शाकाहारवाद्यांची असत्ये आणि मांसाहाराचे सत्य- भाग दुसरा

"गुरांचे अन्न, गुरांची विष्ठा, गुरांचे मूत्र याच्याशी संबंधित असलेल्या जीवाणूंचे अन्नसाखळीमध्ये पर्यावरणामध्ये महत्त्वाचे स्थान आहे. हा बागुलबुवा पूर्णतः अशास्त्रीय पायावर उभा करण्यात आला आहे. "
सुमारे दोनतीन दशकांपूर्वी गोबरगॅस योजनेचा खूप बोलबाला होता. अजूनही बायोगॅसच्या सयंत्रांचा प्रचार केला जातो. यात शेतीसाठी आणि दुग्ध पदार्थांसाठी गुरे पाळणे आणि त्यांच्या शेणातून इंधनवायू निर्माण करणे असे जोड-उद्योग सुचवले जाऊन गुरे पाळणे कसे किफायतशीर आहे ते पटवून दिले जाई. पणसूक्ष्मजीवशास्त्रज्ञ डॉ. आनंद कर्वे (आणि प्रियदर्शिनी कर्वे) यांच्या संशोधनातून स्पष्ट दिसून आले की गोबर हे बायोगॅससाठी योग्य इंधन होऊच शकत नाही. ते वायु-इंधननिर्मितीला पोषक तर नाहीच, उलट मारक आहे.

लेख आवडला!
विशेषत: बी १२ बाबतचा.
कुठल्यातरी आरोग्यविषयक वेबसाईटचा किंवा व्हेगान लाईफस्टाईलचा प्रपोगंडा करणार्‍या भरवसा देत अमुक शाकाहारी पदार्थात बी १२ असतं असं काही शाकाहारवादी डॉक्टर्सही छातीठोकपणे सांगतात.
पण त्या बी १२ चा शरीरासाठी काहिही उपयोग नसतो हे सांगायला विसरतात.

'बी १२ अभावी होणारे आजार थांबवू शकण्याची क्षमता' ही या पदार्थांच्या नियमित वापराने दाखविता आली तरच तो आहार बी १२ ने परिपूर्ण आहे असे म्हणता येते.
कुठल्याही शाकाहारी पदार्थातून ते शक्य नाही.

दोन्ही लेख वाचले, आवडले.

आणि सत्यापलाप हा सर्वात मोठा दुराचार आहे.

हे खरं सगळ्यात महत्त्वाचं. सत्याधिष्ठित वर्तनाऐवजी तत्त्वाधिष्ठित वर्तन व्हायला लागणं योग्य नाही. आणि जोपर्यंत इतरांना त्रास पोहोचत नाही तोपर्यंत प्रत्येक जण ते वर्तन करायला स्वतंत्र आहे. मात्र आपलंच वर्तन सर्वोत्तम म्हणून ते दुसऱ्यांनीही पाळलं पाहिजे हे म्हणणं हा दुराग्रह आहे. त्या तत्त्वाचा धर्माशी संबंध आला की दुराग्रही लोकांच्या भावना इतरांच्या वर्तनाने दुखावतात. निदान हा दुराग्रह थांबला तरी बरं. जगा आणि जगू द्या हेच सर्वसामायिक तत्त्व उपयुक्त आहे.

शाकाहार मासाहार असा वादविवाद करून ते खाणारे /टाळणारे लोक फारच थोडे असतात.इतर तसे खातात कारण लहानपणापासून त्यांना तेच भरवले गेले असते.

ठीक आहे ही जीवनसत्तवे तेलातुपातून विरघळूनच शरीरास पोहोचतात.शेंगदाणे,तीळ,कारळे,जवस इत्यादींच्या सुक्या चटण्यांत बी १२ असते का?पूर्वी एक तोडगा सांगितला जायचा अशक्तपणावर-उडदाचे वडे तुपात तळून खा.याचं रहस्य काय?टिबिसाठी लोण्याची विरघळ ( लोणी थोडेसे वितळवून)खडीसाखर घालून खाणे..हाच उद्देश असावा काय

> आणि जोपर्यंत इतरांना त्रास पोहोचत नाही तोपर्यंत प्रत्येक जण ते वर्तन करायला स्वतंत्र आहे.

ठीक आहे, पण मांसाहारामुळे प्राण्यांना त्रास होतो ही अडचण नाही का? ‘प्राण्यांना होणारा त्रास हिशेबात धरला जाणार नाही’ असं एक छुपं गृहीतक यामध्ये आहेसं दिसतं. पण समजा एखादा म्हणाला की ‘मीसुद्धा इतरांना त्रास होणार नाही असाच वागेन, पण यामध्ये समलिंगी किंवा चिनी किंवा देशस्थ ब्राह्मणांना होणारा त्रास मी हिशेबात धरणार नाही’ तर ते चालेल का?

> जगा आणि जगू द्या हेच सर्वसामायिक तत्त्व उपयुक्त आहे.

तोच मुद्दा. मांसाहारामुळे प्राण्यांच्या जगण्यावर गदा येते ही अडचण आहेच. तुमचं तत्त्व ‘सर्व’सामायिक आहे, पण या ‘सर्वां’ मध्ये प्राण्यांचा समावेश नाही असं एक छुपं गृहीतक यामध्ये आहे. कुणाचा समावेश करावा आणि कुणाचा नाही याची निश्चित सीमारेषा आखणं अवघड आहे हे मला मान्य. ‘ही सीमारेषा मला हवी तशी मी ठरवेन, तुम्ही मला काही सांगू नका’ असं तुम्ही म्हणत असाल तरीही मान्य. पण मग इतर कुणी आखलेल्या सीमारेषेच्या तुम्ही बाहेर राहिलात तर तक्रार करता येणार नाही.

> निसर्गचक्र चालताना त्यात ज्या प्रमाणात साहचर्य आहे, तितक्याच प्रमाणात क्रौर्यही आहे. अर्थात साहचर्य, क्रौर्य ही विशेषणे माणसाने दिलेली आहेत. खरे तर तो एक अटळ असा सृष्टीक्रम आहे. प्रत्येक जीव त्याच्यात्याच्या गुणसूत्रांनुसार, जनुकांनुसार जगतो. त्यात नैतिकतेच्या तत्वांचा प्रश्न नसतो. जगणे हीच एक नैतिकता असते.

हा युक्तिवाद पटत नाही. माझ्या समजुतीप्रमाणे ‘माझ्या गुणसूत्रांमुळे मी असा वागलो, किंवा इतर प्राणी असे वागतात म्हणून असा वागलो’ हा बचाव माणसांच्या जगात तसाच्या तसा स्वीकारला जात नाही. बबून माकडं चोऱ्या करतात म्हणून माणसांनी ती केलेली चालेल असं कोणी म्हणत नाही. मलार्ड जातीची नर बदकं समागम करताना मादीची इच्छा आहे की नाही याचा फारसा विचार करत नाहीत, आणि त्यांच्या गुणसूत्रांची शिकवण तशी असेलही. पण म्हणून माणसाच्या नरानेही गुणसूत्रांची हाक ऐकून तसं वागल्यास आपण त्याला माफ करत नाही.

माणसांच्या सगळ्याच व्यवहारांत नैतिकतेचे प्रश्न उद्भवतात. ते कसे सोडवायचे आणि मतभेद झाल्यास काय करायचं हा गहन विषय आहे. पण नैतिकतेचा अमुक एक प्रश्न गैरसोयीचा वाटतो म्हणून तो अस्तित्वातच नाही असं म्हणणं सुज्ञपणाचं नाही. ‘जगणे’ अशी काही नैतिकता नसते. नीतीने जगणे आणि अनीतीने जगणे यात फरक आहे. हा फरक कसा करायचा ते ठरवणं सोपं नाही, हे अर्थात मला मान्य आहे.

लेदर वस्तू, प्राण्यांच्या स्पर्धा (बैलगाडी शर्यत/ आत्ता आलेला जल्लीकट्टू) याला 'क्रौर्य' यासाठी विरोध करणारे लोक अनेकदा मांसाहाराचं हिरीरीने समर्थन करताना दिसतात हा विरोधाभास नाहिये का? का खायला प्राणी मारला तर ते क्रौर्य ठरत नाही आणि मजेसाठी मारला तर ठरतं अस? मग 'हलाल' हे क्रौर्य ठरतं का?

> शाकाहारामुळे तसेच फलाहारामुळे वनस्पतींना… त्रास होतोच.

एखाद्या जिवंत वस्तूला ‘त्रास होणं’ म्हणजे काय हा काही प्रमाणात judgment call आहे. त्यामुळे तो बिनचूक मोजण्याची काही हातखंडा पद्धत नाही हे मान्य. पण झाडावरचा आंबा तोडल्यामुळे झाडाला होणारा त्रास आणि बकऱ्याची मान कापल्यामुळे बकऱ्याला होणारा त्रास हे अगदी आवळेजावळे असून त्यात काहीही फरक करणं केवळ अशक्य आहे हे मत मला तरी पचनी पडत नाही. ‘त्रास’ ही कल्पना पुरती आखीवरेखीव नाही हे खरं, पण ती इतकी कमालीची लवचीकही नाही.

लेख आवडला.
वैज्ञानिक दृष्ट्या मानवी शरीराला जे जे जीवनसत्वे आवश्यक आहेत ते आहारातून पुरविणे हा शरीर धर्म आहे.
आजारी असतांना आपण औषध घेतो म्हणजे थोडक्यात शरीराला आवश्यक असलेले सत्वे आपण पुरवतो असे नाही काय? अशी सत्वे झाडांतून मिळविली कि प्राण्यातून मिळविली असा भेदभाव आपण करणार काय ?

भारतातले सर्वात उंचपुरे सेहत मंद व्यक्ती -हरियाणा, प. उत्तर प्रदेश, द. राजस्थान, आणि पंजाबचे जाट-गुजर (९० टक्के लोक - शहरीकरण मुळे काही मांसाहारी झाले असतील) शाकाहारीच असतात. याचे कारण काय लेखिकाने स्पष्ट करावे. ...

मांसाहारामुळे, गुरांच्या विष्ठेतून निघणाऱ्या मिथेनमुळे होणारं प्रदूषण हा मुद्दा भारतीय खाण्याबद्दल फारसा ग्राह्य नाही. आठवड्यातल्या चौदा जेवणांमध्ये मांसच खाणाऱ्या आणि स्थ‌ानिक भाज्यांची नावंही धड माहीत नसणाऱ्या समाजांसाठी मांसाहारामुळे होणारं प्रदूषण हा महत्त्वाचा मुद्दा ठरतो.

दोन्ही लेख (भाग १ व २) खूप आवडले. अतिशय प्रभावी मांडणी व विचारप्रवर्तक मुद्दे. मी मांसाहारापासून शाकाहाराकडे भूतदया वगैरे कारणांमुळे वळलो होतो. मात्र लेख व प्रतिसादांतील मतांमधून तो दांभिकपणा आहे याची खात्री पटली आहे.

छानच चर्चा चालू आहे. ऋषिकेश, ननिं आणि ज्यांनी लेखातल्या मुद्द्यांना पूरक असे नवीन मुद्दे सुचवले त्यांचे आभार.
याला विरोध करणारांनी एकाच मुद्द्याकडे लक्ष द्यावे. जे आवडत नाही, ज्याने घृणा वाटते ते आपण कदापि खाऊ नये. फक्त त्याचे तत्वज्ञान किंवा धर्म बनवू नये इतकंच.
मला गवारीच्या भाजीच्या वासानेही नकोसं होतं. शेपूच्याही. मग मी ते खाणं कसं अयोग्य आहे याची मोहीम वगैरे उघडली तर मी केवळ हास्यास्पद ठरेन.

प्रतिसादावरील प्रतिक्रियांबद्दल सर्वांना धन्यवाद.

मूळ लेखाच्या विषयासंदर्भात एक-दोन गोष्टी नमूद करणे आवश्यक वाटते.

१. मासांहाराच्या विरोधात केले जाणारे बहुतेक आक्षेप हे केवळ युरोपीय संस्कृतीप्रमाणेच्या मासांहारालाच लागू आहेत. भारतीय तथाकथित मासांहारी माणूस काही रोज किलो-किलो मांस खात नाही. तथाकथित मांसाहारी जेवणाच्या थाळीतही मांसापेक्षा वनस्पतीजन्य पदार्थांचे प्रमाण जास्त असते. दुसरे म्हणजे आपल्याकडे मांसाच्या पैदाशीसाठी ठेवलेली जनावरेही बऱ्याच अंशी नैसर्गिक पध्दतीनेच वाढवलेली असतात. त्यामुळे बरेचसे आक्षेप या मुद्द्यावरच फेटाळता येतात.

२. मासांहारी पदार्थांची कार्बन फूटप्रिंट ही शाकाहारी पदार्थांच्या तुलनेत जास्त आहे, ही वस्तुस्थिती आहे. पण तरीही भारतीय मासांहारीची खाद्याशी संबंधित कार्बन फूटप्रिंट भारतीय शाकाहारीच्या तुलनेने फार जास्त असत नाही. पण मुळात हा मुद्दाच गैरलागू आहे. कारण आपल्याला खरोखर जागतिक तापमानवाढीवर नियंत्रण आणायचे असेल, तर प्रत्येक व्यक्तीच्या जीवनशैलीच्या एकत्रित परिणामाचा विचार करायला हवा. माझी खात्री आहे की पूर्ण शाकाहारी उच्च मध्यमवर्गीय व्यक्तीच्या तुलनेत, भारतीय पध्दतीच्या मांसाहारी असलेल्या गरीब मजूराची कार्बन फूटप्रिंट कितीतरी कमी असणार आहे.

आता मला विचारलेल्या प्रश्नाबददल -

सेंद्रिय शेतीतल्या अमृतपाणी (व तत्सम इतर मिश्रणे) या संकल्पनेबद्दलच्या प्रश्नाचा तसा मूळ लेखाशी संबंध नाही, पण म्हटले तर आहेही. कारण या प्रकारच्या मिश्रणांच्या शेतीतील वापराचेही शाकाहाराप्रमाणेच विज्ञानाचा आव आणून अशास्त्रीय पध्दतीने समर्थन केले जाते.

अमृतपाणी किंवा इतर सर्व तत्सम मिश्रणांमधील बाकी कोणतेही घटक न घालता फक्त शर्करा असलेले घटकच जमिनीत घातले तरीही शेतीला फायदा होतो. यामागेही बायोगॅसचेच तत्व आहे, कारण इथे आपण जमिनीतील जीवाणूंना खाऊ घालतो आहोत. बायोगॅसमध्ये जसे शेणापासून फारसा गॅस मिळत नाही, त्याच प्रमाणे इतर प्राण्यांनी पचवून उरलेले (शेण, गोमूत्र, इ.) पदार्थ जमिनीत घातले, तर फार फायदा होत नाही. म्हणून दरएकरी असे पदार्थ टनावारी घालावे लागतात, कारण जीवाणूंना त्यातून फारसे काही खाद्य मिळत नाही. पण तूप,गूळ,इ. पदार्थ जमिनीत कमी प्रमाणात जरी घातले, तरी ते जीवाणूंना पोषण देण्याचे काम करतात. जमिनीत खाद्य उपलब्ध झाले, की जीवाणूंची संख्या वाढते. हे जीवाणू त्यांच्या जीवनव्यवहारासाठी लागणारी इतर पोषणद्रव्येे (फॉस्फरस, पोटॅशिअम, व इतर सूक्ष्मद्रव्येही) मातीतून मिळवतात, आणि नायट्रोजन हवेतून मिळवतात. या जीवाणूंवर मातीतील गांडूळे, इतर कीटक, इ. जगतात. मातीत असणारे हे सजीव जेव्हा मरतात, तेव्हा त्यांच्या पेशीतून ही पोषणद्रव्ये पाण्यात विद्राव्य स्वरूपात मातीत मिसळतात. जमिनीतल्या पाण्यात विरघळून ही पोषणद्रव्ये शेतात लावलेल्या वनस्पतींना उपलब्ध होतात. अशा पध्दतीने मातीत असणारे सजीव आणि वनस्पती यांच्यातील सहजीवनाला आपण मातीत शर्करा मिसळून हातभार लावतो. त्यामुळे वनस्पतींना पुरेसे पोषण मिळते, आणि इतर खते (रासायनिक किंवा सेंद्रिय) घालायची गरज पडत नाही.

थोडक्यात म्हणजे, या मिश्रणांसाठी शेण, गोमूत्र (तेही देशीच गायीचे) यांची गरज नाही. मिश्रण अमुकवेळाच आणि अमुकवेळीच ढवळणे वगैरे अशा गोष्टींचीही गरज नाही. खरेतर साजूक तूप, गूळ, इ.च पाहिजे असेही नाही, एखाद्या हॉटेलचा ओला कचरा आणून तो न कुजवता घातला तरी काम भागेल. आणि हो, मांसाहारी हॉटेलचा कचराही चालेल. ओला कचरा न कुजवता (म्हणजे त्यात पोषणमूल्य भरपूर असतानाच) घातला जाणे महत्वाचे आहे.

लेखमाला खूपच विचारपूर्वक लिहिलिये, आणि त्यात अनेक पटण्याजोगे मुद्दे आहेत.
एकच वाटतं, की "खाण्याच्या" प्राण्यांची पैदास आणि त्यांचं आपण खाईपर्यंतचं जीवन हे मरणापेक्षाही वाईट म्हणता येईल. त्याबद्दल नुसता विचार करूनही मांसाहार करावासा वाटत नाही. त्यामानाने मासे खाणे बरेच अहिंसक वाटते. ह्याबद्द्ल तुमचं काय मत आहे?
अर्थात, शाकाहारी लोकांनी वेगवेगळया पात़ळ्यांवर चुकीचा प्रचार केला, तरी त्याचा अर्थ मांसाहारात काहीच दोष (सामाजिक घटकांमुळे, उत्पादन प्रक्रीयेमुळे) नाहीत असा होत नाही ना?

मधे ऐकलं की दूध वाचवण्याकरिता गाईंना वासरांपासून तोडणे, किंवा वासरांचे ओठ कापणे (जेणेकरून दूध पितांना त्यांना त्रास होऊन ते परावृत्त होतील) असले प्रकार केले जातात. म्हणजे कुठल्याही अन्नग्रहणात आपल्याला पूर्णपणे अहिंसक राहताच येणार नाही.
त्यामुळे खरं म्हणजे, नैसर्गिक जीवनशैलीचा प्रचार, हाच सगळ्यात उत्तम उपाय वाटतो.

उदा: स्वतःचे अन्न स्वतः निर्माण करणे. प्रत्येक घरटी एखादे छोटे शेत, त्यावर २-४ प्राणी असे.

मांसाहारी लोकांच्या भावनिकतेचा मुद्दा – हा मुद्दा आहे व असायलाच हवा. त्यात काही वावगे नाही हे सांगून त्यांना अधिकच मुर्दाड बनायला सांगितले जात आहे. रेस्टॉरंटमध्ये चिकन किंवा इतर मांसाहारी पदार्थ मिटक्या मारत खाणे, मांस विकत आणून स्वत:च्या घरात त्यावर पुढील प्रक्रिया करणे वेगळे आणि प्राणी पकडून – मारून – त्याचे सगळे बाकीचे करणे या पूर्णपणे वेगळे. यात आम्ही शहरात राहतो, प्राणी मारुन बाकी सगळे करणे, आम्हाला कोठे शक्य आहे, तुम्ही नाही का शहरात दळणदेखील स्वत: न करता तयार पीठ विकत घेता, ही लटके कारण नको. मी म्हटले तसे पडद्याच्या आड मारलेला प्राणी, त्याची तडफड, त्याचे रक्त वगैरे न दिसणे या गोष्टींकडे दुर्लक्ष करणे ज्याला सोपे वा शक्य असेल त्याने ते करावे.

वनस्पतींमध्येही जीव असण्यावरून मांसाहारामध्ये काही वावगे नाही हेही भासवले जाते. माणसाला जगण्यासाठी काहीतरी हवेच. म्हटले तर मांसाहारी असलेले जंगली प्राणीदेखील शाकाहारावर जगू शकतील, पण मुद्दा तो नाही. डोके म्हणजे स्वत:ची बुद्धी असलेला माणूस, स्वत: विचार करू सकत सलेला माणूस काय करतो हा मुद्दा आहे. शिवाय ताज्या वनस्पती वा ताजी फ़ळे तोडून खाऊच नये असे कोणाचे म्हणणे असेल तर ते एकवेळ करताही येऊ शकेल. उदा. फळ झाडावरुन गळून पडल्यावरच खाणे, ज्वारी-गहू तयार झाल्यावरच, म्हणजे पूर्ण वाढ झाल्यावर पक्ष्यांनी काही दाणे ठेवलेच, तर अगदी ते जमिनीवर गळून पडल्यावरदेखील, वगैरे. प्राण्याचे तसे करता येईल का? अगदी धान्य खाण्यालाही लेखात भ्रुणहत्या म्हटले आहे, त्याबद्दलही असे म्हणता येईल की धान्याची बीज म्हणून उपयुक्ततादेखील काही काळानंतर संपते, तेव्हा म्हटले तर त्यानंतरही खाता येईल. त्यामुळे धान्य खाणे म्हणजे भ्रुणहत्या हे म्हणणे दिशाभूल करणारे आहे.

एखाद्या वनस्पतीबद्दल तिचे थोडेथोडे शेंडे तोडूनदेखील काम भागवता येते, तिला पुन्हा फुटून आधी काही तोडले होते की नाही हीदेखील शंका वाटावी अशी स्थिती पुन्हा काही दिवसात येऊ शकते. प्राण्यांचे तसे आहे का? आज एक पाय कापून खाल्ला, उद्या दुसरा, आज पोटाचा थोडा भाग काढून खाल्ला, वगैरे. काही दिवसांनी ते पुन्हा उगवणार आहेत का?

वनस्पती तोडताना त्यातून निघणारा रस व प्राणी चिरतानाचा येणारे रक्त या तुलनेबाबत एवढेच म्हणेन की कोणाची नजर किती मेली आहे, त्यावर ते अवलंबून आहे. शिवाय वर म्हटले तसे एकच वनस्पती पूर्णपणे उखडून न काढता म्हटले तर पुन्हा वाढ करू शकते. व बहुसंख्य ‘शहरी’ मांसाहारी लोकांना तर मारलेल्या प्राण्याचे रक्त पहावेही लागत नाही ही वस्तुस्थिती आहे.

कायदे वगैरे बाजुला ठेवा, माणसाने माणसाला तरी का मारून खाऊ नये मग. जो अधिक शक्तिशाली, शारीरिक ताकद किंवा शस्त्रास्त्रांच्या सामर्थ्यावर जो दुर्बळ असेल त्याला खाता येईलच की. तेव्हा आपण ‘जंगली’ प्राण्यांपेक्षा आपण बुद्धीने उत्क्रांत झालो म्हणजे काय झालो? की त्याच बुद्धीचा वापर करुन मांसाहाराचे समर्थन व तेही शाकाहाराबद्दल समाधान व्यक्त करणा-यांना व मांसाहाराबद्दल काही मत असणा-यांना ती त्यांची अंधश्रद्धा आहे असे म्हणण्यापर्यत आपली मजल जाते?

दुधासारखे पदार्थ प्राणीज असतानाही ते शाकाहारी असणा-यांना कसे चालतात यात नक्की आक्षेप काय आहे कळले नाही. ते मिळवण्यासाठी प्राण्यांना मारण्याची तरी गरज नाही ना? फार तर त्याला आपल्या स्वार्थासाठी ते करतो असे समजू. शिवाय ते घेतले नाही तरी फार अडायला नको. पण मांसाहाराचे समर्थन करताना ते शाकाहारी लोकांना कसे चालते हा उलटा प्रश्न कशासाठी?

शाकाहाराचे पोषण मूल्य, शरीराची गरज, जबड्याची रचना (सुळे) यात मी फार जात नाही. पण कुठल्याही आजारावर मांसाहार करायलाच हवा हे कोणी डॉक्टर सांगत नाही हे लक्षात घ्यावे. कोणी चिकनसुपचा आहार सांगत असतील तर त्यालाही शाकाहारी पर्याय असतातच.

यात धर्माचा प्रश्न नाही. मी म्हटले तसे इतर अनेक गोष्टींमध्ये धर्माने काहीही सांगितले असले, वा कोणत्याही चालीरिती असल्या तरी आपण आजच्या संदर्भात, नैतिकतेच्या पातळीवर विचार करतो. तर मग मांसाहाराच्या बाबतीत मात्र कोणत्याच धर्माने मांसाहार नको असे सांगितलेले नाही याचा उल्लेख का? तेव्हा शाकाहा-यांच्या अंधश्रद्धा म्हणून जे उल्लेख केले आहेत, त्याविरूद्ध लिहिताना मांसाहाराचे समर्थन करण्याच्या ओघात त्याबद्दलच्या अंधश्रद्धाही लेखात कळतनकळत आलेल्या दिसतात.

मांसाहाराचे समर्थन करण्याच्या नादात दुसरे टोक असे गाठले गेले आहे की “ब्राह्मण्याचे निकष बदललेल्या जगात तर्कसंगत विचार करून त्यानुसार आहार बदललेली तिसरी पिढी तरी भारतात आहेच” असे म्हटलेले आहे. मित्रांच्या संगतीत असताना लहानपणापासून या सवयी बदलल्या जातात, तेव्हा यात तर्कसंगत विचार कोठून आला? कोणी मांसाहाराबरोबरच मद्यपानही सुरू केले असेल, तेही तर्कसंगतच म्हणायचे काय?

उलट हालचाल करणारे काहीही खाऊ शकणारे असा लौकिक असलेल्या चीनमध्ये आजही पूर्णपणे शाकाहारी लोक आहेत, जे बौद्धही नाहीत हे विशेष मानायचे? की आपल्या जगण्यासाठी प्राण्यांना मारून मांसाहार करण्याची गरज नाही हे तत्व म्हणून शाकाहा-यांच्या कुठल्याही ‘प्रचाराला’ बळी न पडता मांसाहारी लोक शाकाहारी बनणारे लोकांमधला बदल विशेष समजायचा? ते संख्येने कितीतरी कमी असले तरी.

एस्किमो राहतात त्या प्रदेशात किंवा भर जंगलात जेथे नावालाही शेती होत नाही असा प्रदेशात त्यांना शाकाहाराचे धडे देणेही गैर आहे. पण आपल्यासारख्या शहरी भागात जेथे त्याविषयी कसलीही अडचण नसताना केवळ जीभेचे चोचले पुरवण्यासाठी मांसाहाराचे समर्थन करणे हे दुसरे टोक आहे. भारतातले बहुसंख्य मांसाहारी म्हणजे मांसाहाराशिवाय चालणारच नाही अशा प्रकारातले नसतात. तेव्हा ते जर जवळजवळ ९०-९९% शाकाहार घेत असतील तर त्यांनी शाकाहारावर टीका करणे हीच गंमत आहे.

मांसाहारी (जलचरांवर उदरनिर्वाह करणा-यांशिवाय) नसतील, तर पृथ्वीवरील लोकसंख्येचे पोट भरणे शक्य होणार नाही हाही एक नेहमी ऐकू येणारा प्रतिवाद आहे. मात्र त्यांच्या हे लक्षात येत नाही की एक किलो खाण्याजोगे मांस निर्माण व्हायला कितीतरी पट धान्य किंवा शाकाहारी पदार्थ लागतात.

लेखाच्या शेवटचे वाक्य: ‘शाकाहार म्हणजे काहीतरी नैतिक आचरण आहे असे म्हणणे, शाकाहार हा पोषणाच्या दृष्टीने सर्वश्रेष्ठ आहार आहे असे सांगणे हा सत्यापलाप आहे. आणि सत्यापलाप हा सर्वात मोठा दुराचार आहे’

सर्वश्रेष्ठतेच्या दाव्यात मी जात नाही, मात्र कोणाला पटो वा न पटो, शाकाहार म्हणजे नैतिक आचरणाचा प्रकार आहेच. उलट एकीकडे सोयीस्करपणे धर्म, इतिहास व परंपरांचा आधार घेऊन व दुसरीकडे सोयीस्करपणे बौद्धिक उत्क्रांतीचा विसर पाडून मांसाहार ही आजच्या युगातही नैसर्गिक गोष्ट आहे हे सांगणे हाच सत्यापलाप आहे.

कोणी काय खावे किंवा खाऊ नये हे कोणी ठरवू नयेच, पण केवळ शाकाहारी त्यांच्या आहाराचा प्रचार करतात म्हणून ठरवून मांसाहाराचे समर्थन करायचे हे अतिशय अयोग्य आहे.

मांसाहाराचे समर्थन करणा-यांनी माणसाने माणसाला का खाऊ नये एवढे सांगावे. वर म्हटले तसे कायद्याची अडचण न सांगता.

माणसाच्या शरीरात शाकाहारी अन्न पचवण्याची सोय नसती तर भूतदया वगैरे बाराच्या भावात गेली असती.

@ नानिंचा प्रतिसाद

नरमांसभक्षणाचे एकवेळ राहूद्या. मागे अशाच कुठल्याश्या धाग्यावर शाकाहार चालतो म्हणून 'ब्रेस्टमिल्क' पिणार का अशी चर्चा झालेली ? मला वाटतं बॅटमॅनने काढली होती शंका ? ती चर्चापण रोचक होती.
त्यानंतर काही दिवसांपूर्वी ' MAD MAX : Fury Road ' पाहीला तेंव्हा 'ब्रेस्टमिल्क' हे Citadel मधले लोकं पितात वर त्याचा व्यापार करून 'guzzoline' म्हणजे पेट्रोल खरेदी करतात हे पाहून गंमत वाटली होती. पण तो चित्रपटच शेवटी :)

https://www.youtube.com/watch?v=jqxENMKaeCU

नुसता मान्साहार नव्हे तर बीफ आणि पोर्क च्या अति वापराचा जगाच्या पर्यावरणावर अन निसर्गावर किती भयानक परिणाम होत आहे , ते जरा महा कर्णिक मॅडम

निसर्ग स्वतः स्वतःला वाचविण्यात, सक्षम आहे.
निसर्ग स्वतः स्वतःला बलवान बनविण्यास सक्षम आहे.
मानवाने फक्त स्वतःचे अस्तित्व टिकेल का फक्त ह्याचीच काळजी करावी

माणसाने निसर्ग वाचविण्यासाठी काही ही करू नये .

तेवढी कुवत माणसात बिलकुल नाही.
माणसाने फक्त स्वतः स्वतःला सुधारावे निसर्गात ढवळा ढवळ करू नये .
बाकी माणसाला काही ही करण्याची गरज नाही.

सजीव प्रण्या न च्या अस्तित्व मुळे पर्यावरण बिघडत असेल तसे पाहिले मानव प्राण्याची संख्या कमी करावी लागेल नंतर.
गाय,म्हैस आणि बाकी प्राण्यांची

हसू आले वाचून!

आहारात अशाक म्हणजे प्राणिज, प्राणिजन्य पदार्थ असावेत. फार जास्त प्रमाणात शाका खाऊ नयेत.

हे वाचून तर हसूही आले आणि लेखकाची कीवही आली.