विज्ञान

पृथ्वीभोवती एका चंद्राऐवजी दोन चंद्र फिरत असते तर....

मागच्या शतकातील प्रसिद्ध विज्ञानकथा लेखक, एच. जी. वेल्सची The Man Who Could Work Miracles या नावाची एक अद्भुत कथा आहे. त्या कथेतील जॉर्ज फॉदरिंगे (Fotheringay.) या व्यक्तीकडे अतींद्रिय शक्ती असल्यामुळे तो गंमतीशीर चमत्कार करून लोकांचे मनोरंजन करत असतो. परंतु त्याची ही शक्ती फक्त रात्रीच्या काळातच जागृत होत असते. तरीसुद्धा त्याला आपल्या या अतींद्रिय शक्तीपासून गावाचे भले करावे, गाव सुधारावे असे वाटू लागते. त्याच गावातील पाद्रीच्या मदतीने तो रातोरात गावातील पडकी घरं दुरुस्त करतो. गावातील दारूच्या गुत्त्यातील व्हिस्की, रम यांचे दुधात रूपांतर करून दारुड्यांच्यात सुधारणा घडवतो.

धाग्याचा प्रकार निवडा: : 
माहितीमधल्या टर्म्स: 

पायथागोरसचे प्रमेय - भाग ३

सरळ रेषा एक मितीची, प्रतल दोन मितींचे आणि जिथे आपला वावर असतो ते अवकाश तीन मितींचे असे आपण मानतो. मग यापेक्षा जास्त म्हणजे चार मितींचे विश्व कसे असेल? आणि त्यातले पायथागोरसचे प्रमेय कसे असेल?

धाग्याचा प्रकार निवडा: : 
माहितीमधल्या टर्म्स: 

पायथागोरसचे प्रमेय - भाग २

पहिल्या भागात पाहिलेले पायथागोरसचे प्रमेय आयताच्या किंवा काटकोन त्रिकोणाच्या कर्णासंबंधी आहे. या दोन्ही आकृती दोन मिती असलेल्या प्रतलावर काढता येतात. तीन मिती असलेल्या अवकाशात या द्विमितीय प्रमेयाची दोन वेगवेगळी प्रतिरूपे होऊ शकतात.

धाग्याचा प्रकार निवडा: : 
माहितीमधल्या टर्म्स: 

पायथागोरसपेक्षा पोदयनार सरस?

पायथागोरसचे प्रमेय – भाग १ हा लेख संपवण्याच्या बेतात होतो तेवढ्यात कुणी निनावी माणसाने मला एक निरोप अग्रेसर (Forward) केला, कायप्पा (व्हॉट्सॅप, WhatsApp) या तत्काळ संदेश पाठवणाऱ्या सेवेवरून. निरोपाचे शीर्षक होते : 'कर्णाची लांबी शोधून काढण्याची वैकल्पिक पद्धत'! मी साशंक झालो, आपल्या लेखात बदल करावा लागणार की काय अशा काळजीने.

धाग्याचा प्रकार निवडा: : 
माहितीमधल्या टर्म्स: 

पायथागोरसचे प्रमेय - भाग १

भूमितीमधील एक मूलभूत प्रमेय पायथागोरसच्या नावाने ओळखले जाते. ते आहे काटकोन त्रिकोणासंबंधी. प्रा. बालमोहन लिमये यांची ही त्याविषयीची लघुलेखमाला.

धाग्याचा प्रकार निवडा: : 
माहितीमधल्या टर्म्स: 

आपल्या आकाशगंगेच्या केद्रस्थानी असलेल्या कृष्णविवराचा फोटो!

काल खगोलशास्त्रज्ञांच्या एका गटाने Event Horizon Telescope वापरून आपल्या आकाशगंगेच्या केंद्रस्थानी असलेल्या महाकाय कृष्णविवराचा (ज्याचं वस्तुमान सूर्याच्या चाळीस लाखपट आहे!) फोटो प्रसिद्ध केला. त्यानिमित्ताने हे कसं केलं आणि ह्याचा अर्थ कसा लावायचा ह्याच्याबद्दलच्या काही प्रश्नांची उत्तरं द्यायचा इथे प्रयत्न करतो.

आपल्या आकाशगंगेच्या केद्रस्थानी असलेल्या कृष्णविवराचा फोटो

धाग्याचा प्रकार निवडा: : 
माहितीमधल्या टर्म्स: 

"डोपामीन उपवास':

आपल्या मेंदूत संदेशवहन दोन प्रकारे होते: पेशींमधून निघणाऱ्या "धाग्यांमधून " सरळ विद्युतप्रवाहच जातो. पण या धाग्यांच्या मध्ये गॅप असते, जिला सायनॅप्स असे नाव आहे. या गॅप मध्ये एका बाजूने लहान रासायनिक संयुगे सोडली जातात, जी दुसऱ्या बाजूच्या रिसेप्टर नावाच्या खोबणीला चिकटून पुढचा विद्युतप्रवाह निर्माण करतात. या संयुगांना "न्यूरो-ट्रान्समीटर" असे नाव दिले जाते. मेंदूत किमान सत्तर अशी संयुगे सापडली आहेत, पण त्यातले एक अत्यंत महत्वाचे संयुग म्हणजे डोपामीन .

धाग्याचा प्रकार निवडा: : 
माहितीमधल्या टर्म्स: 

SGLT2i नावाचा औषधांचा एक नवा वर्ग , मधुमेहासाठी बाजारात

SGLT2i नावाचा औषधांचा वर्ग जो वर्ग मधुमेहासाठी बाजारात आला आहे (empagliflozin, dapagliflozin, canagliflozin etc.) ,त्यांचे मधुमेह-प्रणित किडनी आणि हृदय रोगावर नवे आणि महत्वाचे परिणाम आढळले आहेत.
आपली किडनी आधी सर्व रक्त फिल्टर करते , आणि मग त्या फिल्टर्ड पाण्यातल्या उपयुक्त गोष्टी परत शोषून घेते.
पण मधुमेहात जेंव्हा रक्तात ग्लुकोजचा अतिरेक होतो, तेंव्हा बरेचसे ग्लुकोज असे परत शोषून घेतेले जाणे अनिष्ट ठरते. या परत शोषून घेण्याच्या प्रक्रियेला ही औषधे प्रतिबंध करतात. ग्लुकोज मूत्रावाटे फेकून दिले जाते आणि त्याचे रक्तातले प्रमाण कमी होते, असा हा उपाय असतो.

धाग्याचा प्रकार निवडा: : 
माहितीमधल्या टर्म्स: 

गणितज्ञांच्या इतिहासातील (काही) सोनेरी पाने...10

युक्लिडची अजरामर कृतीः एलिमेंट्स

No employment can be managed without arithmetic, no mechanical invention without geometry.
----Benjamin Franklin

धाग्याचा प्रकार निवडा: : 
माहितीमधल्या टर्म्स: 

गणितज्ञांच्या इतिहासातील (काही) सोनेरी पाने...9

शून्याच्या शोधात...

Black holes are where God divided by zero.

– Albert Einstein

No number before zero. The numbers may go on forever, but like the cosmos, they have a beginning.
-Giuseppe Peano

धाग्याचा प्रकार निवडा: : 
माहितीमधल्या टर्म्स: 

पाने

Subscribe to RSS - विज्ञान