मायभूमीला मदत करण्यासाठी आपल्या देशातच राहणे गरजेचे आहे का?

हे विश्वची माझे घर ही तर आपल्या संताचीच देणगी ना? मग कुठेही राहिले तरी काय फरक पडतो?

१. आपला उद्देश मायभूमीला मदत हा आहे कि आत्मोन्नती हा आहे हे स्पष्ट असावे लागेल. माझ्या परदेशातील आत्मोन्नतीने मायभूमीला मदत होतेच ही चूकीची संकल्पना आहे. बहुतेक लोकांचा मायदेशाशी भावनिक बंध असतो खरा पण ते 'केवळ' आत्मोन्नतीसाठी परदेशात राहतात. त्यांच्या असे असण्याने 'जगातल्या कोणत्याही माणसाने संशोधन केले' आणि 'भारतीय माणसाने संशोधन केले' यांमधे निवासी भारतीयांलेखी काही फरक राहत नाही. वरच्या लसीच्या उदाहरणात 'आपल्याखेरीज कुणालाच ती लस गवसणारच नव्हती' असे असेल तर जगाचे, भारताचे कल्याण! पण हेच काम 'इतर कोणी करू शकत असता' अशी केस असेल तर आपला भारतीयांवर 'विशेष' उपकार नाही. म्हणून परदेशात राहून आपण शोध लावला काय कोण्या अभारतीयाने लावला काय, निवासी भारतीयाला काय 'विशेष फरक' पडतो?
२. जेव्हा जगातले सर्व हुशार आणि उत्तम मूल्ये असलेले लोक एकाच/काहीच देशात राहायचे ठरवतात तेव्हा इतर जगाच्या समस्या सुटण्याची गरज/प्राथमिकता/शक्यता कमी होते. एन आर आय लोक भारतात राहीले असते तर सडले असते हे खरं आहेच पण हे ही खरं आहे त्यांच्या उपस्थितीने गोष्टी बेहतर राहिल्या असत्या.
३. अभारतीय इलिमेंटससाठी केलेले काम भारताच्या सरळ तोट्याचे असू शकते. शाखालिन वायू फिल्डमधला भारताचा स्टेक आपण जर 'स्मार्टली' हाताळला आणि शेलला एक जबरदस्त फायद्याची डील दिली तर तो थेट आमच्या (आधीच ढेपाळलेल्या) बजेटवर आघात असतो.
४. अनिवासी भारतीयांनी अमेरिकेत भरलेले प्रत्यक्ष आणि अप्रत्यक्ष कर अमेरिकन सरकार पाकला मदत देण्यासाठीही वापरते. हे असा कर देणारांना अपेक्षित नसले तरी यांचे पर्यवसन भारतीय सेनेला क्षती होण्यात होते. आणि ही केस अमेरिकेकडून भारताच्या आयातीशी तोलता येत नाही.

यातलं बरंच काही देशांतर्गत आत्म-उन्नतीला देखिल लागू आहे.

सर्वसाधारणपणे, भारताबाहेर प्रगती करण्याचे 'भारतीयांना (निवासी)' अनेक नफे तोटे आहेत. एका आदर्श आंतरराष्ट्रीय व्यवस्थेत हे तोटे शून्य होतील, आता आपण त्यापासून दूर असलो तरी त्यात उडी मारणे गरजेचे आहे.

बाकी मायभूमीला मदत जे जाणिवपूर्वक करतात आणि ज्यांना तेच करायचे असते त्याच्यासाठी सोडू या. 'भारतात' किंवा 'बाहेर' राहणे गौण आहे.

गरज नाही, असे बर्‍याच जणांबद्दल म्हणता येईल.
उलट परदेशी राहून मायदेशाला मदत करणे जास्त शक्य आहे, अर्थात केली तर.
उदाहरणार्थ भारतात वीस हजार रुपये मिळवणारा अमेरिकेत तीन लाख रुपये महिना मिळवू लागून एक लाख जर भारतात पाठवू लागला, तर भारताला तेवढे पकीय चलन मिळू शकते.
भारतात कोणत्याही क्षेत्रात 'एक ढूंढो हजार मिलते है' अशी स्थिती असल्याने उलट जेवढे लोक बाहेर जातील, तितके बरे, असेही म्हणता येइल.

मायभूमीला मदत करण्यासाठी आपल्या देशातच राहणे गरजेचे आहे का?
नाही. मायभूमीला मदत करणेही गरजेचे नाही.

काही लोकं ह्या मायभुमीतुन गेल्यानेच मदत होणार आहे असं आपलं एक मत आहे, बाकी रावांच्या मताशी सहमत.

एन आर आय लोक भारतात राहीले असते तर सडले असते हे खरं आहेच पण हे ही खरं आहे त्यांच्या उपस्थितीने गोष्टी बेहतर राहिल्या असत्या.

ह्या वाक्याशीच असहमत.
एखाद्या 'माय' ने नीट वागवले तरच तिच्याविषयी आत्मीयता वाटू शकेल. त्यामुळे,रावांशी सहमत. मुळात माणसाने इतके अवाजवी,भावनाशील असण्याचे कारणच नाही. मूठभर मुलांनी भारतमाता म्हणायचे आणि बहुसंख्यांनी तिच्यावर बलात्कार करत रहायचे. असल्या वातावरणात रहाण्यापेक्षा, ज्याला जिथे रहायचे आहे तिथे त्याने रहावे.

फक्त संशोधन या क्षेत्रापुरती चर्चा मर्यादित आहे का?

संशोधन सर्व क्षेत्रांत होतं हे खरंच आहे, पण फक्त संशोधन (उल्लेखलेल्या ओळीतल्या "परत येण्याच्या" उद्देशावरुन) इतकंच काम परदेशी जाणारे आणि इथे राहणारे लोक करतात का? प्रशासन, कारभार, कायदा, इम्प्लीमेंटेशन (प्रत्यक्ष बांधकाम, प्रत्यक्ष रुग्णोपचार, प्रत्यक्ष लस टोचणे) अशी संशोधनाच्या तुलनेत खालची समजली जाणारी पण आवश्यक कामंही असतातच ना? दोन्ही देशांत?

संशोधन हा एकच प्रकार असा आहे की कदाचित तत्वतः असं म्हणता येईल की तो कुठेही राहून केला तरी सर्वांना फायदा होईल. (हे दिसतं इतकं सरळ नाही, पण तरी तत्वतः म्हणता येऊ शकेल.)

पण बाकी बाबतीत काय? उद्योगधंदा, इथे रोजगारनिर्मिती, इथे मूलभूत सुविधा... त्यांचं काय?

बाहेर जाणारे सर्व लोक अमेरिका - कॅनडातच संशोधनासाठीच जातात का? अन्य देशांत केवळ अर्थार्जनासाठी जाणारे बरेचसे नसतात का?

म्हणून विचारलं की संशोधन इतक्या मर्यादित विभागावर चर्चा अपेक्षित असेल तर मग हा प्रतिसाद बाद ठरवावा..

संशोधनाचं पेटंट कोणत्या देशाला मिळतं त्यावर हे अवलंबून नसेल का?

खरेच आहे. मातृभूमीचे आपण काहीतरी देणे लागतो हे तत्त्वतः खरे आहे, पण एकूण परिस्थिती पाहता ते ऑब्लिगेशन म्हणून का वागवावे, असा तिरशिंगरावांसारखा प्रश्नही कैकदा पडतो. तस्मात ज्याला जिथे जायचे तिथे जाऊदे आणि काय करायचे ते करूदे. जज करणारे आपण कोण?

पॅरिस मधे अनेक भारतीय तरूण (मुख्यतः पंजाब मधील) रस्त्यांवर पाण्याच्या बाटल्या विकणे, कणसे भाजून देणे वगैरे कामे करत असताना दिसतात. त्यापैकी बरेच जणांशी बोलल्यावर कळले, की ते भारतातील एजंट द्वारे (हा १०-१५ लाख रु.घेतो)आलेले असतात. ८-१० जण लहानश्या घरात राहतात. त्यांना भारतीय जेवण अल्प किमतीत पुरवणारे त्यांच्यातीलच असतात.
आपल्या मायदेशात या तरूणांना बेकारीचा सामना करावा लागतो, तर इथे राहून ते दरमहा ६०-७० हजार रुपये भारतात पाठवत असतात. आठ-दहा वर्षांनंतर ते हळू हळू इकडले कायदेशीर रहिवासी होऊ शकतात.
१० लाख रुपये कुठून आले, असे विचारता 'वडिलांनी दिले' असे सांगतात.
'मायभूमीला मदत' वगैरे विचार ते करतात की नाही,हे ठाऊक नाही.

माझा ज्या संशोधकांशी संपर्क आलेला आहे त्यातल्या बहुतेकांनी प्रगत देशांमधे नोकर्‍या केलेल्या आहेत. भारताबाहेर काम करण्याचा, तिथल्या वर्क-कल्चर आणि एकंदर संस्कृतीचा फायदा झाल्याचं हे लोक वेळोवेळी नमूद करतात. हा फायदा व्यावसायिक दृष्टीकोन म्हणून असेल किंवा सहकर्मचार्‍यांना, विद्यार्थी, पोस्टडॉक्सना क्षुद्र न मानणे असा असेल. व्यक्तिगत आयुष्यातले फायदे निराळे.

यातले कोणीही मातृभूमीची सेवा म्हणून परदेशी नोकर्‍या करून परत आलेले नाहीत. बहुतेकांना काहीतरी लालूच, मोठं पद, कायमस्वरूपी नोकरी, बुद्धीला चालना मिळण्याची (आणि कामात स्वातंत्र्याची) हमी मिळाली म्हणून परत आले. काही लोक "गड्या आपला गाव बरा" प्रकारचे आहेत म्हणून परत आले आहेत. आणि सगळे लोक तरूणांना परदेशात शिकायला जाण्यासाठी प्रोत्साहन देतात. असे काही लोक शिक्षक, बॉस, मित्र, सहकर्मचारी म्हणून भेटले याचा मला फार आनंद होतो. माझ्या अनुभवानुसार, खरोखर 'सेवा' करणारे असतात ते असं कधीही म्हणत नाहीत. इतर त्यांच्याबद्दल असणारं मत "या विषयातलं योगदान खूप आहे" अशा प्रकारचं असतं.

मातृभूमीची सेवा वगैरे शब्द छापले की पेपरची विक्री जास्त होते आणि बर्‍याच लोकांना या मनुष्याचं काम कितीही थोर (किंवा क्षुल्लक) असलं तरीही "मातृभूमीची सेवा" फार अपील होते.

"द लोन रेंजर"मधे एक गमतीदार प्रसंग पाहिला.
इंडियन लोकांशी असलेला युद्धबंदीचा करार मोडून आणि ठरवलेल्या सीमा ओलांडून खाणकाम करून वॅगनच्या वॅगन भरून चांदी आणलेली. परिस्थितीची पाहणी करायला आणि दोषींना शिक्षा करायला आलेल्या लष्करातल्या कॅप्टनला त्या चांदीची लालूच दाखवली जाते.
एवढी चांदी पाहून कॅप्टन हरखून जातो.
"What could you buy with all that!! "
"A country! Captain."
तेवढ्यात इंडियन लोकांचा हल्ला होतो आणि कॅप्टन मोठ्या आवेशात त्याच्या सैनिकांना लढायला प्रेरित करतो "fight for the country!"