साहिर

साहीर हे माझ्या मते १९५० च्या नंतरच्या हिंदी चित्रपट संगीताच्या सुवर्णकालाचे, विशेषतः १९५० च्या व ६० च्या दशकाचे, दिग्गज शायर-शिरोमणी. त्यांची शायरी म्हंजे उर्दू च्या नजाकतीत चिंब भिजलेली फुले च जणू. एक से एक नग्मे ... ज्यातील तसव्वुर की गहराई अशी की उनमे आदमी डूब के मर जाये ... और फिर भी होठो पे एक भी शिकवा न आए.

साहिर यांनी स्वतःच्याच शायरी शी स्पर्धा करणारी गाणी लिहिली असे वाटते. चलो एक बार फिर से - हे त्यांचे माझ्या मते सर्वात शाहकार गाणं. चुकलो चुकलो ... "ना तो कारवा की तलाश है" हे सर्वोत्कृष्ट. किंवा लताजींनी गायलेलं "तुम ना जाने किस जहां मे खो गये". आणि यासगळ्यावर त्यांनी "लागा चुनरी मे दाग" चा गुगली टाकला व आमचे मामाश्री म्हणतात की त्यांची विकेट पडली. लागा चुनरी मे दाग - हे साहिर ने लिहिलेय हे ऐकल्यावर मला जरासा धक्का बसला होता. तसाच थोडासा धक्का - "ठंडी हवाए लहराके आये" हे थोडंसं खट्याळ गाणं साहीर नी लिहिलेय हे ऐकल्यावर बसला होता. "जुल्मे-उल्फत पे हमे लोग" हे गाणं मी १९८९ मधे प्रथम ऐकलं. ऐकल्या ऐकल्या हमारे "लाख जिगर चाक हो गये" थे. धर्मपुत्र मधलं आशाजींनी गायलेलं मै जब भी अकेली होती हुं हे ऐकताना प्रत्येक वेळी अस्वस्थ करून जाणारं गाणं. साहिर यांनी त्यांच्या लेखणीतून मांडलेला दर्द हा एक वेगळ्या लेखाचा विषय होईल. "जाये तो जाये कहा", "ये दुनिया अगर मिल भी जाये तो क्या है", "जाने वोह कैसे लोग थे जिनके", कभी खुद पे कभी हालात पे", "पडे बरखा फुहार", "तेरी दुनिया मे जीने से बेहतर है", "जिसे तू कुबूल कर ले" अशी एक नाही दोन नाही शेकडो दर्दभरी गीतं लिहिली.

फैली हुई है सपनों की बाहे - हे गाणं आजही मी रोमँटिक गाण्यातलं उच्च मानतो. ऐकल्यावर जीन जॅक रोझिओ सुद्धा लाजून मान खाली घालेल असं. कमल बारोट व सुमन कल्याणपूर यांनी गायलेलं "गरजत बरसत" आठवून पहा. साहिर व रोशन चं नेमकं काय सख्य होतं कोण जाणे पण दोघांनी मिळून धुमाकूळ घातला असं वाटतं. बहु बेगम मधली व ताज महाल आणि बरसात की रात मधली बाकीची गाणी आठवून पहा.

त्यांचं माझं सर्वात नावडतं गाणं म्हंजे - जो वादा किया वो निभाना पडेगा. नाही म्हणायला साहिर यांनी "तु हिंदु बनेगा ना मुसलमान बनेगा", "अल्ला तेरो नाम" सारखी मेक बिलिव्ह गाणी व "तुम अगर मुझे भूल भी जाओ तो" सारखी अतिरेकी आदर्शवादी गाणी पण लिहिली. खैर.

वोह अफसाना जिसे अंजाम तक लाना न हो मुम्किन
उसे एक खूबसूरत मोड देकर छोडना अच्छा

'प्यासा' चित्रपटातील प्रसिद्ध 'जिन्हे नाज़ हैं हिंदपर वह कहाँ हैं' या गाण्यात अर्थ कळलेले पण त्यातले ऐतिहासिक संदर्भ अजिबात न कळलेले कडवे आहे (चित्रफितीत ५ मि. पासून पुढे )-
(या कडव्यातले बरेच शब्द/ऐतिहासिक नावे माहीत नसल्याने आणि काही शब्द नीट ऐकू येत नसल्याने पुढील वाक्यरचनेत चुका असू शकतात)

'मदद चाहती है ये हव्वा की बेटी
यशोदा की हमगिन, सिराथा की बेटी
पयम्मल की उम्मत, ज़ुलयख़ाँ की बेटी
जिन्हें नाज़ है हिंद पर वो कहाँ हैं'

यात हव्वा, सिराथा, पयम्मल, ज़ुलयख़ाँ हे कोण ? हमगिन, उम्मत म्हणजे काय ?

साहिर या विषयावर अंतिम शब्द म्हणता येईल असे विनायक गोरे यांचे हे लिखाण.
श्रेयअव्हेर: हे लिखाण माझ्या अनुदिनीवर असले तरी ते विनायक गोरे यांनी लिहिलेले आहे. त्यांच्या परवानगीनेच मी ते प्रसिद्ध केले आहे.
रामदास, आभार कसले? 'गिरी है जिसपे कल बिजली, वो मेरा आशियां क्यूं हो' या नावेतले आपण सगळे प्रवासी. तुम्ही, मी आणि साहिरही.

फैली हुई है सपनों की बाहे - हे गाणं आजही मी रोमँटिक गाण्यातलं उच्च मानतो. ऐकल्यावर जीन जॅक रोझिओ सुद्धा लाजून मान खाली घालेल असं. कमल बारोट व सुमन कल्याणपूर यांनी गायलेलं "गरजत बरसत" आठवून पहा. साहिर व रोशन चं नेमकं काय सख्य होतं कोण जाणे पण दोघांनी मिळून धुमाकूळ घातला असं वाटतं. बहु बेगम मधली व ताज महाल आणि बरसात की रात मधली बाकीची गाणी आठवून पहा.

आठवली. सगळीच्या सगळी. एक तासभर कामाचा बट्ट्याबोळ झाला, पण आज दिवस चांगला जाईल. नशीब ऑफिसात यूट्यूब बंद आहे, नाहीतर गाणी गुणगुणायची सोडून बघितली सुद्धा असती!

साहिर रोशन ने मिळून खरोखर धुमाकूळ घातला, आणि तो किती निराळ्या शैलींच्या गीत-संगीतात - एकीकडे बरसात की रात च्या कव्वाल्या, तिकडे चित्रलेखातली रागप्रधान गाणी - ए री जाने न दूंगी आणि मन रे तू काहे न धीर धरे, ताज महलची भावगीत टाइप गोड चाली. मला सगळीच आवडतात, पण कव्वालीत त्यांचं सर्वाच छान जमलं असं वाटतं. सूरत और सीरत मधलं मुकेशचं बहुत दिया देनेवाले ने मुझको हे गाणं मात्र माझ्या सर्वात नावडत्या गाण्यांपैकी एक आहे.

वर "जीन जॅक रोझिओ" हे मी आधी जॉन जॉनी जनार्दन च्या चालीवर वाचलं. मग ट्यूबलाइट पेटली!

साहिरचे "बंबई मेरी जान" आणि कभी कभी मधली गाणी खूप आवडतात. एस्प: मैं पल दो पल का शायर (लेकिन यहाँ भी कमबख्त मुकेश!) आणि कभी कभी मेरे दिल में ची पूर्ण कविता. आणि "प्यार पर बस तो नहीं है मेर लेकिन फिर भी..." आणि जयदेव ने स्वरबद्ध केलेले मुझे जीने दो मधले गीत "रात भी है कुछ भीगी भीगी"... जाऊ दे. अजून खूप आहेत.

वाह! काय धागा उत्तमोत्तम गाण्यांच्या आठवणीने सजलाय! नुसत्या आठवणींनीच दिन बन गया!
आभार!
:)

साहिरचं नाव घेतल्यावर माझा एक पाकिस्तानी मित्र आठवतो. कम्युनिस्ट, लिबरल विचारसरणीचा. त्यानेच मला फैजची ओळख करून दिली. साहिरच्या कवितांवर त्याचं खूप प्रेम होतं. कवितांची पुस्तकं काढून बसून मला तो उर्दू शब्दांच्या नजाकती अर्थांबरोबर समजावून सांगत असे. त्याने वाचून दाखवलेली साहिरची ताजमहल अजून आठवते आहे. जिन्हे नाज है हिंदपर वो कहा है हे लहानपणी छायागीतवर बघतानाही प्रभावित झाल्याचं आठवतं आहे.

साहिरचं काव्य इथे पहायला मिळेल.

हे माझे एक आवडते गाणे. इतके डायरेक्ट साहिर च म्हणु शकतो

तुम अगर मुझ को न चाहो तो कोई बात नही
तुम कीसी और को चाहोगी तो मुश्कील होगी

अब अगर मेल नही है, तो जुदाई भी नही
बात तोडी भी नही तुम ने बनाई भी नही
ये सहारा ही बहोत है, मेरे जीने के लिए
तुम अगर मेरी नही हो तो पराई भी नही.
मेरे दिल को ना सराहो तो कोई बात नही
गैर के दिल को सरहो गी तो मुश्कील होगी.

पुढचे टंकायचा कंटाळा आला.

फिर ना किजे मेरी गुस्ताख निगाही का गिला, आज कि रात पिया दिल ना तोडो, तेरी दुनिया मे जीने से तो बेहतर है के मर जाए, चांद मध्धम है आसमां चुप है, यूंहिं दिल ने चाहा था रोना रुलाना, नग्मा ओ शेरों की सौगाध किसे पेश करूं, मै जिंदगी का साथ निभाता चला गया, हम आपकी आखोंमें इस दिल को बसा दे तो, रात भी है कुछ भीगी भीगी चांद भी है कुछ मध्धम मध्धम, चलो एक बार फिर से अजनबी बन जाए हम दोनो, अभी ना जाओ छोड कर, तुम मुझे भूल भी जाओ तो ये हक है तुमको ... अशी एकसेएक गाणी देणारे साहिर यांची आज जयंति आहे. म्हणून धागा वर काढत आहे.

झूला धनक का धीरे धीरे हम झूले
अंबर तो क्या है तारो के भी लब छू ले
मस्ती मे झूमे और सभी गम भूले
देखे न पीछे मुडके निगाहे...

झकास धागा!!

हे गाणं ऐकल्यावर खरं तर अतिरेक्यांचे सुद्धा मतपरिवर्तन व्हायला हवे. पण मेंदू एकदा गुडघ्यांत गेला की तो परत जाग्यावर येणे कठीण असते.

https://www.youtube.com/watch?v=7grmUiNgMe4

साहिरच्या उत्तमोत्तम काव्याचा आस्वाद घेणं आणि ती घनगंभीर काव्ये आपल्याला कळणं, हीच एक अत्यंत आनंददायी गोष्ट आहे.
आणि त्या गाण्यांना रोशन, लता आणि रफी यांनी जे आकर्षक स्वरुप दिले आहे ते अनुभवले की आपण भारतात जन्म घेतला याबद्दल कृतकृत्य वाटते.

साहिर यांच्या पुण्यतिथी प्रीत्यर्थ हा धागा वर काढत आहे. खरं कारण वेगळंच आहे.
.

.
हे गाणं खय्याम यांच्या संगीत दिग्दर्शनाखाली आहे व गायिका खय्याम यांची पत्नी आहे असं ऐकून आहे. खरंखोटं माता सरस्वतीच जाणे.
.
.