बदलासाठी आम्ही तयारच होतो! - इंद्रनील चितळे

जाहिरात नॉस्टाल्जिया-मूल्य म्हणून आपल्या जागी ठीकच आहे, परंतु, त्यात अनेक विसंगती (तर्कविसंगती तथा कालविसंगती) आहेत, असे वाटले. अर्थात, बहुतांश प्रेक्षकांच्या त्या एक तर लक्षात तरी येत नसाव्यात, किंवा त्यांकडे काणाडोळा केला जात असावा; त्यामुळे ठीकच आहे.

(काणाडोळा केला जात असल्यास कदाचित ती चितळ्यांच्या ‘प्रॉडक्ट’विषयीच्या ग्राहकांच्या प्रेमाची पावती मानता येईलही. (चितळ्यांच्या ‘प्रॉडक्ट’च्या पूर्वापार दर्जाविषयी आणि त्या दर्जाच्या सातत्याविषयी यत्किंचितही शंका नाही.) मात्र, त्या परिस्थितीत, चितळ्यांच्या व्यवसायाच्या वृद्धीच्या दृष्टीने अशा जाहिरातींचे योगदान तथा उपयुक्ततामूल्य कितपत असावे, असा प्रश्न उद्भवू शकतो. तर तूर्तास ते एक असो.)

तर, जाहिरातीतील तर्कविसंगती तथा कालविसंगती:

१. प्रस्तुत जाहिरातीतील ‘सर’ हे हॉस्टेलचे रेक्टर असावेत, की मेस मॅनेजर, हे समजत नाही. महाराष्ट्रातील महाविद्यालयांत नक्की कसे असते, याबद्दल कल्पना नाही (मी स्वतः वसतिगृहांत अनेक वर्षे राहिलेलो असलो, तरी ते महाराष्ट्रात नव्हे.); परंतु, माझ्या कल्पनेप्रमाणे, हे दोन पदभार सांभाळणारे पदाधिकारी वेगवेगळे असावेत. (वसतिगृहाचे रेक्टर हे बहुधा प्राध्यापकांपैकीच कोणी असावेत, तर मेस मॅनेजर ही व्यक्ती बहुधा व्यावसायिक अन्नसेवाव्यवस्थापक असावी.) आता, वसतिगृहाच्या रेक्टरला विद्यार्थ्यांनी (आदराने) ‘सर’ म्हणून संबोधणे हे समजण्यासारखे आहे, किंबहुना, अपेक्षित असावे. मात्र, मेस मॅनेजरला कोणी ‘सर’ म्हणून संबोधेल, अशी कल्पना करवत नाही. (आमच्या येथील मेस मॅनेजरांस मंडळी नावाने संबोधीत असत, तथा बरोबरीच्या नात्याने वागवीत असत. परंतु ते एक असो.)

सांगण्याचा मतलब, प्रस्तुत ‘सर’महोदय हे वसतिगृहाचे रेक्टर असावेत, असा अंदाज बांधता येतो. त्या परिस्थितीत, ते रात्री मेसमध्ये जाऊन पातेल्यात चहा ढवळीत का बसलेत (मुळात त्यांना कोणी तसे बसू कसे दिले), हा प्रश्न सर्वप्रथम उद्भवतो.

२. ठीक आहे, काहीतरी जुगाड़ करून तसे ते तेथे बसले, असे (वादाच्या सोयीकरिता) समजू.

आता, वसतिगृहाचा रेक्टर हा सामान्यतः ‘निवासी’ असावा, नव्हे काय? बोले तो, अगदी वसतिगृहात नव्हे कदाचित, तरी फार फार तर वसतिगृहाच्या जवळपासच बांधून दिलेल्या क्वार्टर्समध्ये राहत असणार.

आणि, निवासी असो, वा अनिवासी, जेव्हा केव्हा तो वसतिगृहाचे फेरे मारायला जात असेल, तेव्हा, हा वसतिगृहाचे फेरे मारायला गेलेला आहे (किंवा, गेला बाजार घराबाहेर पडलेला आहे), हे (घरात कोणी असेल, तर) घरातल्यांना समजणारच. त्याव्यतिरिक्त, विद्यार्थीही अगदी रोज नाही तरी कधी ना कधी काही कामानिमित्त घरी येतजात असणे (आणि त्यायोगे (घरी कोणी असल्यास) घरच्यांशी ते परिचित होणे) हेदेखील असंभव नसावे.

आता, हा जो कोणी ‘सर’ गृहस्थ आहे, तो अनेक वर्षे रेक्टर राहिला असावा, असे वाटते. (विद्यार्थ्यांच्या अनेक बॅचेस पाहिलेला, वगैरे.) कोणास ठाऊक, कदाचित रेक्टर म्हणून निवृत्तही झाला असू शकेल.

आता, या सद्गृहस्थाने म्हातारपणी/निवृत्तीनंतर वगैरे लग्न केलेले असल्याखेरीज, तो रात्री परातभर बाकरवडी घेऊन मेसमध्ये जायचा, नि तेथे पातेलेभर चहा ढवळीत बसायचा, या त्याच्या (विद्यार्थ्यांप्रीत्यर्थच्या) उद्योगांबद्दल त्याची बायको इतकी अनभिज्ञ कशी? (‘मॅम’ना सांगावे का लागते? त्यांना डोळे नाहीत काय? परातभर बाकरवडी कोटाखाली दडवून नेता येत नाही, नि चितळे परातभर बाकरवडी थेट मेसमध्ये (निदान त्या काळी तरी) डेलिव्हर करीत नसावेत.)

(शिवाय, घरचा व्हीसीआर उचलून मेसमध्ये नेऊन ठेवला, नि घरच्यांना पत्ता नाही, हे शक्य वाटत नाही.)

शिवाय, एकंदरीतच हा गृहस्थ आपल्या पत्नीशी आपल्या जुन्या विद्यार्थ्यांविषयी बोलताना जे तिऱ्हाइतास माहिती दिल्यासारखे बोलतोय, त्यावरून नक्कीच त्याने म्हातारपणी निवृत्तीनंतर लग्न केले असले पाहिजे, याबद्दल खात्री बळावू लागते. (अन्यथा, त्याच्या पत्नीस त्याच्या हाताखालून गेलेल्या जुन्या विद्यार्थ्यांची किमान जुजबी/वरवरची/सांगोवांगीची माहिती तरी कशी काय नाही?)

३. जाहिरातीचा जमाना व्हीसीआरचा, सचिनचा आहे. त्या काळात याला मुळात परातभर बाकरवडी एका वेळेस गावलीच कशी?

पाव किलो बाकरवडीसाठी उन्हांतान्हांत तासन्-तास रांग लावल्यानंतर ‘बाकरवडी संपली’ ही पाटी पाहण्याचे दिवस ते! मुळात हे शक्यच कसे झाले?

बरे, एखादे दिवशी he was exceptionally lucky, असे समजू. रोजरोज असे थोडेच होईल? मुळात, रोजरोज इतकी फाइट मारण्याइतका त्याचा उत्साह टिकेल? (परीक्षा काही एका दिवसात संपत नाहीत. काही दिवस तरी चालतात.) आणि समजा टिकलाच, तरी इतके दिवस त्याचे नशीब सतत बलवत्तर राहील?

हे काही पचत नाही बुवा. नाही म्हणजे, ते तुमचे suspension of disbelief वगैरे ते सगळे ठीकच आहे, परंतु इथे अविश्वास थोडा अतीच टांगला जात आहे.

(कदाचित, २००१चा जमाना दाखवलेला आहे, तोवर ‘बाकरवडी संपली’वाली परिस्थिती राहिली नसेलही कदाचित. कोणास ठाऊक. परंतु, त्याबद्दल मी साशंक आहे.)

असो चालायचेच.

——————————

ते सर्व एक वेळ सोडून देऊ. लोक जाहिराती (आणि हिंदी सिनेमे) पाहताना तसेही डोके बाजूला ठेवून बसतात. त्यामुळे, ठीक आहे.

शिवाय, चितळ्यांनी जाहिरातींवर पैसे खर्च करावेत, की न करावेत, याबद्दल त्यांना काही सांगणारा मी कोण? पैसे त्यांचे आहेत; त्यांनी ते कसे खर्च करावेत, हा सर्वस्वी त्यांचा प्रश्न आहे.

मात्र, त्यांच्या व्यवसायवृद्धीकरिता या जाहिरातींचा कितपत उपयोग होतो, हा प्रश्न विचारण्याजोगा आहे. (कदाचित चितळ्यांनी तो स्वतःस विचारला असेलही.)

असे पाहा. जाहिरातीत जो जमाना दाखविलेला आहे, त्या काळात बाहेरगावी तर सोडाच, परंतु खुद्द पुण्यात चितळ्यांची बाकरवडी हवी तेव्हा नि हवी तितकी मिळणे दुरापास्त असे. (तुरळक अपवाद वगळल्यास, अशी काही चीज विश्वात अस्तित्वात आहे, हेदेखील बाहेरगावी फारसे कोणाला ठाऊक नसे, हा दुसरा भाग.)

फार कशाला, अगदी काही वर्षांपूर्वीपर्यंत, अमेरिकेत राहणाऱ्या आमच्यासारख्या नॉष्टाल्जिक एक्स-पुणेकरांना कधी बाकरवडी खाण्याचे फारच डोहाळे लागले, तर त्यांना दोनच मार्ग उपलब्ध असत: एक तर स्वतः पुढील पुणेभेटीत चितळ्यांसमोर रांग लावून बॅगेत भरून आणणे (नि तोवर कळ काढणे), किंवा पुण्याहून कोण कधी येत आहे यावर डोळा ठेवून त्यास आणण्यास सांगणे (नि तोवर कळ काढणे). (पुण्यातल्या नातेवाईकांना सांगून पार्सलने मागवून घेणे, हाही एक मार्ग उपलब्ध झाला, परंतु तो बऱ्याच नंतर. शिवाय, स्वतःच्या खिशातून खर्च करून पार्सल पाठवायला पुणेरी नातेवाईकही तितकेच जवळचे पाहिजेत.)

आज तशी परिस्थिती नाही. आजमितीस आमच्या येथील ‘पटेल ब्रदर्स’मध्ये, झालेच तर इतरही संकीर्ण भारतीय किराणामालाच्या दुकानांत, जर चक्कर टाकली, तर चितळ्यांची बाकरवडी वाटेल तितकी नि वाटेल तेव्हा विकत मिळू शकते. झालेच तर, चितळ्यांचा चिवडा, चितळ्यांचे फरसाण, चितळ्यांचे गुलाबजाम मिक्स, असे इतरही अनेक पदार्थ सर्रास मिळतात. (चितळ्यांची मिठाई अद्याप मिळत असल्याचे पाहिलेले नाही, परंतु त्याला कदाचित वितरणाशी संबंधित अन्य मर्यादा कारणीभूत असाव्यात. शिवाय, मिठाईकरिता स्थानिक बाजारात स्पर्धाही पुष्कळ आहे. परंतु, तो मुद्दा तूर्तास बाजूस ठेवू.)

अमेरिकेतील इतरही मोठ्या शहरांतून माझ्या अंदाजाप्रमाणे थोड्याफार फरकाने हीच परिस्थिती असावी.

याचा अर्थ, आजमितीस अमेरिकेत चितळ्यांच्या मालास पुष्कळ खप आहे, पुष्कळ उठाव आहे. (त्याशिवाय ‘पटेल ब्रदर्स’ने आपल्या दुकानी माल नसता ठेवला!)

(हे ‘पटेल ब्रदर्स’ हे एक अजब रसायन आहे. ‘आमची इतरत्र कोठेही शाखा नाही’च्या बरोबर विरुद्ध त्याची फिलॉसफी असावी. शिकागोत मुख्यालय तथा अनेक शाखा आहेत, तथा शिकागोबाहेरही अमेरिकेत इतर अनेक मोठ्या शहरांतून शाखा आहेत. खुद्द आमच्या अटलांटात तूर्तास दोन शाखा असून आणखी तिसरी येऊ घातलेली आहे. बडे (आणि प्रचंड यशस्वी) प्रस्थ आहे!)

तर सांगण्याचा मतलब, आजमितीस अमेरिकेत चितळ्यांचा माल मजबूत खपतो.

मात्र, अमेरिकेत चितळ्यांच्या मालाची जाहिरात होत नाही. (‘पटेल ब्रदर्स’चीही फारशी होत नसावी, परंतु, समजा झालीच, तरी त्यात ते आपल्या दुकानीच्या चितळ्यांच्या मालाचा विशेषेकरून उल्लेख करतील, याबद्दल साशंक आहे.)

आता, जाहिरात तर होत नाही, परंतु, माल तर भरपूर खपतो, हे कसे? तर, (माझ्या अंदाजाप्रमाणे) मूळचा पुणेरी ग्राहकवर्ग हळूहळू जगभर पसरत आहे. आणि, या पसरणाऱ्या पुणेरी ग्राहकवर्गाच्या ठायी (पूर्वीच्या ‘बाकरवडी संपली’च्या तथा एकंदरीत कदाचित ‘अॅटिट्यूड’ म्हणता येईल तत्संबंधीच्या जुन्या आठवणींच्या तथा इंप्रेशनांच्या बावजूद — आणि, हा केवळ चितळ्यांचा दोष खासा नव्हे!) चितळ्यांच्या मालाच्या निव्वळ दर्जापोटी प्रचंड आदर तथा प्रचंड गुडविल आहे. इतके, की कोठेही गेला, तरी चितळ्यांचा माल मिळाल्यास तो त्यावर झडप घालेल. आणि, त्याचे पाहून इतर लोकही हळूहळू तो माल घेऊ लागत असावेत.

मला वाटते, जगभर पसरत जाणाऱ्या पुणेरी ग्राहकाच्या या प्रचंड गुडविलचा फायदा घेऊन चितळ्यांनी आपला माल अधिकाधिक जागतिक पुणेरी ग्राहकांपर्यंत कसा पोहोचेल, या दृष्टीने उत्पादनावर तथा दूरवर वितरणावर जरी लक्ष केंद्रित केले, तरी पुरेसे व्हावे. (‘आमची कोठेही शाखा नाही’ धोरणात बदल करण्याची गरज नाही. किंबहुना, दूरवर वितरणासाठी स्वतःच्या शाखा काढण्याचे ओव्हरहेड्ज़ घेऊन फायदाही नाही; बाजारात अस्तित्वात असलेले वितरणाचे पर्याय लेव्हरेज केले, तरी पुष्कळ व्हावे.) जाहिराती वाटले तर अवश्य कराव्यात, परंतु त्याचे ROI कितपत मिळत असावे, याबद्दल मी साशंक आहे.

अर्थात, हे झाले एक ग्राहक म्हणून माझे अनभ्यस्त मत, ‘फॉर व्हॉटेवर इट इज़ वर्थ’ तत्त्वावर. प्रत्यक्ष काय ते चितळ्यांना ठाऊक असेलच; त्यांना मी शिकवूही नये नि तो माझा उद्देशही नाही.

असो.

चितळ्यांची ओळख त्यांच्या दुकानांतून नाही, तथा त्यांचे ग्राहक त्यांच्या दुकानांमुळे बांधले गेलेले नाहीत. चितळ्यांची ओळख तथा त्यांच्या ग्राहकांची बांधिलकी ही निव्वळ त्यांच्या मालाच्या दर्जामुळे तथा तज्जन्य पूर्वापारच्या गुडविलमुळे आहे.

शेवटी "नबा"ही चितळेंबद्दल आदर असलेले "चोखंदळ" पुणेकर निघाले!

How conformist!!

चितळे जाहिरात करण्यासाठी समाजमाध्यमं वापरू लागले ही एक विलक्षण गोष्ट वाटली. म्हणून मुलाखत घेतली. आणि आम्हाला चितळेंबद्दल आदर असण्यात काही विशेष नाही. पण नबांसारख्या थोर्थोर, उच्च अभिरुची असलेल्या व्यक्तीला पुण्यातले कोथरूड कर्वेनगरचे लोक ज्यांच्या दुकानाबाहेर रांगा लावतात त्या ब्रँडबद्दल आदर असणं हीदेखील एक विलक्षण गोष्ट आहे. त्यामुळे तुमचीही एक मुलाखत घ्यायला हवी.

या वर्षानुवर्षे क्वालिटी integrity जपणाऱ्या मराठी उद्योजकांचे कौतुक वाटते.यांचे इतर सखोल interview बघितले आहेत. या तोकड्या आणि बहुधा थीम चे बंधन असल्याने लेखात नवीन रोचक काही आढळले नाही.
शिवाय चितळे अंबानी सारखे "प्रकाशित" आहेत. त्यामुळे फारसे चित्ताकर्षक नाहीत. नाहीतर हल्दीराम बघा किती गूढता आहे मालकाचा चेहरा,त्यांची मुलं मुली घर काहीच माहीत नाही,सुरुवात पहिला झारा काहीच माहिती कुठेच उपलब्ध नाही absolute mystery! माय मराठीतले उदाहरण parle पण बऱ्यापैकी गूढ फॅमिली आहे.

ही छोटीशी जाहिरातवजा मुलाखत आवडली.