प्रश्नोत्तरांच्या खाणीतला खजिना

फेसबुकवर , वोट्सएपवर त्याच त्याच पोस्ट्स पाहून, पुन्हा पुन्हा तेच जोक्स आणि hoax वाचून वैताग आलाय ? कोण कुठल्या फ्लाईटने कोणत्या देशात गेला,कोण कोठे जेवला ,अमुक एखाद्याने चित्रपट पाहायला गेला असता थेटरात किती सेल्फी काढले , कोणाच्या लग्नात कोण कोण नाचले किंवा अमुक अमुक मित्राच्या मित्राच्या मित्राने आज जेवणात कोणती डिश स्वत:च्या हाताने बनवली हे पाहत बसण्यात अजिबात रस नाही ? सतत विनाकारण तुम्हाला tag करणाऱ्या लोकांनी वीट आणलाय? किंवा फेसबुक तुमची ज्ञानाची भूक भागवत नाही असं तुम्हाला वाटतंय का? किंवा त्यापेक्षा काहीतरी वेगळं असं ट्राय करायचंय ? मग एक अशी जागा आहे जिथे तुम्हाला खरोखर ज्ञानाचा खजिना पाहायला-वाचायला मिळेलच पण तुम्हाला असलेली माहिती अथवा ज्ञान इतरांसोबत शेअरदेखील करता येईल. अर्थात याबरोबर करमणूकपण होईलच. आणि त्यासाठी तुम्हाला जास्ती कष्टपण नाही करायला लागणार कारण हा खजिना online उपलब्ध आहे. वाचनाची आवड असणाऱ्यांसाठी तर ही जागा म्हणजे पर्वणीच.

तर अशा या जागेचं नाव आहे क्वोरा (Quora). जुन २००९ मध्ये एडम डी’अन्जेलो आणि चार्ली शीवर या दोन माजी फेसबुक कर्मचाऱ्यांनी एकत्र येऊन ही वेबसाईट सुरु केली. क्वोरा हा प्रश्नोत्तरांचा एक अड्डा आहे(Question-Answer Forum). जिथे हजारो प्रश्न रोज विचारले जातात आणि त्याची उत्तरेही दिली जातात. आपणदेखील आपले खाते काढल्यानंतर हवा तो प्रश्न विचारू शकतो किंवा आपल्याला माहित असल्यास एखाद्या प्रश्नाचे उत्तरदेखील देऊ शकतो. प्रश्नोत्तरांसाठी याआधी याहू अन्सर्स प्रसिध्द होते पण आता ते कालबाह्य ठरले आहे. अल्पावधीतच क्वोराने याबाबतीत सर्वांनाच मागे टाकून गेल्या काही वर्षांत जी प्रगती केलीये ती नक्कीच कौतुकास्पद आहे.
इथे आहेत असंख्य प्रश्न. कोणत्याही विषयावरचे असोत. म्हणजे विज्ञान, भूगोल, इतिहास, धर्म, तत्वज्ञान, मनोरंजन, चित्रपट, साहित्य, अन्न, देश, राज्य , संस्कृती, कला, भाषा, युद्ध, आणि इतर बरेच विषय आणि त्यावरचे अगणित प्रश्न इथे सामावले गेलेत. या प्रश्नांची उत्तरे लोकांनी दिलेली आहेत. आपणही देऊ शकतो.

काही प्रश्नांमध्ये लोकांना आपापले वैयक्तिक मत विचारले गेलेले आहे तर काही ठिकाणी अनुभव. काही उत्तरांत फक्त माहिती देणे अपेक्षित आहे. अर्थात प्रत्येकाने उत्तरे ही विचार करून आणि भान ठेऊनच द्यावीत असा इथला अलिखित नियमच आहे.
साधारणपणे तीन प्रकारांत या प्रश्नांची विभागणी करता येईल.
पहिला म्हणजे माहितीचा. यात लोकांनी वस्तुनिष्ठ माहिती देणे अपेक्षित आहे. म्हणजे समजा कोणी असा प्रश्न विचारला असेल की –
“मुंबईमध्ये फिरण्याची मुख्य ठिकाणे कोणती?” किंवा “भारतात मराठीभाषिक किती टक्के आहेत?” तर यावर जी माहिती आपल्याला माहिती असेल ती आपण शेअर करू शकतो.

दुसरा प्रकार म्हणजे मतांचा. समजा एकाने असा प्रश्न विचारलाय की, “भारताने पाकिस्तानशी युध्द करावे की नको” किंवा “आयसीसला कसे थांबवता येईल ?” तर आपणही आपापली प्रामाणिक मते मांडू शकतो. अर्थात इथे चांगली गोष्ट म्हणजे समजा तुमचे उत्तर वादग्रस्त असेल आणि कुणाला पटले नाही तर समोरच्याकडून शिवीगाळ , फालतू कोमेंट्स, भांडाभांडी असले प्रकार होत नाहीत. जर एखादी व्यक्ती सहमत नसेल तर ती नम्रपणे तसे सांगून मोकळी होते. जरी वाद झाला तरी तो सभ्य भाषेतच होतो. आणि ताणला जात नाही. एकमेकांच्या आयाबहिणी काढून इथे कोणी भांडत बसत नाही. (फेसबुकवर असले प्रकार सर्रास चालतात हे आपल्याला माहीतच आहे)

तिसरा म्हणजे अनुभवांचा. आपल्याला आपल्या जीवनात वेगवेगळ्या प्रसंगी आलेले अनुभव आपण लोकांसोबत शेअर करू शकतो. म्हणजे बघा , “ एक भारतीय म्हणून तुम्हाला लंडनमध्ये कसा अनुभव आला ?” किंवा “ तुमच्या आयुष्यातील सर्वांत कठीण प्रसंग कोणता होता? ” असा प्रश्न जर विचारला गेलेला असेल तर आपण बिनधास्त आपले अनुभव लिहू शकतो. भले तो गोड असो वा कटू. गंमत म्हणजे उदाहरणार्थ समजा जर तुम्ही साहेबाच्या देशात तुम्हाला वाईट अनुभव आला असे लिहिलेत तर एखादा गोरा साहेब हळूच तुमच्या उत्तराखाली चक्क “मी आमच्या देशातर्फे माफी मागतो” असे लिहून जातो. किंवा अनेक भारतीयपण परदेशी पाहुण्यांची चौकशी करताना (“आमचा देश कसा वाटला?”) दिसून येतात. जर कोणाचा अनुभव चांगला नसेल तर खेदही व्यक्त करतात. माफी मागतात. पुन्हा येण्याचे आमंत्रण देतात. एकंदरीत सर्वजण एकमेकांच्या विचारांची शांतपणे देवाणघेवाण व्हावी याच हेतूने इथे आल्याचे कळून येते.

पण याचा अर्थ क्वोरा कंटाळवाणे आहे अथवा निरस आहे असा मुळीच नाही. इथला अनुभव खरोखर वेगळा आहे. अनोखा आहे. काही काही प्रश्न खरोखर भन्नाट असे असतात आणि त्यांची उत्तरेदेखील तशीच अफलातून. एकदा तुम्ही क्वोरावर लॉगइन केलेत तर तुम्ही तासंतास या प्रश्नोत्तरांच्या सहवासात वेळ घालवू शकता.अनेकांचे विचार जाणून घेऊ शकता. आपले विचार मांडू शकता. इतरांना आलेले चांगले, वाईट, भयंकर, मजेदार, अनुभव वाचू शकता. आपले सांगू शकता. हळूहळू एक क्षण असा येतो की सकाळी उठल्या उठल्या फेसबुक पोस्ट्स किंवा वाटसएप ऐवजी तुम्ही पहिली टिचकी क्वोरावरच वाजते. नवनवीन प्रश्न पाहून तुम्हालाही अनेक प्रश्न सुचू लागतात. प्रश्नांची उत्तरे सुचू लागतात. किंवा कोणी काय उत्तरे लिहिलीत हे वाचायचीही सवय लागते. उत्सुकता लागते. मग एखाद्या दिवशी असा एक प्रश्न तुमच्यासमोर येतो ज्यावेळी तुम्हाला वाटते की हाच तो प्रश्न जो माझ्यासाठीच बनलाय. किंवा काही प्रश्न पाहिल्यानंतर असंदेखील वाटून जातं की याच प्रश्नाची आपण इतके दिवस वाट पाहत होतो. आणि असे भरपूर प्रश्न नंतर पुन्हा पुन्हा आपल्यासाठी येत राहतात.

इथे आपल्याला आवडलेल्या उत्तरांना ‘upvote’ करण्याचा पर्याय आहेच पण त्याचबरोबर ‘downvote’ चाही पर्याय दिलेला आहे. अर्थात शक्यतो काही ठोस कारण असल्याशिवाय कोणाचे उत्तर downvote करायचे नाही असा अलिखित शिरस्ता आहेच. जर उत्तरांवर प्रतिक्रिया द्यायच्या असतील तर तोही पर्याय आहे.

सध्या क्वोराचे जगभरात ५ लाखापेक्षा जास्त युजर्स आहेत. दिवसागणिक त्यात अधिकच भर पडत आहे. त्यात सर्वांत जास्त अमेरिकन्स आहेत आणि त्यापाठोपाठ क्रमांक लागतो तो भारतीयांचा. होय. क्वोरा वापरत असलेल्यांमध्ये तब्बल ३९ टक्के लोक हे भारतीय आहेत. ३ वर्षांपूर्वी भारतातल्या सर्वात पहिल्या जाणाऱ्या वेबसाईटसमध्ये क्वोरा पहिल्या दोनशेमध्येही नव्हता. पण आता तो ८८व्या क्रमांकावर येऊन पोहोचलाय. तो काही वर्षांत अजून वरती जाण्याची शक्यता आहे. अनेक जगप्रसिध्द शास्त्रज्ञ , उद्योजक, विचारवंत इथे येऊन लिहिण्याचे प्रमाणही दिवसेंदिवस वाढत आहे. युवावर्गही आता इकडे आकर्षित होत चाललाय.

तर असा हा प्रश्नोत्तरांच्या खाणीतील खजिना सर्वांनाच मिळावा आणि वाटून घेता यावा अशीच आमची प्रामाणिक इच्छा.