ब्लूज संगीत अल्प परिचय
ब्लूज संगीत अल्प परिचय
पाश्चात्य जगात समाजमान्य/रूढ, परंतु भारतात ज्या संगीतप्रकाराबद्दल फारशी माहिती नाही,अशा ब्लूज संगीताबद्दल सामान्य माहिती / तोंडओळख करून देण्यासाठी हे टिपण. या टिपणात क्लिष्ट सांगीतिक माहिती न देता, या संगीतप्रकाराचा उगम, कारणे, प्रसार व प्रभाव यावर थोडी माहिती देत आहे.
गेली किमान शंभर दीडशे वर्ष अस्तित्वात असणारा आणि गेल्या शतकभर पाश्चिमात्य संगीतातील अनेक संगीतप्रकारांवर प्रभाव टाकणारा संगीतप्रकार म्हणजे ब्लूज संगीत.
ब्लूज संगीत एका अर्थाने अमेरिकेतील शोषित वंचित लोकांचं, म्हणजे आफ्रिकेतून अमेरिकेत नेलेल्या, गुलामगिरीत खितपत पडलेल्या लोकांचं किंवा गुलामगिरीवर बंदी आल्यानंतरही आर्थिक व सामाजिकदृष्ट्या अत्यंत तळाला राहिलेल्या गुलामांच्या पुढच्या पिढ्यांनी निर्माण केलेलं संगीत. एका दृष्टीने अमेरिकेतील काळ्या लोकांचं संगीत हे.
एक वैशिष्ट्यपूर्ण आणि वेगळा म्युझिकल फॉर्म म्हणून ब्लूज साधारणपणे गुलामगिरीचा काळ संपला त्या काळात, म्हणजे साधारणपणे १८६०च्या दरम्यान पुढे आला.परंतु रेकॉर्डेड फॉर्ममध्ये हे संगीत येण्यास १९१२ उजाडले.
ब्लूज हा मुख्यतः गेय प्रकार आहे. संगत करणारा वाद्यवृंद हा कमी महत्त्वाचा. घटनाकथन, कथा, आख्यान वगैरेपेक्षा भावना व्यक्त करण्यावर ब्लूजमध्ये भर असतो.
सामान्यपणे खडतर व असहाय्य जीवन असल्यामुळे 'आर्त' भावना या संगीतात जास्त. याचे एक उदाहरण म्हणून हे गाणं "मूड इंडिगो" (हे क्लासिक ब्लूज नाही, हे आहे जॅझ स्टँडर्ड ब्लू)
गरिबी व साधनांचा अभाव यामुळे सुरुवातीच्या ब्लूजमध्ये वाजवली जाणारी वाद्ये म्हणजे माऊथ ऑर्गन (हार्मोनिका), किंवा बँजो, खुळखुळे, क्वचित फ्लूट आणि मिळतील त्या प्रकारचे ड्रम्स.
त्यापूर्वीच्या काळात तर पैसे नसल्याने कलाकार स्वतःच वाद्ये तयार करून त्याचा वापर करत उदा. डीडली बो नावाचं एकतारी तंतुवाद्य, वॉशबोर्ड (ताल/लयीसाठी वापरला जाणारा फळा) वगैरे.
डीडली बो
तत्कालीन प्रस्थापित गोऱ्या समाजाचे संगीत हे खूप वेगळे असे. या गोऱ्या संगीतावर युरोपीय संगीत (शास्त्रीय आणि सुगम) व गोऱ्या अमेरिकन कंट्री संगीताचा प्रभाव जास्त असे.
अमेरिकेच्या (USA) दक्षिण भागात, जिथे गुलामगिरी जास्त प्रमाणात होती त्या भागात म्हणजे मिसिसिपी डेल्टा भागात ब्लूजची सुरुवात झाली. (या भागात शेती भरपूर आणि त्या शेतीत अपरिमित राबणारे आफ्रिकन मजूर हे या ब्लूजचे जनक).
हे आफ्रिकन वंशाचे मजूर अशिक्षित व शोषित. त्यांच्या या तत्कालीन परिस्थितीचे प्रतिबिंब ब्लूज कवनांमध्ये दिसते.
सुरुवातीच्या ब्लूजमध्ये मुख्यतः अडाणी पीडित गुलामांचं अध्यात्मिक संगीत असे. उदा :
Do, Lord,
do, Lord,
Lord, remember me Hallelujah
Oh, when I'm in trouble,
Down on my knees,
When I was in trouble,
Lord, remember me,
अशा पद्धतीची देवाची आळवणी करणारी गाणी, वर्क सॉंग्स, फिल्ड हॉलर्स इत्यादीचा भरणा असे.
सुरुवातीच्या काळातील ब्लूजमध्ये मुख्यतः AAB किंवा AAAB पद्धतीच्या रचना असत. म्हणजे एकच ओळ दोनदा किंवा तीनदा म्हणाली जाई आणि त्यानंतर दुसरी ओळ स्वतः गायक किंवा कोरस म्हणत असे.
उदाहरणार्थ बी बी किंग नावाच्या प्रख्यात कलाकाराचे लोकप्रिय गाणे :
Thrill is gone
The thrill is gone away
The thrill is gone, baby
The thrill is gone away
You know you done me wrong, baby
You'll be sorry
Someday
यानंतरच्या काळात जुलूम, अत्याचार दडपशाहीपासून लांब व बरे जगण्याच्या संधी उपलब्ध असणाऱ्या जागांकडे या वर्गाचे स्थलांतर होत गेले. जसजसे हे होत गेले तसतसे त्याचे प्रतिबिंब ब्लूजमधे येऊ लागले.
जुलूम, त्यातून जगवण्यासाठी देवाची आळवणी, कष्टप्रद जीवन इत्यादी विषयांकडून स्थलांतर, नवीन, तुलनेनं बऱ्या जागेची ओढ इत्यादी विषय डोकावू लागले.
याच काळानंतर अत्यंत बेसिक अशी वाद्ये मागे पडून गिटार, सॅक्सोफोन, डबलबेस / बेस गिटार, आणि पियानो हेही ब्लूजमध्ये रूढ झाले.
ब्लूज संगीताचा प्रभाव अमेरिकेत नंतरच्या काळात उदयाला आलेल्या आलेल्या बहुतांश संगीत प्रकारांवर पडला. जॅझ, रॉक अँड रोल, रिदम अँड ब्लूज, रॉक, एवढेच काय तर अगदी तसे तुलनेने नंतर आलेले हिपहॉप यावरही ब्लूज संगीताचा प्रभाव आहे.
ब्लूज हा संगीत फॉर्म जरी अतिशय जुना म्हणजे साधारण शंभर वर्षांपूर्वीचा असला तरीही नंतरच्या काळातील अनेक मोठमोठे कलाकार त्याचे ऋण जाहीरपणे मान्य करतात. एल्विस प्रिसली, रोलिंग स्टोन्स, एरिक क्लॅप्टन, जॉन लेनन इत्यादी १९५० ते १९७०च्या दशकांमधील कलाकार ब्लूज संगीताचा आपल्या संगीतावर पडलेला प्रभाव जाहीरपणे मांडतात.१९५०-६०नंतर ब्लूज हे फक्त आफ्रिकन अमेरिकन लोकांपुरते मर्यादित असे संगीत राहिले नाही. या काळानंतर हे अमेरिका युरपमधील मेनस्ट्रीम संगीताचा भाग झाले, ग्लोबल संगीत झाले.
ब्लूज संगीत उदयाला आले USA च्या दक्षिण भागात. परंतु या भागात आफ्रिकन अमेरिकन लोकांचे शोषण फार. शिवाय जिम क्रो सारखे उघड वर्णभेद करणारे कायदे आणि आफ्रिकन अमेरिकन लोकांना प्रगती करण्याची संधी अत्यंत कमी. म्हणून या दक्षिण भागातून उत्तरेकडे(जिथे असले कायदे नव्हते,वर्णविद्वेष कमी होता आणि प्रगतीच्या संधी जास्त होत्या) आफ्रिकन अमेरिकन लोकांचे मोठ्या प्रमाणावर स्थलांतर झाले. आधी तुरळक पण १९१०-१९७० च्या काळात मोठ्या प्रमाणावर. एकंदरीत साठ लाख आफ्रिकन अमेरिकन लोकं स्थलांतरित झाली. हा समाज जिथे गेला तिथे आपले संगीत बरोबर घेऊन गेला आणि मग जिथे यांचे स्थलांतर झाले त्या जागांवर ब्लूजच्या स्थानिक स्टाईल्स निर्माण झाल्या (जसं शिकागो ब्लूज,मोटाऊन ब्लूज, वेस्ट कोस्ट ब्लूज, कंट्री ब्लूज वगैरे) दक्षिणेतील आफ्रिकन अमेरिकन लोकांबरोबरच गरीब असे गोरे लोकही ब्लूज संगीत करू लागले. नंतर जास्त व्यापक गोऱ्या समाजातही ब्लूज संगीत पसरू लागले तेव्हा, म्हणजे १९६०-७०च्या दशकात ब्लूज रॉक हाही एक ब्लूज चा प्रकार लोकप्रिय होऊ लागला.
हेच गाणे नंतर एल्वीस प्रिसलीनेही रेकॉर्ड केले.
ब्लूज संगीतातील काही जुनी गाणीही खूप लोकप्रिय होती आणि नंतरच्या काळातही त्यांची लोकप्रियता अबाधित राहिली. अशा गाण्यांना 'ब्लूज स्टँडर्ड' अशी संज्ञा आहे.
आफ्रिकन अमेरिकन माणसांचा मग ते कुठल्याही सामाजिक स्तरातील असला (श्रीमंत / गरीब) तरी एक भावनिक कनेक्ट या जुन्या गाण्यांशी असतो. उदा. रॉबर्ट जॉन्सनचे १९३६ सालचे 'स्वीट होम शिकागो' हे गाणे.
याचे एक गंमतशीर उदाहरण द्यायचे झाले तर २०१२च्या फेब्रुवारी महिन्यात अमेरिकन राष्ट्राध्यक्षांच्या निवासस्थानी (व्हाईट हाऊसमध्ये) 'ऑल स्टार्स ब्लूज' नावाचा कार्यक्रम झाला. यात ब्लूज संगीत करणारे मोठेमोठे कलाकार (बी बी किंग, बडी गाय, मिक जॅगर, जेफ बेक इत्यादी) होते. या कार्यक्रमात थोडा आग्रह केल्यावर राष्ट्राध्यक्ष ओबामा यांनीही 'स्वीट होम शिकागो' हे गाणे गायले.
१९६०-७०च्या काळानंतर ब्लूज संगीत जगभर पसरले. अनेक प्रस्थापित कलाकार ब्लूज किंवा ब्लूजचा प्रभाव असलेली गाणी करू लागले.
इतकेच काय, तर एकेकाळच्या अमेरिकेतील दक्षिण भागातील वंचित शोषित असलेल्या या लोकांच्या संगीताचे मोठमोठे फेस्टिवल्सही होऊ लागले.
एरिक क्लॅप्टन हा एक मोठा कलाकार. हा अनेक वर्षे क्रॉसरोडस गिटार फेस्टिवल नावाचा कार्यक्रम भरवतो. यात जुन्या नव्या मोठमोठ्या कलाकारांना पाचारण करतो आणि एक अनौपचारिक स्वरूपात सर्व कलाकार आपली कला सादर करतात.
भारतातही ब्लूज संगीताचे चाहते आहेत. महिंद्रा अँड महिंद्रा कंपनीचे चेअरपर्सन आनंद महिंद्र हे त्यातील एक. गेली काही वर्षे ते महिंद्रा ब्लूज फेस्टिवल मुंबईत भरवतात. या वर्षीही मार्च महिन्यात हा फेस्टिवल पार पडला. या कार्यक्रमात जगभरचे उत्तमोत्तम जुने नवे कलाकार आपली कला सादर करतात.
पुण्यातही कोरेगाव पार्कातील शिशा कॅफेमध्ये ब्लूज अँड जॅझ क्लब काही काळ होता (सध्या सुरू आहे का ते माहीत नाही).
संदर्भ म्हणून ब्लूज संगीतातील मोठ्या कलाकारांची यादी इथे देत आहे. सर्वांची गाणी युट्यूबवर उपलब्ध आहेत.
१. बी बी किंग
२. मडी वॉटर्स
३. रॉबर्ट जॉन्सन
४. जॉन ली हुकर
५. स्टिव्ही रे व्हॉन
६. बडी गाय
७. जिमी हेंड्रिक्स
८. ब्लाईंड लेमन जॉन्सन
९. बो डीडली
१०. एरिक क्लॅप्टन
११. बेसी स्मिथ
१२. रे चार्ल्स
व इतर अनेक.
हा झाला या संगीतप्रकारासंबंधी दिलेला अल्प परिचय.
या संगीतप्रकारात जास्त रुची कुणा वाचकाला असल्यास धागा पुढे चालवता येईल.
प्रतिक्रिया
वा!
वा वा! जबरदस्त. ब्लूजशी फारचा परिचय नाही आहे, पण आता एकेक करून ऐकून बघतो. मागे तुम्ही रॉकसंगीताबद्दलचा धागा काढला होता तेव्हापासून मार्क नॉफलर/डायर स्ट्रेट्सची बरीच गाणी ऐकली आहेत.
बाकी कृष्णवर्णीयांचं संगीत गाणारा क्लॅप्टन हा इंग्लंड फक्त गोऱ्यांसाठी, काळ्यांना घालवा छाप बडबडतो असं ऐकलं आहे.
क्लॅप्टनचे लॉजिक काही कळत
क्लॅप्टनचे लॉजिक काही कळत नाही.गंडलेलं आहे बऱ्याच बाबतीत. गेल्या वर्षी त्याने लसीच्या विरोधीही भूमिका घेतली होती.
पण तो वेगळा विषय. ब्लूज/ रॉक अँड रोल संबंधित दिग्गज आफ्रिकन अमेरिकन कलाकारांशी तो अतिशय जिव्हाळयाने वागत असावा असे त्याच्या कार्यक्रमांमधून वाटते
.
वाह! फारच सुंदर परिचय.
स्वीट होम शिकागो आवडतं आहे. मी अमेरिकेत असताना आमच्या शहरापासून शिकागो जवळ असल्याने आम्ही मित्र मैत्रिणी अनेकदा वीकेंडला शिकागोला जायचो. तिथले ब्लूज बार फार आवडायचे.
सॅम कुकचं A change is gonna come हे गाणं तुम्ही सुरुवातीला जी परिस्थिती वर्णन केली आहे त्याचं उदाहरण आहे. त्याला एका 'व्हाइट्स ओन्ली' हॉटेलमध्ये जाण्याची परवानगी नाकारली होती. त्या प्रसंगानंतर आणि स्वतःच्या आयुष्यातील अशा अनेक घटनांबद्दल त्यानं हे गाणं लिहिलं. पण मला माहिती नाही की ते अगदी थेट ब्लूज या प्रकारच्या मोडतं का. ते गाणं आणि नंतर अनेक वर्षांनी न्यू ओर्लिन्सच्या जॉन बूटीने परत गायलेलं तेच गाणं ही दोन्ही मला खूप आवडतात.
https://www.youtube.com/watch?v=fPr3yvkHYsE (सॅम कूक)
https://www.youtube.com/watch?v=BU1GfIxT1jQ (जॉन)
हे ' ब्लुजोत्तर ' वाटते.
हे ' ब्लुजोत्तर ' वाटते. ब्लूजच्या काळाबद्दल आहे. स्टाईलही तशीच आहे . पण ब्लूज मध्ये एवढे ऑर्केस्ट्रेशन नसते.
एवढे लिहून मी खाली बसतो.
लेख आवडला. शिकागो परिसरात
लेख आवडला. शिकागो परिसरात राहात होतो तेव्हा काही वेळा ब्लूज बार्समध्ये गेलो होतो. पण इतक्या जुन्या काळच्या आठवणी त्या बारच्या वातावरणाप्रमाणेच धुरकट आहेत.
ब्लूज, सोल आणि जाझ यांच्या परस्परसंबंधांवर लिहाल का काही?
ब्लूज, सोल आणि जाझ यांच्या
ब्लूज, सोल आणि जाझ यांच्या परस्परसंबंधांवर लिहाल का काही?
फार मोठा विषय गुरुजी .
या विषयावर आपले संदीप देशपांडे यांनी लिहावे खरं तर.
त्यांना तुम्ही विनंती केलीत तर लिहितील कदाचित (आमचे ऐकत नाहीत संदीप सर)
Etta James
https://www.youtube.com/watch?v=cZag0E32is0
आभार.
धाग्याबद्दल आभार. येते किमान काही आठवडे बहुतेक ब्लूज ऐकत ऐकत कामं करेनसं दिसतंय.
---
सांगोवांगीच्या गोष्टी म्हणजे विदा नव्हे.
लेख
लेख आवडला. पण पाश्चात्य संगीत फारसे ऐकले नसल्यामुळे कनेक्ट होता आले नाही. पाश्चात्य संगीत ऐकण्यांत मला जो अडथळा वाटतो तो सुरांचा नाही तर शब्दांचा. शब्द कळले नाहीत तर खरा आस्वाद घेता येत नाही. इंग्रजी चित्रपट बघतानाही हाच अडथळा होता. पण पुढे सबटायटल्स आल्यावर तो प्रश्न सुटला.
ब्लूजची ओळख आवडली
ब्लूजची ओळख आवडली. मी प्रचलीत पॉप संगीतप्रेमी आहे. नवीन वर्ष नवीन गायक, नवीन बँड. फार क्वचित २-३ वर्षापूर्वी ऐकलेलं पॉप पुन्हा ऐकतो.
माझ्या डोक्यात कृष्ण्वर्णीय संगीत आणि रॅप याची सांगड आपसूक झाली होती. पण काळ खूप पुढे गेला आहे. जसं ब्ल्युज कृष्णवर्णीयेतरांनी स्विकारलं तसं आलिकडे रॅप कृष्णवर्णीयेतरही गातात. पूर्ण रॅप गाण्याचा चाहतावर्ग मर्यादीत असावा पण पॉप संगीतातल्या छोटाश्या तुकड्यात एखाद रॅपर हमकास असतो. जो बर्‍याचवेळा कृष्ण्वर्णीय असतो/असते. बरीच गाणी आहेत पण चटकन आठवले ते मरून५-कार्डी बी चं गर्ल्स लाईक यू , आणि डुआ लिपा-डाबेबी चं लेव्हिटेटींग
मा रेनी
आजपासून काही दिवस ब्लूजमधील महत्त्वाच्या कलाकारांपैकी काही कलाकारांचा अल्प परिचय आणि त्यांचे एखादे गाणे या धाग्यावर देण्याचा विचार आहे. १९२०च्या दशकापासून सुरुवात करू. सुरुवातीच्या काळातील ब्लूज भारतीय संवेदनांना कितपत आवडतील याबद्दल साशंक आहे. तरीही देतो.
Ma Rainey
ब्लूजमधील पहिली सुपरस्टार म्हणावी अशी मा रेनी. एकोणिसाव्या शतकाच्या शेवटी जन्माला आलेली. वयाच्या चौदा-पंधराव्या वर्षापासून कार्यक्रम करणारी.
मा रेनीचे पहिले रेकॉर्डिंग १९२७ साली झाले. या गायिकेची ब्लूज स्टाईल 'क्लासिक ब्लूज' म्हणून गणली जाते. अनेक लोक मा रेनीला 'मदर ऑफ ब्लूज' म्हणतात. २०२०मध्ये हिच्या जीवनावर आधारित 'मा रेनी'ज ब्लॅक बॉटम' नावाचा चित्रपट निघाला, तो नेटफ्लिक्सवर उपलब्ध आहे. चित्रपट जरूर बघणे.
मा रेनीचा १९३९ साली मृत्यू झाला.
मा रेनीचे ' Bol Weavil Blues ' हे गाणे इथे देत आहे.
बेसी स्मिथ
ब्लूजमधील दुसरी सुपरस्टार म्हणजे बेसी स्मिथ. बेसी स्मिथने आधी मा रेनीच्या ग्रुपमध्ये उमेदवारी केली व मग वेगळी होऊन स्वतंत्र कार्यक्रम / रेकॉर्डिंग करू लागली. आणि काळाच्या ओघात मा रेनीहून जास्त लोकप्रिय झाली.
जर मा रेनी 'मदर ऑफ ब्लूज' संबोधली जायची तर बेसी स्मिथ 'एम्प्रेस / क्वीन ऑफ ब्लूज' म्हणून ओळखली जात असे.
१९२०-३०च्या दशकात बेसी स्मिथ सर्वाधिक लोकप्रिय ब्लूज कलाकार होती.
१९३७ मध्ये वयाच्या त्रेचाळिसाव्या वर्षी तिचे कार अपघातात निधन झाले.
इथे तिचे 'सेंट लुईस ब्लूज' हे गाणे देत आहे. या गाण्यात ब्लूज आणि जॅझमधील मोठा कलाकार लुई आर्मस्ट्राँगने साथ केलेली आहे.
रॉबर्ट जॉन्सन
अवघं सत्तावीस वर्षांचं आयुष्य (१९११ ते १९३८) लाभलेला हा कलाकार 'मास्टर ऑफ ब्लूज,डेल्टा ब्लूज' म्हणून ओळखला जातो. अमेरिकेच्या दक्षिण भागातच हा फिरस्ता कलाकार गावोगावी ज्यूक जॉइंट्स आणि क्लब्समधे कला सादर करायचा. त्याला केवळ दोन रेकॉर्डिंग सेशन्स मिळाले, त्यात त्याने २९ वेगवेगळ्या प्रकारची गाणी रेकॉर्ड केली. रॉबर्ट जॉन्सन हयात असताना त्याची लोकप्रियता मर्यादित आणि एका भागापुरती होती. १९६१ साली त्याच्या जुन्या रेकॉर्डिंग्सचा एक अल्बम प्रकाशित झाला आणि त्याला जगभर लोकप्रियता मिळाली. चक बेरी, बॉब डिलन, कीथ रिचर्ड्स (रोलिंग स्टोन्स), रॉबर्ट प्लांट, एरिक क्लॅप्टन हे कलाकार या अल्बममधील गाण्यांमुळे अतिशय प्रभावित झाले.
विविध मोठ्या कलाकारांनी रॉबर्ट जॉन्सनबद्दल काय लिहून ठेवलंय वाचा.
Eric Clapton – "Robert Johnson to me is the most important blues musician who ever lived". Clapton recorded several of Johnson's songs as well as an entire tribute album, Me and Mr. Johnson (2004). Clapton feels that rather than trying to recreate Johnson's originals, "I was trying to extract as much emotional content from it as I could, while respecting the form at the same time."
Bob Dylan –
Robert Plant –
Led Zeppelin recorded "Traveling Riverside Blues" and quoted some of Johnson's lyrics in "The Lemon Song".
Keith Richards –
The Rolling Stones recorded "Love in Vain" and "Stop Breaking Down"
रॉबर्ट जॉन्सनची अनेक गाणी 'ब्लूज स्टँडर्ड' म्हणून गणली जातात.
त्याची अनेक गाणी इतर अनेक कलाकारांनी कव्हर केली.
रॉबर्ट जॉन्सनची लोकप्रियता आणि त्याचा एकंदरीत नंतरच्या काळातील इतर कलाकारांवर पडलेला प्रभाव बघता त्याचे केवळ एकच गाणे इथे देणे हा करंटेपणा ठरेल. खूप मोह आवरून, केवळ दोनच गाणी इथे देत आहे, दोन्ही ब्लूज स्टँडर्ड आहेत.
१. स्वीट होम शिकागो; हे गाणे जरी अनेक कलाकारांनी रॉबर्ट जॉन्सनच्या मृत्यूपश्चात रेकॉर्ड केले असले तरी त्यातील एक रॉबर्ट जॉन्सनचे मूळ आणि एक एरिक क्लॅप्टन ने रेकॉर्ड केलेले अशा दोन लिंक्स देत आहे.
रॉबर्ट जॉन्सन मूळ गाणे :
एरिक क्लॅप्टनने गायलेले :
२. क्रॉसरोड्स :
क्रीम नावाच्या ग्रुपने हे ब्लूज स्टँडर्ड १९६८ साली कव्हर केले :
ब्लाइंड लेमन जेफरसन
ब्लाइंड लेमन जेफरसन (लेमन हेनरी जेफरसन) (१८९३ -१९२९)
मा रेनी आणि बेसी स्मिथचा समकालीन कलाकार. याला 'फादर ऑफ टेक्सास ब्लूज' असे संबोधले जाते.जन्मापासून दृष्टिहीन असल्यामुळे त्याच्या नावाअलीकडे 'ब्लाईंड' असे संबोधन कायमचे चिकटून गेले. १९२०च्या दशकात लेमन जेफरसन अत्यंत लोकप्रिय होता.
जलद लयीतील गिटार आणि वरच्या / उंच पट्टीतील गायन ही त्याची खासियत होती. बहुधा याचमुळे जास्त कलाकार त्याची गाणी गाण्यास धजावत नसत. १९२६-१९२९ या केवळ तीन वर्षांत त्याच्या ४६ रेकॉर्डस् प्रकाशित झाल्या आणि लाखोंनी खपल्या.
अर्थातच नंतरच्या काळात, म्हणजे १९६०च्या दशकापासून काही कलाकारांनी लेमन जेफरसनच्या गाण्यांची कव्हर्स केली.
जेफरसनच्या बऱ्याच लोकप्रिय गाण्यांच्या रेकॉर्डिंग्सचा दर्जा फारसा चांगला नाही.
त्यातल्यात्यात बऱ्या दर्जाचे रेकॉर्डिंग असणारे 'वन डाइम ब्लूज' हे गाणे इथे देत आहे.
मडी वॉटर्स
मडी वॉटर्स (१९१३-१९८३)
मिसिसिपी राज्यात जन्माला आलेला हा कलाकार 'फादर ऑफ शिकागो ब्लूज' म्हणून ओळखला जातो.
यापूर्वी वर माहिती दिलेले कलाकार तसे अल्पायुषी ठरले. मडी वॉटर्सला मात्र १९१३ ते १९८३ असे चांगले सत्तर वर्षांचे आयुष्य लाभले. मडी वॉटर्स अगदी ब्लूजच्या सुवर्णकाळापासून ते रॉक संगीत जोरात असेपर्यंत म्हणजे १९७०चे दशक संपेपर्यंत संगीत तयार करत राहिला.
त्याच्या १९५० सालच्या ' रोलीन स्टोन ' या गाण्यावरून 'रोलिंग स्टोन्स' या जगप्रसिद्ध रॉक / ब्लूज ग्रुपने आपले नाव घेतले.
एकोणीसशे चाळीसच्या दशकात मडी वॉटर्स शिकागोमध्ये आला. त्या काळात डेल्टा ब्लूज या मूळ मिसिसिपी, लुईसियाना वगैरे ब्लूज संगीताच्या मूळ राज्यामधील 'घराण्यापासून' (प्रकारापासून) वेगळी अशी शिकागो ब्लूज स्टाईल विकसित झाली. यात सर्वात महत्त्वाची भूमिका होती मडी वॉटर्सची.
मूळ ब्लूजमध्ये (डेल्टा ब्लूज) मुख्यतः अकुस्टीक गिटारचा वापर जास्त, इतर वाद्ये कमी, मुख्यतः गेय भागावर भर व कवनांमध्ये ग्रामीण पार्श्वभूमी असे. याची लयही तशी संथ असे.
शिकागो ब्लूजमध्ये गिटार इलेक्ट्रिक वापर जास्त, बेस गिटार आणि पियानोचा तालवाद्य म्हणून समावेश झाला, माईक आणि अँप्लिफायर आल्याने हार्मोनिका वेगळ्या स्टाईलमध्ये वाजू लागली. तुलनेने हे संगीत जलद लयीतील झाले. मूळ गाभा तोच राहिला, तरी हे संगीत शहरी/नागरी झाले.
इथे मडी वॉटर्सची दोन अतिशय लोकप्रिय गाणी देतो.
१. Got my mojo workin :
यापूर्वीच्या कलाकारांच्या गाण्यांपेक्षा (जी मुख्यतः डेल्टा ब्लूज होती) या शिकागो ब्लूज स्टाइलच्या गाण्यात असलेली वाद्ये, याची लय यातील फरक बघा. हे गाणे 'Blues Standard' म्हणून गणले जाते.
२. अजून एक ब्लूज क्लासिक आणि blues standard
बी बी किंग
अजूनही अत्यंत लोकप्रिय असलेला हा कलाकार. जवळजवळ बहात्तर वर्षांची प्रचंड मोठी अशी सांगीतिक कारकिर्द असणाऱ्या बी बी किंगला 'किंग ऑफ द ब्लूज' असे संबोधले जाई. त्याच्याइतके संगीताचे जाहीर कार्यक्रम दुसऱ्या कुणी केले असतील असे वाटत नाही. एकोणीसशे सत्तरच्या दशकात तर त्याचे वर्षाला सरासरी दोनशे कार्यक्रम होत असत (१९८८मध्ये तर त्याने ३०० कार्यक्रम केले) २०१५पर्यंत, म्हणजे ज्या वर्षी त्याचा (एकोणनव्वदाव्या वर्षी) मृत्यू झाला त्या वर्षापर्यंत तो जाहीर कार्यक्रम करतच राहिला. त्याच्या रेकॉर्डस् अमाप खपल्या.
यामुळे त्याचा प्रभाव अनेक पिढ्यांमधील कलाकारांवर राहिला. अनेक कलाकारांनी त्याच्याबरोबर कार्यक्रम केले.
१९६०च्या दशकानंतर अमेरिकेत आणि युरपमध्ये ब्लूज कार्यक्रम बरेच होत असत. पण बी बी किंग ब्लूज आफ्रिकेतही घेऊन गेला.
त्याच्या ब्लूजच्या स्टाईलला 'इलेक्ट्रिक ब्लूज' संबोधले जाते.
लोकप्रियता या निकषावर हा सर्वात मोठा ब्लूज कलाकार ठरावा.
बी बी किंगसंबंधी लिहिण्यासारखे खूप आहे. पण त्याची चार गाणी देऊन आवरते घेतो.
१९७२ साली न्यूयॉर्कजवळच्या एका तुरुंगात कैद्यांसाठी त्याने कार्यक्रम केला. कैद्यांचा प्रतिसादही बघा.
एकोणीसशे चौऱ्याहत्तर साली त्याने डेमोक्रॅटिक रिपब्लिक ऑफ काँगोची राजधानी किन्शासा इथे कार्यक्रम केला त्यातील एक क्लिप -
'रॉक मी बेबी'
बी बी किंगच्या हयातीतच एरिक क्लॅप्टनने किंगला ट्रिब्यूट म्हणून किंगबरोबर एक अल्बम काढला. त्यातील हे लोकप्रिय गाणे - 'रायडिंग विथ द किंग'
तार तुटली तरीही
ह्याची एक क्लिप फार प्रसिद्ध आहे. एका कार्यक्रमात गिटारची तार तुटते आणि त्याला लगेच नवीन देण्यात येते. पण बुवा गाणं थांबवत नाहीत. गाता गाता तार बांधतात, ट्यूनही करतात आणि गाणं सुरू ठेवतात. भारीच!
Hope is for sissies.
Wynton at Harvard Chapter 18: The Melting Pot
https://www.youtube.com/watch?v=4N4nRV30Ll0
Wynton at Harvard Chapter 20: Blues Fundamentals
https://www.youtube.com/watch?v=2h37qbsjMCE