टेक्सासात एका रविवारी

गेला महिनाभर मध्य टेक्ससच्या वाळवंटाला पावसाने झोडपून काढल्यावर आमच्या शहराला पाणी पुरवणाऱ्या एका तलावाची उंची ३८ फूटांनी वाढली. ते वाढलेलं पाणी बघणं हे करदात्या, परदेशी रहिवाश्याचं आद्य कर्तव्य समजून बऱ्या अर्ध्याने शुक्रवारी प्रस्ताव मांडला; "या रविवारी लेक ट्रॅव्हिसला जाऊया पाणी बघायला?" उनाडायचं म्हटल्यावर मी लगेचच होकार दिला, "पण सकाळी लवकर जाऊया. बारा वाजेपर्यंत परत आलेलं बरं."

जून महिन्यातल्या रविवारची टळटळीत दुपार. दुपारी बाराला घरी परत येण्याचा मुहूर्त टळून अर्धा तास झाला होता. एवढ्या उन्हात, जेवायच्या वेळेला पाणी बघायला जायचं माझ्या जीवावर आलं होतं. पण त्याने गरीब, बिचारा चेहेरा करून विचारल्यावर मी इमोसनल ब्लॅकमेल करवून घेतलं आणि होकार दिला. पुढच्या दोन मिनीटांत आम्ही घराबाहेर पडलो. डोक्यावरची भलीमोठी टोपी, डोळ्याला लावलेला भलामोठा काळा चष्मा, तडकफडक रंगांची शॉर्ट्स आणि खांद्याला अडकवलेली झोळी बघून कोणत्याही सुज्ञ अमेरिकनांचा गैरसमज होणं साहजिक होतं, ही बाई पोहायला तलावाकडे निघाली आहे. पाण्याबद्दल मला अजिबात आकस नाही. मला पाणी प्यायला आवडतं, शॉवरखाली तब्बल चार मिनीटं उभं रहायला माझी ना नसते, मला पाण्याबद्दल एवढं प्रेम आहे की खरंतर मला अधूनमधून आंघोळ 'येते'; उन्हाळ्याच्या दिवसांत तर दिवसातून दोन-चारदाही आंघोळ 'येते'. आंघोळ आली की मी लगेच करते. पाणी पहाटे आठ वाजता येणार असेल तर मी पहाटे पावणेआठला बिछान्यातून बाहेर येऊन आंघोळही आठ वाजता आणवते. हे तर काहीच नाही, लोकांना तलावांत, समुद्रांत डुंबताना पाहून माझ्या तळपायाची आग मस्तकाला जात नाही. माझा एवढा उदारमतवाद आणि घराबाहेर पडताना तसलाच पुरोगामी गणवेश असला तरीही एवढ्यातेवढ्या कारणांमुळे मी पोहायला निघाले आहे असा गैरसमज करून घ्यायची गरज नाही.

जिन्यावरून बाहेर येते न येते तोच समोरून एक घासून गुळगुळीत दिसणारा, काही दिवसांचे खुंट वाढवलेला तिशीचा इसम समोर आला. आधीच उशीर झाला होता, त्यात आणखी उशीर करायची इच्छा मला नव्हती. मी आपलं नेहेमीचं "हाय" छाप हसले आणि पुढे निघणार तेवढ्यात ... धुळवडीच्या चार दिवस आधी, अनपेक्षितरित्या एखादा फुगा फस्सकन आपल्या तोंडावर येऊन फुटावा तसा हा इसम आपला फसफसणारा फ्रेंडलीपणा घेऊन माझ्यासमोर फुटला. त्याच्या बोटाला लगडलेलं पोर, फ्रॉक घातला होता म्हणजे बहुदा मुलगी असावी, दुसऱ्या दिशेला पळत सुटलं. माझा जीव भांड्यात पडला, आता हा पोरीच्या पाठी जाईल आणि माझी सुटका होईल. मी डोळ्यांनीच पोरीचा पाठलाग केला तेवढ्यात बऱ्या अर्ध्यालाही दोन स्त्रियांनी पकडलंय हे दिसलं. माझा पाठलाग संपून पुन्हा याच्यापर्यंत येईस्तोवर हा इसममात्र तसाच फसफसत दात काढत उभा होता. पोरगी निसटली हातची, असे भाव माझ्या चेहेऱ्यावर बघून तिच्या पाठी पळाला आणि तिला घेऊन आला.

मुलगी नुकतीच चालायला शिकली असावी, तिला पायरी चढता आली नाही. अंगात गुलाबी फ्रॉक - टूटू म्हणतात त्याला बहुतेक, त्याला कमरेच्या खाली बॅलेरिनांचे असतात तसला पांढऱ्या लेसचा मोठा घोळ, पांढरीधोप मुलगी, भुरे केस, केसांना गुलाबी हेअरबँड, त्यात एक पोलका डॉट्सचं गुलाबी फुलपाखरू ... किळस येईस्तोवर ती मुलगी क्यूट होती. "हाय, माझं नाव ... आणि ही माझी मुलगी ...." असं काहीतरी तो बोलला असावा. क्यूटपणाच्या किळसेमुळे आलेला काटा तोंडावर दिसू न देण्याच्या आत्यंतिक गरीब प्रयत्नांत मी होते, त्यामुळे तो काय बोलला हे नीट समजलं नाही. पांढरा शर्ट, सोनेरी-पिवळट रंगाच्या कापडावर गेरू रंगाचा प्रिंट असणारा टाय, केस व्यवस्थित कापलेले, बसवलेले, व्यवस्थित कापलेले चार दिवसांचे दाढीचे खुंट, चेहेऱ्याच्या दक्षिणेला दक्षिण भारतासारखा निमुळता, दाढीमुळे आणखी उठून दिसणारा आकार, चष्मा नाही, ताशीव नाक, गाल, भुरे केस, एवढ्या उन्हातही काळा चष्मा, टोपी काहीच नाही, सगळे रंग माफक, मध्यम, चेहेऱ्याला, केसांच्या रंगाला शोभून दिसणारे, आणि रोज सव्वासहा किलोमीटर धावत असेल असं वाटावीशी शरीरयष्टी. त्याच्या सुडौल, सुरेख, प्रमाणबद्ध बांधीवपणामुळे मला आणखीनच शिसारी आली.

"हाय, माझं नाव ... आणि ही माझी मुलगी ...." आणि त्याने हातही पुढे केला होता. मी पण हात पुढे केला. बरा अर्धा समोरच्या बायकांच्या घोळात अडकलेला दिसला. "किती वय झालंय तिचं?" मला स्वतःबद्दल घृणा वाटली. किळस आणि शिसारीचा माझ्यावर एवढा परिणाम मी होऊ दिला की मुलांबद्दलचे घृणास्पद प्रश्न मी अनोळखी लोकांना विचारायला सुरुवात केली! "अदिती, यावर काम करायला पाहिजे." पण आत्तापुरता बाण सुटला होता, त्याचे परिणाम भोगणं क्रमप्राप्त होतं. दुःखात सुख एवढंच की मी माझ्या टोपीच्या सावलीत होते.

"ती .... महिन्यांची आहे." आता मी हेतूपुरस्सर त्याच्या बोलण्याकडे दुर्लक्ष केलं. "तुझं नाव काय?" नशीब तोसुद्धा मुलीत फार अडकला नाही. "ओह, हं. मला आहे नाव. अदिती." बोलताना ड आणि ट वापरलं असतं किंवा कागदोपत्री असलेलं नाव वापरलं असतं तर काय गेलं असतं का! त्याचा फ्रेंडलीपणा फसफसला तरी तो माझ्या अंगावर मी का सांडू द्यावा! "तो तुझा नवरा का?" त्याने बऱ्या अर्ध्याच्या दिशेला बोट वळवलं. "होय." खरंतर तो माझा कोणीही नसता तरी याला काय फरक पडणार होता. तो फक्त माझ्याबरोबर, किंवा मी त्याच्या बरोबर, किंवा आम्ही एकमेकांच्या फक्त बरोबर असून पुरणार नव्हतं का? लग्नाची गरजच काय?

"त्याने त्याचं नाव मला सांगितलं. पण मला नीट समजलं नाही. पुन्हा सांगतेस का?" अरे कर्मा! आता या ब्लाँडीला भ चा उच्चार, इथे उभं राहून शिकवायचा का? "त्याचं नाव अ बियर, एक बियर". बरा अर्धा नेहेमी जे सांगतो तेच मी आता डकवून दिलं. माझ्या नावाला असं काही गंमतीदार रूप का देता येत नाही! "खरंच?" त्याने माझ्या दंडावर उगाच एक हलके चापट मारली.

आता हे फारच झालं. फसफसणारा फ्रेंडलीपणा का फुसफुशीत फ्लर्टिंग याचा धड निर्णयही घेता न येणाऱ्या इसमाकडे टोकाचा आणि शिसारीयोग्य बांधीवपणा असून काय उपयोग! पण एवढी नामी संधी मी सोडणार नव्हते. मगाशी माझ्यावर उडलेले फ्रेंडलीपणाचे शिंतोडे आणि मनास झालेल्या किळसेच्या आंघोळीचा सूड उगवण्याची हीच ती नामी वेळ. "मुळात त्याचं नाव निराळं होतं. पण या देशात स्थलांतर करायचं ठरवल्यावर आम्ही त्याचं नाव बदलून त्यात एक 'भ' आणला. मुद्दामच. इथल्या स्थानिकांना भ म्हणता येत नाही ना; मग कसं सगळं एक्झॉटिक वाटतं." मगाशी स्वतःच विचारलेल्या घृणास्पद प्रश्नाने हौदभर घालवलेलं चेहेऱ्यावरच्या गूढगंभीर भावाच्या थेंबाने आणायचा प्रयत्न केला.

थेंबाचा फायदा झाला. "अरबी भाषेत अबीर असं मुलीचं नाव असतं." अच्छा, म्हणजे विकीपीडीयाछाप माहितीही आहे तर भुऱ्या केसांच्या आत. "आमच्या भाषेत तो निराळा शब्द आहे. कदाचित त्याचं मूळ अरबी भाषेतही असेल." मनातल्या मनात माझ्या पिक्सी कट केसांची शपथ घेतली, काय वाट्टेल ते झालं तरी आम्ही मूळचे कुठचे आहोत याचा पत्ता मी आता अजिबातच लागू देणार नव्हते. "तुम्ही याच काँप्लेक्समध्ये राहता का?" याचा इंटरव्ह्यू संपतच नव्हता. हवेत हात उडवून "तिथे तळमजल्यावर" असा पत्ता सांगून मी थांबले. "आम्ही तुमच्याच वर दुसऱ्या मजल्यावर राहतो. आमच्या पोरांच्या वस्तू कधीकधी तुमच्या बाल्कनीत पडतात. त्या दिवशी तू आमचा टॉवेल परत दिला होतास ना!" हे मात्र बरोबर होतं. मागे कधीतरी आमच्या बाल्कनीत टॉवेल आला होता. मी तो पिशवीत गुंडाळून पहिल्या मजल्यावर ठेवला होता. "आजकाल हवेचा काही भरवसा नाही. ग्लोबल वॉर्मिंग होतंय म्हणतात. टॉवेलांचा पाऊस पडायला लागलाय. सांभाळा." अशी चिठ्ठी लिहून ठेवली होती. तो यांचा होता तर!

"हो, ती मीच." मी खेदाने मान्य केलं. ह्या टोकाच्या मैत्रीखोर लोकांचा टॉवेल आहे हे माहीत असतं तर परत दिला नसता, असा विचार करायचीही चोरी झाल्याचं माझ्या लक्षात आलं. घाईघाईने मी डोक्यातला विचारांचा विषय बदलला. आम्ही नवीन घरात बिऱ्हाड हलवायचं ठरवलं आहे आणि काही आठवड्यांत इथून निघू या निर्णयाचा मला कधी नव्हे तो आसुरी आनंद व्हायला लागला होता.

"सॉरी हं, तुम्हाला निष्कारण त्रास झाला." एरवी असं कोणी म्हटलं असतं तर "तुम्ही टॉवेलांत दगड बांधून ते वाळत घालत नाही तोपर्यंत मला त्रास नाही," असं म्हणून हसून थांबले असते. पण आता मी पण इरेस पडले होते. "काय करणार! ते हवामानबदल, ग्रीन हाऊस इफेक्ट असं काय काय म्हणतात. नक्की काहीतरी तथ्य असणार बघा त्यात!"

"चला, मला आता निघायला हवं. ही पोरगी झोपेला आल्ये." हुश्श! मी दबकतच सुटकेचा निश्वास टाकला. आता लगेच माझ्या चित्तवृत्तीही हवामानबदलावरून उन्हाळी हवामानाबद्दल बोलण्याइतपत उल्हसित झाल्या. "होय. आणि किती ऊन, उकाडा आहे ना. अशा हवेत पोरं दमणारच." त्याच्या पुढच्या वाक्यामुळे माझा उल्हास फाल्गुन मासातला असावा अशीही एक चोरटी शंका माझ्या मनात आली. त्याने माझं बोलणं अजिबातच ऐकलं नव्हतं. "सकाळी सकाळी उठून चर्चमध्ये जायला कुठलं पोरांना आवडायला!" आता मी आनंदाने उडी मारणंच बाकी होतं. हा घरी चाललाय. म्हणजे माझी सुटका होत्ये. "ठीक, ठीक. मुलगी फार लहान आहे. तिची उन्हापासून काळजी घ्या. बाय बाय." म्हणून मी निघालेच. एवढ्या आनंदात तो नक्की काय म्हणाला हे समजेस्तोवर वेळ लागला.

चार पावलं टाकून मी बऱ्या अर्ध्यापर्यंत पोहोचले. मला तिथे विजयी मुद्रेने कदमताल करत येताना बघून त्याला पकडलेल्या दोन स्त्रियांनीही आवरतं घेतलं. त्यांतली तरुण स्त्री माझ्याकडे वळून म्हणाली, "हाय, माझं नाव ...." मी हे ठरवूनच ऐकलं नाही. "तुला बघितलंय मी इथे. तू सकाळी धावायला जातेस ना?" आता मी चमचाभर पाणी शोधायला लागले. या बाईला कधीही बघितल्याचं मला आठवत नव्हतं. आनंदाच्या पुरात वाहवत जाऊन मी तिला प्रामाणिकपणे हे सांगून टाकलं, "मला नाही आठवत तुला कधी बघितल्याचंही." तिला त्याचं फार काही वाईट वाटलं नव्हतं; पण तिचा मुलगा तिला ओढायला लागला. "घरी जाऊया." ती निघाली. मी अतिशय आदबशीरपणे तिला आणि त्या मुलालाही बाय-बाय केलं.

एकही शब्द न बोलता मी आणि बरा अर्धा गाडीत बसलो. घरापासून दोन-पाच किलोमीटर लांब आल्यानंतर आम्ही कोणालातरी 'वाट चुकलेलं कोकरू' वाटलो याची भीती कमी थोडी झाली. मी त्याला म्हटलं, "कसा पर्फेक्ट सेटप होता पहा! सगळं कुटुंब नुकतंच फॅक्टरीतून बाहेर पडल्यासारखं प्रमाणबद्ध, बांधीव, क्यूट आणि व्यवस्थित कपड्यांमध्ये पॅकेजिंग करून आलेलं. पुरुषाच्या हातात मुलगी, बाईच्या हाताशी मुलगा. पुरुषानी मला पकडलं, बायकांनी तुला. सेक्शुअल टेंशन पुरेसं तयार झालं पाहिजे! आणि त्यांचे चेहेरे, कपडे, टाय, केशरचना सगळंसगळं कसलीही जाहिरात करायला चालतील असे होते." आणि गाडीत दोन सेकंद शांतता पसरली. नावडत्या गोष्टींबद्दल फार बोलायचं नाही असं आम्ही ठरवलं आहे.

"नास्तिक लोक किळस येण्याएवढे क्यूट आणि शिसारी येईल इतपत प्रेमळ असल्याचं आठवतंय का तुला?" त्याने मानेनीच नाही म्हटलं.

---

आठवड्यानंतर आम्ही घरातलं सामान हलवायला सुरुवात केली. मी घरात घालायचे कळकट कपडे घालून, सामान वाहत, शब्दशः घाम गाळत घर ते गाडी अशा फेऱ्या मारत होते. जिन्यातच त्यांतली तरुण बाई पुन्हा भेटली. हाय-हॅलोचे सोपस्कारही करण्याआधीच, "तुम्ही घर बदलताय?" असं दुःखी चेहऱ्याने मला विचारलं. पावसाळी हवा असताना टेलिस्कोप हलवायला नको होता. "हो. असे भास होताहेत खरे." एवढे शारीरिक कष्ट केल्यानंतर जितपत जमेल तितपत खवचटपणा मी केला. "आमच्यामुळे तुम्ही हा निर्णय घेतला नाही ना?" तिच्या चेहेऱ्यावरून, आवाजावरून तिला खरोखर दुःख झाल्याचं मला दिसत होतं.

पृथ्वीला केंद्र असलं तरी जगाला एकच-एक केंद्र नाही, विश्वाला तर मुळीच केंद्र नाही, असेलच तर प्रत्येक माणसाच्या विश्वाच्या केंद्रस्थानी आपण स्वतःच असतो, वगैरे माझी विचारमौक्तिकं मी इथे लिहिण्यासाठी सांभाळून ठेवली.