आन्सर क्या चाहिये? : व्यक्ती आणि प्रवृत्ती २

भाग १ : भाग २ : भाग ३ : भाग ४ : भाग ५ : भाग ६ :
भाग ७

प्रॉफ्स बद्दल बोलू काही-
(बाय द वे, संदीप आणि सलिलची गाणी पहिल्यांदा ऐकली तेव्हा झंझनावून गेलेलो. बर्‍याच वे़ळाने कुणीतरी मराठीत काहीतरी नवीन करत होतं. पण नंतर सलीलचं सर्ववाद्यसमावेशक संगीत जरा डोक्यात जायला लागलं. एकदा चुकून यूट्यूबवर "भलते अवघड असते"चा विडियो बघितला आणि चड्डीतली नाडी शर्टात गेली. च्यायला, असले भिकार व्हिडिओ काढण्यापे़क्षा चिंगम विका.)
.
तर इंजिनेरींगातले प्रोफेश्वर.
.
चांगलं शिकवणारे प्रॉफ्स: सचिन तेंडुलकर जसा आपोआप बाकी क्रिकेटरांत ओळखून येतो, तसे हे प्रॉफ्स असतात. त्यांच्या लेक्चरला कुत्रंसुद्धा आवाज करत नाही. बॅकबेंचर्स आणि Visiting Studetntsही ज्यांना मानतात, अशी दुर्मिळ जात. त्यांच्या बाबतीत सांगण्यासारखं एवढंच की ते तुमच्या इंजिनेरींग आयुष्यात येतीलच असं नाही. आले तर तुम्हाला आपोआप कळतं, त्यांना शोधावं लागत नाही. अख्ख्या कॉलेजांत, सगळ्या ब्रँचेसमधे मिळून असे २-३ प्रोफेश्वर असतात. डिपार्टमेंटचा लौकिक किंवा इज्जत ह्यांच्यावरच अवलंबून असते. ईश्वर त्यांची भरभराट करो.
.
झाँबी लोक: झाँबी चित्रपट तुम्ही पाहिले असतील तर तुम्हाला ही उपमा चटकन कळेल.
झाँब्यांची वैशिष्ट्यं काय? तर त्यांना मन नसतं. केवळ संवेदनाहीन असं शरीर असतं जे यंत्रवत गोष्टी करत रहातं. तसेच हे प्रॉफ्स!
हे झाँबी प्रोफेश्वर हे ह्याच नियमाचं पालन करत असतात. समोरच्या पोरांना शिकवण्यात त्यांना काहीही रस नसतो. ते येतात, काहीतरी बरळतात आणि निघून जातात. लेक्चरमधे पोरांनी काहीही केलं तरी त्यांना फरक पडत नाही. ते नेमाने हजेरी घेतात, त्यात प्रॉक्सी वगैरे मारण्यालाही त्यांची हरकत नसते. एखाद्या वेळी नारायणन्, संकल्प किंवा पूजा लोकांनी शंका विचारल्या तर ते मठ्ठपणे काहीतरी फेकून वेळ मारून नेतात.
बॅक बेंचर्ससाठी वरदान असलेले हे प्रोफेश्वर. ह्यांची आणि बॅक बेंचर्सची प्रचंड मैत्री असते.
.
कधीमधी हे प्रोफेश्वर सरप्राईज टेस्ट घेतात. मी २००% खात्रीने सांगतो की त्यातले प्रश्न काय येणार हे सगळ्यांना आधीच ठाऊक असतं. वर्षानुवर्ष झोंब्या तेच प्रश्न काढत असतात.
झोंंब्याशी पंगा घेणं वाईट. एरवी मेलेल्या माशीलासुद्धा ते त्रास देत नाहीत. पण तुम्ही जर त्यांच्याशी नडलात, तर ते वाईट पिदवतात. अशा वेळी झोंबीचा सबमिशन सैतान होऊ शकतो. हे फार फार फार वाईट.
.

नष्टपैलू: क्रिकेटमधल्या अष्टपैलूंना जसं सगळं जमत, त्याच्या उलट हे प्रॉफ्स असतात. ह्यांना काहीही शिकवता येत नाही, हे सगळ्यांना ठाऊक असतं. ते वर्गात येऊन जे काही फळ्यावर लिहीतात, ते भेंडी फर्स्ट बेंचरसुद्धा उतरून घेत नाहीत.
मग हे प्रॉफ्स पोरांशी मांडवली करतात. उगाच क्रिकेट किंवा फुटबॉलमधे इंट्रेस्ट दाखवतात. प्रॉक्सी मारली तरी अलौ करतात- कारण त्यांना पोरांत पॉपुलर व्हायचं असतं.
नष्टपैलूज् आर हार्मलेस.
साळुंखे नावाचे एक प्रॉफ एकदम अवली होते. ते पोरांना महिन्यातून एकदा संपूर्ण महिन्याची प्रॉक्सी मारायला द्यायचे- पण फक्त त्याच लेक्चरला. मग महिन्यातलं त्यांचं ते एक लेक्चर हाऊसफुल असायचं.
आता गोम अशी होती, की ते लेक्चर कुठलं आहे, ते साळुंखे सर आधी सांगायचे नाहीत. पण तरीही पोरं जमा व्हायचीच!
.

सबमिशन सैतान: सर्वात त्रासदायक प्रकार. ह्या प्रोफेश्वरांना बहुतेक मिलिटरी पार्श्वभूमी असावी- कारण ते शिस्तीचा प्रचंड माज करतात. इंजिनेरींगातला सर्वात डेडली प्रकार म्हणजे सबमिशनं. ही सबमिशनं लॅब्,ट्यूटोरिअल्स, टेस्ट्स, जर्नल्स अशी कसलीही असू शकतात. ज्याप्रमाणे सरकारी हापिसात बडे बाबूंच्या सहीशिवाय कुत्रंदेखील हगत नाही, तशी इंजिनेरींगात सबमिशनवर सही झाल्याशिवाय काहीच होत नसतं.
मग अशा वेळी हे सर्/मॅडम आपली सबमिशनची फाईल "घेतात".
"अरे ह्याला ग्राफ नाही काढलास. परत आण, जा."
"इथे पेज नंबर घातले नाहियेत."
"ह्याचं उत्तर चुकलंय. युनिट्स पण लिहिली नाहियेत. परत लिही."
"हे रीडिंग कसं आलं? एक्सपरिमेंट नीट झाला नाहीये- नेक्स्ट!"
.
अशी चित्रविचित्र उदाहरणं देऊन फाईल दाबली जाते. त्यात एखाद्याने जर त्या सरांच्या लेक्चरमधे काही झोल केला असेल, तर तो चिंबला. मग हे सबमिशन सैतान त्याची फाईल काहीकेल्या पुढे सरकवत नाहीत.
चिलटाएवढ्या आपल्या औकातीचा पुरेपुर उपयोग करून पोरापोरींना रडवण्यात काय समाधान मिळत असेल ह्यांना?
की आपलीही काहीतरी वट आहे हे सिद्ध करायला हे आमचा असा गेम करतात?
.
एकदा एका जर्नलचं सबमिशन होतं. तिथल्या सरांनी पटकन् जर्नल तपासून सही केली, नवीन असावेत बहुतेक! बाहेर जाता जाता दुसर्‍या जुन्या जाणत्या एका प्रोफेश्वरांनी "इधर आव" म्हणून बोलवलं.
"हे काय आहे?"
"जर्नल आहे सर--"
"ते दिसतंय. पण ह्या पानापुढे डायग्रॅम नाहिये. काढून आणा".
"ओके सर." म्हणून मी जायला लागलो, तर त्यांनी हातातल्या पेनानेच "थांब" अशी खूण केली.
"आणि ह्या डायग्रॅमपुढे त्याचं वर्णन नाहिये, ते लिहून आण."
"ओके सर".
.
हुकूमानुसार मी जेव्हा आठवड्याने परत गेलो, तेव्हा त्याच सरांनी ते २ डायग्रॅम अनावश्यक असल्याचं सांगितलं. अनुभवी असल्याने मी त्यांना त्यांच्याच आदेशाचं स्मरण करून दिलं नाही. नाहीतर मग त्याहूनही हगू शि़क्षा केली असती त्यांनी.
.
एकदा मला एका निर्जन बेटावर अशा एका सबमिशन सैतानाला पकडायचंय. मग तिथे तो खायला मागेल तर मी म्हणेन "तुमची भूक शक्ती कपूरच्या लैंगिक भुकेएवढी एवढी तीव्र नाहीये. परत या".
पाणी मागितलं तर सांगेन "सॉरी, पण प्यासा पिक्चरमधे गुरूदत्त तुमच्यापे़क्षा तहानलेला वाटला होता. गो बॅक."
.
सबमिशन सैतानावर एकच जालीम उपाय आहे- प्रार्थना.
.
.
ऑफिसातले क्लार्क्सः ही जमात जरा वेगळी आहे. हे लोक तसे खरंच चांगले असतात. त्यांना एरवी कधी कॉलेजबाहेर भेटलात तर घरी जेवायला बोलावतील. पण एकदा का त्या ऑफिसच्या खुर्चीत त्यांचं बूड टेकलं, की ते तुम्हाला ऐकणार नाहीत. एक गोष्ट लक्षात ठेवा - प्रत्यक्ष देवाशी पंगा घेतलात तरी चालेल, पण ह्यांच्याशी नाही. एकदा का जर हे अडले, तर तुम्ही वारलात. डायरेक्ट.
इथे मग काही सब जमाती असतात.
.
कॉलेज रजिस्ट्रार: कॉलेजाची फी, लायब्ररीची पुस्तक पावती, कुठल्याही पैसेवाल्या बाबतीतला हा राजा. मग अशा वेळी आपण नडलेलो असतो त्याचा पुरेपूर फायदा घेणार.
त्या कोंबडीच्या खुराड्यासारख्या खोलीच्या आत बसून येणार्‍या जाणार्‍या पोरांना रडकुंडीला आणणे - हा रजिस्ट्रारचा विषेश करमणुकीचा खेळ. एकदा का फीयाबियांचा शिजन संपला, की पोरं त्या रजिस्ट्रारवर मुतणारही नाहीत. तेव्हा वर्षातून एकदा सहन करावा लागणारा त्रास.
.
रेल्वे कन्सेशन देणारे काका/काकू: आईच्या गावात आणि बाराच्या भावात.
ह्या माणसावर तुमचा अख्खा प्रवास अवलंबून असतो. आमच्या कॉलेजात वेस्टर्न रेल्वेला एक आणि सेंट्रलला एक असे दोन काके हे काम करत. दुर्दैवाने सेंट्रलवाले काका चिकार फास्ट आणि एकदम दिलदार होते.
वेस्टर्नवाले काका बहुतेक डायरेक्ट कासवाच्या वंशातले असावेत. ते जिमी अ‍ॅडम्सच्या बॅटिंगपेक्षा हळू होते- Can you believe it? एका रेल्वे कन्सेशनच्या फॉर्मवर सही करायला ते १५ मिनिटं तरी घेत.
आधी माझं आय कार्ड, मग रेल्वेवं आय कार्ड, मग त्यातला फोटो, मग माझ्याकडे बघून मी तोच असल्याची खात्री - हे सगळे सोपस्कार पार पाडले की मग ते काका सावकाश तो फॉर्म खेचत.
माझं अख्खं शरीर त्यांना "लवकर करा हो!" असं ओरडून सांगायचं- पण काका वेगळ्याच गियरमधे.
ह्याच अमानुष काकांनी मला एकदा कन्सेशन फॉर्मवर माझी सही मॅच होत नसल्याचं सांगून परत पाठवलं. सेंट्रल काकांना कळवळा येऊन त्यांनी मागील दाराने आम्हाला मग फॉर्म सही करून दिला.
.
जनरल परपझ त्रास: उगाच पोरांवर डाफरायला ठेवलेले एक काका. ह्यांना बाकी काहीही काम करताना कुणीही बघितलेलं नसतं, पण पोरांवर ओरडायची वेळ आली की हे अचानक उगवतात. निव्वळ डोक्याला शॉट.
Avoid at all cost.
.
ओळखीचे काका/काकू: इतर जगाशी जरी हे भैताडून वागत असले, तरी तुमच्या आईच्या मैत्रिणीच्या ओळखीचे असल्याने तुमच्याशी ते (नाईलाजानेच बहुतेक-) बरे वागतात. मग परीक्षेचा फॉर्म, मार्कशीट, GRE साठी लागणारी कागदपत्रं वगैरेसाठी ह्यांचाच वापर करावा लागतो. हे ब्रह्मास्त्र आहे- लक्षात ठेवायला पाहिजे.
.
.
===================================
पण ह्यापेक्षा जास्त इंट्रेश्टिंग लोक कॉलेजच्या बाहेर होते. त्यांच्याबद्दल सांगायला पाहिजे. यो.

शेंगदाणे काका: रस्त्याने जाता जाता वाटेत एक मिनिट थांबल्यावर एका विविक्षित जागी शेंगदाणे भाजल्याचा खरपूस वास यायचा. एकतर डोकं शिणलेलं असायचं. लेक्चर्स, प्रॅक्टीकल्स, उगाचची खिचखिच- परत घरी जाताना ट्रेनला होणारी गर्दी- च्यायला. मग त्या ठिकाणी थांबून बघितलं तर शेंगदाणे काका आपल्या घमेल्यातल्या वाळूत शेंगदाणे भाजताना दिसायचे. एकदम फाटकेसेच होते, पण तोंड भरून हसायचे नेहमी. फ्रेश.
माझी दिवसाची ऐपत - १ रू. त्यांच्यापुढे करून म्हणायचो "१ रू. का देना" ; पण त्यांना आधीच माहीती होतं मी कितीचे घेणारे ते.
शेंगदाणे काका मग एका छोट्या मेजरमेंट वाटीतून शेंगदाणे कागदी सुरनळीत ओतायचे आणि माझ्या हातात द्यायचे-
"लो."
एस.ई, टी.ई आणि बी.ईच्या पहिल्या सेमिस्टरपर्यंत हा आमचा ठरलेला प्रोग्रम होता. एके दिवशी शेंगदाणे काका अचानक गुल झाले. Didn't even say bye. But why should he? मी तरी इंजिनीर झाल्यावर त्यांना बाय केलं असतं का?

ज्यूसवाले काका: चैनीची परमावधी असेल तर माझं बजेट ५ रूपये होतं. मग ऑप्शन्स दोन- एक तर उस का ज्यूस किंवा कलिंगड ज्यूस. सीझन असेल तर मँगो मिल्कशेक.
ज्यूसवाले काका आपलेच होते. "अंकल, वो थोडा वॉटरमेलन पीसेस-" असं म्हटलं की नाखुशीने(दरवेळी!) कलिंगडाच्या छोट्या फोडी आमच्या पेल्यात टाकायचे.
नंतर आम्हाला माज आला आणि आम्ही त्या फोडी गृहीत धरायला लागलो तशी काकांनी ही खिरापत बंद केली.
मग आम्हीसुध्दा "प्लीज अंकल.."वर आलो. ज्यूसवाल्या काकांचं नंतर प्रमोशन झालं आणि त्यांनी गाडी सोडून परमनंट दुकान टाकलं. किमती वाढवल्या. मग दुसरी गाडी.

झेरॉक्स दादा: इंजिनीरींग कालिजासमोर झेरॉक्सचं दुकान नसेल तर ते कॉलेज नकली आहे. आमच्या कॉलेजासमोरही अशीच झेरॉक्सांची लाईन होती.
अनुभवांती आम्ही त्यातल्या एका ठिकाणी जायला लागलो. कारण तिथले झेरॉक्स कमी काळे, थोडे जास्त टिकणारे, पूर्ण पेपराचे असायचे.
पण सर्वात महत्त्वाचं तिथला झेरॉक्स दादा भारी होता. तो बाकीच्या लोकांकडे दुर्लक्ष करून आमच्या असाइन्मेंटच्या झेरॉक्स सपकन् काढून द्यायचा.
शिवाय त्याच्याकडे फ्लॉपी, पेन ड्राइव आणि इंटरनेट -अशा सगळ्या प्रकारच्या डेटा ट्रान्सफरची सोय होती. काळाच्या अडीच पावलं पुढे होता तो.
नंतर बाकीच्या झेरॉक्सवाल्यांनी त्याची झेरॉक्स मारली असावी. आम्ही त्याचे उपकार स्मरून मग आमच्या बी.ई प्रोजेक्टचं "काम" त्याला दिलं.

लास्ट बट नॉट लीस्ट - स्टेशनवर मसाला सोडा देणारे काका: मुंबैच्या घामोळ्या हवेत आम्हाला आमच्या पाण्याच्या बाटलीत तो मसाला सोडा भरून देणारे काका. ट्रेन प्लॅटफॉर्मवर आल्यावर - आमच्या हातातून पैसे आणि बाटली घेऊन- टॅप चालू करून बाटली भरून - उरलेले सुट्टे पैसे आमच्या हातात कोंबून- टॅप बंद करून बाटली परत हातात देऊन- आम्हाला ट्रेन पकडायला वेळ असायचा.
तेंडुलकरच्या स्ट्रेट ड्राईव्हचं कौतुक करणार्‍यांनो, इथेही बघा- कलाकार अ‍ॅट वर्क.
सलाम टू दॅट परफॉरमन्स.

कदाचित क्रमशः