आभासी दुनिया: आपल्यापुरती किती खरी आणि किती खोटी?

चांगला आणि विचारप्रर्वतक धागा. प्रतिसाद वाचण्यास उत्सुक.

आभासी दुनिया खरी कशी होईल?????
चर्चा प्रस्तावाचे शिर्षक चुकीचे आहे.

"दिलास तू शाप जीवनाच्या उनाडकीचा..
विचारला होता मीच प्रश्न तेंव्हा तुला चुकीचा"

सविस्तर प्रतीसाद लवकरच

आभासी दुनिया असते खोटीच, पण डोळ्यांवर थ्री डी चष्मा चढवल्यासारखी खरी भासते, म्हणून शीर्षक असे दिले होते. सूचनांबरहुकूम ते बदलून 'आभासी दुनिया: आपल्यापुरती किती खरी आणि किती खोटी?' असे केले आहे.
मात्र चर्चेतील मुद्द्यांवर भाष्य न होता, केवळ शीर्षकावर व्हावे, याचा खेद वाटला.

या आभासी दुनियेच्या नादी लागून आपण स्वता:वर आणि आप्तस्वकियांवर अन्याय तर करत नाही..?

हा अन्याय कोठून आला हे कळले नाही!

या दुनियेत प्रत्येकजण जादुगार आहे, स्वता:चे व्यंग, वय, दोष लपवून स्वता:हाला हवे तसे रंगवून स्वता:ची विक्री करण्याचे स्वातंत्र आहे. शिवाय ही जादू वापरून, मैत्री एकदम जोडता किंवा तोडताही येते.

ही दोन वाक्यं आधीचं वाक्य न जोडताही तितकीच खरी आहेत असे मला वाटते. तुम्हाला?

>>>> या आभासी दुनियेच्या नादी लागून आपण स्वत:वर आणि आप्तस्वकियांवर अन्याय तर करत नाही..? तुम्हाला काय वाटतं?
१) आभासी आहे म्हणजे तरी नेमके काय? मूळात आभासी आहे, हेच मला पटत नाही. कारण प्रत्येक आयडिच्या मागे भले ती आयडि ड्युप्लिकेट्/ट्रिप्लिकेट असली तरीही, एक जिवन्त व्यक्ति आहे. त्या व्यक्तिचे विचार त्या त्या आयडीमधुन प्रगट होताहेत. जरी आयडी आभासी वाटली तरी "विचार" हे शब्दरूपातील प्रत्यक्ष विचारच असणारेत ना? माझ्या ओन्जळीत कुणी लोट्याने पाणी ओतूदे वा तोटीने, ओन्जळीत पडणारे ते पाणीच ना? मग लोटा की तोटी या आभासात गुन्तायचे कशाला?
बर तर बर, हाती ओन्जळीत पडणारे पाणी, स्वच्छ आहे की गढूळ, पाणीच आहे की अजुन काही, स्विकारार्ह की त्याज्य, हे समजण्याइतकी व त्यापद्धतीने प्रतिक्रियात्मक वागण्याइतकी बौद्धिक क्षमता मला वाटते कायद्यानेच वयवर्षे अठरा नन्तर आलेली असते असे गृहित धरलेच आहे.
२) समजा येथिल जेजे ते सर्व आभासी असे क्षणभर मानू पण मग वास्तवात प्रत्यक्षात भेटणारे स्त्रीपुरुष "मुखवटे" घालुन आपल्याशी वागतबोलत नस्तातच याची खात्री कुणी देऊ शकेल का? किम्बहुना, समाजात वास्तवात देखिल जो ज्या प्रकारचा मुखवटा यशस्वीपणे वापरु शकतो तीच व्यक्ति यशस्वी वा मान्यताप्राप्त मानली जाते. मग येथिल "मुखवट्यान्ची" वा त्यात गुन्तुन पडण्याची भिती का बाळगावी?
३) आप्तस्वकियान्वर अन्याय करायचाच झाल, वा होणारच असला माझे वा कुणाचे हातून, तर अशी गरज नाही की नेट सारख्या आभासी/भासमान जगातच वावरायला हवे. प्रत्यक्ष वास्तवात देखिल जुगार/मटका/दारू/बाई-बाटली/वर्कोहोलिक इत्यादी असन्ख्य छंदीफन्दी वागण्यामुळे आप्तस्वकियान्वर अन्याय होतच असतो. उलटपक्षी, येथिल भासमान दुनियेत वावरले तर "अक्कलेत" बरीच भर पडू शकतेच शकते, शिवाय, चूकुन माकुन वैचारिक एकटेपण आलेले असेल, तर ते देखिल दूर होऊ शकते.

शेवटी, कोणतीही बाब, तुम्ही स्विकारताना काय कशी का कशाकरता स्विकारताय व कशी वापरताय यावर सगळे अवलम्बुन अस्ते.

[दोन दिवसान्नी घातलेली भरः वरील बाजू ही एक बाजू झाली, मात्र आभासी दुनियेची व्यसनाधीनता होऊ शकते, हे जाणवल्यामुळे, याच धाग्यावर अन्य ठिकाणी (येथे http://www.aisiakshare.com/node/123#comment-2099 ) दोन पोस्ट्स टाकल्या आहेत, त्या याच प्रश्नाची दुसरी बाजू मांडतात. मला व्यक्तिशः दोन्ही बाजू मान्य आहेत.]

प्रत्येकाला स्वतःला जरुरीनुसार सादर करण्याची कला पूर्वंपार चालत आलेली आहे. हे काही नविन समाजव्यवस्थेनं आणलेलं नाही. आपण नाही कां जाहिरातीवरून वस्तू खरेदी करतो. त्या वस्तू वाईटच असतात असे नाही. तुमच्या म्हणण्यानुसार चुकीचे निर्णय घेतले गेल्यामुळे "मनावर कायमस्वरूपी ओरखडे" उठले जातात. अश्या प्रकारच्या गोष्टी पूर्वीच्या पिढ्यांचा बाबतीतही होत होत्या. आपल्याही हातून अनेकवेळा चुकीचे वाटणारे निर्णय घेतले जातात. त्याची खंत लागून रहाते पण त्या गोष्टी अनुभवाने शहाणे होण्याच्या असतात.

कालानुरुप योग्य काय आणि अयोग्य काय हे फक्त आपणच ठरवू शकतो कां ? जो त्यामधून जात असतो त्यालाही ठरवता आलेच पाहीजे कि. नाही कां ?

ही चर्चा आभासी जगातच मांडली जातेय हा एक मजेशीर पॅरेडॉक्स.
अहो म्हणूनच तर वास्तव कट्टे भरवायचे असतात. चला भेटूया का? मी तरी अमुक संस्थळाचा कट्टा असं न मानता ऑनलाईन मित्रांचा कट्टा असा खरा अर्थ मानतो.

प्रतिकियांबद्द्ल आभार.

आभासी दुनियेतल्या मित्र-मैत्रिणींशी चर्चा आभासी दुनियेतच करणार ना..

समाजात वावरताना अनेकदा मुखवटे वापरून वावरावे लागते. प्रत्यक्षापेक्षा आपण वेगळे आहोत, हे दाखवण्याची, आपल्याला जास्त चांगल्या रूपात सादर करण्याची ही धडपड प्रत्येकजण कमी-अधिक स्वरूपात करतच असतो, याच्याशी सहमत आहे. जेव्हा प्रत्यक्ष सहवास मिळतो, तेव्हा मात्र या गुणांबरोबर दोषही सामोरे येतात. झाकू म्हटले, तरी ते पूर्णतः झाकता येत नाहीत. पण या चर्चेचा मूळ हेतू वास्तवात हे धोके नसतात का? हा नसून आभासी(आंतरजालीय/फेसबुकीय) दुनियेच्या किती आहारी जावे, कुठल्या मर्यादा पाळाव्यात हा होता.

आंतरजालीय/फेसबुकीय दुनियेतही वेगवेगळ्या मुखवटयांखाली प्रत्यक्षातली, हाडामासांचीच माणसे वावरत असतात हे खरे आहे. पण वास्तवात काही क्षणांपुरते का होईना, ते मुखवटे 'जगायला' लागतात. इथे तर केवळ शब्दांचा खेळ असतो. म्हणून या दुनियेला आभासी असं म्हणावसं वाटलं. आंतरजालीय/फेसबुकीय दुनियेत हे दोष झाकण्याची उत्तम/सोपी सोय आहे. इथे आपला फोटो दाखवण्याची(किंवा खरा फोटो दाखवण्याची) गरज नाही, त्यामुळे रूप, वय, व्यंग हे सहजच झाकले जाते, प्रत्यक्षात हे लपवणे इतके सोपे नाही. त्यामुळे समोरच्यावर प्रभाव पाडणे सहज शक्य आहे. पौगंडावस्थेतली कितीतरी मुले, या दर्शनी स्वरूपाला भुलून, फसव्या नातेसंबंधात गुंतू शकतात. कुटूंबापासूम दूर राहणारी, प्रत्यक्ष सहावासाला मुकलेली आणि म्हणून झालेल्या हळव्या मनोवृत्तीची व्यक्तीही दुधाची तहान ताकावर भागवण्याचा प्रयत्न करू शकते. कित्येकदा मध्यवयीन ब्यक्ती 'नावीन्याची हौस' या सदरात काही नवे प्रयोग करू शकते. जेव्हा अपेक्षाभंग होतो, तेव्हा मग मनावर ओरखडे उमटू शकतात, नातेसंबंधांवरचा विश्वास उडतो. अर्थातच स्वकीयांवर अन्याय होतो.

जेव्हा आभासी दुनियेतील भावनिक गुंतवणूक वाढते, तेव्हा मग प्रत्यक्ष सहवासातील व्यक्तींना पुरेसा वेळ दिला जात नाही, आणि limbutimbu यांच्या म्हणण्याप्रमाणे, जवळच्या नातेवाईकांबरोबरचा संवाद धोकादायकरित्या तुटू शकतो. केवळ संवादच नव्हे, तर त्यांच्याबाबतीत करावयाची अत्यावश्यक कर्तव्ये देखिल विसरली/दुर्लक्षिली जातात.

ही दुनिया, हे ज्यांच्याशी प्रत्यक्ष भेट शक्य नसते, पण ज्यांच्याशी संवाद साधणे गरजेचे वाटते, अशा मित्र-मैत्रिणी, नातेवाईक यांच्याशी संवाद साधण्याचे उत्तम साधन आहे. समान आवडी असलेल्या व्यक्तींबरोबर(भौगोलीक अंतराचा विचार न करता) मैत्री करायची संधी आहे. पण या साधनाचा वापर डोळसपणे व्हायला पाहिजे. या दुनियेत फसवता येणे सोपे आहे, म्हणून नवीन मैत्री करताना (वास्तव दुनियेपेक्षा)जास्तीच जागरूक रहायला हवे. दुर्दैवाने म्हणा किंवा सुदैवाने म्हणा, या दुनियेत कायमस्वरूपी राहण्याची सोय नाही, रोजचे व्यवहार/कर्तव्ये चुकत नाहीत, म्हणूनच नवीन मित्र्/मैत्रीणीपुढे मनाची कवाडे उघडताना, आपण त्या व्यक्तीला किती काळ ओळखतो आहे, आपल्या नात्याचे स्वरूप काय आहे? या नात्यातून आपली काय अपेक्षा आहे, या नात्याचे पडसाद प्रत्यक्ष जीवनावर कशा तर्‍हेने पडतील? आपण आपल्याला/इतरांना फसवत तर नाही, हे प्रश्न स्वतःला विचारायला हवेत.

शिवाय ही जादू वापरून, मैत्री एकदम जोडता किंवा तोडताही येते.

आदुगर गळ्यात गळे घालायचे आन मंग यकमेकांचे गळे धरायचे

आभासी दुनिया ही खरोखरच कितपत आभासी रहाते याबाबतीत मी साशंक आहे. लहान वयातल्या पर्‍या, राक्षस वगैरे संकल्पना मोठेपणी मोडीतच निघतात. इंटरनेटला आभासी दुनिया म्हणणं मला मान्य नाही. तीन वर्ष परदेशातल्या एका निर्जन खेड्यात रहाताना याच इंटरनेटमुळे मी माणसांशी संपर्क राखू शकले. त्यामुळे अवकाश-कालाच्या चार मितींसारखीच सायबर-स्पेस ही पाचवी मिती माझ्यासाठी "नेहेमीचीच" झाली.

एकेकाळी एकत्र कुटुंब पद्धती होती, घरच्या गोष्टी घराबाहेर जाऊ नयेत यासाठी आटोकाट प्रयत्न व्हायचे. त्यात बदल होत गेले आणि आता आपल्या काका-मावश्यांपेक्षा मित्रमंडळात चार गोष्टी बोलून दाखवल्या जातात. इंटरनेटमुळे हे मित्रमंडळ जमवण्यावरचे निर्बंध आणखी सैल झाले आहेत. रोज भेटणार्‍या चार लोकांमधेच मित्र शोधायचं बंधन आता राहिलेलं नाही. एकेकाळी माझ्या मैत्रिणींना माझ्या छंदांमधे काही रस नसतानाही त्याबद्दल गप्पा ऐकाव्या लागत असत; आता इंटरनेटच्या उपलब्धतेमुळे तेच छंद असणार्‍या लोकांशी मला याच गप्पा मारता येतात. पुन्हा खरोखरच मैत्री म्हणावी असं नातं असण्याची सक्तीही नाही. साधारण पंच्यात्तर वर्षांपूर्वी माझ्या आजी-आजोबांचं मित्र-मंडळ फक्त रहात्या गावातच होतं; आज अंटार्क्टीक वगळता बाकी सर्व खंडांमधे माझं मित्रमंडळ आहे. दळणवळणाच्या साधनांची ही देणगी आहे.

गविंनी म्हटल्याप्रमाणे ही चर्चाही आपण सायबरस्पेसमधेच करत आहोत. आणि सायबरस्पेसचा हा छोटा तुकडा मराठी भाषिकांनी अडवला आहे याचंही कारण सायबर-स्पेसमधल्या भेटीच.

विरंगुळ्याकरता आभासी जग हवे. ४ घटका सकस मनोरंजन व्हावे, मायबोलीतील कथा-कविता , शब्द कानी पडावे म्हणून बाकी फारसा अर्थ नाही.

डागदरांच्या अनेक मुद्यांना इथे एकत्रच प्रतिसाद देतोय.

नेट मुळे संपर्कात रहाणे: ४० वर्षांपूर्वी तुम्ही पोस्टाने पत्रं लिहून संपर्क साधला असतात. अन अनेक प्रसिद्ध व्यक्तींच्या पत्रांसारखी तुमची पत्रे प्रसिद्ध झाली असती.

पोस्टाच्या आधी काय करायचे? त्याच्या आधी? त्याच्या आधी? कोणता मार्ग उत्तम? तुम्ही सद्ध्या इमेलपेक्षा पोस्टानेच संपर्क करता काय?
प्रसिद्ध व्यक्तींची फेसबुक पोस्टं, ट्वीट्स किती प्रसिद्ध आहेत माहित आहे का? :-)

नेटमित्रांना आधी बातमी लागते: बॅड हॅबिट. "

कोणती बातमी? आणि अशी कशी काय लागते? माझ्या बातम्या मला कोणाला केव्हा द्यायच्या तेव्हाच लागतात ब्वॉ. मी फेसबुक, संस्थळं इ. वर आहे म्हणून माझी बातमी अशी स्वतःहून लिक होत नाही. सांगायचा मुद्दा काय, कोणती बातमी कोणाला कधी द्यायची याचं भान तुम्हाला हवं, त्यात इंटरनेट माध्यमाचा दोष नाही.

बाकी पुर्वी बायका (मैत्रिणी) झाडाखाली कट्ट्यावर बसत, पुरुष लोक असेच कुठेतरी भेटत. तिथेही अशी बातमी लिक होऊ शकते किंवा दिली जाऊ शकतेच.

"तुम्हास माहिती असलेले सगळेच दुसर्‍यांना सांगून टाकू नका. त्यामुळे तुम्हाला काय माहिती आहे या बरोबरच काय माहिती नाही हेही दुसर्‍यांना कळते."

ह्याच आणि इंटरनेटचा काय संबंध? हे तत्व "खर्‍या" जगात आणि इंटरनेटवर वेगळं अवलंबलं जातं का? ज्या व्यक्तीला अशा प्रकारे सांगून टाकयची सवय असेल (किंवा मनात ठेवायची सवय नसेल) ती "खर्‍या" जगात सुद्धा सांगेलच.

नेटवर इझीली मित्र जमवणार्‍यांना बाहेर 'रिअल टाईम' मधे मित्र का लवकर मिळत नाहीत?

हॅ हॅ हॅ, हे तुम्हाला कोणी सांगितलं? :-)

खरोखर मित्र असतात ते जीव देतात. लिटरली.

फारच भाबडे आहात हो तुम्ही डागदर! माझे खर्‍या जीवनातले अनेक मित्र आहेत. पण सगळ्यांकरता मी जीव देईन, लिटरली तर सोडाच, असे नाही बरं का.

घरदार विसरून उजव्या हातात मोबाईल, डाव्यात लँडलाईन अन मांडीवर लॅपटॉप : फेसबुक?? ८-१० चॅट विंडो ओपन?
हजम नही हुआ

इंटरनेटचे जग म्हणजे "हेच" असे नाही.

बर्‍यांचदा कारण नसतांना अज्ञान जाहीर करणे हे आपल्याकरता तोट्याचे असते.

इथेही, कोणी कुठे कसे अज्ञान जाहीर करावे हा प्रश्न आहे. इंटरनेटचा यात काही दोष् नाही.

म.सं. सोडून इतर स्थळी भेटून, उदा. चॅटरूम्स. मित्र/मैत्रिणी करून पाहिलेत का? त्यात इमॅजिनेशन किती अन खरे किती? किती % लोक ASL तरी खरे लिहितात/सांगतात? माझ्या अनुभवानुसार फक्त १०-२०%.

बघा विचार करून.

फक्त एक उदाहरण म्हणून. कूंटनखान्यात जाऊन किती मित्र/मैत्रिणी करून पाहिल्यात? कीती लोक खरे नाव, पत्ते सांगतील? याहू चॅट किंवा इतर गोष्टी म्हणजे काही आख्खं इंटरनेट नाही. याहूसारख्या चॅटरूम्समद्ये खरी माहिती देणे हा उद्देशच नसतो. तिथे जर तुम्ही मित्र बनवायला गेलात तर चूक तुमची आहे.

इंटरनेट एक माध्यम आहे. पर्सन टू पर्सन, फोन यांसारखंच एक, काही फायदे काही तोटे असलेलं. काय कसं, किती आणि केव्हा वापरायचं हे कळलं की काम झालं. पण ते नाही कळलं तरी काही मोठी गोष्ट नाही. अनेकजण अनेक गोष्टी न कळताही सुखाचे आयुष्य जगतात.

तर मग डागदर साहेब, आभासी मयतरी कर्नार कं?