रेल्वे - भारतीय, अभारतीय, जाडी-बारीक आणि इतर

फ्रांसमधे मी 3 महिने रोज ट्रेनने प्रवास केला पण लोक एकमेकांसी बोलतील तर शपथ. गर्दीच्या वेळी उभ्याने प्रवास करतानासुद्धा आपलं आपलं पुस्तक नाहीतर वर्तमानपत्र वाचतील नाहीतर कानाला वायरी लावून श्रवण. बोलतील फक्त आपण दाराशी असलो तर "उतरणार आहात ?" एवढा प्रश्न.
हेच मुंबईच्या ट्रेन्समधे एकमेकांशी ओळख नसली तरी थोडातरी संवाद घडतो. आणि उतरणार आहात का हे विचारायला येऊ घातलेल्या स्टेशनचं नाव घ्यायचं फक्त. सांताक्रूज ? सांताक्रूज ? नाही पार्ला, म्हणत ती व्यक्ती बाजूला होणार.

सबवे न्यूयॉर्कची आणि,
एस्सेला बॉस्टन-डीसीची
सर्फलायनर कॅलीची किंवा,
ॲमट्रॅक साऱ्या देशाची
:)

घोषणा आवडली

तर चित्रपट आणि रेल्वे हे दोन आवडीचे विषय एकत्र करून लिहीलेल्या लिन्क देण्याचा मोह अजिबात न आवरता ती येथे देतो.
http://www.aisiakshare.com/node/6319

अमेरिकेत सनीवेल पासून ते शिकागो च्या युनियन स्टेशन ते न्यू यॉर्क ग्रॅण्ड सेन्ट्रल् पर्यंत अनेक ठिकाणी ही रेलफॅनगिरी केलेली आहे. लिहीतो आठवेल तसे.

खफवर रेल्वे चर्चा सुरू झाल्याचं निमित्त झालं ते ओवरहेड वायरमधून पंचविस हजार वोल्ट्स दाबाचा वीज प्रवाह वाहू शकतो का याला मिळालेले विनोदी उत्तर " लघुलहरीनी" यामुळे. मग चर्चा रंगली. बरीच माहिती तांत्रिकच होती. सामान्य प्रवाशांच्या मनात फक्त गाडी वेळेवर येईल का,मला बसायला जागा मिळेल का एवढ्याच चिंता असतात. ते एकदा जमल्यावर पुढचे झोपायला मिळेल का, स्टेशनवर चा येईल का? पुस्तक/पेपर वाचता येईल का इत्यादी.
भारतात अजुनही आरक्षित जागेने केलेल्या प्रवासाइतकेच अनारक्षित सवारी गाडीतल्या प्रवासाचे महत्त्व अजिबात कमी जालेलं नाही. त्यातला गोंधळ १८५४ (ठाणे रेल्वे सुरू झाल्यावर वर्षाने) "लोखंडी रस्त्यांवरचे रथ" या पुस्तकात दिला आहे त्यात दीडशे वर्षांनंतर काहीच बदल झालेला नाही. हे पुस्तक मला अजून वाचायला मिळालेले नाही. दुसरे एक पुस्तक/कादंबरी म्हणजे फ्रेंच लेखकाने इंग्रज माणसाच्या धाडसाचे कौतुक करणारे,भारतातल्या प्रवाससाधनांचे कौतुक करणारे "अराउंड द वल्ड इन एटि डेज." एक वैज्ञानिक सत्यही त्यात आहे, पहिली मुंबई -कलकत्ता रेल्वे वाया अलाहाबाद रेल्वे प्रवासाचे वर्णनही आहे. ( या पुस्तकावरच्या सिनेमात बरेच प्रसंग गाळून दुसरेच घुसडले आहेत ते सोडा.) पारशी लोकांचा उल्लेखही येतो.
मुंबई -सुरत, मंगळुर -ते दक्षिणेकडे किनाय्राने रेल्वे होऊन बराच काळ लोटला तरी मुंबई ते मंगळुर रेल्वे नव्हतीच. मग ती कोकण रेल्वे या नावाने ( दंडवते/श्रीधरन/जपान यांना श्रेय देऊन) १९९५च्या अगोदर धावायला थोडी सुरुवात झाली. महाराष्ट्रातील खाड्यांमुळे ती बरीचशी किनाय्राला चाळीस किमि फटकून धावते तरी कोकण रेल्वेच म्हणतात. चाकरमानी मुंबईतला संपत चालला आणि दोन दिवसांत कोकणात जाऊन घराकडे पाहून येण्याचे स्वप्न साध्य झाले. पहिल्यावहिल्या दिवा - वीर गाडीने जाऊन पुढे एसटीने पाचाड - रोपवेने रायगड असं फारसे पाय न हलवता साध्य झाले.
रेल्वेचा पसारा अन सेवा वाढल्या तेवढेच प्रवासी वाढल्याने प्रिमिअम ट्रेन उर्फ बोलीने तिकिट खरेदी करून जाणेही परवडू लागले. रात्रीचा प्रवास हॅाटेलींग वाचवतो या कारणाने विमानप्रवासाला अजूनही प्रतिस्पर्धी आहे. शिवाय झाडाझडती सामानाची अन अंगाची नसते.
बघू आता बुलेट ट्रेनला किती म्हशी आडव्या येतात ते.

माझा नोकरी निमित्त झालेला लोकल प्रवास जेवढा आहे त्यापेक्षा जास्त, बोईसरला जातानाचा अप-डाऊनचा आहे. आणि खरे किस्से आणि अनुभव त्या प्रवासाचेच आहेत. दहा वर्षांच्या या प्रदीर्घ प्रवासांत जे अनुभव आले ते पुढे आयुष्यभर उपयोगी ठरले.
अप-डाऊन वाल्यांच्या दादागिरीत कधीही ॲक्टिव्ह सहभाग नसला तरी मूक प्रेक्षकाची काम केलेच आहे. तेंव्हाच्या प्रथम दर्जाच्या डब्यांत कूपे असत. त्यांत जर कधी पारशी मंडळी असली तर बहारदार भांडण होत असे. बावाजी आम्हाला कूपेमधे घुसू द्यायचे नाहीत, आणि कूपेचा दरवाजा लावून घ्यायचे. अशा वेळेस, आमच्यातले काही म्होरके, कूपेला बाहेरुन कुलुप लावीत. आणि बोरिवलीला उतरल्यावर बाहेरुन खिडकीतल्या हवालदिल बावाजीला , 'आता जा, बाँबे सेंट्रलपर्यंत', असा आशीर्वाद देत.

व्हिएन्ना ते शायफलींग सारख्या छोट्या गावा पर्यंत, शेवटचा एक तास गाडी फक्त माझ्यासाठीच धावत होती.

शायफलींगच्या स्टेशनला प्लॅटफॉर्मच नाही... गाडी (आपल्याकडे जशी फाटकात रूळ आणि रास्ता असतो) तश्या जागेवर थांबते, पायऱ्या अल्लाद उलगडतात... कोणी अपंग व्यक्ती उतरणार असेल तर त्या खुडूक स्टेशनात एक छोटी क्रेन-गाडी पण अवतारायची.

ऑस्ट्रियातल्या बऱ्याच स्टेशनत प्लॅटफॉर्मची उंची लुटुपुटू असते, तरी सुन्या पडलेल्या स्टेशनात रूळ क्रॉस करणाऱ्या मला पाहून तिकडच्या मास्तरचा जीव वर खाली झाला होता.

म्युनिक स्टेशनातून निघालेली गाडी थोड्या अंतरावरून परत उलटीकडे चालली...जिथे सगळ्या प्रवासी शांत होते तिथे बाजूच्या डब्यातून जोरजोरात आवाज याला लागले... तिथे दुबईतून आलेले भारतीय कुटुंब होतं.

तोंड बांधलेली कुत्री, पिंजर्यातली मांजरी, खास पिंजरायताले कोंबडे हे हि तुमचे सहप्रवासी असू शकतात.

जेंव्हा भारतीय रेल्वे ऑनलाईन तिकिटाचे प्रिंट आऊट काढू नका असे आवाहन करत होती आणि रेल्वेच्या प्रचंड पसरलेल्या जंजाळात कागद फ्री (फुलप्रूफ) सिस्टिम उभी करत होती तेंव्हा तिथे मासिक पासचा एक कागद आणि डिस्कॉउंट तिकिटाचा दुसरा आणि ID कार्ड असं लटाबर (रोज!) सांभाळणारे tech-savvy प्रवासी होते.

छोटा प्रवास तर सोडाच पण ९-१० तास गप्प बसून प्रवास करणारे लोक, यात बिगर यूरोपीय प्रवाशांचाच आधार.

आसेतुहिमाचल पळणाऱ्या भारतीय रेल्वेबद्दल कौतुक कम अभिमान वाटावा अशी युरोपातली रेल्वे प्रवास कहाणी.

रोज ट्रेन/बसनं प्रवास केला की बरंच अवांतर वाचन होतं.

मी अडीच वर्षं रोज नेमाने ट्यूबप्रवास केला. ट्यूबमध्ये वाचण्याची मोठी परंपरा आहे. डब्यात घुसलं की ब्याग पायात आणि पुस्तक/किंडळ बाहेर ही लोकांची प्रतिक्षिप्त क्रिया आहे. मोबाईलची रेंज खोल खड्ड्यात येत नाही हीदेखील वाचनसंस्कृतीला खतपाणी घालणारी बाब.

थोड्याच दिवसांत मला जाणवलं की आपले सहप्रवासी वाचतायत ती पुस्तकं आपल्या वाचनाच्या कक्षेच्या पूर्ण बाहेरची आहेत. (माझं इंग्रजी वाचन 'बरं आहे' असा तोवर माझा उगाचच समज होता.)

मग लोकांच्या हातातली पुस्तकं बघायचा छंद लागला. (किंडलच्या आयचा घो.) पुस्तकाचं मुखपृष्ठ दिसत नसेल तर हळुहळू त्या व्यक्तीच्या जवळ सरकायचं, उगाच आळोखेपिळोखे दिल्यासारखं करून योग्य तो अँगल साधायचा प्रयत्न करायचा, काही नाही तर त्या व्यक्तीचा चेहरा लक्षात ठेवायचा आणि परत डब्यात भेटण्याची वाट पाहायची, अशी स्टॉकरसुलभ कौशल्यं त्याच काळात कमावली.

इतकं करूनही कधीकधी अर्धवटच काहीतरी दिसायचं. उदा० अंडरमेजरडोमो मायनर यामधला 'डोमो' हा शब्द आणि मुखपृष्ठाचं डिझाईन एवढंच दिसलं होतं. त्यावरून शेरलॉकगिरी करून पुस्तक शोधायला लय घाम गाळावा लागला.

या पुस्तकसुचवणीच्या ट्यूबपद्धतीमुळे लेखकच्या लेखक, जॉन्राच्या जॉन्रा सापडले आहेत. 'स्टीमपंक' हा जॉन्रा वाचण्याचं एरवी काही प्रयोजन नसतं. तसंच, ज्युलियन बार्न्स किंवा बेन ॲरोनोविचही कधीच सापडले नसते.

आज आमची चाइल्डहूड क्रश डेक्कन क्वीन चा वाढदिवस. परवा खफ वर ही चर्चा झालीच होती. पुण्यातून निघतानाच्या सेलेब्रेशन ची क्लिप आली यू ट्यूब वर. थोड्या वेळाने मुंबईमधलीही येइल बहुधा. या क्लिप मधे शेवटी तो एक ठराविक पद्धतीचा हॉर्न वाजवतात तो ही ऐकू येइल.

या क्लिप मधे पहिल्यांदा डेक्कन ला गेल्या काही वर्षात इतरत्र वापरलेली WAP इन्जिने आहेत त्यापैकी एक दिसले. नाहीतर गेली अनेक वर्षे WCAM टाइपची इंजिने असत. अगदी सहा महिन्यांपूर्वी सुद्धा तीच होती.

पूर्वी पुणे मुंबई लाइन वर डीसी ट्रॅक्शन असताना दिसणारी ती युनिक इंजिने असत त्यातली २-३ वेगवेगळी इंजिने डेक्कन ला असत. मिड डे च्या लेखातील चित्रात दिसेल.

यातही मॉडेल्स वेगवेगळी असली, तरी ढोबळ दोन प्रकार आहेत:
१. ब्रिटिश बनावटीचे WCM-1 इंजिन - यात दोन मॉडेल्स होती

२. भारतीय बनावटीचे WCM-5 इंजिन. ९० च्या दशकात मला हे जास्त पाहिल्याचे आठवते.

मग डीसी->एसी ट्रॅक्शन करताना मिक्स वापराकरता असलेली इंजिने बरीच वर्षे होती - साधारण लेट ९०ज ते आत्ताआत्तापर्यंत.

आणि आता पूर्ण एसी ट्रॅक्शन वाले आले.

पण खरी नॉस्टॅल्जिक करणारी डेक्कन ही फक्त या लिन्क वरच्या फोटोतली!

कोकण रेल्वे १२० -१५० स्पीडने धावू लागली आणि डेक्कन फास्ट हे इतिहासजमा झाले.

मग काय बरं होता डेक्कनचा युएसपी?
डेक्कनचे प्रवासी हा एक मजेदार लेख भुस्कुटे यांनी लिहिला आहे. बोले तो त्यांनी डोंबिवलीमधल्या ज्योतिषांनाही सोडलेले नाही. प्रत्येक इमारतीखाली १)इथे मुले संभाळली जातील, २) पोळीभाजी डबा मिळेल, ३)साडीला फॅाल पिकोफॅाल लावला जाईल, ४) कुंडलीमेलन, ज्योतिष पाहतो.,५)ट्युशन क्लासेस या पाट्या असणारच.

दोन्ही प्रतिक्रिया नाही देता येत ऐसीवर. तुमचं डेक्कन क्वीन प्रेम लोभस आहे.

जंक्शनची नक्की व्याख्या काय? त्यात नक्की काय अभिप्रेत आहे? दादर हे जर जंक्शन होऊ शकते, तर एल्फिन्स्टन रोड-परळ का नाही? केवळ त्या स्टेशनांची नावे वेगळी आहेत, म्हणून? मस्जिद हे जंक्शन आहे हे ठीकच, परंतु सँडहर्स्ट रोड (हायर+लोअर लेव्हल) ही दुक्कल जंक्शन का नाही?

इतरही प्रश्न असू शकतात, परंतु आधी एवढे पुरे. यांच्या उत्तरांतून आणखी उपप्रश्न निघाले, तर अवश्य विचारेन.

या प्रश्नांची समाधानकारक उत्तरे माहीत असूनही जर का ती कोणी दिली नाहीत, तर त्याच्या/तिच्या आयडीचे शंभर डुआयडी होऊन ते त्याच्याच/तिच्याच तंगड्यांत कडमडू लागतील.

दौंड मनमाड आहेत.

माणसाला, ग्रामीण भागांत, बरेच वेळा 'जंक्शन माणूस' म्हणतात. त्यातल्या जंक्शनचा अर्थ काय ?

इंग्रजीतला हँडिमॅन म्हणजे जंक्शन.
भाषण देणाराच माणूस केवळ वक्ता न राहता वेळेअगोदर येऊन झाडलोट करणे, संतरज्या घालणे, माइक ठीकठाक करणे, फलक लिहून लावणे, टेबलं मांडणे करतो तो जंक्शन.

राइट हँड का हँडी मॅप नबा?

ठाणे सबरओबन भागात आल्याने त्याला जंक्शनचा दर्जा दिला नसेल. दिव्याहून कोकण रेल्वे फाटा ,वसई फाटे फुटतात. दिवा जंक्शन. कल्याणला नाशिक/पुणे फाटे फुटतात.

बाकी या धाग्यात रेल्वे प्रवाशांच्या सवई, सुखदु:ख ( असा शब्दप्रयोग चाल आहे) मांडली जात आहेत, रेल्वेच्याजाड बारीक चपळ धिमेपणाशी संबंध नसल्याने खफवरची चर्चा इथे आणत नाही /आणण्याचे प्रयोजन वाटत नाही. ( अण्णा हे असं आहे. हे रेल्वेचे रॅाक नसून ब्लूज आहेत. थोडे पिंकही वाटतात. खफवरची तांत्रिक चर्चा सांधा बदलून प्रवाशांच्या आळोखेपिळोख्यांकडे लक्ष देईनाशी झाली त्यामुळे मालकिणबैंनी नवीन रेल्वे लैन टाकली.)

तुम्हा लोकांना रेल्वेची एवढी माहिती कशी काय आहे काय कळत नाही. किती ही प्रवास करत असलं तरी असं स्टेशनंच्या स्टेशनं अन कुठलं जंक्शन आहे/नाही, कुठल्या गाड्या कुठल्या मार्गाने जायच्या/जातात वगैरे अशी इत्थंभूत माहिती असणं ती पण एकाच संस्थळावरच्या इतक्या साऱ्या मेंबर्सना, आश्चर्याची गोष्ट म्हणावी लागेल.

मुद्दामहून माहिती काढायला कुणी गेलं नसणार. बदलीच्या नोकय्रांमुळे आपसूकच कळले.
आता तर गेज कन्वर्शनमुळे सगळंच मिळमिळीत होणार. अन्यथा शोलेचं एंजिन पाहायला ( सेल्फी) प्रचंड गर्दी होईल. परदेशासारखं ट्रेनस्पॅाटिंग( एंजिनासह) काय घंटा करणार?

इंटरेस्ट हे तर खरंच.

माझे वडील दरवर्षी उगाच रेल्वेचे टाइमटेबल विकत आणत असत. ते चाळता चाळता अनेक रूट्सची माहिती झाली.

सीओईपीला असताना दर महिना पुणे ठाणे ट्रिप्स होत. तेव्हा इंजिनिअरिंगचे स्टुडंट म्हणून काही माहिती मिळाली. इतर इलेक्ट्रिकल वाले विद्यार्थी असत त्यांच्याकडून माहिती मिळे.

प्याशन हेच खरं.
तरी मुंबईत राहणाऱ्यांचा रेल्वेशी रोजचा संबंध येतो. पुण्यात किंवा इतरत्र राहणाऱ्यांना रेल्वेची इतकी माहिती असणे आश्चर्यकारक आहे. पुणेकरांचा तर रेल्वेशी संबंध मुंबईला जाण्यापुरताच येत असावा.

ते ब्राडशा नावाचं जाडजूड टाइमटेबल एकदा पाहिलं पण घेतलं नाही. चार झोन्सची टाइमटेबल्स मी ठेवली आहेत. त्यातले फक्त वेस्टन झोन बदलतो, इतर माहितीसाठी आहेत. ( पॅसेंजर ट्रेन्स फक्त त्यात्या झोनमध्येच असतात. शिवाय म्याप .) )
तुलना केल्यास नॅार्दन झोन भंकस आहे. हिरव्या पानावरची काळी छपाई दिसत नाही,विस्कळीत आहे.
सदर्न झोनमध्ये स्टेशनस चार अनुक्रमणिकांत शोधावी लागतात. वेस्टन सर्वात उत्तम.
कोणी मठ्ठ अफिसरने केलेला फारम्याट रेटतात.

ही अशीच एक रॅण्डम मेमरी. रेल्वेच्या बाबतीतले विविध उल्लेख कायमस्वरूपी डोक्यात राहिलेले आहेत कधीतरी कोणालातरी विचारायचे म्हणून, त्यातले एक.

गांधीजींबद्दलच्या कोणत्यातरी घटनेच्या उल्लेखात ते पुण्याला येण्याकरता कुलाब्याला गाडीत बसले असे वाचले होते. मुंबईत पूर्वी कुलाबा स्टेशन होते आणि गाड्या तेथपर्यंत जात (चर्चगेटच्या पुढे) असे वाचलेले आहे. पण ती लाइन बीबीसीआय (पश्चिम रेल्वे) ची असल्याने ती दादर किंवा कोठेतरी फिरवून जीआयपी (मध्य रेल्वे) च्या लाइन वर आणत की काय माहीत नाही. त्या घटनेतील स्टेशनच्या नावाचा उल्लेख बरोबर आहे हे गृहीत धरून हे विचारतोय.

म्हनजे व्हीटीवरून जशा हार्बर लाइन च्या लोकल्स उडी मारून मध्य वरून पश्चिम रेल्वेच्या रूट वर जातात तसे थ्रू ट्रेन्स बद्दल ऐकलेले नाही तेथे (म्हणजे दादर ई. ला. कल्याण/दिवा/वसई वगैरे करतात माहीत आहे).

हे माहित नाही.
# माझीही एक शंका -
फारनरांच्या आवडीच्या ( आणि त्यांनाच परवडणाय्रा) 'प्यालिस ओन वील्स, डेक्कन ओडिसी इत्यादी गाड्यांत त्यांच्या आवडीचे सामिष (बीफ,पॉर्क) आहार देतात का?

आवडपेक्षा तो पर्याय ठेवणे रेल्वे टाळते का? (फारनर लोक कितीही वाराणसी/रुषिकेश(ऋ,)ला राहोत, माडिकेरी_कुर्ग,गोवा इथे जाऊन जिभेचा ओषटपणा घालवतातच/आणतात.

अगेन थँक्स टू रेल्वे,
लै स्वस्तात आणि वेळेत पोहोचता येतंय.
पिंपले सौदागर ते सोलापूर गाठायचे म्हणजे नाशिक फाट्यावरून ओला किंवा रिक्षा करून स्वारगेट गाठायचे आणि बस पकडून सोलापूर म्हणजे 8 तास आणि 600 ला चुना. तेच कासारवाडीवरून सकाळीची लोकल पकडून स्टेशन, तेथून इंद्रायणी म्हणजे 5 तास आणि 130 रु. बेस्टच. निवांतच एकदम.

पुणे मेट्रो व एकूणच भारतातील दिल्ली व बहुधा कलकत्ता सोडल्यास इतर सर्व मेट्रो या स्टॅण्डर्ड गेज वाल्या आहेत असे वाचले. त्यामुळे रेल्वे लाइन्स वरून मेट्रो वर जाण्याकरता लोकांना गाडी व स्टेशन बदलण्याशिवाय पर्याय नसेल असे दिसते.

मुंबई विमानतळावरून सामानासकट लोकांना कोणत्यातरी ट्रेन ने गर्दीच्या भागातून बाहेर काढून पुणे, नाशिक व इतर जवळच्या शहरात पोहोचवण्याची व्यवस्था व्हायला हवी. तसा काही प्लॅन आहे का कल्पना नाही.

आम्हां भावंडांना अगदी लहान असल्यापासून विविध शैक्षणिक साधने हाताळण्याची संधी वडिलांमुळे मिळाली. मुंबई इलाख्याचा, द्विभाषिक मुंबई राज्याचा, मग महाराष्ट्र , भारत, अखण्ड भारत असे अनेक नकाशे घरी होते. रेल मार्गांचे विलीनीकरण आणि पुनर्रचना झाल्यानंतरचा एक मोठाच्या मोठा भारतीय रेल मार्गांचा नकाशा आमच्या इथे होता. वडील एक लाकडी रूळ घेऊन ते सर्व मार्ग आम्हांला दाखवीत. इटारसी, गुंटकल, रेणिगुंटा, भुसावळ अशी चित्रविचित्र नावे तेव्हा परिचयाची झाली आणि डोक्यात घट्ट रुतून बसली. आजूबाजूच्या मुलांमध्ये आमचे हे विशेष ज्नान आम्ही पाघळत असूं आणि आपापसात युरोपीय देश आणि त्यांच्या राजधान्या सांगण्याचा भेंड्यासारखा खेळ खेळत असूं. यामुळे बाकी काही नाही तरी भारतीय रेल आणि भूगोलामध्ये लहानपणापासूनच स्वारस्य निर्माण झाले .

प्रिन्सेस स्ट्रीट दवाबाजार रोडवर धावणाय्रा इलेक्ट्रिक बसमध्ये एकदा बसलो आहे. आवाज अजिबात येत नसे.

ट्रामने अरोरा थेटर( माटुंगा) ते राणीबाग गलो आहे. फार खडखडाट करत धावायची.

आताच्या मेट्रो छान वाटतात.
पश्चिम रेल्वेवर एसी लोकल खूप झाल्या आहेत. गारवा आहे परंतू एसीचा आवाज फार मोठा आहे. शांतपणे वाचन नाही जमणार. त्यापेक्षा गरीबरथ/एसी डबे मोठ्या गाड्यांची शांतता चांगली.

मध्यंतरी कुठेतरी (बहुतेक खरडफळ्यावर) मीटर गेज इलेक्ट्रिक इंजिनाबद्दल चर्चा झाली होती. त्याचा एक नमुना चेन्नै येथील प्रादेशिक रेल्वे संग्रहालयात ठेवला आहे त्याचे फोटो इथे पहावयास मिळतील (फोटतली अवस्था बघितल्यास 'जतन करुन' असे म्हणावयास धजावत नाही). जपानी बनावटीचे इंजिन आहे (हिताची + मित्सुबिशी + तोशिबा).

माझी एकच इच्छा राह्यली , त्या इन्स्पेक्शनच्या ट्रॉलीमध्ये बसुन फिरायची. मागनं चार लोकं ती ढकलायचे. दोन उड्या मारुन बसायचे. आता रेल्वेत नोकरी मिळणार नाही, तशा ट्रॉल्याही दिसेनात आजकाल.
काय तरी स्पेशल शब्द होता त्या ट्रॉलीला. आठवेना आता. :(
(रेल्वे व्हेन्डरकड्नं सव्वा लाखात होंडाचे इंजिन बसवलेली मिळते पण ती फिरवायची कुठे? ;) )

।हार्ट टेस्टर वॅाकरचे पट्टे काढून रूळ टाका.

पुश ट्रॉली म्हणतात.

हो , मुंबई महानगरपालिकेत अशा प्रकारच्या पुश ट्रॉली होत्या त्यांना लॅडीसच म्हणायचे.

माथेरानची मिनिरेल्वे जेव्हा उतरते तेव्हा चार तरुण दोन डब्यांमधल्या जागेत उभे राहून हँडब्रेक मारत राहाणे हे त्यांचे काम असते. गाडी वेगात खाली येताना वळते तेव्हा त्याबाजुला डबे चिकटतात त्यापासून वाचत काम करावे लागते. एकजण चिरडलाही गेला आहे. मला अगोदर वाटले हे विदाउट तिकिट जाण्याचा प्रयत्न करताहेत.

यालाच की key म्हणतात. एकच रूळ जाण्या/येण्यासाठी वापरतात. एखादी काठीही असते किंवा वेताचे मोठे वळं ( hoop)
ते स्टेशन न घेता जाणारी जलद रेल्वे त्या स्टेशनात ते वळं घेण्यासाठी न थांबता कसं मिळवते हे पाहाणे मजेदार होते. मालगुडी डेजमध्ये चित्रासह आहे. २००५ पर्यंत पुणे - सातारा - कराड मार्गावर मी पाहिले आहे. ( बॅटमॅननेही पाहिले असेल.) नंतर सिमन्स कंपनीचे सिग्नल आले.

Miniature Wunderland Hamburg युट्युबवर पाहा.

भारतातल्या सर्वात जुन्या पाच नॅरो गेज लाइन्स तशाच ठेवायचा निर्णय रेल्वेनं घेतला आहे. सर्व गुजरातमध्ये आहेत आणि महाराजा गायकवाडांनी त्या सुरू केल्या होत्या :
Running since 19th Century, five narrow gauge rail lines to stay

छान!
पुर्णा - खांडवा -उज्जैन मिटरगेज तशीच ठेवायला हवी होती.

शुभदा गोगटे यांनी लिहिलेली 'खंडाळ्याच्या घाटासाठी' ही कादंबरी सर्व रेलप्रेमींनी जरूर वाचणे. मुंबईतला एक रूढार्थाने काहीच न जमलेला, धरसोड वृत्तीचा तरुण नव्यानेच तयार होत असलेल्या रेल्वे कंपनीच्या नोकरीत लागतो. ते काम त्याला जमतं, आवडतं. पदोन्नतीच्या आकांक्षेपोटी खंडाळ्याच्या घाटाच्या बांधणीच्या कामाला ओव्हर्सियर म्हणून लागतो. तिथे त्यावर कायकाय संकटं येतात, त्यातून तो कसा मार्ग काढतो, अशी 'मॅन वर्सेस नेचर' कादंबरी.

मूळ प्रकाशन केशव भिकाजी ढवळ्यांचं होतं बहुतेक. पण त्यांनी अध्यात्माची कास घट्ट धरून बाकी कासा सोडायचं ठरवल्यावर ही कादंबरी औटऑफप्रिंट झाली होती. दोनेक वर्षांपूर्वी अजब प्रकाशनाने आपल्या पन्नास रुपये मालेत नव्याने प्रकाशित केली आहे.

हा जुना धागा वर काढला कारण एक बातमी आज फेसबुकवर सरकारची अचीव्हमेंट म्हणून शेअर केलेली पाहिली.
https://economictimes.indiatimes.com/industry/transportation/railways/m…

डिझेल लोकोचे इलेक्ट्रिक लोकोमध्ये रूपांतर केलेल्या पहिल्या लोको ला पंतप्रधानांनी हिरवा कंदील दाखवला वगैरे.

मला माहिती आहे त्याप्रमाणे डिझेल लोको हे डिझेल इलेक्ट्रिक लोकोच असतात. डिझेल इंजिनच्या सहाय्याने जनरेटर द्वारे वीज निर्मिती आणि त्यावर इलेक्ट्रिक मोटर चालणे अशी रचना असते. तर त्याचे इलेक्ट्रिक लोकोमध्ये रूपांतरण म्हणजे त्यातील डीझेल यंत्रणा काढून टाकून त्यावर पेंटोग्राफ बसवणे इतकेच असायला हवे. त्यात मोदींनी स्वत: उद्घाटन करण्यासारखे विशेष काय असेल?

या आधी फर्स्ट इंजिनलेस ट्रेन म्हणून असाच गवगवा झाला होता. (ज्याला आपण लोकल ट्रेन म्हणतो तशा) इंजिनलेस ट्रेन तर ब्रिटिशकाळापासून शेकडो आहेत.

अवकाशयान, सॅटलाइट यांना गती देण्यासाठी सौरवीज वापरता येत नसल्याने इंधनच ठेवावे लागत असेल? ते संपल्यावर भरकटणार.

रेल्वेबद्दल अवांतर :
पॉल थरो नामे लेखकाने जगातल्या अनेक भागात रेल्वेने फिरून त्याबद्दल प्रवासवर्णने लिहिली आहेत . उत्तम आहेत .
१. द ग्रेट रेल्वे बझार : १९७५ साली लंडनमधून निघून इराण अफगाणिस्तान पाकिस्तान भारत संपूर्ण साऊथ इस्ट आशिया जपान आणि मग ट्रान्स सायबेरियन ( व्लाडिव्होस्टॉक मॉस्को .. तीच ती ७ दिवस वाली सगळ्यात लांब प्रवास असणारी डायरेक्ट ट्रेन ) परत लंडन .
अत्यंत वाचनीय : वेगवेगळ्या रेल्वे , त्यातील माणसे वगैरे (रेल्वेबद्दल तांत्रिक डिटेल्स नाहीत , सर्व ... )
२. घोस्ट ट्रेन टू इस्टर्न स्टार : याच मार्गावर परत तीस पस्तीस वर्षांनी प्रवास करून पुस्तक .
३. द ओल्ड पॅटागोनियन एक्सप्रेस : उसातील स्वतःच्या घरातून (MA )निघून पॅटागोनिया , दक्षिण अमेरिकेतील अर्जेन्टिना आणि चिलेचा दक्षिणेच्या टोकाचा भाग ..इथे सगळ्या देशातून ट्रेन ने केलेला प्रवास .
४. रायडींग द आयर्न रुस्टर : चीनमधील ...
अशी व अजूनहि काही पुस्तके आहेत त्याची .. सगळी वाचनीय आणि प्रवाही ..

बरी आहेत नावं.

(धागा वर आणण्याकरिता तथा जुने प्रतिसाद दृश्य करण्याकरिता.)