'सर्व'-समावेशक सण आणि उत्सवांचे महत्व

तुम्ही त्या दुसर्‍या लेखात म्हटलंय तसं संस्कृती- धर्म या वेगवेगळ्या गोष्टी आहेत, हे मला तंतोतंत पटत नाही, पण त्या आणि या लेखात मांडलेला मुख्य मुद्दा मलाही महत्त्वाचा वाटतो.

दुसरा लेख ऐसिवर जरासा उशीरानेच चर्चेस घेणार आहे तेव्हा या मुद्द्यावर अधिक चर्चा करूयात.

कलकत्त्यात पार्क स्ट्रीटवर साजरा होणारा 'बॉडो दिन' अर्थात नाताळ हे माहित नव्हते अभ्यासतो आणि तुम्हाला समाधानकारक वाटलेल्या उत्सवाची माहिती करून घेण्याची नक्कीच प्रतिक्षा असेल.

इतरत्र काही चर्चा धाग्यांवरही व्यस्त असल्यामुळे उत्तरांना विलंब होत आहे त्या बद्दल क्षमस्व

आजपासून दोन आठवड्यांत येणारा व्हॅलेंटाईन्स डे निदान भारतात निधर्मी समजायला हरकत नाही.

+१ एकं सद्विप्रा बहुधा वदन्ति आणि वसुधैव कुटूंबकम म्हणणार्‍या भारतीयांनी व्हॅलेंटाईन्स डे भारतीयकरण करून आपलासा करण्यास हरकत नसावी. काही ठिकाणी चक्क रक्तदान वगैरेही करून साजरा केला जातो आहे असेच भारतीय संस्कृती सोबत जोडून घेण्याचे अधिक मार्ग शोधता यावेत.

बाहेरच्या देशांतून आयात केलेले आणि भांडवलशाहीमुळे जनाधार लाभलेले सण भारतात निधर्मी आणि पितृप्रधान नसतील असं वाटतं.

हे समजेले नाही.

हं. अनुमोदन.

आपल्या लोकसंस्कृतीत पावसाची आतुरतेने प्रतीक्षा असते. इतर कोणत्याही संस्कृतींत पर्जन्याला इतके रोमँटिक रूप मिळाले नसेल.

याचे कारण मोसमी पावसात असावे.

वर्षाचे फक्त काही महिनेच पाऊस एरवी नाही, अशी परिस्थिती फक्त भारतीय उपखंडातच आहे. अन्यत्र बाराही महिने केव्हाही पाऊस पडू शकतो. सबब तिथे पावसाचे कौतूक नसावे!

पण त्यालाही आपण कर्मकांडाने मढवून टाकले

एकवेळ कर्मकांडाने मढवणे ठिक कर्मकांडे कमी करण्याचा उपाय कर्मकांडे करणार्‍यांच्याच हातात असतो. त्यासोबत एखादी परंपरा का आहे/कशी आली याचा खरा इतिहास मागे पडतो आधारहीन मिथके आणि सोबत जोडीला अंधश्रद्धा असल्यास समस्या उद्भवते; या धाग्याच्या विषयाच्या दृष्टीने सांस्कृतिक कर्मकांडांना एखाद्या विशीष्ट धर्मासाठी राखीव असल्याचे भासवणारे आधारहिन विश्वास.

@ ऋषिकेश
सण म्हणजे मंगल, पवित्र असे तैलमर्दन आणि अभ्यंगस्नान या गोष्टी दिवाळीत करणे ठिकच पण बौद्धपौर्णीमा, महाविर जयंती, ख्रिसमस आणि मोहर्रमला सुद्धा तैलमर्दन आणि अभ्यंगस्नान केवळ हिंदू प्रथा न मानता सर्व धर्मीयांनी भारतीय संस्कृती म्हणून स्विकारण्यास हरकत नसावी नाही का ? पण नेमके हे आपल्या अनुयायांना सांगण्यात भारतातील सामाजिक, धार्मिक, आणि राजकीय नेतृत्व कुठेतरी कमी पडत नाही का ?

राजकारणाचा उद्देश केवळ सत्ताकारणच असतो का ? सामाजिक परस्पर विश्वास, सलोखा आणि स्थैर्य हि केवळ राज्यकर्त्या शासन पुरतीच मर्यादीत जबाबदारी आहे का त्यातील काही नैतिक जबाबदारी म्हणून उर्वरीत सामाजिक, धार्मिक, आणि राजकीय नेतृत्वावरही पडते ? आणि या नैतिक जबाबदारीच्या निर्वहनात भारतातील सामाजिक, धार्मिक, आणि राजकीय नेतृत्व कमी पडल्याने भारतातील जातीयता आणि धार्मीक अविश्वासाचे वातावरण सातत्याने शिजत आले आहे. या नैतिक जबाबदारीच्या निर्वहनात भारतातील सामाजिक, धार्मिक, आणि राजकीय नेतृत्व नापास झालेले असल्यामुळे स्वतः समाजानेच यात कुठेतरी पुढाकार घेण्याची गरज असू शकेल किंवा कसे.

अर्थातच नाही. पण उदाहरणार्थ पार्क स्ट्रीटवर तो ज्या प्रकारे साजरा होतो, त्यात काहीच धार्मिक दिसत नाही. सगळ्या धर्माचे लोक रस्त्यावर प्रचंड गर्दी करतात. मित्र-मैत्रिणी, कुटुंबाबरोबर उशीरापर्यंत हिंडणे, खाण्यापिण्याची चंगळ करणे वगैरे उत्सवी गोष्टी करतात. रस्त्यावर दिवाळीसारखी रोषणाई केलेली असते. गेले काही वर्षं तर पर्यटन विभागातर्फे त्या आठवड्यात गाण्याचे कार्यक्रम वगैरे आयोजित करण्यात येतात.
हा फार अनुकरणीय उत्सव आहे असं माझं म्हणणं नाही, पण सर्वसमावेशक नक्की आहे.

सहमत आहे.

भारतातील राजकीय नेतृत्व जनतेला जात आणि धर्मांपलिकडे पाहण्यास केव्हा शिकवेल माहित नाही

भारतातले राजकीय लोक हे नेते नसून प्रतिनिधी आहेत. ते समजाला बदलणार नाहीत. समाजाचं चित्र दाखवतील.

मला मुळात धार्मिक सण साजरे का करू नयेत हे समजलेले नाही.

धागा लेखात आपापले धार्मिक सण साजरे करू नका असे कुटेही म्हटलेले अपेक्षीलेले नाही. केवळ जोडीला 'सर्व' समावेशक सर्वांना सहभागी होण्याचा आनंद देणारे सण/ उत्सव प्रसंग सुद्धा उपलब्ध असावेत अशी धागा लेखातून अपेक्षा केली आहे. केवळ विवीध धर्मीय लोकांचे एकत्र येणे डोळ्यासमोर ठेवले नाही तर विवीध जाती पंथांच्या लोकांनाही एकत्र येण्याच्या अधिक संधी असाव्यात त्यासाठी कोण कोणते सण/ उत्सव / प्रसंग आणि कसे साजरे केले जाऊ शकतील ?

सण साजरे करायला काहीच हरकत नाही. पण ते सुटसुटीतपणे साजरे व्हावे. अवडंबर नको. पूजा-अर्चा, रांगोळी, तोरणे, अभ्यंग आंघोळी, क्वचित सोवळे-ओवळे, खाण्यापिण्याची बंधने(कांदा नको वगैरे), नैवेद्य, यांनी प्रसन्न वगैरे वातावरणनिर्मिती होते खरी, पण झंझटच. सुट्टी नसेल तर ऑफिसला जाण्यापूर्वी आवरणे कठिणच. सुट्टीचा दिवस असेल तरी उशीरा उठणे, वर्तमानपत्र संपूर्ण वाचणे, टीवीवर ताज्या बातम्या बघणे यामध्येच वेळ निघून जातो. नातेवाईकांना शुभेच्छांचे आदानप्रदान, सणवार म्हणून घरकामवाल्यांच्या सुट्ट्या, यातून शिल्लक राहिली तर हौस-मौज करायची.