातील 64 टक्के जेष्ठ नागरिकांना परमेश्वर व नैतिकता यांच्यात संबंध आहे असे वाटते. परंतु 18-29 वयोगटातील केवळ 20 टक्के प्रौढांना परमेश्वर व नैतिकता यांच्याशी संबंध जोडता येईल असे वाटते. हाच प्रकार ग्रीस, अर्जेंटिना, अमेरिका, मेक्सिको, जपान, पोलंड, हंगेरी या देशातही आढळते. परंतु ब्राझिल, नायजेरिया व भारत या देशात तरुण व वृद्ध पिढीत फार फरक जाणवत नाही.

व्यक्तिगत पातळीवरील उत्पन्न
व्यक्तिगत पातळीवरील उत्पन्नाच्या प्रमाणातसुद्धा हाच प्रकार दिसून येईल. ज्यांचे उत्पन्न जास्त आहे, त्यांचे परमेश्वरावरील श्रद्धा कमी आहे, हे काही देशातील सर्वेक्षणाच्या आकडेवारीवरून कळून येईल.

शिक्षण
प्रतिसादकांची शैक्षणिक पातळीसुद्धा परमेश्वरावरील श्रद्धेबद्दलचा एक निकष होऊ शकतो. अमेरिका व युरोपमधील सर्वेक्षणात जास्त शिक्षण घेतलेल्यांच्यामध्ये नैतिकतेसाठी परमेश्वर हवा याबद्दलचा विश्वास कमी आहे, हे लक्षात येते. शिक्षण व उत्पन्न यातही परस्पर संबंध असून शिक्षणानुसार हा विश्वास कमी जास्त होतो, हे सर्वेक्षणात स्पष्ट होत आहे.

34 पैकी 24 देशातील उच्च शिक्षित प्रतिसादक परमेश्वराचा नैतिकतेशी संबंध आहे यावद्दल कमी विश्वास ठेवत होते. परंतु इतर 10 देशात मात्र शिक्षणामुळे त्यांच्या विश्वासात काही फरक आढळला नाही. 15 देशातील प्रतिसादकांचे या बद्दलचे मत त्यांच्या राजकीय विचारांशी निगडित होते. जरी उजवी व डावी विचारपद्धती देशानुसार बदलत असली तरी सामान्यपणे उजव्या विचारगटातील प्रतिसादकांना नैतिकता व चांगुलपणासाठी परमेश्वरावरील श्रद्धा आवश्यक आहे अस वाटते. अमेरिका, ग्रीस, इस्रायल मधील उजव्यागटांबरोबर डाव्यागटांतील अर्ध्यांपेक्षा जास्त प्रतिसादकांना परमेश्वरावरील श्रद्धेमुळे माणूस नीतीवान होतो यावर विश्वास आहे. अमेरिका, पोलंड व ग्रीसमध्ये ही दरी 30 टक्केपेक्षा जास्त आहे. स्वीडनमध्ये उजव्या गटातील 10 टक्के प्रतिसादकसुद्धा नैतिकतेसाठी परमेश्वरावरील श्रद्धेची पाठराखण करत आहेत. 2 टक्के डाव्यांनासुद्धा असेच वाटत आहे. हंगेरी, स्पेन, कॅनडा, जर्मनी, इस्रायल, ब्राझिल, ऑस्ट्रेलिया, दक्षिण कोरिया, ब्रिटन, दि नेदरलँड्स, व स्वीडनमधील बहुतेक उजव्या गटांना परमेश्वर व नैतिकता यांच्यात संबंध आहे याबद्दल अजिबात संशय नाही.

धर्माचे महत्व
या सर्वेक्षणात (संघटित) धर्माविषयी प्रश्न विचारण्यात आले होते. तुमच्या आयुष्यात धर्माला आपण किती महत्व देता याविषयी अती महत्वाचे, कमी महत्वाचे, थोडे-फार महत्वाचे वा बिन महत्वाचे अशी वर्गवारी करणारा प्रश्न विचारला होता. इतर राष्ट्रांच्या तुलनेत युरोपियन राष्ट्रांनी धर्माला महत्व नाही असे उत्तर दिले. 34 पैकी 23 राष्ट्रांना धर्म ही बाब अत्यंत महत्वाची वाटते. इंडोनेशिया, नायजेरिया, ट्युनिशिया, दि फिलिपाइन्स, केनिया, भारत, दक्षिण आफ्रिका, ब्राझिल व लेबनान या राष्ट्रातील 90 टक्के प्रतिसादकांना धर्म अत्यत महत्वाचे वाटते.

यातील अनेक राष्ट्रांमधील जनतेंची त्यांच्या आयुष्यात धर्माविषयीची बांधिलकी जास्त प्रमाणात आहे. आकडेवारीप्रमाणे इंडोनेशिया (98%), नायजेरिया (93%), दि फिलिपाइन्स (92%), केनिया (92%), ट्युनिशिया(91%), दक्षिण आफ्रिका (86%), ब्राझिल (84%), भारत (77%) व लेबनान (70%) यांचा धर्माविषयीच्या बांधिलकीबद्दल क्रमांक लावता येईल.

युरोपमधील राष्ट्रं मात्र धर्माला जास्त महत्व देत नाहीत. धर्माला महत्व देण्याचे प्रमाण स्वीडनमध्ये 22%, झेक रिपब्लिकमध्ये 23%, फ्रान्समध्ये 33% व दि नेदरलँड्स व हंगेरीमध्ये 39% आहे.

बहुसांस्कृतिक युरोपमध्ये आयुष्यात पूर्णपणे धर्माला नाकारणाऱ्यांची संख्या लक्षणीय प्रमाणात आहे. झेक रिपब्लिक, फ्रान्स, दि नेदरलँड्स, स्वीडन, ब्रिटन या देशातील तरुण वर्ग इतर कुठल्याही ऑप्शनपेक्षा धर्म नको असेच म्हणत आहे.

त्याच वेळी ग्रीस, पोलंड, इटली येथील दहापैकी सहा प्रतिसादकांना थोड्या फार प्रमाणात धर्म हवा असे वाटत हे. ग्रीसमधील 80% प्रतिसादकांना थोड्या फार प्रमाणात धर्म हवासा वाटतो. जर्मनी, स्लोव्हाकिया, लिथुआनिया या युरोपियन देशांतील 55% प्रतिसादकांना थोड्या फार प्रमाणात धर्म हवासा वाटतो. बल्गेरियात ही संख्या 59% आहे.

प्रार्थना
सर्वेक्षणातील एक प्रश्न प्रार्थनेविषयी होता. परमेश्वर जास्त महत्वाचा की त्याची प्रार्थना? या प्रश्नाला अर्ध्यापेक्षा जास्त देशांनी दोन्ही तितकेच महत्वाचे आहेत असे मत नोंदविले. 34 देशात 61% प्रतिसादकांना परमेश्वर महत्वाचा वाटतो व 53% प्रतिसादकांना प्रार्थना महत्वाचे वाटते.

आर्थिकरित्या विकसित असलेल्या देशातील प्रतिसादक परमेश्वराला नाकारल्याप्रमाणे प्रार्थनेलाही ते त्यांच्या आयुष्यात महत्व देत नाहीत. मात्र विकसनशील देश पूर्ण विकसित देशापेक्षा दुपटीने प्रार्थनेच्या उपयुक्ततेवर भर देत आहेत. दहापेकी नऊ विकसनशील देश परमेश्वराला त्यांच्या आयुष्यात महत्वाचा स्थान आहे यावर श्रद्धा ठेऊन आहेत. (अपवाद फक्त युक्रेनचा). त्या तुलनेने 11 विकसित देशात अर्ध्यापेक्षा कमी प्रतिसादक परमेश्वराला महत्व देत आहेत. विकसित देशातील सरासरी 41% जणांना प्रार्थनेची उपयुक्तता आहे असे वाटते. परंतु हीच टक्केवारी विकसनशील देशात 96% आहे.

काही देशातील प्रतिसादकांना आयुष्यात प्रार्थनेपेक्षा परमेश्वरच जास्त महत्वाचा आहे, असे वाटते. इस्रायलमधील 71% प्रतिसादकांना प्रार्थनेपेक्षा परमेश्वर महत्वाचा वाटतो, तर 54% प्रतिसादकांना प्रार्थना महत्वाचा वाटतो. इस्रायलमधील मुस्लिम समुदायातील 96% जणांना व तेथील ज्यू समुदायातील 66% जणांना परमेश्वर महत्वाचा वाटतो, परंतु 81% मुस्लिम व 50% ज्यू प्रार्थनेली महत्व देत आहेत.

आयुष्यात परमेश्वराला महत्वाचे स्थान आहे याबद्दलचे मत हे प्रतिसादक कुठल्या धर्माचे आहेत यावर अवलंबून आहे, असे म्हणता येईल. आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे बहुतेक देशातील धर्म न मानणाऱ्यामध्ये परमेश्वराला मानणारेसुद्धा आहेत. अमेरिका व अर्जेंटिनामध्ये सुमारे 30% निधर्मिकांचा परमेश्वराच्या अस्तित्वावर विश्वास आहे. मेक्सिकोधील धर्मावर विश्वास न ठेवणारे बहुसंख्य जण त्यांच्या आयुष्यात परमेश्वराला महत्व देत आहेत.

ब्राझिल, केनिया व दि फिलिपैआइन्स मधील बहुतेक धार्मिक त्यांच्या आयुष्यात परमेश्वराला जास्त महत्व देत आहेत. त्याचप्रमाणे नायजेरियतीव मुस्लिम व क्रिश्चियन धार्मिकसुद्धा परमेश्वराला महत्वाचे स्थान देत आहेत.

सोव्हिएत युनियनच्या अस्तानंतर
१९९१नंतरच्या पश्चिम युरोपमधील देशात क्रिश्चियन धर्माला उतरती कळा लागल्याचे स्पष्ट संकेत अनेक अहवालामध्ये नमूद केलेले आहे. धर्माकडे बघण्याच्या दृष्टिकोनात स्पेन, इटली व पोलंड या कट्टर समजल्या जाणाऱ्या देशात २०१९च्या सर्वेक्षणात अनुक्रमे २६,२१ व १४ टक्के बदल झाला आहे. लुथियानियासकट बहुतेक युरोपियन राष्ट्रांमध्ये हाच ट्रेड अधोरेखित होत आहे. पूर्वीच्या सोविएट संघातील या राष्ट्रात चक्क १२ टक्के फरक झालेला जाणवतो.

सोविएट संघराज्यात धर्मावर बंदी होती. परंतु सोविएटच्या अस्तानंतर रशिया व युक्रेनमधील धार्मिकांची संख्या वाढत आहे. बल्गेरियामध्ये १९९१साली धार्मिकांची संख्या 41% होती. ती २०१९मध्ये 55% झाली.

हाच ट्रेंड प्रार्थनेच्या बाबतीतसुद्धा दिसून येत आहे.

धर्म, परमेश्वर, प्रार्थना इत्यादीच्या बाबतीतील हे सर्वेक्षण जगभरातील जनसमुदायांच्या वैचारिक क्षमतेवर प्रकाश टाकत आहे. यावरून पुरोगामी, नास्तिक व अंधश्रद्धा निर्मूलन करणारे कार्यकर्ते इत्यादींचे कार्य किती कठिण आहे याची नक्कीच कल्पना येईल. वैचारिक क्षमतेवर पसरलेली श्रद्धेची गडद छाया लवकर काढता येणार नाही हे मात्र निश्चित.

सदर्भ

धाग्याचा प्रकार निवडा: : 
माहितीमधल्या टर्म्स: 
field_vote: 
0
No votes yet

प्रतिक्रिया

मात्र याच युरोपियन युनियनमधील स्विडनमध्ये फक्त 9%, झेक रिपब्लिकमध्ये 14% व फ्रान्समध्ये 15% प्रतिसादकांना परमेश्वर व नैतिकता यांच्यात एकमाकाशी काही संबंध नाही असे वाटते. अमेरिका व कॅनडा येथे अनुक्रमे 26% व 44% ही टक्केवारी आहे.

हे उलट हवे ना?

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

- चिंतातुर जंतू Worried
"ही जीवांची इतकी गरदी जगात आहे का रास्त |
भरती मूर्खांचीच होत ना?" "एक तूच होसी ज्यास्त" ||

चूक दुरुस्त केली.
."...यांच्यात एकमेकाशी काही संबंध आहे असे वाटते...."
धन्यवाद!

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

भारतात आमच्यासारखे २१% लोक आहेत हे चित्र फारच आशादायक वाटले. उरलेल्या ७९% ना पण त्यांचाच देव/धर्म सुबुद्धि देवो.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

भारतात आमच्यासारखे २१% ( देशद्रोही ) लोक आहेत Smile

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक1
  • पकाऊ0

मुळात परमेश्वर (फोर्दॅटम्याटर, श्रद्धेशी संबंधित सर्वच गोष्टी, जसे की धर्म, वगैरे वगैरे) ही संकल्पनाच अनैतिक असताना अश्या सर्वेक्षणाला काही अर्थ उरतो का?

  • ‌मार्मिक1
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक2
  • पकाऊ0

परमेश्वर, श्रद्धा वगैरे या संकल्पना थोतांड आहेत, हे आर्ग्युमेंट एक वेळ समजू शकतो. या संकल्पना अनैतिक कशा, हे समजले नाही.

  • ‌मार्मिक2
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

का बरे समजले नाही? अजून थोडा विचार करून पाहा. मी पूर्ण विचारांती ते अर्थगर्भ विधान केले आहे.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक1
  • पकाऊ1

म्हणजे धर्म अशीही व्याख्या करता येते. शिवाय ती पद्धतशीर हायरार्कीयुक्त आहे.
पापाचे परिमार्जन, पाठीराखाही आहे. त्यासाठी एजंट्सही आहेत. म्हणजे की त्यांचा चरितार्थ त्यावर चालतो ते त्या पद्धतीचे गुणगान गाणारच. उगाच आकडेवारी गोळा करतात.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक1
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

प्रत्येक चक्रास दाते आहेत आणि ते एकमेकांत गुंतले आहेत. यंत्र बाहेरून पाहणाराच सांगू शकतो की दाते आहेत म्हणूनच यंत्र फिरते. कोणत्या चक्रास किती दाते हा प्रश्नच गौण आहे.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

...आयुष्यात अनैतिकता आवश्यक आहे, असे आपल्याला म्हणायचे आहे काय?

रोचक विधान आहे! (ते चुकीचे आहे, असे निदान मी तरी छातीठोकपणे म्हणू शकणार नाही.)

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी1
  • रोचक2
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

भारतासारख्या एवढ्या मोठ्या लोकसंख्येच्या देशात परमेश्वराच्या निमित्ताने का होईना, लोक नैतिकता पाळत असतील (ती कितीही कमी प्रमाणात असेल तरीही, उदा. 'चोर का इमान' टाईप्स) तरीही बरंच आहे की. आप को आम से मतलब है, या पेडों से?

  • ‌मार्मिक2
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक1
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

परमेश्वराचा धंदा चालतो. नैतिकता आपल्या जागी आणि परमेश्वर आपल्या जागी असा कंपार्टमेन्टलाइझ्ड खेळ असतोया त्यो. किंबहुना अनैतिक वागून त्याचे क्षालन करण्याकरता परमेश्वराचे बुजगावणे लागते. कधीही उलटून न बोलणारा पाळिव देव छानच की.

  • ‌मार्मिक1
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

परमेश्वराला खुष करण्यासाठी लोकं अनैतिक वागत असतील तरी खपवून घ्यायचे ( कितीही प्रमाण कमी असले तरीही ).

  • ‌मार्मिक1
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ1

तर परमेश्वराची (त्या कल्पनेची) गरज लागत नाही.

चोरास विचाराल " चोरी करण्यात नैतिकता आहे का?"
"समाजातला पैसा वाटला जावा यासाठीच आम्ही काम करतो. "

केन आणि एबल स्टोरी काय सांगते? नैतिक अनैतिक ची सुरुवात तिथूनच झाली.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

लेखातला सुरुवातीचा, धार्मिक आणि/किंवा देवभक्त लोकांबद्दल मतप्रदर्शन करणारा भाग वगळता बाकी लेख आवडला. थोडं आणखी खोलात शिरून काही विश्लेषण केलं असतं तरी आवडलं असतं, की ज्या लोकांना पैशांच्या कमतरतेमुळे स्वतःच्या आयुष्याचा ताबा घेता येत नाही ते लोक देवावर जास्त भरवसा ठेवतात, असं काही...

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

---

सांगोवांगीच्या गोष्टी म्हणजे विदा नव्हे.

ज्या लोकांना पैशांच्या कमतरतेमुळे स्वतःच्या आयुष्याचा ताबा घेता येत नाही ते लोक देवावर जास्त भरवसा ठेवतात, असं काही...

पैशांच्या कमतरतेमुळेच का?

"ज्या लोकांना स्वतःच्या आयुष्याचा ताबा घेता येत नाही ते लोक देवावर जास्त भरवसा ठेवतात" असे विधान (बहुधा) चूक ठरू नये. (चूभूद्याघ्या.)

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

पैशांमुळे स्वतःच्या आयुष्यावर ताबा मिळवणं सोपं जातं. अर्थव्यवस्था मजबूत असेल तर देश गरीबांच्या आयुष्यातली अनिश्चितता कमी करतात.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक1
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

---

सांगोवांगीच्या गोष्टी म्हणजे विदा नव्हे.

  • ‌मार्मिक1
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

आमचा तो वेगळा सांगणे म्हणजे एक वेगळी तार जमिनीत रोवून आमची अर्थिंग वेगळी आणि सक्षम म्हणण्यासारखे आहे.

लेखातले आकडेवारी ही दोन मुद्यांवर आहे. १)परमेश्वर आहे २)नैतिकता आहे मग तिसरा मुद्दा नैतिकता टिकवण्यासाठी परमेश्वर हवा मानणे योग्य वाटते का?

खूप गुंतागुंत आहे.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

परमेश्वर, ईश्वर, देव, गॉड, अल्ला, आणि प्रत्येक धर्मातील आणि प्रत्येक पंथातील वेगवेगळ्या नावाने ओळखल्या जाणाऱ्या एकाच संकल्पनेबद्दल चर्चा सुरू आहे. ही संकल्पना केवळ एक संकल्पना आहे. ती प्रत्यक्ष अस्तित्त्वात नाही.

आणि इस्लाम, हिंदू, ख्रिश्चन आदी सर्वच धर्म निरर्थक आणि निरुपयोगी आहेत. कुठल्याही देवा-धर्माची मानवाला आवश्यकता नाही.

  • ‌मार्मिक2
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

दोन अब्ज लोकसंख्या असलेल्या मुस्लिमांच्या जीवनात अल्लाहचे स्थान अढळ आहे.

अच्छा २ अब्ज लोकांची तुम्ही मुलाखत घेतलेली दिसते.

  • ‌मार्मिक1
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

अच्छा २ अब्ज लोकांची तुम्ही मुलाखत घेतलेली दिसते.

मुलाकात घेण्याची अवश्यकता नाही.

कारण की अल्लाहू अकबर म्हणजे च अल्लाह सर्वश्रेष्ठ आहे आणि इतर कुणीही पूजनीय नाही.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

क्रिश्चियन धर्माला उतरती कळा लागल्याचे स्पष्ट संकेत अनेक अहवालामध्ये नमूद केलेले आहे.

त्याचबरोबर इस्लाम हा सर्वाधिक वाढता श्रद्धामार्ग आहे.

- इनामदार

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण1
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

त्याचबरोबर इस्लाम हा सर्वाधिक वाढता श्रद्धामार्ग आहे.

हु केअर्स!!!

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

श्री. इमानदार.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

नैतिकता होतीच. आपण कसे झालो?

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

फक्त गृहितक काहीच कामाची नाहीत .
गृहितक हे सर्ड्या सारखे असते वेळ येईल त्या प्रमाणे रंग बदलण्याचा मार्ग उपलब्ध असतो.
पुरोगामी लोकांनी एक जिल्हा सरकार कडून स्वतःचा अधिकारात घ्यावा आणि त्या जिल्ह्यातून देव ही संकल्पना पूर्ण नष्ट करावी .
आणि मग नीतिमत्ता राहते की नष्ट होते ते तपासावे.
पण निष्कर्ष काढण्यासाठी जागतिक सर्व विचारसरणी ची लोक असावीत .
आणि नंतर असले धागे काढावेत.
ह्यांना स्वतःलाच कशावर विश्वास नाही नाही चालले जगाला शिकवायला.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी1
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

विश्वास आणि श्रद्धा यांच्यातील फरक समजतो का? मग पुढचे बोलू.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

काय फरक असतो . ह्या दोन्ही एकमेकात गुंतलेल्या आहेत.ज्याला तुम्ही विश्वास म्हणता तीच श्रद्धा असते
नाही तर विश्वास म्हणजे काय ह्याचे फक्त एकच उदाहरण ध्या.
त्या विश्वासाचे श्रधेत कसे रूपांतर होते ते मी दाखवून देतो.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक1
  • पकाऊ0

'
असली सर्वेक्षणे आणि त्यांचे ठरवून काढलेले निष्कर्ष हे सगळे एक थोतांड, एकांगी आणि दिशाभूल करून घेणारे प्रकरण आहे.

१. उदा. लेखात एक (बहुधा) हिंदू स्त्री आस्तिक आहे असे दाखविली आहे. (असा माझा समज झाला आहे; निराळा अर्थ अभिप्रेत असल्यास लेखकाने तसे सांगावे; इतर कुणाला इतर कोणता अर्थ लागला असल्यास त्यांनी तसे सांगावे.).

आता, लेखकाने एक नास्तिक व्यक्तीचे चित्र इथे टाकावे. अट - त्या चित्रातील व्यक्ती निर्विवादपणे (कोणतेही कॅप्शन न देता) नास्तिक + नैतिक वाटावी.

तसे चित्र टाकल्यानंतर मी त्यासंबंधित पुढील विचार मांडेन.

२. तुम्हाला देव नको असेल तर तुमचे ते नास्तिक विचार एका ए-फोर कागदावर छापून त्याची सुरळी करून~!@#$%^&*. तेच तेच विचार पुन्हा पुन्हा मांडून आम्हाला का ताप देताय?

३. मी आधी नास्तिक होतो. पण असल्या प्रचारकी नास्तिकीला वैतागून आस्तिकत्वाचा अभ्यास सुरु केला. मागच्या पाच-सात वर्षांपासून (गंभीर अभ्यासांती; रॅन्डमली नव्हे) पूर्णतः आस्तिक झालोय. आणि म्हणून पूर्वीपेक्षा अधिक नैतिक झालोय.

४. आणि, यावर "तुमचं आस्तिक्य आणि नैतिक्य हे वेगवेगळे आहेत हो", असं मला सांगू नका. वरचं विधान क्र. ३ आणि त्यातील अधोरेखित भाग मी विचारांती लिहिलाय.

५. मानवी ज्ञानाच्या इतर अंगांत बहुतेक गोष्टी ढोबळ / फसव्या / विवादास्पद / अविश्वसनीय / गुंतागुंतीच्या आहेत. आस्तिकतेत बहुतेक गोष्टी विश्वसनीय / सुरक्षित / साध्या-सरळ आहेत.

६. संपूर्ण आस्तिक लोकांचं जग हे अधिक पर्यावरणप्रेमी, कमी खर्चिक, अधिक सुरक्षित असेल. संपूर्ण नास्तिकांचं जग हे खात्रीने याउलट असेल.

७. लेखाचा विषय हा नैतिकता आहे असे भासवण्याचा लेखकाचा हेतू पराजित झाला आहे. ईश्वराचे अस्तित्व / आवश्यकता यावर प्रश्नचिन्ह उपस्थित करणे हा मूळ हेतू स्पष्ट दिसत आहे.

- संपूर्ण विचारांती आस्तिक झालेला
वामन

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी3
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

वादे वादे जायते कंठशोष: ,
असं एक संस्कृत वचन ऐकलं होतं.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

भावना दुखावून घेणाऱ्या आणि दुखावायला टपलेल्या दोन्ही प्रकारच्या लोकांसाठी हे विकिपीडीया पान उपयुक्त ठरावं -
Correlation does not imply causation

या देवभक्ती आणि नैतिकतेमध्ये राष्ट्र आणि व्यक्तिची सुबत्ता या गोष्टी confounders ठरतात.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

---

सांगोवांगीच्या गोष्टी म्हणजे विदा नव्हे.

नैतिकता आणि आस्तिकत्वाचा काहीही संबंध नाही हे ज्यादिवशी सगळ्यांना समजेल तो सुदिन. आस्तिक आहे म्हणजे स्खलनशील नाही असे मुळीच नाही. किंव नास्तिक आहे म्हणजे वाल्याच असणार असेही नाही. पण तद्वतच 'आपल्या आयुष्याचा कंट्रोल न घेता येणारे' सहसा आस्तिक बनतत या विधानाला देखील काही आधार नाही. तसे काही सर्वेक्षण व अभ्यास झालेला असेल/आहे याबद्दल वाचन नाही. खरं तर ईश्वर ही संकल्पना वैयक्तिक आहे, असावी. किंवा तिचे प्रदर्शन कंठाळि आणि बटबटीत असू नये. ते वरील चित्रही तसेच आहे बटबटीत. बाकी आदि शंकराचार्य, द्न्यानेश्वर, वासुदेवानंद सरस्वती, नानक आदि प्रभृतींच्या रचना, त्यांचे मराठी तसेच संस्कृत साहित्य वाचण्याकरता आणि ते उपभोगण्याकरता, आस्तिक व्हावे लागले तर ते व्हायला मी एकदा नाही अनेकदा एका पायावर तयार आहे.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

स्खलनशील आहे म्हणून अनैतिक आहे असंही नाही. मी अनेक बाबतीत ननैतिक भूमिका घेते; त्यामुळे माझ्यासकट माणसांच्या नैतिकतेच्या विरोधात वर्तनाबद्दल मला काहीच वाटत नाही. ते वर्तन मला अनैतिक वाटत नाही. मात्र सगळ्याच परिस्थितींत मी ननैतिक भूमिका घेत नाही. माणसाला मारणं, किंवा लहान मुलांशी भलते चाळे करणं वगैरे गोष्टी माझ्या लेखी अनैतिकच आहेत. त्यात माझ्या देव मानण्याचा वा न मानण्याचा काही प्रश्न नसावा.

पण गंमतीचा भाग असा की, परवा कुठल्या मुसलमान मुलाला मंदिरात शिरला म्हणून मारहाण झाली. मला ते वर्तन अनैतिक वाटतं. अनेक हिंदू लोकांनी त्या कृतीचं हिंदूपणाच्या नावाखाली धडधडीत समर्थन केल्याचं फेसबुकवर बघितलं.

यात कुणाचं बरोबर वा चूक असा प्रश्न मला पडत नाही. नैतिक का अनैतिक हे ठरवणं सोपं नसतं एवढंच. पण 'तुम्हाला काय वाटतं, धर्मामुळे नैतिकता राखली जाते का', प्रश्न सोपा आहे. त्यात व्यक्तिंची व्यक्तिगत मतं गोळा करून त्यातून सांख्यिकी निष्कर्ष काढले आहेत.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक1
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

---

सांगोवांगीच्या गोष्टी म्हणजे विदा नव्हे.

--- पण गंमतीचा भाग असा की, परवा कुठल्या मुसलमान मुलाला मंदिरात शिरला म्हणून मारहाण झाली.
एका निष्पाप मुलाला मारहाण झाली तर तो गमतीचा भाग कसा आहे ? हे सांगावे. हे चूक आहे.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

कॉन्टेक्स्ट मध्ये वाचा हो.
गंमतीचा भाग हा होता की अनेक ठिकाणी न-नैतिक भूमिका घेणारे लोकही अशा (= मुलाला मंदिरात शिरला म्हणून मारहाण) बाबतीत 'ते अयोग्य आहे ' असे आग्रही होतात.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

---

सांगोवांगीच्या गोष्टी म्हणजे विदा नव्हे.

नैतिकता आणि आस्तिकत्वाचा काहीही संबंध नाही हे ज्यादिवशी सगळ्यांना समजेल तो सुदिन. आस्तिक आहे म्हणजे स्खलनशील नाही असे मुळीच नाही. किंव नास्तिक आहे म्हणजे वाल्याच असणार असेही नाही. पण तद्वतच 'आपल्या आयुष्याचा कंट्रोल न घेता येणारे' सहसा आस्तिक बनतत या विधानाला देखील काही आधार नाही. तसे काही सर्वेक्षण व अभ्यास झालेला असेल/आहे याबद्दल वाचन नाही. खरं तर ईश्वर ही संकल्पना वैयक्तिक आहे, असावी. किंवा तिचे प्रदर्शन कंठाळि आणि बटबटीत असू नये. ते वरील चित्रही तसेच आहे बटबटीत. बाकी आदि शंकराचार्य, द्न्यानेश्वर, वासुदेवानंद सरस्वती, नानक आदि प्रभृतींच्या रचना, त्यांचे मराठी तसेच संस्कृत साहित्य वाचण्याकरता आणि ते उपभोगण्याकरता, आस्तिक व्हावे लागले तर ते व्हायला मी एकदा नाही अनेकदा एका पायावर तयार आहे.

नैतिकता आणि नास्तिकत्वाचा काहीही संबंध नाही हे ज्यादिवशी सगळ्यांना समजेल तो सुदिन. नास्तिक आहे म्हणजे स्खलनशील नाही असे मुळीच नाही. किंव आस्तिक आहे म्हणजे वाल्याच असणार असेही नाही. पण तद्वतच 'आपल्या आयुष्याचा कंट्रोल घेता येणारे' सहसा नास्तिक बनतत या विधानाला देखील काही आधार नाही. तसे काही सर्वेक्षण व अभ्यास झालेला असेल/आहे याबद्दल वाचन नाही. खरं तर नास्तिक्य ही संकल्पना वैयक्तिक आहे, असावी. किंवा तिचे प्रदर्शन कंठाळि आणि बटबटीत असू नये. हा लेखही तसाच आहे बटबटीत. बाकी आदि शंकराचार्य, द्न्यानेश्वर, वासुदेवानंद सरस्वती, नानक आदि प्रभृतींच्या रचना, त्यांचे मराठी तसेच संस्कृत साहित्य वाचण्याकरता आणि ते उपभोगण्याकरता, आस्तिक / नास्तिक व्हावे लागत नाही.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

आणि ते उपभोगण्याकरता, आस्तिक / नास्तिक व्हावे लागत नाही.

आस्तिक असले तर, त्या विशिष्ठ देवतेविषयी भावनेचा ओलावा असेल तर ती स्तोत्रे फार प्रसन्नतेने अनुभवता येता, उदाहरणच द्यायचे झाले तर आदि शंकराचार्यांचे सुब्रह्मण्यम भुजंगाष्ट्क भुजंगस्तोत्र.
त्यात एका कडव्यात आचार्य बाळ कार्तिकेयाचे वर्णन करताना म्हणतात, पार्वतीच्या मांडीवरुन लगबगीने उठुन शंकरांकडे धावत जाउन गळामिठी मारणाऱ्या कार्तिकेयास माझ प्रणाम असो. वगैरे अशा सुंदर सुंदर प्रतिमांच्या लडीच्या लडी या स्तोत्रात आहेत. तेव्हा हृदयात जे काही होते ते कोणी चिकीत्सेच्या दृष्टीकोनातून वाचले तर होणार नाही असा माझा कयास आहे.

इहायाहि वत्सेति हस्तान्प्रसार्या-
ह्वयत्यादराच्छङ्करे मातुरङ्कात् ।
समुत्पत्य तातं श्रयन्तं कुमारं
हराश्लिष्टगात्रं भजे बालमूर्तिम् ॥ १८॥
When Lord Shankara called Thee affectionately with arms extended.
Thou hurriedly rose from Mother's lap and rushed into Shankara's arms who
embraced thee affectionately. I meditate on such a Lord Kumara

_____________________________
अर्थात देव देवता भिन्न आणि परमेश्वर / अल्लाह/ गॉड वेगळे. असो.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

देव का नको?
१) देव हाच सर्व धर्माचा (एक धर्म सोडून) पाया आहे.
२) देव मान्य केला की धर्म आला.
३), धर्म आला की श्रद्धा आल्या.
३) श्रद्धा आल्या की त्या व्यक्त करण्यासाठी कर्म कांड आले.
४) कर्मकांड आले की रिती रीवाज आले.
५) रिती rivaj आले की परंपरा आल्या.
६) परंपरा आल्या की संस्कृती आली.
नास्तिक लोकांचे देवाशी काही देणेघेणे नाही त्यांना संस्कृती नष्ट करायची आहे आणि त्या साठी संस्कृती ज्या पायावर उभी आहे तो देव नष्ट होणे गरजेचे आहे.
पण नास्तिक गोंधळून गेले आहेत पहिला पाया नष्ट होणे शक्य नाही म्हणू एक टोळी कळस नष्ट कसा करता येईल ह्या साठी सुद्धा प्रयत्न करत आहे.
उदा.
अनैतिक संबंध हे अनैतिक नाहीत तर निसर्गतः तेच होते.
नाते संबंध हे कृत्रिम आहेत जगात दोन च जाती एक नर आणि एक मादी.

ह्या प्रकारचे विचार व्यक्त करणारे सुद्धा नास्तिक कळपातील च आहेत पण ते कळसावर हल्ला करत आहेत तर काही पाया वर हल्ला करत आहे.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

मी इमानदार असे लॉगिन करायचा प्रयत्न करत होतो तर मला हा मेसेज आला -

The username इमानदार has not been activated or is blocked.

मला काही समजले नाही म्हणून मग मी आता इमानदार2 असे नाव तयार करून घेतले आहे. कारण मला इथल्या लोकांना अल्लाह बद्धल माहिती द्यायची आहे.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक1
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

या लेखाच्या नावात

नैतिकतेसाठी परमेश्वर हवा(च) का?

हा प्रश्न विचारला आहे. त्याचे उत्तर -

हो. नैतिकतेसाठी च नव्हे तर इस्लाम मध्ये अल्लाह चे महत्व अनिवार्य आहे.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

नैतिकता आणि नितीमत्ता ज्याने त्याने स्वतःच्या सोयीनुसार ठरवून घेतलेली आहे.
परमेश्वराच्या बाबतीत माझं एक निरिक्षण सांगतो.
मनोबल कमी झाले असेल तर माणून भीतीपोटी परमेश्वराकडे अधीन होतो.
मग तो पैशाने श्रीमंत असो वा गरीब. गरीब असेल तर वैभवलक्ष्मी व्रत, सत्यनारायण महापुजा आणि नवस वगैरेच्या मागे लागतो.
श्रीमंतांची बातच न्यारी. अशा लोकांना फाईव्ह स्टार बाबा बुवा लागतात. मेडिटेशन साठी.
परदेशातील लोकांच्या परमेश्वराच्या श्रद्धेबद्दल, आस्थेबद्दल मला फारशी माहिती नाही. मात्र भारतात आस्था, श्रद्धा, अंधश्रद्धा, रूढी आणि परंपरा यांची भलीमोठी बाजारपेठ आहे हे निश्चितच मान्य करावे लागेल.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

----------------------------------
शंभरातील नव्व्याणव गेल्यावर राहतो तो एक खवचट तुच्छतावादी
मी एक एकटा एकलकोंडा गुरफटलेल्या कोसल्यातून बाहेर पडणारा
- स्वयंभू

एक नीरीक्षण - 'आस्तिक' लोक हे आस्तिक का याबद्दल, बरेच नास्तिक लोक, अनंत विश्लेषण करत बसतात याउलट आस्तिक लोक हे नास्तिक लोक पाखंडी, द्रोही आहेत आहेत असा आरोप करुन, पटकन मोकळे होतात. I wonder - यामधुन या गटांच्या विचारसरणीबद्दल, काही निष्कर्ष निघू शकतो का?
कोणता एक गट श्रेष्ठ असे काही म्हणत नाहीये मी. एकंदर विचारसरणीबद्दल म्हणते आहे.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

आस्तिक लोक हे नास्तिक लोक पाखंडी, द्रोही आहेत आहेत असा आरोप करुन, पटकन मोकळे होतात.

वस्तूस्थुती अगदी याउलट आहे -

आस्तिक लोक हे नास्तिकांचा बाऊ करत नाहीत. नास्तिकच आस्तिकांबद्धल नाना आरोप / विचारहीन विधाने / कॅज्युअल टीका करत असतात.

बाकी सगळं सोडा, या लेखातील ही विधाने पहा ...

अजूनही तो अविचारांना, चुकीच्या विचारांना बळी पडतोच आहे. याचा एक अत्युत्तम पुरावा म्हणून अजूनही जनसामान्यांच्या मनात असलेली परमेश्वराच्या अस्तित्वाबद्दल असलेली श्रद्धा याचा उल्लेख करता येईल.

कसला अविचार? कसले चुकीचे विचार? तुम्ही कोण टिकोजीराव हे ठरवणारे?

तंत्रज्ञानाची घोडदौडही त्यांना रोखू शकली नाही.

तुम्हाला रोखण्याचा अधिकार कुणी दिला, आणि कारण काय रोखण्याचं ?
तंत्रज्ञान निर्मितीचा उद्देश काय असतो? एखादे भौतिक काम सुलभ करणे की ईश्वराचे अस्तित्व नाकारत बसण्याचा असफल प्रयत्न करत राहणे?

वैचारिक क्षमतेवर पसरलेली श्रद्धेची गडद छाया

गडद छाया? आणि नास्तिक्य म्हणजे काय? सगळं भस्मसात करणारा प्रखर वणवा?

... आणि ठरवा, कोण कुणाबद्धल काय म्हणताय ते.

कोणता एक गट श्रेष्ठ असे काही म्हणत नाहीये मी. एकंदर विचारसरणीबद्दल म्हणते आहे.

मी तुमच्याशी सहमत आहे, पण नास्तिक लोक सहमत नाहीत. ते नेहमी, आम्ही (नास्तिक) श्रेष्ठ, आणि तुम्ही (आस्तिक)आता "सुधारा" पाहू अशी भूमिका घेतात.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक1
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

नास्तिकत्वाचं समर्थन करणारे + समाजात नैतिकता आणू इच्छिणारे लोकहो,

आस्तिकत्वाचा आणि नैतिकतेचा परस्पर संबंध आहे काय?

थेट उत्तर द्या.

जर नसेल तर, समाजात नैतिकता असावी या ध्येयपूर्तीमध्ये आस्तिकत्व हे अडसर ठरत नाही. मग आस्तिकत्व संपवण्याच्या मागे लागण्यात काय अर्थ आहे?

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

आस्तिक/नास्तिकत्वाचा नितीमत्तेशी संबंध नाही.

आस्तिकत्व हा अतार्किक विचार आहे असे आमच्यासारख्या टिकोजीरावांचे म्हणणे असते. त्यामुळे ज्या हिरीरीने कोणी २+२=५ म्हणणाऱ्या व्यक्तीच्या मागे लागले तर तुम्ही समजून घ्याल, तसेच हे पण समजून घ्यायचं.

नेहमी, आम्ही (नास्तिक) श्रेष्ठ, आणि तुम्ही (आस्तिक)आता "सुधारा" पाहू अशी भूमिका घेतात.

१००%. जर देव आहे/देव नाही हे आपल्याला खात्रीशीर माहिती असेल आणि समोरच्याचा देव नाही/देव आहे असा आपल्याविरुद्ध "चुकीचा" विश्वास असेल, तर याबाबतीत आपले बरोबर आणि पुढच्याचे चूक हे वाटणे स्वाभाविक आहे. जे आस्तिक /नास्तिक कुणाला सुधारायला जात नसतील तर त्यांचा विश्वास हाफवे आहे.

१- (इथे "राहूदे कशाला देवाच्या अस्तित्वासारख्या ट्रिव्हियल गोष्टीवर तोंड उचकटायचं" अशी कॅटेगरी असते ती इग्नोर करू.)

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

आस्तिक/नास्तिकत्वाचा नितीमत्तेशी संबंध नाही.

धन्यवाद, गलिव्हर !

प्रतिसादाचा हा भाग मला आवडला + पटला.

आता,

१. समाजात नैतिकता आणण्याची इच्छा असणे आणि / किंवा तसे प्रयत्न करणे

आणि

२. समाजाला नास्तिक करण्याची इच्छा असणे आणि / किंवा तसा प्रयत्न करणे.

या दोन वेगवेगळ्या गोष्टी आहेत.

पहिलीचा बुरखा पांघरून दुसरी करण्याचा धागा लेखकाचा अश्लाघ्य* प्रयत्न साफ उघडा पडला आहे.

म्हणजे - अँग्यूलर फ्रेमवर्क शिकणे हा माझा हेतू असेल तर, प्लायवुड करवतीने कापावे की हॅकसॉ ब्लेडने कापावे याच्यातल्या तार्किकतेशी मला कर्तव्य नसावे.

*BTW "अश्लाघ्य" म्हणजे नेमकं काय ते कुणीतरी सांगा हो. सर्वसाधारणपणे "अयोग्य" असा अर्थ मला माहित आहे, पण नेमका connotation माहित नाही. फारच वाईट अर्थ असेल तर कृपया वरील शब्दप्रयोग दुर्लक्षित करा.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

*BTW "अश्लाघ्य" म्हणजे नेमकं काय ते कुणीतरी सांगा हो.

non-praiseworthy.

('श्लाघ्य' बोले तो, praiseworthy. त्याच्या उलट.)

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

धन्यवाद!

BTW, अरेरे, मी खूपच साधा शब्दप्रयोग केला!

Wink

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

'अश्लाघ्य' हा शब्द, वरकरणी वाटतो, तितका 'वाईट' तर नाहीच, किंबहुना, अतिशय मिळमिळीत आहे.

बोले तो, 'निंदा करण्यायोग्य आहे', असेही सरळसरळ म्हटलेले नाही. तर, 'स्तुती करण्यायोग्य नाही', इतकेच. आता, 'जे स्तुती करण्यायोग्य नाही, ते निंदा करण्यायोग्य' हे बायनरी, खरे पाहता, कितपत योग्य आहे? एखादी गोष्ट ही आवर्जून स्तुती करण्यालायक नाही (परंतु निंदा करण्यालायकही नाही), अशी 'नॉर्मल' असू शकत नाही काय?

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

हं, दुर्दैव माझं !

बाकी "अश्लाघ्य" म्हटलं की "काहीतरी जोरात येणारं, धाडकन आदळणारं आणि बरीच तोडफोड करणारं असं" असा काहीतरी अर्थ माझ्या मनात आतापर्यंत होता. तुमच्या प्रतिसादाने माझं प्रबोधन झालं.

बोले तो, 'निंदा करण्यायोग्य आहे', असेही सरळसरळ म्हटलेले नाही. तर, 'स्तुती करण्यायोग्य नाही', इतकेच. आता, 'जे स्तुती करण्यायोग्य नाही, ते निंदा करण्यायोग्य' हे बायनरी, खरे पाहता, कितपत योग्य आहे? एखादी गोष्ट ही आवर्जून स्तुती करण्यालायक नाही (परंतु निंदा करण्यालायकही नाही), अशी 'नॉर्मल' असू शकत नाही काय?

- अदखलपात्र - ज्याचा cognizance घेण्याची गरज नाही असं, सामान्य, खूप काही असू शकतं.

अवांतर: भाषांवर प्रभुत्व असणाऱ्या लोकांचा मला हेवा वाटतो. (मलाही काही मानवी भाषांची किरकोळ समज आहे हं!) कधी कधी वाटतं, हे पोटापाण्याचे उद्योग सोडावेत आणि भाषांचा अभ्यासात स्वतःला झोकून द्यावं आणि स्वतःच स्वतःचा हेवा करण्याची पात्रता मिळवावी...

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक1
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

पुरोगामी विचारवंतानी तार्किकरित्या धार्मिक मूल्ये व नैतिक मूल्ये यांचा अर्थाअर्थी एकमेकाशी काही संबंध नाही असे सिद्ध केले.

कोण? कुठे? केंव्हा? कोणत्या आधारावर?

एखादी विश्वसनीय लिंक देता येईल? की, हेही वस्तुस्थितीशी संबंध नसलेले अजून एक कॅज्युअल विधान?

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

सगळेच आस्तिक नैतिकतेने वागले असते तर कायदे करावेच लागले नसते, समजा नास्तिकांसाठी बनवले असतील तर जगातील सगळी अनैतिक कृत्ये नास्तिकांनीच केली असावी. उदा. लाच फक्त नास्तिकच घेतात/देतात.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

सगळेच आस्तिक नैतिकतेने वागले असते तर कायदे करावेच लागले नसते, समजा नास्तिकांसाठी बनवले असतील तर जगातील सगळी अनैतिक कृत्ये नास्तिकांनीच केली असावी. उदा. लाच फक्त नास्तिकच घेतात/देतात.

बरोबर आहे.

सगळेच नास्तिक नैतिकतेने वागले असते तर कायदे करावेच लागले नसते, समजा आस्तिकांसाठी बनवले असतील तर जगातील सगळी अनैतिक कृत्ये आस्तिकांनीच केली असावी. उदा. लाच फक्त आस्तिकच घेतात/देतात.

बरोबर आहे.

अजून किती निरर्थक quote करू आणि निरर्थक लिहू?

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

आस्तिक लोकांची निती मत्ता सांगते बहीण ,आणि आई ह्या स्त्रिया सेक्स पार्टनर असू शकतं नाहीत ते नैतिक नाही.
१, टक्के पण आस्तिक लोकांना आई आणि बहीण नागडी दिसली तरी सेक्स ची भावना उत्पन्न होत नाही.
तुम्हाला हीच भाषा समजेल.
नास्तिक लोकांना काय वाटतं आई आणि बहिणी विषयी.
शेवटी त्या स्त्रिया आहेत.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

तुम्हाला फक्त हीच भाषा येते हे माहीत आहे.
नास्तिक काहीतरी प्राप्त होण्यासाठी देवाला नरबळी/प्राणी बळी देत नाहीत.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

आस्तिक लोकांची निती मत्ता सांगते बहीण ,आणि आई ह्या स्त्रिया सेक्स पार्टनर असू शकतं नाहीत ते नैतिक नाही.
१, टक्के पण आस्तिक लोकांना आई आणि बहीण नागडी दिसली तरी सेक्स ची भावना उत्पन्न होत नाही.
तुम्हाला हीच भाषा समजेल.
नास्तिक लोकांना काय वाटतं आई आणि बहिणी विषयी.
शेवटी त्या स्त्रिया आहेत.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

नास्तिकांची बदनामी थांबवा. नास्तिकांमध्ये स्ट्रेट बायकाही असतात; आणि नास्तिक असल्यामुळे बायकांना हीन लेखण्याचं धार्मिक बंधन त्यांच्यावर नसतं!

-- एक नास्तिक, स्ट्रेट, बाई.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

---

सांगोवांगीच्या गोष्टी म्हणजे विदा नव्हे.

एका दगडात किती पक्षी मारशील Wink

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

१ नंबर (३.१४....)

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

….शेवटी मदांध तख्त फोडते मराठी!

ह्यात पुरावा मागण्यासारखं काहीच नाही. सुस्पष्ट आणि सरळसोप्प आहे.
इथे तुम्हीच

आस्तिकत्वाचा आणि नैतिकतेचा परस्पर संबंध आहे काय?

थेट उत्तर द्या.

जर नसेल तर, समाजात नैतिकता असावी या ध्येयपूर्तीमध्ये आस्तिकत्व हे अडसर ठरत नाही. मग आस्तिकत्व संपवण्याच्या मागे लागण्यात काय अर्थ आहे?

एक म्हटलं आहे, त्याच्या थोडे पुढे जा.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

सुस्पष्ट आणि सरळसोप्प

बरोबर.

हा धागालेखक नेहमीप्रमाणे लेख लिहून जातो आणि मग चांगल्या / वाईट प्रतिसादांना काही उत्तर देत नाही म्हणून दुसऱ्या बाजूचा तो प्रतिसाद लिहिला होता.

मला जे म्हणायचं आहे ते इथे लिहिलंय.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

hindu marriage

हिंदू पद्धतीने विवाहसमारंभाचा फोटो आत्ताच फेसबुकवर सापडला.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

---

सांगोवांगीच्या गोष्टी म्हणजे विदा नव्हे.

नास्तिक आणि स्वयं घोषित ढोंगी विज्ञान वादी लोकांच्या नादी लागले की निसर्गाचा
जो नियम reproduction साठी च लग्न हा नियम बाजुला सारून विकृत प्रकार ला मान्यता मिळते

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

तुमच्या दैनंदिन व्यावहारिक जीवनात तुमच्या अस्तिक वा नास्तिक असण्याशी किती संबंध येतो?

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

प्रकाश घाटपांडे
http://faljyotishachikitsa.blogspot.in/

रोजच्या जीवनात आस्तिक आणि नास्तिक असण्याचा पावलो पावली संबंध येतो.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

नैतिकता काळानुसार बदलत असते. ५०० ते १००० वर्षांपुर्वी जे नैतिक होते ते आज अनैतीक असेल (जसे की स्पृश्यास्पृश्यता, गुलामगीरी, ईत्यादी). देव आणी देवापद्दलच्या संकल्पना हजारोंवर्षांमध्ये फारशा बदललेल्या नाहीत.

हातुन काही पाप झाले तर बहुतेक धर्मांत देवाजवळ क्षमा मागुन, पापाचे प्रायश्चित्त घेउन मनावरचे ओझे कमी करण्याचा सोपा मार्ग आस्तिक लोकांसाठी खुला असतो. काहीवेळा जाणुन बुजुन गुन्हाकरुन देवाजवळ क्षमा मागण्याचा होपामार्ग आस्तिक अवलंबु शकतो.

नास्तिक लोकांना ते (पापाचे) ओझे जन्मभर मनात वागवावे लागते. तेच त्यांना नैतीकतेने वागण्याची प्रेरणा देण्यास पुरेसे असावे.

तसेच एखादा आस्तिक असा विचार कसु शकतो की एरवी मी नरकात जाणारच आहे तर आता आणखी पाप पुण्याचा कशाला विचार करायचा? काय आणखी वाईट होणार आहे? आणी कोणतेही पाप न केलेला अस्तिक जगात सापडणे दुरापस्त आहे.

तेव्हा नैतिकतेने वागणे आणी आस्तिक/नास्तिकपणा यांचा काही फारसा संबंध दीसत नाही.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण2
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

नास्तिक लोकांना ते (पापाचे) ओझे जन्मभर मनात वागवावे लागते.

हातुन काही पाप झाले तर बहुतेक धर्मांत देवाजवळ क्षमा मागुन, पापाचे प्रायश्चित्त घेउन मनावरचे ओझे कमी करण्याचा सोपा मार्ग आस्तिक लोकांसाठी खुला असतो तसा नास्तिकांसाठी आधुनिक मानसशास्त्राच्या आधारे सायकोथेरपी कौन्सिलर सायकियाट्रिस्ट यांची मदत घेउन ते ओझे कमी करता येणार नाही का?

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक1
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ1

प्रकाश घाटपांडे
http://faljyotishachikitsa.blogspot.in/

प्र का टा आ

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक1
  • पकाऊ0

पापाचे प्रायश्चित्त घेउन मनावरचे ओझे कमी करण्याचा सोपा मार्ग

हे वाचून आधी गडबडा लोळायला लागलो... मग कीव यायला लागली. अज्ञानात खरंच किती सुख असतं याचा प्रत्यय आला.

BTW, ते आस्तिकत्व / नास्तिकत्व बाजूला ठेवा.

समाजाला नैतिक कसं बनवायचं याची गुरुकिल्ली / साधी किल्ली / एखादी पिन / तार वगैरे काही असेल तर सांगा.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

काडी आहे.
कायदेशीर वागायचे,पळवाटा शोधत बसायचे नाही.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

आस्तिक-नास्तिकपणा एकमेकांपासून टिकवताना लेखातला मुख्य, आणि मूळ मुद्दाच बाजूलाच पडलेला दिसतो. सर्वेक्षणात भाग घेतलेल्या प्रत्येक व्यक्तीला प्रश्न विचारला -

नीती व चांगली मूल्ये टिकविण्यासाठी परमेश्वरावर श्रद्धा हवी (का)?

हे मत व्यक्तिनुसार बदलणारच. त्यामुळे इथल्या लोकांतही मतभेद आहेत, हे अपेक्षितच आहे. मुद्दा असा आहे की कृत्रिमरीत्या,अनेक शतकं किंवा दशकं चाललेल्या मानवी व्य‌वहारांनुसार लोकांचे गट तयार झाले - म्हणजे आताचे देश. त्यात निरनिराळे समाज किंवा संस्कृतींनुसार समाजाची काय मतं आहेत; आणि त्या सामाजिक मताचा देशाच्या आर्थिक प्रगतीशी कितपत संबंध आहे, याबद्दल हा लेख आहे.

यात हिंदू लोकांत प्रायश्चित्त घेऊन मोकळं होता येतं का, किंवा समुपदेशकांसमोर मन मोकळं करून टोचणी राहत नाही का, वगैरे मुद्दे अस्थानी आहेत. ज्यांना जे वाटत असेल ते खरंच आहे. समजा नेत्रेश आणि/किंवा घाटपांडे काकांना वाटत असेल की हिंदू लोकांना प्रायश्चित्त घेऊन मोकळं होता येतं, तर ते त्यांचं मत म्हणून ग्राह्यच आहे. तसंच इतर कुणाला वाटत असेल की देवाधर्मामुळेच नैतिकता टिकून राहते, तर ते व्यक्तिगत मत म्हणून ग्राह्यच आहे.

लोकांची मतं बदलायची असतील तर ती इतरांना हिणवून वगैरे बदलण्याची शक्यता शून्य असते.

--

आंतरजालावरच्या चर्चा अशाच पद्धतीनं चालतात; मूळ लेखात काही म्हणायचं असतं आणि प्रतिसादक भलत्याच काही मुद्द्यांवरून भांडत बसतात, हे नेहमीचंच आहे. 'ऐसी' चालवणाऱ्या लोकांपैकी एक म्हणून मला 'हे असंच चालायचं' हे इथे खपवून घ्यायचं नाहीये, म्हणून चर्चा जरा मूळ मुद्द्यावर आणण्यासाठी हा प्रतिसाद.

  • ‌मार्मिक1
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

---

सांगोवांगीच्या गोष्टी म्हणजे विदा नव्हे.

आस्तिक-नास्तिकपणा एकमेकांपासून टिकवताना लेखातला मुख्य, आणि मूळ मुद्दाच बाजूलाच पडलेला दिसतो.

लेखातला मुख्य, आणि मूळ मुद्दा "नीती व चांगली मूल्ये टिकविण्यासाठी परमेश्वरावर श्रद्धा हवी (का)?" हा आहे असे भासवून प्रत्यक्षात मात्र आस्तिक लोकांचा अवमान करण्याचा लेखकाचा अत्यंत हीन उद्देश आणि प्रयत्न आहे. तो उद्देश आणि प्रयत्न पराभूत झाला आहे हे मी माझ्या प्रतिसादांमधून सप्रमाण दाखवून दिले आहे.

धागालेखकाने लेखात जे मुद्दे मांडलेत त्यांच्यावरच चर्चा सुरु आहे, त्यांच्याबाहेर नाही. (चू भू दे घे).

लोकांची मतं बदलायची असतील तर ती इतरांना हिणवून वगैरे बदलण्याची शक्यता शून्य असते.

अगदी बरोबर आहे; आणि या सल्ल्याची या धागालेखकाला याच धाग्यावर नव्हे तर इतरही अनेक धाग्यावर आत्यंतिक गरज आहे.

उदाहरणार्थ माझ्या या प्रतिसादातील हा मुख्य भाग पहा -

बाकी सगळं सोडा, या लेखातील ही विधाने पहा ...

अजूनही तो अविचारांना, चुकीच्या विचारांना बळी पडतोच आहे. याचा एक अत्युत्तम पुरावा म्हणून अजूनही जनसामान्यांच्या मनात असलेली परमेश्वराच्या अस्तित्वाबद्दल असलेली श्रद्धा याचा उल्लेख करता येईल.

कसला अविचार? कसले चुकीचे विचार? तुम्ही कोण टिकोजीराव हे ठरवणारे?

तंत्रज्ञानाची घोडदौडही त्यांना रोखू शकली नाही.

तुम्हाला रोखण्याचा अधिकार कुणी दिला, आणि कारण काय रोखण्याचं ?
तंत्रज्ञान निर्मितीचा उद्देश काय असतो? एखादे भौतिक काम सुलभ करणे की ईश्वराचे अस्तित्व नाकारत बसण्याचा असफल प्रयत्न करत राहणे?

वैचारिक क्षमतेवर पसरलेली श्रद्धेची गडद छाया

गडद छाया? आणि नास्तिक्य म्हणजे काय? सगळं भस्मसात करणारा प्रखर वणवा?

... आणि ठरवा, कोण कुणाबद्धल काय म्हणताय ते.

यातून हे क्रिस्टल क्लिअर आहे की या लेखाचे शीर्षक एक आणि आणि आतील मजकूर दुसराच आहे. नैतिकतेच्या आडून आस्तिक्यची निंदानालस्ती करणे हा लेखकाचा मुख्य उद्देश्य आणि प्रयत्न आहे. कोणत्याही सुजाण वाचकाने-प्रतिसादकाने असा प्रयत्न खपवून घेऊ नये.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक1
  • पकाऊ0

आपल्यांत एक मूलभूत फरक आहे. आपण हौशीहौशीनं भावना दुखावून घेता, माझ्या भावना कुणी माझ्याबद्दल व्यक्तिगत गरळ ओकलं तरी दुखत नाहीत.

तुमच्या भावना दुखावून घेण्याबद्दल मला काही कल्पनाच नाही. मी त्याबद्दल काही बोलू शकत नाही. बोलू नये.

  • ‌मार्मिक4
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक1
  • पकाऊ0

---

सांगोवांगीच्या गोष्टी म्हणजे विदा नव्हे.

आपल्यांत एक मूलभूत फरक आहे.

बरोबर आहे.

कारण मी लेखात मांडलेल्या मुद्द्द्यांना धरून बोलत आहे आणि वाचकांबध्दल वैयक्तिक प्रतिसाद देत नाहीये.

हा प्रतिसाद वैयक्तिक आहे (कारण तो वैयक्तिक प्रतिसादाला प्रति-प्रतिसाद आहे) त्याबद्धल क्षमस्व.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

तुम्हाला ती गांधीजींची गोष्ट माहित्ये का? त्यांना एक शिवराळ, नावं ठेवणारं पत्र आलं. त्यांनी पत्राची टाचणी तेवढी काढून घेतली, ती माझ्या कामाची आहे तेवढी घेतली, असं काहीसं म्हणाले. गांधीजी मला फार आवडत नाहीत, मी व्यक्तिपूजकही नाही. पण त्यांच्याकडचा घेण्यासारखा भाग तेवढा घेतला.

मला लेखातलं काय आवडत नाही, एवढं एकदा, एका वाक्यात नोंदवून मला आवडलेल्या भागावर मी लक्ष वेधून घेण्याचा प्रयत्न करत आहे. तुम्ही तुम्हाला नावडलेल्या भागाबद्दल खूपदा, आणि तेच-तेच लिहीत आहात. ते 'दुरितांचे तिमिर जाओ' किंवा 'जे खळांची व्यंकटी सांडो' वगैरे प्रकारांवर तुमचा फार भरवसा नाही का?

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

---

सांगोवांगीच्या गोष्टी म्हणजे विदा नव्हे.

ते 'दुरितांचे तिमिर जाओ' किंवा 'जे खळांची व्यंकटी सांडो' वगैरे प्रकारांवर तुमचा फार भरवसा नाही का?

नुसत्या त्या दोन ओळींवरच नाही तर माझा संपूर्ण पसायदानावर (तसेच ज्ञानेश्वरीवर आणि एकूणच ईश्वराच्या आवश्यकतेवर) संपूर्ण भरवसा आहे.

पसायदान ही, जग कसे असावे त्याबद्धल ईश्वराला केलेली प्रार्थना आहे -

आतां विश्वात्मकें देवें । येणें वाग्यज्ञें तोषावें । तोषोनि मज द्यावें । पसायदान हें ॥ १ ॥
जे खळांची व्यंकटी सांडो । तयां सत्कर्मीं रती वाढो । भूतां परस्परें जडो। मैत्र जीवांचें ॥ २ ॥
दुरिताचें तिमिर जावो । विश्व स्वधर्म सूर्यें पाहो । जो जें वांच्छील तो तें लाहो । प्राणिजात ॥ ३ ॥
वर्षत सकळमंगळीं । ईश्वर निष्ठांची मांदियाळी । अनवरत भूमंडळीं । भेटतु या भूतां ॥ ४ ॥
चलां कल्पतरूंचे आरव । चेतना चिंतामणीचें गांव । बोलते जे अर्णव । पीयूषाचे ॥ ५ ॥
चंद्रमे जे अलांछन । मार्तंड जे तापहीन । ते सर्वांही सदा सज्जन । सोयरे होतु ॥ ६ ॥
किंबहुना सर्वसुखीं । पूर्ण होऊनि तिहीं लोकीं । भजिजो आदिपुरुखीं । अखंडित ॥ ७ ॥
आणि ग्रंथोपजीविये । विशेषीं लोकीं इयें । दृष्टादृष्ट विजयें । होआवें जी ॥ ८ ॥
येथ म्हणे श्रीविश्वेश्वरावो । हा होईल दानपसावो । येणें वरें ज्ञानदेवो । सुखिया झाला ॥ ९ ॥

ज्ञानदेव म्हणा ज्ञानेश्वर म्हणा की त्यांची निर्मिती ज्ञानेश्वरी म्हणा, देवा-धर्माशिवाय तरणोपाय नाही हो!

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

मला नको ते मी टाकून देतेच. लोकांनी ते उचललं म्हणून स्वतःच्या भावना दुखावून वगैरे घेत नाही. Smile

  • ‌मार्मिक1
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

---

सांगोवांगीच्या गोष्टी म्हणजे विदा नव्हे.

शिवराळ, नावं ठेवणारं पत्र आलं.

शतशः सहमत! या लेखाचं याहून अधिक नेमकं वर्णन मला जमलं नसतं!

आइ रेस्ट् माइ केस्!

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

बाकी, या प्रतिसादातील

आपण हौशीहौशीनं भावना दुखावून घेता,

आणि

तुमच्या भावना दुखावून घेण्याबद्दल मला काही कल्पनाच नाही.

ही दोन वाक्ये juxtapose करून पहिली...

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक2
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

नांवात काय आहे ? तरीसुद्धा आता मला तिरशिंगराव ऐवजी टिकोजीराव नांव घेण्याचा मोह होत आहे.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण1
  • विनोदी1
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

धागा आणि प्रतिसाद बघून अजित आगरकर, लॉर्ड्सचे मैदान, शतक.... वगैरे आठवले.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

अगदी, अगदी!

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

---

सांगोवांगीच्या गोष्टी म्हणजे विदा नव्हे.

https://lh3.googleusercontent.com/pw/ACtC-3f9H0RqYAm1E6QI_eU8kMERdFzsKuJ6dNcVq_abmRzARKgrFV2XhKHCxke0XV4xrOk2kqpWZmulxjbYf_WHTx1LmGkLgu91ojqNdH-aly7pZri3hwEld1Ntgj34-bBaxaw0iZ1PCc3xhxDK6lHMPjmzBA=w534-h883-no?authuser=0

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी1
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

सगळे प्रतिसाद वाचले. खूप गंमत वाटली. माझं मत खालीलप्रमाणे.

- गेल्या दोनचारशे वर्षांत बहुतांश मानवी समाजातली आस्तिकता कमी झाली.
- गेल्या दोनचारशे वर्षात बहुतांश मानवी समाजांतली नैतिकता वाढली.

कोणाला जमणार असेल तर या दोन्हींपैकी एकतरी विधान असिद्ध करून दाखवावं.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक1
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

खूप प्रयत्न झाले लोकांचे प्रबोधन करून जीव मेटाकुटीला आला,विदेशी funding वर आंदोलन चालवली,देव,देश,संस्कृती ह्यांना बदनाम करून झाले
देव कसा नाही हे दाखवण्यासाठी सर्व वाईट मार्ग निवडून झाले.
काय नाही केले तरी.
आस्तिक लोकांची संख्या काही कमी होत नाही.
धार्मिक लोकांची संख्या काही कमी होत नाही.
उलट लोक अजुन धार्मिक होत आहेत.
नास्तिक काही वाढत नाहीत .
त्यांचा एक ठराविक लोकांचा कंपू आहे तो तेवढाच आहे
.
त्या मुळे आस्तिक पना आणि नैतिकता हा प्रश्न आस्तिक लोकांना बिलकुल महत्वाचा वाटत नाही.
ज्या नास्तिक लोकांना कोणी स्वीकारत नाही उलट त्यांचा द्वेष केला जातो त्या लोकांना आस्तिक पना निती मत्ता असले प्रश्न पडतात.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी1
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

नास्तिकांना कोण स्वीकारत नाही आणि का?
आस्तिकांना कोण स्वीकारतं आणि का?

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

इतकं सोपं नाहीये ते... बहुतांश नास्तिकांना नास्तिक स्वीकारतात, बहुतांश आस्तिकांना आस्तिक स्वीकारतात, काही नास्तिकांना आस्तिक स्वीकारतात आणि काही आस्तिकांना नास्तिक स्वीकारतात. काही वेळा आस्तिकांना आस्तिक स्वेच्छेने स्वीकारतात तर काही वेळा मनात नसतानाही स्वीकारावं लागतं. काही वेळा नास्तिकांना नास्तिक स्वेच्छेने स्वीकारतात तर काही वेळा मनात नसतानाही स्वीकारावं लागतं. काही वेळा नास्तिकांना आस्तिक स्वेच्छेने स्वीकारतात तर काही वेळा मनात नसतानाही स्वीकारावं लागतं. काही वेळा आस्तिकांना नास्तिक स्वेच्छेने स्वीकारतात तर काही वेळा मनात नसतानाही स्वीकारावं लागतं.

अजित आगरकरची सेंच्युरी व्हायलाच पाहिजे!

  • ‌मार्मिक3
  • माहितीपूर्ण1
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

पाने