विपश्यना: माझा प्रत्यक्ष अनुभव: अद्ययावत

मी मिसळपाववर एका प्रश्नाचे उत्तर दिले आहे. माझ्या मते ज्यांना विपश्यनेची काहीच माहीती नाही त्यांना ती या लेखातुन होउ शकेल. तो उतारा जसाच्या तसा ईथे देत आहे. मी प्रथमच ईकडे लेख टाकतोय. जर नियमात बसत नसेल तर काय योग्य असेल ती कारवाई करावी.

लेख आवडला पण आचरणात आणणे कठीण आहे. कारण माफ करणे म्हणजे काय ? त्या व्यक्तीशी आपण अगदी नीट वागलो, जुन्या गोष्टी पुन्हा त्याच्यासमोर उगा़ळल्या नाहीत, अगदी वागण्यातूनही काही दाखवलं नाही, तरी ते आपल्या मनातून इरेज करणं अशक्य आहे.

प्रथमतः धन्याचं या जीवनाच्या सर्वात महत्वपुर्ण अंगावरील लेखाबद्दल अभिनंदन. खुपच गहन विषय आहे हा. प्रत्येक मनुष्य आपापल्या परीने यावर उपाय शोधत असतोच हे आलेल्या प्रतिसादांवरुन दिसुन येइल. पण मला तिमांचा हा ( तरी ते आपल्या मनातून इरेज करणं अशक्य आहे)प्रश्न सर्वात मूळ आणी महत्वाचा वाटला. या विषयाबद्दल माझा अनुभव .

मनाचे साधारणपणे दोन भाग असतात. पहीला चेतन मन. यानेच आपले रोजचे व्यवहार आपण पार पाडत असतो. अनेक चांगल्या वाईट घटनांवर चिंतन मनन करुन आपण निर्णय घेत असतो. निरीक्षण केलेत तर असे दिसुन येईल की मनाच्या विचलीत अवस्थेत जे निर्णय घेतले त्यात काही ना काही त्रुटी असेल अन मन विचलीत नसताना जे काही कराल ते योग्य असेल.आपले मन काहीही करताना द्वंद्वामधे असते मग बर्याचदा चुकीच्या गोष्टी घडुन पश्चाताप करावा लागतो हेही दुक्खदच.मग करायचे काय? मन शांत ठेवुन व्यवहार करणे, ते तर आपल्याला कळते पण कसे करायचे ते वळत नाही.

मग मनाचे निरीक्षण करायचे. खरच लक्षपुर्वक पाहीले तर आपले मन हे दोन क्षेत्रात रमते. एकतर भुतकाळात ( ते त्याने असे केले, मला समजत नव्हते तेंव्हा, आता भेटेल तर मग दाखवतो. नाहीतर मी विश्वास ठेवला म्हनुन फसलो अश्या अनंत तर्‍हा असो.) नाहीतर लगेच भविष्यात उडी मारते ( मी दोन वर्षानी अमुक पदावर असेल, मग मला या पावर असतील, मग मी लोकांचे भले करण्याचे निर्णय घेउ शकेल, कींवा माझेच भले करु शकेल , अमुक करेल नी तमुक करेल, थोडक्यात स्वप्नरंजण). जगामधे जो अन्याय होतो तो त्या व्यक्तीच्या/ समाज्याच्या कल्याणाच्या नावावर सर्वात मोठ्या प्रमाणात होतो हे दिसुन येइल , खासकरुन धर्माच्या नावावर. अगदी कुटूंबातही अशी उदाहरणे सापडतील.मग आणखी लक्षपुर्वक पहा.

जरा उशीरच झालाय पण समजुन घ्याल अशी अपेक्षा.

बुद्धांनी ज्याला धम्म म्हटलय ती आहे जीवन जगण्याची कला.
गौतम बुद्धांनी धम्म म्हटलय तो धम्म असा.
शील+समाधी+प्रज्ञा(विसड्म, समज, बोध). एवढच .धम्म परिपुर्ण झाला. यातुन काही वजा नाही करायच , काही वाढवायच नाही. थोडक्यात मोड्तोड करायची नाही.

विपश्यनेचे शिबीरातील नियम फार कडक आहेत.
he pahaa

शिलपालन:

१)कुठल्याही प्राण्याची(जिवाची) हत्या करायची नाही.
२)चोरी करायची नाही.
३)ब्रम्हचर्य पाळणे .(व्याभीचार न करणे)गृहस्थांसाठी.
४)खोटे न बोलणे.
५)कुठलीही नशा न करणे.

शिबीरात जायच्या आधी काय असेल ते असेल. पण शिबीरात हे पाळावेत. १० दिवस काढुन विपश्यना आजमावयाला आल्यावर कटाक्षाने पाळावेत.

विपश्यना आहे आपल्यातील मनोवीकार दुर करनारी साधना. मनावर ताबा मीळ्वण्याची विद्या. जे इतके चंचल आहे मग हे काम सोपे नाहि. कठीणात कठीण आहे. मनोविकार जेवढे जेवढे कमी होतील तेवढी तेवढी मनशांती अनुभवास येइल.बरेचसे आजार जे मनामुळे शरिरावर प्रकटतात तेही यामुळे बरे होतात.पण हा उद्देश नसावा. कुठलाही फक्त शारिरीक असा आजार विपश्यनेने बरा होत नाही. त्यासाठी डॉक्टरांची मदत घ्यावी. शीलपालनाने मन स्थिर व्हायला मदत होते.

आर्यमौन शीलपालनाला मदत करते.कडकपणे शीलपालन केले तर समाधीला(चित्ताची एकाग्रता) मदत होते. समाधी चांगली झाली तर प्रज्ञेला मदत होते. जितकी गहन समाधी, तितकेच गहन अंतर्मनात उतरता येते. आणि तेथील विकारांची सफाइ करता येते.कुठलेली कर्मकांड तेथे करता येत नाही.

१० दिवसात तुमचा अनुभव तुम्ही घ्यायचा.ध्यान कसं करायच एवढच तेथे शिकवतात. पुढे करायची की नाही हे सर्व तुमचे तुम्ही ठरवायचे.बंधन नाही. ज्यांना लाभ होतो ते साधनामार्गावर चालतात. नाही ते सोडुन देतात. हा सर्वस्वी ज्याचा त्याचा प्रश्न.

शील+समाधी+प्रज्ञा(विसड्म, समज, बोध). हे संपुर्न मीळुन ब्रम्हाचरण (ब्रम्हआचरण).
त्यावरुनच ब्रम्हचर्य हा शब्द आलाय. पण आजकाल ब्रम्हचर्य म्हनजे फक्त कामवासनेशी निगडीत आहे. बुद्धांच्या वेळेस ब्रम्हाचरण (ब्रम्हआचरण) म्हण्जे ब्रम्हचर्य असे होते . असो.

बुद्धाम्चा धम्म म्हण्जे निसर्गनियम, सत्य्,रीत्,स्वभाव.
चित्तवर क्रोध धारण कराल तर त्याची वाढ होउन जास्त क्रोधी व्हाल.तुम्ही दुसर्यावर क्रोध करा की स्वतःवर परीणाम तुम्हालाच भोगावे लागतात.एकदा का हा बोध झाला अनुभवाच्या पातळीवर मग एकच पर्याय. की कुठल्याही परीस्थीतीमधे चित्तवर क्रोध जागु न देणे. हेच प्रत्येक विकाराला लागु होइल. जसं बाहेर होतंय आंबा लावला तर आंबाच येतो. कडुलिंब लावले तर कडुलींब. तिच प्रक्रुती आतमधे तसेच काम करते.हे आता तुम्हाला पटणार नाही कडाचीत पण १० दिवसात तुमचा स्वतःचा अनुभव होइल. मग जर मनुष्यप्रानी सुखशांतीसाठीच झटतोय तर त्याला ती का मीळत नाही. मिळाली तर ती चिरकाल का टिकत नाही? तर आपन जमा केलेले विकार. जेवधे ते कमी तेवढी मनशांती जास्त.

पंचेंद्रिये आमी सहावे मन सतत काहीना काही विकार जागवतात. त्यामुळे शरीरावर संवेदना उमटतात. पुर्वसंस्कार त्याचे मुल्यांकन करतात. मुल्यांकन चांगले असे झाले तर शरीरावर सुखद संवेदना होतात, मुल्यांकन वाईट आहे असे झाले तर शरीरावर दुखद संवेदना उमटतात. मुल्यांकन कोण करते तर पुर्वसंस्कार.हेच आपल्याला त्रास्दायक आहेत. हिच अंतर्मनाची जी मुल्यांकन करण्याची अंध सवय झालीय.ती मोडुन प्रज्ञा(बोध) जागवायची साधना म्हणजे विपश्यना. साधना करताना तुमच्या लक्षात येते की कोणतीही संवेदना कायमची रहात नाही. सतत बदलतेय. हेच ते सत्य. एकच एक असे काहीच नाही. सतत बदल. हेच एक सत्य आहे की सतत बदल होतोय. जसं परिवर्तन संसार का नियम है. ऐकलय बर्याचदा पन हे प्रत्यक्ष ध्यानात अनुभवावर उतरते. हे चेतन मनाला( बुद्धी) समजते पण अचेतन आंधळं आहे, तेच बलवानही आहे. ते चेतन मनाचे काहीच चालु देत नाही. कळतय पण वळत नाही असं होतं.
अचेतन सतत शरिराशी जोडलेले असते. शरीरावर संवेदना उमटली रे उमटली की त्याचे मुल्यमापन करुन जर सुखद आहे असे मुल्यमापन झाले तर संपुर्ण शरीर सुखद संवेदनांनी कंपन पावायला लागते. तेच दुखदच्या बाबतीत. मग हे आंधळे अंतर्मन सुखद संवेदनांनी आसक्त होउन अजुन हवे अशी मागणी करते सवयीने. पण सतत बदलणे या निसरर्गनियमाने सुखद संवेदना जाउन दुखद येते तेंव्हा ते परत व्याकुळ होते. सुखद जाउ नये ते कायम रहावे हीच आसक्ती. दुखद लवकर जावे आनी सुकद संवेदना यावी अशी मागणि ते सतत करते. त्याला समजतच नाही की हे सतत बदलते आहे. त्यामुळे ते सतत प्रतिक्रिया देते. चेतनला समजते पण त्याचे काहीच चालत नाही. या अचेतनने जर प्रतिक्रिया न देता तटस्थपणे होणार्या संवेदनेकडे पाहीले तर जो विकार संवेदनेच्या रुपात जागलाय त्यचा नैसर्गनियमाने निचरा होतो. नवीन संस्कार बनत नाहीत आनी जुने वर येत त्यांचाही निचरा व्हायला लागतो.ही प्रक्रीया इतकी वेगवान असते की आपन सहज पकडु शकत नाही. म्हणुनच साधनाविधी.

हे समजुन घेउन जरी पटले तरी लाभ होत नाही. प्रत्यक्ष साधनेत ते तुमच्या लक्षात येइल. म्हनुन मानो मत जानो!!!!

प्रत्यक्ष साधना जरी तिथे १० दिवस असेल तर ३५५ दिवस तुम्ही ईथे समाजात वावरताना
शीलपालन कारावयाचे आहे. त्याशिवाय साधना पुढे सरकत नाही. कुणी म्हनेल मी इथे कसाही वागेल आनी मुक्त होइल हे केवळ अशक्य. त्यामुळे ज्याला साधनेत पुढे जाउन गहन अशी मनःशांती मिळवायची आहे त्यांना शीलपालनाला पर्यायच नाही.
खुप आहे लिहायला . हे फारच संक्षीप्त आहे. लिहिलं तरी अनुभव येणार नाही. म्हणुन प्रत्यक्ष अनुभव घ्यावा लागतो.

तीन प्रकारचे सत्य असते.
१) शब्द सत्य. कोणितरी अधिकारी व्यक्तीने सांगीतले ते.
२) अनुमान सत्य. तर्कवितर्क करुन ठरवले ते.
३) प्रमान सत्य( प्रत्यक्ष तुमच्या अनुभवावर उतरलेले)

पहीले दोन्ही आपण मानतो. तिसरे आपन जाणतो. पहीले दोन्ही चुकु शकतात. तिसरा तुमचा अनुभव आहे. हाच खरा. पण बाहेरचा प्रत्येक अनुभव आपण घेउ शकत नाही. कोणि म्हनालं हे जहाल वीष आहे आनी मी म्हणेल अनुभव घेतल्याशिवाय मी माननार नाही. काय अनुभव घेणार, प्राण गेल्यावर कसला डोंबलाचा अनुभव? म्हनुन प्रत्येक गोष्टीचा आपन अनुभव घेतलाच पाहिजे असे नाही. दुसर्याच्या अनुभवाचा आपल्याला उपयोग करता येतो.

हीच नेमकी अडचण आहे अंतरजगतामधे. दुसरा केवळ मार्ग सांगू शकतो. आपल्याला स्वतःलाच त्याचा अनुभव घ्यायला लागतो. बुद्धाला बोधी प्राप्त झाली त्यातुन फक्त एकच मानुस मुक्त झाला तो मह्णजे सिद्धार्थ गौतम. बाकीच्यांना करुनेने मार्ग शिकवला जे चालतात ते मुक्त होतात.

असो: चुकभुल असेल तर माझी.

अवांतर: लोक म्हणतात सुर्य पुर्वेला उगवतो अन पश्चीमेला मावळतो. मला असे वाटते आहे की आपली पॄथ्वीच पश्चीमेला उगवते आनी पुर्वेला मावळते. हे लिहायला काहीच कारण नाही वाटले म्हणुन लिहीले.

ही इगतपुरीची माहीती Igatpuri centre

हे जगातील केंद्र World Centres