७) ऑटीझम प्रवासातील सच्चा मित्र: ABA - Applied Behavior Analysis
ABA ची मूळ तत्वं फार सोपी आहेत. सोपी म्हणजे वाचायला. आचरणात आणायला मात्र अवघड.
परंतू ऑटीझम पेरेंट्स हे चॅलेंज स्विकारतात, व ABA पद्धती आचरणात आणायचा प्रयत्न करतात. ABA therapists त्यासाठी मदतीला असतातच. मुलाच्या प्रत्येक सेशनमध्ये Parent Compliance Training पालकांना देणे हा महत्वाचा भाग असतो.
मुलाच्या थेरपीज चालू होण्यास बराच वेळ लागत होता, त्यामुळे मी वाचनाला सुरवात केली होती. जितके आपण देऊ शकू तितके बरे या विचाराने. परंतू मला नुसतं वाचून काही समजेना. सेल्फ हेल्प पुस्तकात कशी टीपिकल वाक्य असतात तसा सगळा मामला.
- मुलांच्या चांगल्या वागणुकीला किंवा एखाद्या कृतीबद्दल कौतुक करा,
- त्यांचे inappropriate behaviorsकडे दुर्लक्ष करा.
सगळीकडे ही दोन वाक्यं आहेतच. पण आचरणात आणायला इतकी कठिण असतील असं खरोखर वाटले नव्हते. कौतुक करणे सोप्पे आहे असे वाटले होते परंतू नाही. आपण मुलांकडून नकळत परंतू सतत इतक्या अपेक्षा ठेवत असतो की त्यांनी दाखवलेली अगदी छोटी प्रगतीची पावले आपल्या झापड लावलेल्या डोळ्यांना दिसत नाहीत. मी मुलाला ’आई’ म्हणायला शिकवत असेन, तर मी त्याच्याकडून पूर्ण ’आई’ याच शब्दाची अपेक्षा करत राहते. तो बिचारा काकुळतीला येऊन अं..ह्म्म.. असे हुंकार भरत असेल तरी त्याकडे माझे लक्षच नाही. परंतू ABA च्या प्रमाणे हे सगळे त्याचे प्रामाणिक प्रयत्न आहेत. बेबी स्टेप्स आहेत. त्याचे कौतुक केलेच पाहीजे. Positive Reinforcement हा अतिशय महत्वाचा मुद्दा आहे. खरं सांगायचे तर आपले बालपण किती वेगळे होते? आईबाबांनी कौतुक केले नाही असे नाही, परंतू अवाजवी कौतुक केल्यास मुलं डोक्यावर बसतात ही एक भिती त्यांनाच काय आम्हाला देखील आत्ता आत्ता आत्ता पर्यंत होतीच. परंतू छोट्या छोट्या गोष्टींचे कौतुक केल्यावर मुलाच्या डोळ्यातले चांदणे बघणे यासारखी दुसरी सुंदर गोष्ट नाही. आणि डोक्यावर का बसेल जर आम्ही त्याच्याशी सतत संवाद साधत राहीलो तर? त्यामुळे आम्ही प्रत्येक छोटी गोष्ट सेलिब्रेट करतो! एकाच सांगण्यामध्ये जर मुलाने ऐकले तर आमच्याकडे ’बिग पार्टी’ असते. म्हणजे काय? तर जोरात आरोळी देऊन मुलाला हग करणे. किंवा त्याला घेऊन हवेत गिरकी मारणे. थोडा लो टोन हवा असेल तर हाय फाईव्ह. किंवा एखाद्या कुकीचा तुकडा. पण ॲप्रिशिएट करणे महत्वाचे.
तसेच चांगली वागणूक न केल्यास दुर्लक्ष. हे तर भारतीय पालकांसाठी अशक्यप्राय गोष्ट आहे. सर्वात प्रथम आवाज वाढणार, रागाचा पारा चढणार, भारतात असू तर दोन चार फटके लगावणार, इकडे टाईम आउट देणार. बर्याचदा हे सर्व करून देखील मुलं परत तीच चूक करत राहातात हे ही लक्षात येते. त्यामुळे रागाचा, पेशन्स लूझ करण्याचा काही फायदा होत नाही आहे हे दिसत असूनही त्या विचित्र चक्रात आपण जात राहतो.
मग त्या इनअप्रॉप्रिएट बिहेविअरकडे दुर्लक्ष करणे? नाही ते कसे जमेल?! ते जमण्यासाठी आम्हाला इतकी मेहनत करावी लागली आहे. दुर्लक्ष करायचे म्हणजे काय? समजा तुमचा मुलगा लेगो ब्लॉक्स जोरजोरात पायाने लाथाडत असेल तर एरवी आपण त्याच्याकडे जाऊन त्याला थांबवू. किंवा "अरे असं नको करूस!" "कितीदा सांगितलं असं नाही करायचे?" "किती पसारा करतोस सारखा?" किंवा कदाचित दुर्लक्ष करायचा आटोकाट प्रयत्न करत आहोत परंतू तोंडाने आपण उसासे टाकत आहोत, डोळे फिरवत आहोत.. हे सगळे सिग्नल्स आहेत की तुमचं मुलांकडे लक्ष आहे जे तुमची मुलं सहज समजून घेतात.
कधीकधी त्यांच्या अशा वागण्यामागे कारण असते, ते अटेन्शन मिळावण्याचे. परंतू आपण जर मुलं अशी वागत असताना अटेन्शन दिले, तर We only are setting the path. तू असं वागलास तर मी हातचं सोडून तुझ्याकडे येईन, भले रागो भरायला का होईना. मुलांना तेच हवे असते. त्यामुळे मुलं अशी वागत असतील तर मुद्दाम दुर्लक्ष करणे. मान फिरवणे. पेरिफेरल नजरेतून ती सेफ आहेत ना इतकं बघता येतंच. जेव्हा मुलांना लक्षात येते की खेळणी फेकून दिली तरी आई धावत येत नाही, म्हणजे ही स्ट्रॅटेजी काही कामाची नाही. त्याचे तसे वागणे कमी होईल.. मात्र तुमचा पाल्य अनसेफ वागत असेल उदा: डोकं भिंतीवर आपटत असेल तर ट्रिकी परिस्थिती होते. तुम्हाला लक्ष तर द्यायचे नाही आहे, परंतू मुलाकडे लक्ष तर ठेवायचे आहे. अशा वेळेस तुमचे तोंड पूर्ण दुसर्या दिशेला वळवून परंतू त्याच्या जवळ जाऊन तुम्ही त्याला हाताने फिजिकली ब्लॉक करू शकता. Inappropriate behavior नंतर जेव्हा मूल शांत होईल जरासे, तेव्हा तुम्ही त्याच्याकडे जाऊन न्युट्रल आवाजात विचारू शकता "What do you want?" हाच तो क्षण तेव्हा जास्त शक्यता आहे की मूल (बोलू शकत असेल तर) तुम्हाला शांतपणे त्याला हवंनको ते सांगेल. It works! almost every time!
तुम्ही विचाराल, तुमचा मुलगा बोलत नाही. मग तो कसे काय काही सांगेल? त्यासाठी आमच्याकडे जादूची कांडी आहे. Picture Exchange Communication System. (PECS) आमच्या मुलाला जरूरीच्या असतात अशा प्रत्येक गोष्टीचा, वस्तूचा, पदार्थाचा आम्ही १इंच बाय १इंच फोटो काढून, लॅमिनेट करून त्याला मागे वेल्क्रो लावून एका फाईलमध्ये ठेवतो. जेणेकरून आम्ही जेव्हा मुलाला विचारू "What do you want?" त्यावेळेस मुलगा त्या बाइंडरपाशी जाऊन हवे ते चित्र आम्हाला आणून देतो! आहे का नाही जादू? PECS आमच्या घरात आल्यापासून आमच्या घरातील frustration level अगदी खाली गेली आहे. कारण संवाद साधणे खरोखर सोपे बनत गेले आहे.
Whatever works!
http://marathi.journeywithautism.com/
प्रतिक्रिया
लेख आवडला. विषेशता - तसेच
लेख आवडला.
विषेशता -
हे निरिक्ष्ण
==================
भूतकाळातील आस्वल्य.
मुक्त अभिव्यक्ती
Picture Exchange Communication System........मुलगा त्या बाइंडरपाशी जाऊन हवे ते चित्र आम्हाला आणून देतो!
.....................हा अत्यंत महत्त्वाचा भाग आहे, असे मला वाटते. एखाद्या गोष्टीचा निर्देश करण्यासाठी भाषेतले शब्द वापरले जातात जे मुलांना शिकणे भाग असते. इतकेच नव्हे तर वाक्य तयार करण्यासाठी व्याकरणाची आवश्यकता भासते जी अनेकदा मुलांसाठी उपलब्ध नसते / अंगीकारणे कठीण जाते. अश्या वेळी प्रश्न पडतो की, व्याकरण वगळून एखादा संवाद साधता येईल का ? त्याहीपुढे जाऊन, कुठल्याही विवक्षित भाषेचा वापर न करता मुक्त अभिव्यक्ती / संवाद साधणे जमेल का ?
या सार्या गोष्टींचा उहापोह करणारा आणि स्वमग्न मुलांसाठी अॅप्स् बनविणार्या अजित नारायणन या युवकाचे १६ मिनिटांचे एक सादरीकरण अवश्य पाहा.
-----
या वेळच्या तुमच्या लिखाणात, एकूणच मुलांच्या (केवळ स्वमग्न नव्हे) संगोपनाच्या दृष्टीने अनेक विचार जे मनात बरेचदा घोळत असतात पण ज्यांना ठाम स्वरूप/बैठक प्राप्त झालेले नसते, त्यांना अचानक चालना मिळाली आहे.
अनेक धन्यवाद !
मी ओझरते बघितले सादरीकरण. परत
मी ओझरते बघितले सादरीकरण. परत शांतपणे बघेन एकदा. बरीच अॅप्स निघाली आहेत Augmentative and Alternative Communication बद्दलची. माझा मुलगा अजुन त्या लेव्हलला आला नाही. परंतू भविष्यात वापरेल तो.
ऑटीझम असलेल्या मुलांसाठी वरदानच आहे हे.
तुम्ही म्हणता ते खरे आहे. प्रत्येक पालकाने ह्या स्ट्रॅटेजीज वापरल्या तर संवाद साधणे इझी होईल.
शुभेच्छा
चिकाटीच्या प्रयत्नांसाठी शुभेच्छा
--मनोबा
.
संगति जयाच्या खेळलो मी सदाहि | हाकेस तो आता ओ देत नाही
.
memories....often the marks people leave are scars
दाद द्या अन् शुद्ध व्हा
बरच नवीन कळत आहे. प्रत्येक भागावर प्रतिक्रीया दिलेली नाही तरी वाचला आहे आणि आवडला आहे.
मुलांना अॅप्रिशिएट करण्याच्या मुद्द्यावरून 'सूर आम्ही चोरितो का, चोरिता का वाहवा ? ही निकामी आढ्यता का, दाद द्या अन् शुद्ध व्हा' (आरती प्रभू) या ओळी आठवल्या.
छानच ओळी आहेत! धन्यवाद, मला
छानच ओळी आहेत! धन्यवाद, मला ठाऊक नव्हत्या.
परंतू छोट्या छोट्या गोष्टींचे
अगदी खरंय.
बाकी चुकीच्या गोष्टींकडे दुर्लक्ष करणे सोपे नाहीये हे अधिकच खरेय. तरी ते केल्याने मुलांचे तसे वागणे कमी होते.
मुलीला आधी पुस्तके फाडायला आवडायचे. "त्याला बाऊ होतो ना, मग डॉक्टरकाका पुस्तकाला टुचुक करतील" असं एकदा सांगितले. तरीही पुन्हा ती फाडतेय हे लक्षात आल्यावर त्याच्याकडे लक्ष देणे सोडले. मग ३-४दा हा प्रयोग करून झाल्यावर एके दिवशी आपणहून मलाच सांगत होती (खरंतर झापत होती) "पुत्तक फालु नकोश, डॉक्टर टुचुक करतील तेला" म्हटलं "ओक्के! :)"
आता ती भरपूर पुस्तके चाळत असते. माधुरी पुरंदरेंचं 'चित्रवाचन' नावाचं पुस्तक प्रत्येक वयाच्या मुलांसाठी सुचवेन. ती चांगती १० मिनिटं एका जागी बसून ते पुस्तक निरखत असते. आता मी व बायको एकत्र बाहेर जाताना दिसलो की दर काही दिवसांनी "नवं पुत्तक आण" असं आपणहून सांगु लागलीये
- ऋ
-------
लव्ह अॅड लेट लव्ह!
वाचते आहे.
वाचते आहे.