मुंबापुरी खाबूगिरी

मुंबापुरी खाबूगिरी

- १४टॅन

वडापाव

मायमुंबईत अफाट पायी फिरून फक्त निरनिराळ्या पब्लिकचं निरीक्षण करता करता जी मजा पहायला मिळाली, ती शब्दांत मांडतो आहे. अशा 'मजा'तर बऱ्याच असल्या तरीही साधारण कोणत्याही क्ष रस्त्यावरच्या य स्टॉलवर जमा होऊन खाणारे लोक पाहाणं ही त्यातली सगळ्यात रोचक मजा आहे. ही एक मोठी मालिका करण्याची इच्छा आहे, पाहू कसं जमतंय.

श्रेय : गौराक्का

मुंबई म्हटलं की वडापाव आलाच. हे समीकरण रूढ कधी झालं माहीत नाही. मुंबईत गेली पन्नास वर्षं तरी वडापाव हे आद्य रस्ताखाद्य आहे. कुठल्याही रस्त्यावर, उपरस्त्यावर, गल्लीत वडापावचे कमीतकमी दोन स्टॉल असतात. चार फुटी टेबलावर, सरासरी मुंबईकराच्या खाद्य-स्वच्छता-ज्ञानासारखीच अंतर्बाह्य काळीकुट्ट कढई, तिच्यात सडकून तापलेलं, कढईच्यावरचं दृष्य ठाय लयीत अस्थिर करणारं तेल, मोठ्ठा झारा फिरवत असणारा, कढईला शोभणारे कपडे घातलेला बुवा, आणि त्याचा अनुयायी पाहिल्यावर तिथे गर्दी जमणार हे नक्की.

त्या कढईत तरंगणारे गोलमटोल पिवळेधम्मक वडे, हिरवी-लाल चटणी, काळपट लाल सुकी चटणी पाहून डोळ्यांत अख्खं रंगचक्र फिरतं. तितक्यात कौशल्यानं बुवा कढईतून झाऱ्यावर साताठ वडे कौशल्यानं पेलत पटकन भांड्यात टाकतात. आरडरी सोडलेल्यांच्या भुका खवळतात. अनुयायी एकाएकी शो ताब्यात घेतो. सरासरी तीन-चार सेकंदात एकेक वडापाव चटणीच्या पर्म्युटेशन्ससकट दणादण पेपरांत गुंडाळायला लागतो किंवा सरळ हातात देऊ लागतो. लोक दोन्ही हातांत ते पूर्णब्रह्म पकडून त्वेषाने चावे घेऊ लागतात. मिठाने माखलेल्या मिरच्यांचा फडशा पडू लागतो.

स्टॉल्सच्या स्टायली पण वेगवेगळ्या आहेत. काही स्टॉल फुलऑन वडा, समोसा, कांदा/बटाटा/मूग/मेथीभजी, 'कटलेस' हे प्रकार ठेवणारे असतात. बहुतेक फक्त वडा, समोसा, कांदा-बटाटा भजी इतकंच ठेवतात. ह्यातला कटलेस प्रकार बाहेर कुठे खायला मिळालेला नाही. कटलेटचा हा अपभ्रंश म्हणजे वड्याचीच भाजी कर्णावर कापलेल्या ब्रेडच्या दोन स्लाईसमध्ये दाबून, बेसनमध्ये घोळवून तळलेला पदार्थ. वडापाव काँपॅक्ट फॉर्ममध्ये.

इथे लोकांच्या निरनिराळ्या लकबी दिसतात.
काही उल्लेखनीय म्हणजे, कागदी प्लेटीत ज्यादा चटणी घेऊन प्रत्येक घास चटणीत न्हाऊ घालून घेणारे. हा प्रकार मला आवडतो. प्रत्येक स्टॉलचं व्यक्तिमत्त्व चटणीत असतं. वड्याचा पोत, सोडा कमी-जास्त इत्यादी दुय्यम गोष्टी. खाताखाता निघायचं असेल तर हा प्रकार अशक्य आहे.

दुसरं म्हणजे घासानिशी अख्ख्या मिरचीचा फडशा पाडणारे. मी ह्यांतही मोडतो. टिपिकल इंडस्ट्रिअल जागांमध्ये, कामगारवर्गबहुल वस्तीत कच्च्या मिरच्या ठेवलेल्या असतात. ह्या प्रकारापासून मी दूर राहतो. मिठानं माखलेल्या, तळलेल्या मिरच्यांवर खास जीव. खातखात निघायचं असेल तर नीट निवडून मोठ्या ३-४ मिरच्या घ्यायच्या, वडापावात सारून त्यांचे देठ तोडून टाकायचे. खाताखाता मिरच्यांचे जबरी खारट-तिखट क्वांटम जे जिभेखाली येतात त्यात आगळीच मजा आहे. पार्सल घ्यायचं असेल तर मिरच्यांची वेगळी पुडी बांधून घ्यावी.

खाणाऱ्यांतले रावण म्हणजे फक्त तिखासुखा चटणीवाले. ह्या लोकांपासून सावध रहावं. गोष्टी अति उग्र आवडणारे हे लोक आहेत. त्या आंबटगोड लाल चटणीशिवाय वडापावाला काही जीव नाही. वडा पुरेसा तिखट नसेल तर आधीच तो स्टॉल काही चालणार नाही. त्यात परत हिरवी तिखट चटणी आणि लसणाची म्हणवून घेणारी कोरडी चटणी फक्त घालून भलताच टिळकसंप्रदायी वडापाव खाण्यात आनंद तो कसला?

काही लोक किळसवाणे असतात. उघड्याच असलेल्या वडा, समोसा, कांदा/बटाटा भजी इत्यादींचा 'ताप बघून' ते किती गरम आहेत ते जोखायचं आणि मागायचं. स्वतः लोकलमधून तीनशे लोकांना, कड्यांना, हँडल्सना हात लावून आलोय इत्यादी कशाचीही पत्रास ठेवायची नाही. ह्या लोकांचे हात कढईतल्या तेलात बुडवून काढले पाहिजेत अशी इच्छा सारखीसारखी होते.

मग थोडे उपप्रकार म्हणजे 'बिनाचटनी'वाले, फक्त चपाती-भाजीसारखे वडापाव खाणारे. नंतर एकाच वडा-समोश्याबरोबर २-३ पाव खाणारे. वडा काढून झाल्यावर बेसनाची पिल्लं जी राहतात तो 'चूरमा' पावाच्या घडीत घालून खाणारे. कीर्ती कॉलेजचा सुप्रसिद्ध वडापाववाला हे भरपूर देतो. असतंही चविष्ट.

फक्त 'सॉफिस्टिकेटेड' स्टॉलवर वडापाव खाणारे. हे लोक सॅम्पल असतात. दुकानं त्याहूनही सॅम्पल. ह्या दुकानांत 'कूपन' घ्यावं लागतं. किंमती दीडपट ते तिप्पट असतात. ते 'पावात वडा भरणार माणूस'ला दिलं की प्लास्टिक ग्लोव्ह्जधारी हा इसम गुळगुळीत पावात चटणी भरून, अती सोडा असलेला वडा कोंबून एका टीपकागदासहित तुमच्याकडे सुपूर्द करणार. चव टाकाऊ असते. वड्यात सोडा प्रचंड. चटण्या मात्र मस्त असतात, पण तिथेच उभं राहून मिरच्या चावत राहण्याचा स्कोप नसतो. नावंच घ्यायची तर दादर छबिलदासचा सुप्रसिद्ध (का ब्रं!) वडा, पार्ल्याचा पार्लेश्वर, गोरेगाव-कांदिवलीचा जैन, मालाडचा एम-एम इ.

मला वडापाव आवडतो. समोसा टेस्टेड, ट्राईड, व्हेरिफाईड असेल तर समोसापाव. भजीपाव ऑल टाईम फेव्हरिट. भूक जबरी शमते. कांदाभजी मित्र-नातेवाईक जमवून पावसात खायला भारी. फक्त बटाटाभजी ट्रेक-हाईक, प्रवासात मस्त. बाकी 'मूड' करायचा म्हणजे मस्त तीनचार सरींनंतर असा चारच्या सुमाराला सुखद रिपरिप पाऊस पडावा, रस्ते-सिग्नल-झाडांनी सचैल स्नान करावं, उन्हावर मस्त काजळी चढलेली असावी. असा मस्त आडबाजूचा स्टॉल गवसावा, खमंग लसूण आणि तळणाच्या वासामुळे पोटातल्या कावळ्यांनी ठाय लय पकडावी, आणि अक्षरश: चटके बसणारा गरमागरम वडा हाती पडावा!

मग पिवळा स-चटणु । पावात पसरुनी चुरमा-णू ।
खवळावे स्वाद-गंध अणुरेणु । मुंबईराजु तो ॥

पाणीपुरी

उत्तरेकडील एकमेव गोष्ट जी परत उत्तरेत धाडण्यात कट्टर मराठी माणसांना काडीचाही इंटरेस्ट नाही. शिवाय, हिला अजून मातीचा साज वगैरे नस्त्या सोशालिस्ट गोष्टी चिकटलेल्या नाहीत. ही आणि हिच्या बहिणीही तितक्याच प्रसिद्ध आहेत. हिची उत्तरनामं - गोलगप्पे, पुचका नि काय काय - मुंबईत आक्रमकरीत्या झिडकारली जातात. पाणीपुरी!

वडापावच्या स्टॉलनंतर संख्येत नंबर लागतो तो पाणीपुरी किंवा तथाकथित 'चाट' स्टॉल्सचा. ह्यांत तीन मुख्य प्रकार आहेत. एक साधारण गार्डन व्हरायटी स्टॉल्स, एक सोफिस्टीकेटेड, छांछां दुकानं, आणि खोमचेवाले लोक. कुठल्याही सुस्त संध्याकाळीत प्राण फुंकायचे असतील तर पिवळ्या रगड्याच्या डोंगराखाली लाल फडकं अंथरलेला स्टॉल गाठावा. मस्त एकट्यानं पाणीपुरीवाल्याशी स्पर्धा करत त्या साताठ पुऱ्या संपवाव्यात, आणि मार्गस्थ व्हावं.

पाणीपुरीचा स्टॉल म्हणजे एका टेबलावर स्टीलचा बर्फगार तिखट पाण्याचा हंडा, एक लाल चटणीचं भांडं, उकळत ठेवलेला रगडा, पुऱ्यांच्या पाकिटांची रास, कुरमुरे आणि शेवेचे मोठ्ठे डबे. खंडीभर बाऽरीक चिरलेला कांदा-टोमॅटो आणि कुस्करलेला बटाटा. शेवपुऱ्या दणादण लावत असणारा अध्वर्यू आणि पाणीपुरी बनवायला अतिकसबी अशिष्टण्ट.
स्वामी तिन्ही जगाचा
पाणीपुरीवाल्यापुढे भिकारी.

कोणालाही आपली 'बारी' येईपर्यंत ताटकळत ठेवणारे कसबी कलाकार म्हणजे पाणीपुरीवाले. रगडा-चटणी भरलेली पुरी हिरव्यागार पाण्यात बुचकाळून आपल्या द्रोणात येते. आपण ती अख्खी तोंडात ढकलून मस्त फोडतो. थेट मेंदूपर्यंत संवेदना पोहोचतात मस्त उधाणलेल्या चवींच्या. मूग असतील तर अजूनच मज्जा. गरम रगडा, आंबटगोड चिंचेची चटणी आणि बर्फगार तिखट पाणी एक अंतस्थ तार छेडतात. मग सुरू होते आपली आणि पाणीपुरीवाल्याची जुगलबंदी. और तिखा म्हणून समेवर येत 'पूरा तिखा' आळवत आपण मैफल आटपती घेतो.

पाणीपुरी, शेवपुरी, दहीबटाटापुरी, रगडापुरी, भेळ आदी फक्त संध्याकाळीच खायच्या गोष्टी आहेत. वडासमोसा नाश्ता म्हणून येतो, वडारोटी करुन त्याचा 'लंच' होऊ शकतो, संध्याकाळी ३ वडापाव वगैरे खाल्ले की रात्रीचं जेवण आणि चहा ह्या दोन्ही गोष्टी आटपतात. पाणीपुरी-भेळेचं तसं नाही. ह्याला मूड जमावा लागतो. वेळ असावा लागतो. अजून पंधरा लोक एकाच वेळी पाणीपुरी खायला असले की अर्ध्या तासाची निश्चिंती असते. भेळ म्हणजे दहा ते पंधरा मिन्टं गेली. ह्या खऱ्या खवैय्यांच्या गोष्टी. इंडल्जन्स इत्यादी.

पाणीपुरी ही 'चांगल्या', 'हायजिनिक', 'सुसंस्कृत' दुकानांतही मस्तच लागते. तिची किंमत मात्र थोडी नेत्रपुऱ्यांत पाणी आणते. इथे जनरली सिंधी पुऱ्या असतात. कामगारांकडे प्लास्टिक ग्लोव्ह्ज जारी. पाणी चार ते पाच अंश सेल्सिअस असतं. चटणी इतकी गोड असते की इथली कसबी मंडळी ती जेमतेम पुरीवर टेकवतात. पाण्यातली खारी बुंदी अजून मजा आणते. ह्या पाणीपुरीनं चक्क पोट भरतं.

पाणीपुरी आवडीने खाणारं पब्लिक साधारण चाळिशीच्या अलिकडचंच. त्यानंतरचे म्हणजे खरे रसिक असतात. पाणीपुरी 'तिखा ही बनाओ' म्हणणाऱ्यांना त्यात एक बैडैस्य वाटतं. पण 'मिडीअम' पाणीपुरीची मजाच निराळी. हे कमअस्सल सगळ्याच पुरी भगिनींना लागू आहे. पाणीपुरी खाताना कांदा मागणारे लोक हे नवशिके समजावेत. पाणीपुरीत कांदा हा रगड्याचा अपमान आहे. मुंग-आलूवाले असाल तर त्याचाही अपमान आहे. कांदा भेळेत, शेवपुरीत सढळ हस्ते असावा. पाणीपुरीनंतर फुकट सूखा पुरी हा फ्रेंच राज्यक्रांतीच्या आधीपासून मिळालेला मूलभूत अधिकार आहे. त्यानंतर नुसतेच तिखा पानी द्रोणात घेऊन पिणं हे ज्याच्या डोक्यात आलं तोच आद्य होमो सेपिअन अशी वदंता आहे. पाणीपुरी हे तरुणाईच्या क्षणभंगुर चंगळवादाचं शतकानुशतकं प्रतीक आहे. वडापावासारखा ह्यात दिल्या पैशाला पोटभर इत्यादी समाजवाद नाही. "मुंबईत पाणीपुरीला गोलगप्पे, आणि (नीचोत्तम पातळी म्हणजे) गोलगप्पाज् म्हणणाऱ्यांना पायताणानं हाणावं", म्हणणारा नेता हा मुंबईकर तरुणाईचं खरं प्रेरणास्थान होऊ शकतो. रगड्याऐवजी पाणीपुरी आलू-मुंगची खाणारे खरे रसिक. ह्यांची लॉबी वेगळी असते. आजकाल पश्चिम उपनगरांत 'कॉर्न पुरी' मिळते. ह्याच्यातली पाणीपुरी तूफान लागते. पुऱ्या कमालीच्या कुरकुरीत असतात.

भेळ ही खरी चौपाटीवर खायची गोष्ट. मस्त मित्रमंडळ जमवून पुरीनं गप्पांबरोबर हाणत बसायची. भेळ जमेल तेव्हढी तिखट खावी. मजा येते. शेवपुरी, दहीबटाटापुरी हे खरे मुंबईकरांचं leisure food आहे. शेवपुरीची कडक पुरी नुसतीही बेष्ट लागते. तिच्यावरच्या जादुई मिश्रणामुळे आठवडाभर चव तोंडात रेंगाळू शकते. दहीबटाटापुरी ही खरी पुरी भगिनींमधली थोरली. शेवपुरीचे सगळे आयटम पाणीपुरीच्या पुरीत, आणि वरून दही असल्याने ब्रह्मांडाची सैर करवून आणू शकते. ही तीन प्लेटींच्या वर खाणारा मनुष्य केवळ पशू असला पाहिजे.

आजकाल फ्यूजनचा जमाना आहे, त्याबद्दल पुढील भागात येईलच. पण इथे मुद्दाम सांगायची गोष्ट अशी की जैन चाट हे शुद्ध थोतांड आहे. त्यापेक्षा संन्यास घ्यावा. कांदा बटाटा ह्या दोन प्रकारांशिवाय जी पुरीभगिनी बनत असेल ती पालीही चाटत नसाव्यात.

भेळ नेणतां तोंडीं । घातल्या नचि कांदा फोडी ।
जैन मानूनी पुरी । चोपिला भैया ॥
जैन धर्मी हें एक । स्ट्रीटफुडांत आगळिक ।
म्हणौनि नको कौतुक । जैन-चाटचे एथ ॥
किंबहुना पार्था ऐसें । जें जैन स्ट्रीट फूड गा असे ।
तें त्यजिजे विष जैसें । वोकूनीयां ॥

अन्य

ह्या भागात मुंबानगरीच्या उरलेल्या जठराग्नीशामक स्थळांबाबत मी लिहीणार आहे. मुंबईच्या कुठल्याही क्ष रस्त्याच्या य गल्लीत एक वडापाव, एक पाणीपुरीनंतर स्टॉल असतो तो म्हणजे सँडविच किंवा डोश्याचा. पश्चिम उपनगरांत पाणीपुरी आणि सँडविच स्टॉल बव्हंशी एकत्रच असतात. ह्यामागचं लॉजिक माहीत नाही. असो.

सँडविच स्टॉल हा फिटनेस-झॉम्बी लोकांसाठी उत्तम उपाय आहे. आता जे लोक 'लोणी', 'टोमॅटो केचप' वापरतात, त्यांबद्दल मायबाप वाचकहो आपण वाचलं असेलच. तो वेगळा विषय झाला. पण आरोग्याबाबत फारसं 'गिल्टी' न वाटता रस्ताखाद्य चापायचं असेल तर सँडविचसारखा पर्याय नाही. आपला सँडविचवाला फिक्स करून ठेवावा. तो आपल्या बाबतीत सढळहस्ते काकडी-टोमॅटो घालणं, टोस्ट सँडविच अजिबात जळू न देणं इत्यादी एक्स्ट्रा सर्व्हिस देतो. लोक सँडविच 'सादा', 'ग्रिल', 'टोस्ट', 'चीझ' ह्या प्रकारांत खातात. टोस्ट म्हणजे गॅसवर भाजणे आणि ग्रिल म्हणजे इलेक्ट्रिक ग्रिलरमध्ये भाजणे. दोन्हीमधला पौष्टीक फरक मला खरच माहीत नाही. जिज्ञासूंनी खाऊन मलाच सांगावा.

सँडविचवाला म्हणजे साध्या आणि त्रिकोणी ब्रेडच्या मोठ्या चळती, ज्या दुरूनही दिसतात. संध्याकाळी चारनंतर गर्दी फुललेली दिसते. ती रात्री आठ-दहापर्यंत टिकते. रात्रीचं जेवण म्हणजे सँडविच असंही समीकरण काही लोक करतात. मालक ब्रेडवर भरपूर लोणी, हिरवी चटणी, उकडलेला बटाटा पसरवून त्यावर काकडी-टोमॅटो-बीटच्या फोडी अंथरतो. वर दुसरा ब्रेड, लोणी आणि चटणीने माखलेला. हे तो ब्रेडच्या आकाराच्या लोखंडी टोस्टरमध्ये ठेवून भाजायला ठेवतो. हे खमंग खायला मजा येते. हे तो माणूस हॅकसॉ ब्लेडनं सटासट कापतो. त्याच्या टेबलाची हॅकसॉने केलेली हालत पाहून अनुभव जोखता येतो. ह्याबरोबर हिरवी चटणी, केशरी चटणी, केचप इत्यादी मिळतात. शेवही घालतात. ही इथे कुठून आली देवच जाणे. ग्रिल म्हणजे ह्याच्या दुप्पट क्षेत्रफळाचं त्रिकोणी सँडविच मिळतं. हे एक सँडविच खाऊन पोट जबरी भरतं. हे खाल्ल्यावर लोक 'आलू स्लाईस' खातात, जी सूखा पुरी इक्विव्हॅलंट आहे. बेसिकली उकडलेल्या बटाट्याच्या चकतीवर चाट मसाला. सँडविच मुंबापुरीत भलतंच प्राचीन असलं तरी रस्ताखाऊच्या बाबतीत नवंच म्हणावं लागेल.

असाच अजून एक मस्त आयटम म्हणजे डोसा. इडली-मेदूवडा-डोसा हे मुंबईकरांचे नाश्ता म्हणून रेग्युलर होऊ लागलेत. ह्या तिन्ही बरोबर मिळणारा एक झक्कास आयटम म्हणजे लाल-नारिंगी चटणी, जे सगळे ठेवत नाहीत. डोसा स्टॉलवर एक मोठा आयताकृती तवा. त्यासमोर आडवं गंध लावलेला बुवा. हा एका सेकंदात वाटीने पूर्ण वर्तुळाकृती डोसा रेखतो. पंधरा मिण्टात डोसा तयार असतो. एका कुशल आणि बऱ्याच जुन्या डोसावाल्याने कम्प्लीट असेंब्ली चेनही बनवलेली होती. एक माणूस डोसा टाकणार, एक चाट मसाला-बटर टाकणार, एक स्पेशल जे काय असेल ते. कुरकुरीत खमंग डोसा मस्त लागतो. डोश्यात लई प्रकार. साधा डोसा, मसाला, म्हैसूरादी. 'जिनी' डोसा, 'पनीर चिली' डोसा हे नवीन डोसा-एक्स्क्लूझिव्ह प्रकार आलेले जे सँडविचातही आले. इडली आणि मेदूवडा स्टॉलसमोर अखंड गर्दी असते. डोश्यासमोर फक्त दर्दी.

फ्रँकी हा एक आयटम. मैद्याच्या पोळीत भाज्या आणि सॉस भरून भाजलेला. हा मस्त लागतो. कॉलेजयुवकांमध्ये खास प्रिय. ह्याबद्दल फार काही लिहीण्यासारखं नाही. इतकंच, की आत्तापर्यंत येऊन गेलेल्या सगळ्या बंदिशींमध्ये हिच्यात चिकन, मटण, अंडं इत्यादी स्वर लागू शकतात. अगदी स्वस्त आणि तितकाच निरुपयोगी पदार्थ. ह्यात प्रकारच असंख्य असतात. म्हणजे, साधी फ्रँकी म्हणजे 'व्हेज'. नंतर 'नूडल्स'. 'चीज'. 'चीज-नूड्ल्स'. 'शेझवान'. शेझवान-चीज. शेझवान-नूडल्स. शेझवान-चीज नूडल्स. तुम्हाला कळलंय. कॉलेजात जे पर्म्युटेशन-कॉम्बिनेशन शिकतो त्याचं खरं उदाहरण. नंतर एक पदार्थ, म्हणजे 'मेयोनेज' किंवा 'मंच्युरिअन' आणायचं आणि हेच खेळायचं. हे आजकाल डोश्यातही होतं. असंख्य डोसे. डोश्यात तर असंख्य प्रकार झालेले आहेत. 'पिझ्झा डोसा'ही पाहिल्याचं स्मरणात आहे.

फ्यूजन हे अलिकडचं पिल्लू आहे. 'कल हो ना हो'मधलं हाटेल काढून बसल्याच्या थाटात 'काहीतरी नवीन पाहिजे' म्हणून प्रत्येक जुन्या गोष्टीत हे आयटम आणणं सुरु आहे. मध्यंतरी 'स्पेशल वडापाव' खाल्लेला. चटण्या, त्यांवर अंथरलेला कोबी, त्यावर वडा आणि वर चीज घालून टोस्ट केलेला वडापाव. ठीकठाक. 'तंदूर मंचुरिअन' फ्रँकी खाल्ली. चक्क मातोश्रींनाही आवडली. ह्यात खरं तंदूर नसून तंदूर फ्लेवरचं मेयोनेज घातलेलं असतं. झकास प्रकार. चीज चिली टोस्ट, पनीर चिली डोसा इत्यादी प्रकारही भन्नाट आणि अतिचविष्ट. ह्या स्पेशल डोशांबरोबर एक भरपूर आणि झक्कास भाजी येते. हे प्रकार तर नक्कीच खाऊन पहावेत.

श्रेय: गौराक्का

शिवाय दिल्ली स्पेशल कायतरी 'चाप', 'श‌वर्मा' हे प्रकारही जोर धरू लागलेत. शवर्मा हा अप्रतिम असतो. पिटा ब्रेडमध्ये लेबनिज सॉस आणि भरपूर ग्रिल्ड चिकन. जबरी. व्हेज शवर्मा हेही थोतांड आहे.

महत्त्वाचं म्हणजे मंडळी, हे सगळं मुंबई खाद्यजीवनाचा एखादा टक्काही नाही. पावभाजी, कुल्फी, मेवाड आईस्क्रीम, खरवससदृश कायतरी पदार्थ, बर्फाचे गोळे, दाबेली, चायनीज्, पॉपकॉर्न, भुर्जीपाव, तंदूर चिकन, सोडा पब इत्यादींना डेडीकेटेड गोष्टी इथे आहेत, ज्यांना मी स्पर्शही केलेला नाही. ह्याशिवाय उल्लेखही न केलेले अनेक पदार्थ असतील ह्याचीही खात्री आहे. सध्यापुरती लेखनसीमा असली, तरी ही 'मुंबापुरी खाबूगिरी' पुढे वाढायला बराच वाव आहे!

यया 'दर्दीत्वा’सीचि पार्था। सायुज्य ऐसी व्यवस्था।
याचि नांवें तिसरी। खाबूगिरी गा॥
परी माझें आराधन। ऐसी-उच्चभ्रूंत होय सोपान।
दिवाळी-अंक हन साधन। गमेन हो॥