मनातील छोटे मोठे प्रश्न - भाग २४

मला "टोस्ट्मास्टर" मध्ये याच गोष्टीचा ओ आलेला की टीका काही विशेष नाही उगाच ह.पा. टाळ्या. अन टीकाही इतकी सौम्य की बास. अरे खणखणीत करा ना लेको. काय अंगाला भोकं पडणारेत का? झालीच तर सुधारणा होईल.
उबग आला ६ महीन्यात अन त्या "Phoney" गटातून स्वछेने निवृत्त झाले मी.

माझ्या आजवरच्या अनुभवावरून, भारतात या गोष्टीचा बाऊ जास्त केला जातो. अमेरिकेत माझ्या मित्रमंडळींशी चर्चा करताना मी जर 'दॅट्स अ स्टुपिड अर्ग्युमेंट' म्हणलं तर भारतीय लोक जेव्हढा आक्षेप घेतात तेव्हढा अमेरीकन/पाश्चात्य मित्रमंडळी घेत नाहीत.

अधिक विचार करता हे पटलं- भारतीय पब्लिक दुसर्याला असं म्हणत नाहीत, गुळमुळीत "बरं/ओके/नाही तसं छान आहे" वगैरे म्हणून वेळ मारून नेतो.
उदा. एखाद्या कार्यक्रमाला जायचं नसेल तर "मी येऊ शकत नाही" ऐवजी "बघू जमतंय का" असं सांगून कटवतो.

हास्यास्पद विचार...

माझी आधीची अपार्टमेंट कम्युनिटी 'गो ग्रीन' वगैरे जाहिरातबाजी करणारी होती. दर मंगळवारी आणि शुक्रवारी सर्वत्र कचऱ्याच्या अवजड गाडीचे धूड तीन चार राऊंडा मारून 'रिसायकल' करायचा कचरा वेगळा गोळा करत असे वगैरे. (त्याची वेगळी 'रिसायकल फी' वगैरे घेत असत!!). मात्र सूर्याची मोफत उष्णता वापरून कपडे वाळवणे त्यांच्या 'ग्रीन' पॉलिसीत बसत नव्हते. ड्रायरमध्येच कपडे वाळवले पाहिजेत!!. पर्यावरण रक्षणाची ही खास अमेरिकन पद्धत वाटली.
त्यांना एकदोनदा समजावून सांगायचा प्रयत्न केला होता की नॉट ऑब्विअसली व्हिजिबल अशा पद्धतीने कपडे वाळवू. मात्र अॅपीअरन्सबाबत फारच कॉन्शस होते.

नंतर दुसऱ्या अपार्टमेंटमध्ये मुद्दाम मागच्या बाजूला घर घेतले. अपार्टमेंटवाले फारच फ्लेक्झिबल वाटले. आमची गॅलरी बॅकसाईडला असल्याने गॅलरीत कपडे वाळवायला त्यांनी अगदी उत्साहाने होकार दिला.

अर्धवट माहितीवरून आपली मतं दिली की आपण किती हास्यास्पद दिसतो याची लोकांना कल्पना येत कशी नाही याची मला नेहमी गंमत वाटते.

अमेरीकेत विजेचे दर तसे फार कमी आहेत. शिवाय कपडे धुण्याकरता वापरले जाणारे वॉशर्स आणि ड्रायर्स हे रोज दोन कपड्यांकरता लावणारे म्हणजे थोरच समजायला हवेत. पाच सहा लोकांचं कुटुंब आणि त्यात लहानं मुलं (सारखी कपडे घाण करणारी) असली तरी रोज कपडे धुतले जात नाहीत.

अमेरीकेत कपडे वाळत घालत नाहीत असं नाही, फक्त ते गॅलरीच्या कठड्यावर, दरवाजावर, खुर्च्यांवर वगैरे वाळत घालण्याचं प्रमाण कमी आहे. कित्येक अमेरीकन लोक (विशेषतः लहान मुलं असलेले लोक) या प्रकारची रॅक्स घरात किंवा बॅकयार्डमध्ये वापरताना मी पाहिलेलं आहे. http://www.walmart.com/c/kp/clothes-drying-racks आणि कित्येक भारतीय लोकांना ओल्या झालेल्या फोमच्या गाद्या घराबाहेर वाळवतानाही बघितलेलं आहे.

आता वेळ, श्रम आणि वीज या सर्वांचा विचार केला तर दोर्‍यांवर कपडे वाळत घालण्यापेक्षा ड्रायर वापरणे हे जास्त 'इफिशीयंट' ठरू शकते. (इतर फॅक्टर्स वर अवलंबून)

आता, आंघोळीचे टॉवेल्स कसे वाळवायचे? मी राहतो तिथल्या कोरड्या हवामानामुळे टॉवेल्स घरातल्या घरात सहज वाळतात. पण जिथे थंड आणि दमट असेल तिथे काही सोपे उपाय करून टॉवेल वाळवता येतात. अमेरीकेत एसी किंवा हिटर (किंवा नुसताच फॅन, स्वॅम्प कूलर नव्हे) बहुतेक घरात नेहमी चालूच असतो (अती थंडी किंवा उष्ण वातावरणामुळे + सवय), एखाद्या व्हेंट समोर/जवळ हे टॉवेल्स वाळत घातले की लवकर वाळतात/वास येत नाही. शिवाय, अमेरीकेतील घरं ही बर्‍याच प्रमाणात सीलबंद असतात (नाहीतरी हिवाळ्यात्/उन्हाळ्यात हिटर/ए.सी. नीट काम करणार नाही), अशा वेळी घरातील एक-दोन खिडक्या उघडून हवा खेळती करता येते, अशा खिडकी समोर वाळत घातल्यास टॉवेल्स सहज वाळतात. (मी स्वतः, हिवाळ्यात आणि उन्हाळ्यात ठराविक बाजूच्या खिडक्यां उघडून एसी/हिटरचे पैसे वाचवतो.)

स्वयंपाक घरातील स्वच्छतेची फडकी: अमेरीकेत कपडे धुवायला बाया नसल्याने आणि बहुतेक घरांमध्ये भारतात असतात अशा मोर्‍या नसल्याने ही फडकी, रोजच्या रोज अंडरवेअर वगैरे धुणे शक्य होत नाही. त्यामुळे लोक वॉशिंग मशिनमध्येच सगळं धुतात (बॅट्याचं आवडतं धुणं सोडून!), अगदी बुटं, घरातले डोअर मॅट्स वगैरे सुद्धा. ही दोन चार फडकी धुणं तसं प्रॅक्टीकल नाही, म्हणून डिस्पोजेबल पेपर टॉवेल्स वापरणं जास्त सोयीस्कर पडतं (शिवाय, तीच तीच कापडं वापरणं मला स्वतःला स्वच्छतेच्या दृष्टीनं सोयीस्कर वाटत नाही. भारतात लोकांना सवय आहे म्हणून चालतं, इथे स्वच्छतेचे 'नॉर्म' वेगळे आहेत. माझ्यासारखा एखादा 'पर्टिक्यूलर' माणूस तर घरातील आणि बाहेरचे कपडेसुद्धा वेगवेगळे धूतो!)

वेगवेगळ्या वर्तुळात अपशब्दांना सामावुन घेण्याची प्रवृत्ती वेग-वेगळी आढळते, समवयस्क वर्तुळात शिव्यांचा बोचरेपणा कमी असतो, पण अधिक औपचारीक वातावरणात शिव्या अशिष्ट समजल्या जाव्यात, अमेरीकतही सौम्य शब्दात विरोधी अर्थ असणारी वक्तव्ये केली जातात त्यामधे बोचरेपणा कमी करताना मत पोहचवण्याची मानसिकता असते, हे उपरोधावेगळे आहे, उपरोधामधे शिव्यांपेक्षा अधिक बोचरेपणा असु शकतो.

'हास्यास्पद' शब्दयोजनेत उपरोधाचा बोचरेपणा कोणाला वाटू शकतो, 'गंमत वाटली', 'रोचक वाटले' वगैरे कमी बोचरे वाटु शकते.

तुम्ही अपमान सहन करता किंवा बोचरेपणा योग्य त्या संदर्भातच लक्षात घेता म्हणुन ते इतरही तसेच वागण्यासाठी सांस्कृतिक जडणघडण एकच असावी लागेल, तुम्हाला अमेरिकन समवयस्क मोकळेपणाची सवय असल्याने तसे वाटणे स्वाभाविक आहे.

माझ्या आजवरच्या अनुभवावरून, भारतात या गोष्टीचा बाऊ जास्त केला जातो. अमेरिकेत माझ्या मित्रमंडळींशी चर्चा करताना मी जर 'दॅट्स अ स्टुपिड अर्ग्युमेंट' म्हणलं तर भारतीय लोक जेव्हढा आक्षेप घेतात तेव्हढा अमेरीकन/पाश्चात्य मित्रमंडळी घेत नाहीत.

हे पुन्हा काहीही.
भारतीय लोक "चुत्यासारखा बोलू नकोस" , "गांडू आहेस तू", "गाढवपणा करू नकोस", "तुला अक्कल नाही.", अशी अनेक वाक्ये वापरतात. शिवाय दे मीन देम. पाश्चिमात्य लोक कोणत्याही फोरममधे भारतीयांपेक्षा करेस्पाँडीग फोरममधे जास्त फॉर्मल असताना दिसले आहेत.
-----------------
भारतात ऑफिसात उच्च पद नीच पद असा कंसेप्ट जास्त आहे. म्हणून तिथे वातावरणच पश्चिमेसारखे "फ्रेंडली" नसते. पण वातावरण जेव्हा फ्रेंडली, मोकळे असते तेव्हा भारतीय लोक काय काय बोल्लून मोकळे होतील त्याचा नेम नाही.

नाईल यांच्या प्रश्नाला अनुसरून- जेव्हा लोक मुद्याचं बोलण्यापेक्षा वारंवार हे अर्ग्युमेंट चूक/वायझेड आहे यावरच फोकस देतात तेव्हा लोक जास्त इरिटेट होतात. कारण विधायक चर्चेपेक्षा ट्रोलिंगमध्येच जास्त रस आहे असे तेव्हा वाटते. स्वतःचे बोळे वाहते करण्याचा केविलवाणा प्रकार यापलीकडे त्याला महत्त्व देववतही नाही.

मेन मुद्दा- अमुक एक गोष्ट मूर्खपणाची आहे असे बोललेले चालते, मात्र त्यावर अनफेवरेबल रिअ‍ॅक्शन दिली तर का विचित्र वाटते हे माझ्या आकलनापलीकडे आहे. हा दुटप्पीपणा नव्हे काय?

मोदींच्या काळात भारताची जाणवण्यासारखी प्रगती झाली तर त्यांच्यावर कडवट टिका करणारांस थोडे असे (प्रगती) न व्हायला पाहिजे होते अशी भावना असेल का?

अमेरिका-कॅनडा अशा काही देशांमध्ये काही ठिकाणी गॅलरीचा उपयोग कपडे वाळविण्यासाठी - आणि नेहमी न लागणार्‍या वस्तु ठेवायला त्यांचा वापर करणे - अशा बाबींसाठी वापरायला बंदी आहे आणि 'हिरव्या' विचारधारेला ते विरोधी आहे असे सार्वत्रिक मत दिसते. त्याची दुसरी बाजू येथे मांडतो.

असे निर्बंध सहसाकरून ज्यांना 'काँडोमिनिअम' (थोडक्यामध्ये 'काँडो, भारतातील सहकारी गृहसंस्थेचे थोडे वेगळे रूप) म्हणतात अशा इमारतींमध्ये असतात.त्याचे कारण असे आहे की अशा वापरामुळे इमारतीचा बाह्य देखावा विद्रूप होतो आणि तेवढया प्रमाणात त्यातील वैयक्तिक मालकीच्या निवासांची बाजारातील किंमत कमी होते. एखादा काँडो 'डाउनमार्केट' दिसणारा आहे, त्यामध्ये ढेकूण-उंदीर-झुरळे आहेत, दरिद्री दिसणारे/वागणारे लोक तेथे राहतात अशा प्रकारचे चित्र एकदा सांगोवांगीमधून बाहेर पसरले की त्यातील वैयक्तिक मालकीच्या निवासांची बाजारातील किंमत घसरते. असे निवास हे त्यांच्या मालकांची सर्वात मोठी गुंतवणूक असल्याने ही किंमतीची घसरण त्यांना पचणे शक्य नसते. कसलेहि 'हिरवे' विचार ह्या बाबतीत त्यांना पटणारे नसतात. तेव्हा जोपर्यंत मालमत्तेच्या किंमतीची घसरण सोसून 'हिरव्या' विचारांना पाठिंबा देणे आपण त्यांच्या गळ्याखाली उतरवू शकत नाही तोपर्यंत गॅलरीत कपडे वाळविण्याची संमति मिळविणे हे अरण्यरुदनच राहणार.

असे निर्बंध काँडोमिनिअमच्या बायलॉजमध्येच लिहिलेले असतात. भारतातील सहकारी गृहसंस्थांमध्ये मनमानी करणारे, नियम पायाखाली तुडवून इतरांना डोकेदुखी देणारे सदस्य सर्रास भेटतात. अमेरिका-कॅनडा अशा देशांमध्ये अशी मनमानी फार काळ चालू शकत नाही कारण बायलॉज पाळायला लावणारी व्यवस्था कितीतरी अधिक मजबूत आहे.

गॅलरीत कपडे वाळवून ऊर्जा वाचवणे हे चांगले का वाईट हा येथे मुद्दाच नाही. ते केवळ तत्त्व म्हणून चांगलेच आहे. त्या तत्त्वाची वैयक्तिक मालकीच्या काँडोची किंमत घसरू नये ह्या रास्त इच्छेशी सांगड कशी घालता येईल हा मुद्दा आहे.

या निमित्ताने, संपादकांनी इकडून तिकडून प्रतिसाद आणून चिकटवल्याने किंवा आधीच पापिलवार असलेल्या शिर्षकाच्या ट्यार्पीने का होईना, आमच्या धाग्याची प्रथमच शंभरी झाली. त्याला हातभार (कोण रे तो शेपटी म्हणणारा!) लावणार्‍यांचे धन्यवाद.

आमच्या संस्थळांवरच्या प्रदिर्घ वाटचालीचा 'उच्चांक' असे म्हणायवायस हरकत नाही. त्यानिमित्ताने "आता निवृत्त व्हायचे पहा" प्रकारच्या सल्ल्यांचेही आम्ही स्वागतच करू.

नाईल यांना एक प्रश्न आहे. मी आणि बॅटमॅनने दुसर्‍या धाग्यावर एकमेकांना शिव्या घातल्या. ती (आमचेमते, ऋषिकेशच्या नाही) एक गंभीर चर्चा होती. या धाग्यात जो प्रश्न उचलला आहे त्याच्या अनुषंगाने आम्ही अशा शिव्या घातल्या म्हणून आमचे कौतुक व्हायला पाहिजे. पण त्याचा निगेटिव उल्लेख आपण केला आहे. "गंभीर चर्चांत कडक टिकांचे, सौम्य शिवीगाळीचे महत्त्व, कौतुक" इ इ हा विषय नाही का?
---------------
४-५ दा वाचूनही नक्की भारताबद्दल काय ऑब्जेक्शन आहे हे समजत नाहीय.

This comment has been moved here.