आन्सर क्या चाहिये? : वर्कशॉप

भाग १
भाग २
भाग ३
भाग ४

एफीला आल्यावर जर मी वर्कशॉपबद्दल बोललो नाही तर करंटाच ठरेन मी. तेव्हा पुढच्या सगळ्या गोष्टींकडे जायच्या आधी जरा वर्कशॉपबद्दल बोलू काही.
.
वर्कशॉप हे प्रकरण बरचसं मोदींसारखं आहे. एकतर लोक त्याचे खंदे समर्थक तरी असतात किंवा कट्टर विरोधक तरी.
वर्कशॉप मला फार आवडतं म्हणणारे लोक एकीकडे आणि मेलो तरी बेहत्तर पण वर्कशॉपात पाऊल टाकणार नाही असं म्हणणारे लोक दुसरीकडे. अशी विभागणी असते.
.
सुदैवाने माझी अकरावी-बारावीत फिटिंग ह्या प्रकाराशी ओळख झालेली होती. त्यामुळे बाकीची पोरं वर्कशॉपला जेवढी टरकून असायची, तेवढा मी टरकून नव्हतो. फिटींग म्हणजे लोखंडाचा एक तुकडा दिलेला असतो, त्याला सांगतील तसं घासून पुसून, तासून तासून शेपमधे आणायचं. पुढे त्यात हजार डीटेल्स असतात, पण फायलिंग करणं, मग त्या जॉबला ऑयलिंग करणं, त्याचं व्यवस्थित ड्रॉईंग करणं ह्या बेसिक गोष्टी. लेथ मशीन वगैरे पहिल्यावर्षी वापरायला देत नाहीत, तेव्हा तो प्रकार नुसता बघायचा असतो. बाकी कार्पेंट्री, स्मिथी वगैरे मंडळी नवीन होती. पण जाम इंट्रेश्टिंग.
.
०००
वर्कशॉपमधले लोकही बहुतेक सगळे नमुनेच असायचे. एकतर त्यांचं आणि इंग्लिशचं फारसं जमत नसे. जेमतेम कामापुरतं इंग्रजी वापरून ते उरलेलं सगळं आम्हाला हिंदीत किंवा मशीन लँग्वेजमधे सांगत.
आता फायलिंग करताना, ती फाईल (एक हत्यार असतंय हे, पेपरची फाईल नव्हे.) कशा पद्धतीने त्या जॉबवर चालवायची, त्याच्या पद्धती एक सर सांगत होते.
Draw filing बद्दल सांगताना त्यांना वास्तविक म्हणायचं होतं की खूप जोरात फाईल करू नका, मग जॉब खराब होईल.
त्यांच्या खास वर्कशॉप इंग्रजीत मग सर म्हणाले "Don't just फाईल फाईल फाईल. फाईsssल, फाईsssल अ‍ॅंड फाईsssल.
.
आमच्या सोबत असलेल्या अ‍ॅना नामक सुंदरीचा "हू इज अण्णा?" असा उल्लेख करून तिची छबी धुळीला मिळवणारे आणखी एक सर होते.
.
तिसरे एक सर होते, त्यांना आम्ही पॉकेट डायनॅमो म्हणायचो. जेमतेम साडेचार फूट उंचीचा हा इसम होता. लांबून पाहिलं तर दिसलेही नसते. पण त्याची भरपाई करायला म्हणून त्यांना जो काही सणसणीत आवाज दिला होता, त्याच्या आठवणीने मला अजूनही किट्ट होतं. हे सर आजूबाजूला असले, तर तुम्ही मेलात. कारण ते दीड फर्लांगावरच्या माणसाशी आरामात बोलत, आणि मग जवळचा माणूस भेलकांडायचा.
.
वर्कशॉपमधे काही काही लोक का होते, ते मला कधीच कळलं नाही. आम्ही जिवाच्या आकांताने ते फायलिंग करत असताना एक माणूस तिथे दरवेळी खुर्चीवर बसून घोरत असायचा. मधूनच जाग आली की इकडेतिकडे बघून तो "ऑंडेर्सनोमन्लोक. क्यूटीर्पीचुक्ला" असे काहीतरी अगम्य उद्गार काढून परत झोपून जायचा.
एक निव्वळ मुलांवर खेकसणारे सर होते. आम्ही कितीही चांगला जॉब केला, प्रचंड मेहेनत घेऊन काही काम केलं तरी ते त्यांना कधीही पसंत पडायचं नाही.
.
एकदा माझा एक मित्र रोजच्या प्रॅक्टीकलमधे त्याचा मेल- जॉईंट घेऊन उभा होता. हे सर आले.
क्या बनाया है ये?
सर, जॉब है...
जॉब नही, भंगार है ये. फेक दो. दुसरा उठाओ पीस. चलो.. - असं म्हणून त्यांनी त्याचा तो जॉब बाजूच्या एका लोखंडाच्या ढीगात फेकून दिला आणि ते निघून गेले.
.
आमच्या एका मित्राची तर भलतीच पंचाईत झाली होती. मेल-फीमेल जॉईंट्स जे बनवायचे असतात, ते एकमेकांत व्यवस्थित फिट बसतात- म्हणूनच ते सूचक वगैरे नाव आहे त्याला! तर ह्या आमच्या मित्राने उत्साहाच्या भरात दोन्ही जॉबना फिमेल जॉईंटस बनवून टाकलं. मग ते सर त्याला अमाप उपहासाने म्हणले होते - "जितना चाहिये उतना टाईम लो, पर अब ये तुम कैसे जॉईन करेगा वो बताओ."
पोरांना रडकुंडीला आणण्याचा ह्या सगळ्या लोकांना बहुतेक बोनस मिळत असावा.

.
अर्ध्या वर्षानंतर मला कळायला लागलं- ज्या पोरापोरींची वर्कशॉपमधे मेहेनत करायची तयारी होती, त्यांच्याकडे हे सगळे सर वेगळ्या नजरेने बघत. उरलेल्यांना आपल्या काटेरी वागणूकीचा यथेच्छ प्रसाद देत!
कारण वर्षाच्या शेवटी जेव्हा करो या मरो वेळ आली, तेव्हा ह्यातल्या कित्येक सरांनी आमच्या चुकांकडे काणाडोळा केला. एरवी नरकातील दैत्य वाटणारे ते सर तेव्हा आम्हाला अगदी समजून "ऐसा करनेका. क्या? समझा?" या भाषेत बोलायला लागले. अनेकांचा कार्पेंटरी जॉब सेकंदात ठीक करून दे, एखाद्याच्या फिटिंगच्या जॉबला मार्क मिळू शकतील अशा आकारात आणून दे- कुणाच्या पाठीवर थाप मारून "नर्वस नय होने का. ये देखो-" असं म्हणून क्षणार्धात त्याचा प्रॉब्लेम सोडवून दे - हे सगळं मेहेनती पोरांसाठी.
पण चुकार लोकांना ते तशाच मिलिटरी खाक्यात उत्तरं देत. खतरनाक होते हे पब्लिक!
.
०००

वर्कशॉपमधलाच एक किस्सा. एकदा मी गुमान फिटिंगच्या लॅबमधे त्या जॉबला गोंडसपणा देत होतो.
"हाय!". मान वर करून बघितलं तर वर्गातली अप्पर १०%तली एक पोरगी माझ्यापाशी येऊन उभी.
.
"हाय." मी थोड्या आश्चर्यजनक बेफिकीरीने म्हणालो. आश्चर्याचं स्पष्टीकरण द्यायची गरज नाही. बेफिकीरी दाखवण्याचा उद्देश तुम्ही समजू शकता.
.
"आय अ‍ॅम <अमुकतमुक> अ‍ॅक्चुअली मुझे थोडी हेल्प चाहिये थी-ये जॉब देख ना...."
.
ओक्क्के, असा प्ल्यान आहे काय.
जॉबच्या वेळीच
आमची आठवण?
बाकी सर्वदिन
असशी कोठे?

नकळत फुलटॉस दिलाय बयेने. डीप मिडविकेटला कोणी नाहिये तेव्हा बिन्दास मिड-विकेटला भिरकावून देतो.
.
"सॉरी- मुझे बोला है की ऐसा हेल्प करेंगे तो दोनो का मार्क्स कटेगा. तुम्हारा जॉब सच मे काफी बकवास हुआ है. सॉरी- नया चालू करना पडेगा. उधर जा के कलेक्ट कर नया पीस." तिच्यासाठी नवा जॉब चालू करणे ही जवळपास काळ्यापाण्याची शिक्षा होती. हॅ हॅ हॅ

उर्वरीत इंजिनेरींगात मग पुन्हा ती ललना परत आजूबाजूला फिरकली नाही. च्यायला, समझती नही है बात को.. आ जाती है रात को?
.
०००

एकंदरीत वर्कशॉप मानवलं पण मला. काम करायला मजा यायची. मेहेनत चिकार होती. कदाचित गधेमजुरीही वाटेल कुणाला. पण सॉलिड मजा यायची.लेक्चर्स झाल्यानंतर मग लॉकररूमकडे धावत जायचं. तिथून सगळी हत्यारं अवजारं घेऊन पळतच तो ओवरऑल (बॉयलर सूट?) घालायचा.
मग ते सर एकदा तरी खेकसणार. नंतर तासभर फिटींग. एकदा हातात जॉब आला की मग आजूबाजूचं काही लक्षात यायचंच नाही. तो घासूनघासून चकाचक करणं हे कर्तव्य. अर्जुन आणि पोपटाचा डोळा वगैरे टाईप. बरेचदा मित्रांना मदत. अधेमधे उगाच एखादा पाणचट जोक आणि त्यावर काहीच्याकाही हसणं-
असलं सगळं होऊन वर्कशॉप संपलं की घामाचे ओघळ अनुभवत शांतपणे कँटीनच्या कॉरीडोरमधे मारलेलं मँगोला- क्या बात है, दाल भात है!

ह्या वर्कशॉपची आणि माझी फारकत एक घाव दोन तुकडे अशी झाली- दुसरं सेमिस्टर संपल्यावर अचानक एका दिवशी लक्षात आलं की वर्कशॉप आता संपलं! नाही म्हणायला मेकॅनिकलच्या मित्रांचा वर्कशॉपशी नंतरही नित्याचा संबंध येत राहिला. त्यांच्याकडून वर्कशॉपमधल्या गोष्टी कानावर यायच्या.
.
०००
मग एकदा ती गोळा केलेली अवजारं एका ज्यूनियरला विकली आणि त्या पैशांतून कुठल्यातरी सेमची पुस्तकं विकत घेतली. माझा ओवरऑल मात्र आलिकडेपर्यंत घरीच होता. आईने त्याच्यापासून तर्‍हेतर्‍हेची फडकी बनवली असावीत कदाचित. What a tragic death for a warrior.

क्रमशः
तळटीप - मेक (मेकॅनिकल)च्या पोरांचा वर्कशॉपचा अन्भव अर्थात जास्त परिपूर्ण का काय म्हणतात तो असेल, तेव्हा जे कोणी मेक हा लेख वाचतील, कृपया हेल्प!