सावरकरांनी मराठीला दिलेल्या शब्दांबाबत

ठिक आहे.
पण मी वेगळाच प्रश्न विचारला आहे. आपण चर्चेला देत असलेले वळन या लेखात खरचे अनुरुप आहे का त्याचा पुर्नविचार करावा.

सावरकरांचा उद्देश मराठी समृद्ध करण्याचा न्हवता, मराठी भाषेवरचा फार्सी प्रभाव नष्ट करुण मराठीचे संस्कृतकरण त्यांना करायचे होते.

काय योगायोग आहे नै! तीनेकशे वर्षांपूर्वी एका मराठी राजालाही असेच वाटले होते म्हणून त्याने राज्यव्यवहारकोश तयार करवून घेतला. :)

सावरकरांचा उद्देश मराठी समृद्ध करण्याचा न्हवता, मराठी भाषेवरचा फार्सी प्रभाव नष्ट करुण मराठीचे संस्कृतकरण त्यांना करायचे होते.

(१) भाषेमधे इतर भाषेतले शब्द येऊन ती समृद्ध होते का ? ती अशा पद्धतीने समृद्ध व्हावी ही अपेक्षा सुयोग्य आहे का ?
(२) की इतर भाषेतले शब्द न येता तिची मूल-शब्दावली अबाधित राहील हे पाहणे हे सुयोग्य आहे ?
_________(२.१) भाषेची मूल शब्दावली अबाधित राहील हे पाहणे जर सुयोग्य असेल तर इतर भाषांमधील शब्द (जे मराठीमधे आलेले आहेत) ते शोधून त्यांचे भाषांतर करून किंवा त्यांना
_____________निर्मूलित/वगळून्/निष्कासित करून भाषेची मूल शब्दावली राखून ठेवणे हे सुयोग्य ठरते का ?
(३) इतर भाषांचा प्रभाव कमी करणे हे सुयोग्य असेल तर फारसी चा प्रभाव कमी करणे हे अयोग्य का ?
(४) इतर भाषांचा प्रभाव कमी करणे हे अयोग्य असेल तर त्याचा अर्थ इतर भाषांचा प्रभाव वाढू देणे हे बर्‍यापैकी योग्य मानायला हरकत नाही. मग संस्कृत चा प्रभाव वाढवणे हे अयोग्य आहे का ? असल्यास का ?
(५) संस्कृत ही मराठीची जननी आहे असं मी ऐकलं होतं. पण ते खोटं आहे असं गृहित धरूया. संस्कृत ही मराठीची जननी नाही असं मानू. मग संस्कृत मधून शब्द उचलले तर ते अयोग्य व फारसीमधून शब्द उचलले तर ते योग्य असं म्हणायचंय का ?
(६) Contrary to (२.१) above - सावरकरांनी जे शब्द सुचवलेले आहेत ते फारसी शब्दांना पर्याय/विकल्प म्हणून आहेत ना ? फारसी शब्द वापरण्यास प्रतिबंध केलाय का ?

कीलक राष्ट/राष्ट्र म्हणजे काय?

ते रा़यव्यवहारकोशाबद्दलही सांगा ना जरा गडे. किती ते झापडं बांधून रहायचं?

पण आज आपली भूमिका काय आहे भाषेबद्दल? आपण भाषा 'शुद्ध' असणं म्हणजे काय मानतो? तिच्यात परकीय शब्द स्वीकारणं (फक्त फारसी, उर्दू, अरबीच नाही; तर इंग्रजीही) आणि ते घासून-मोडून मराठी करून घेणं - या सहजी घडणार्‍या प्रक्रियेबद्दल आपलं काय मत आहे? अजुनी आपण संस्कृत शब्द म्हणजेच शुद्ध आणि / किंवा एतद्देशीय आणि / किंवा मराठी असं मानतो का? का?

याला अनेक पदर आहेत.

अगदी रफली, ऑन अ‍ॅन अ‍ॅव्हरेज वगैरे सांगायचं झालं तर माझ्या मते भाषा = व्याकरण + फोनॉलॉजी + शब्दसमुच्चय. यांपैकी कुठलाही घटक बदलला की भाषेचे स्वरूप त्या त्या प्रमाणात बदलते. नवनवीन शब्दसमुच्चय सामावून घेण्यासाठी मी तयार आहे, त्याकरिता आडमुठी भूमिका घेण्याची गरज मला दिसत नाही-यद्यपि शक्यतोवर होतील तितके 'देशी'^१ अर्थवाही शब्द, मग ते जुने असले तरी ते प्रचारात यावेत असे वाटते.. तुलनेने फोनॉलॉजी आणि व्याकरणाबद्दल जरा जास्ती आग्रह आहे.

(आता इथे फोनॉलॉजी आणि व्याकरण या संज्ञा अंमळ व्यापक अर्थाने अभिप्रेत आहेत त्या तशाच घ्याव्यात. नक्की कुठल्या बोलीचे व्याकरण आणि फोनॉलॉजी हा प्रश्न इथे गैरलागू आहे. तरी थोडक्यात सांगायचे तर अनेक बोलींमध्ये काही फीचर्स सामायिक दिसतात, आणि काही प्रमाणभाषेची फीचर्स आहेत त्यांचा वेटेड अ‍ॅव्हरेज घ्यावा अशा थाटाचे माझे मत आहे.)

बाकी ग्रेटथिंकर हे आपले जालीय raison d'etre सिद्ध करण्याच्या नादात जातीय अँगलवर कायम घसरतात असे निरीक्षण आहे त्यामुळे फक्त शिवाजी आणि सावरकर या दोहोंच्या कृतींमधील सामंतर्य आधोरेखित केले इतकेच. बाकी अस्मिता म्हणजे काय, ती जागृत करण्याची खरी वेळ कुठली, वगैरे मुद्दे नंतर कधीतरी चर्चेस घेऊ.

^१जाहीर सी बात है, संस्कृत-प्राकृत मुळाचे शब्द हेच देशीमध्ये खासकरून येतील. अरबीफारसीपैकीही येतीलच, परंतु परस्पर प्रमाणाबद्दल नक्की विधान करता येणार नाही.

पण आज आपली भूमिका काय आहे भाषेबद्दल? आपण भाषा 'शुद्ध' असणं म्हणजे काय मानतो? तिच्यात परकीय शब्द स्वीकारणं (फक्त फारसी, उर्दू, अरबीच नाही; तर इंग्रजीही) आणि ते घासून-मोडून मराठी करून घेणं - या सहजी घडणार्‍या प्रक्रियेबद्दल आपलं काय मत आहे? अजुनी आपण संस्कृत शब्द म्हणजेच शुद्ध आणि / किंवा एतद्देशीय आणि / किंवा मराठी असं मानतो का? का?

मुळात सावरकर कोणी मुख्यमंत्री नव्हते की त्यांनी जीआर काढुन हे शब्द प्रचलित करवले. ते शब्द प्रचलित झाले ह्याचा अर्थ समाजानी ते स्वीकारले, फक्त समाजानी नाही तर सावरकरांच्या पूर्ण उलट्या विचारधारेच्या काँग्रेस सरकारांनी नी ते स्वीकारले आणि राबवले. ह्याचा अर्थ शिकला सवरलेला मराठी समाज हा संस्कृत प्राकृताशी नाळ जोडुन होता/आहे. जिथे संधी मिळाली तिथे पुन्हा संस्कृत-प्राकृत शब्दांचा स्वीकार केला गेला ( कमीत कमी लिखीत स्वरुपात ). ह्या सर्व भाषाव्यवहारात कोण "आपले" आणि कोण "परके " हा हिशोब पण दिसतोच आहे आणि तो बर्‍यापैकी मान्यताप्राप्त पण असावा.

ब्रिटीश राजवट जशी काही अभिजनांनी आपलीशी केली आणि तिच्या भाषेच्या आणि एकुणच व्यवहाराच्या प्रेमात पडले तसे काही मुसलमान राजवटी बद्दल झालेले नसावे. त्यांचे शब्द ही वापरात आले असतील तर ते सत्तेच्या भितीनेच. ती जबरदस्तीच होती ही जाणिव कुठेतरी समाजमनात आत असावी. त्यामुळे संधी मिळताच सावरकरांनी सुचवलेला बदल सहज रित्या स्वीकारला गेला.

इतकेच काय, १९४७ नंतर हिंदी भाषेनी पुनर्जन्म घेतला. मराठीत काहीच नाही इतकी घुसखोरी अरबी / फारसी भाषांनी हिंदीत केली होती. उर्दु हीच जवळजवळ उत्तर हिंदुस्तान ची भाषा झाली होती.
पण गेल्या ६०-७० वर्षात काँग्रेस शासन असुन सुद्धा हिंदी नी जुने संस्कृत्/प्राकृत शब्द पुन्हा वापरायला सुरुवात केली. हा बदल तर सावरकरांच्या बदला पेक्षा ५०-१०० पट मोठा आहे.

फक्त सिनेमाच्या गाण्यांचा दस्तऐवज म्हणुन उपयोग केला तरी हा बदल प्रकर्षाने जाणवतो. कारण काय एत्तदेशिय आणि आणि काय बाहेरचे हे लोकांना आतुन माहीती होतेच.

दुर्दैवाने, मला हा उर्दुचा झालेला र्‍हास अजिबात पसंत नाही. सध्या जी संस्कृत प्रचुर हिंदी बोलली जाते ती ऐकुन ओकारी येते

हा बदल लोकशाही पण दाखवतो ( म्हणजे ज्यांची मते जास्त त्यांच्या भाषा इतकाच ).

इव्हन ३०-४० वर्षापूर्वी, बिहार चा कोणीही मुख्यमंत्री लहानपणी घरी ब्रज किंवा तत्सम भाषेत बोलत असेल पण समाजात वावरताना शुद्ध हिंदितच बोलायचा.
पण नव्वदिच्या दशकापासुन लालु नी त्याच्या मतदारांची भाषा भिडभाड न ठेवता बोलायला सुरुवात केली, त्याच्या विजयात ह्या बदलाचा ही काही वाटा नक्की असणार आहे.

तसेच मराठी मुल्कात, ब्रिटिशांना लोकशाही आणल्यामुळे मुसलमान राज्यकर्त्यांची भाषा त्यजणे सहजशक्य झाले आणि आपली भाषा वापरायला बाटणारी भिती आणि लाज दिन्ही गेल्या.

पण आपण इतकी वर्षं मुस्लीम (आणि तेव्हा परकीय असलेले) शासक पचवून झाल्यानंतर...

बाप रे! तत्कालीन एतद्देशीयांत नरभक्षक वृत्तीसुद्धा होत्या, याची कल्पना नव्हती.^१

'या रानटी नेटिवांना माणसाळवून सुसंस्कृत करणे^२ हे एक पुढारलेली जमात म्हणून आपले परमकर्तव्य अाहे; नव्हे, आपल्या खांद्यांवरील ते देवदत्त ओझे आहे', या तत्कालीन युरोपीय राज्यकर्ते, मिशनरी तथा संकीर्ण गौरवर्णीयांमधील 'व्हैट-म्यान्स-बर्डन'-छाप प्रवृत्तीचा उगम आज कळला.

मराठीनंही त्यांतले अनेक शब्द आपल्या अंगी सहजी मुरवून घेतल्यानंतर...

थोडक्यात, तत्कालीन मराठी हे एका प्रकारचे लोणचे होते, म्हणा ना!
..........

^१ आपल्या सांस्कृतिक मुळांकडेच जर परतायचे असेल, तर वस्तुत: त्याकरिता बीफबंदी नव्हे, तर उलट नरमांसभक्षण कायद्याने अनिवार्य करणे हाच तरणोपाय आहे. पण लक्षात कोण घेतो?

^२ इंग्रजी मंडळी एतद्देशीयांना संस्कृत कसे (आणि काय म्हणून) शिकवतील, हा प्रश्न येथे फिजूल आहे. किंबहुना, भटांना संस्कृत शिकविण्याकरिताच पुण्यातील 'डेक्कन कॉलेज' नामक संस्थेच्या आद्यावृत्तीची स्थापना खास मुंबईच्या गौरनराच्या पुढाकाराने झाली होती, असे कायसेसे ऐकण्यात आलेले आहे.^२अ (चूभूद्याघ्या.)

^२अ 'टेकिंग कोल्स टू न्यूक्यासल' अशा प्रकारचा काही वाक्प्रचार तत्कालीन इंग्रजीत उपस्थित होता, की त्याचा उगम बऱ्याच नंतरचा आहे, याचा वेध घेणे या निमित्ताने रोचक ठरावे. तज्ज्ञांनी यावर प्रकाश पाडावा.

> त्या लोहपुरुष या शब्दाने त्या व्यक्तीचा वास्तविक गुणधर्म दर्शवला जातो असे म्हणता येईल काय?

हो, म्हणता येईल. पुरुषच नव्हे तर माणूसच (बव्हंशी) कार्बनचा बनलेला असतो हे घासकडवींचे लेख वाचून आम्हाला नुकतंच समजलं. आता लोह + कार्बन = स्टील असं समीकरण आहेच. तेव्हा लोहपुरुष हा स्टीलसारखा मजबूत असणार हे अोघानेच आलं.

पुस्तकात काही ठिकाणी सऱ्व, निऱ्मित्यां, अुऱ्दू, कऱ्तव्य अशा प्रकारे लिहिलेले काही शब्द दिसले. रफार न वापरता आडवा अर्धा र वापरावा अशी सावरकरांची भूमिका होती का? आर्या आणि आऱ्या अशा शब्दांमध्ये फरक दाखविण्याची गरज नाही असे मत होते का?

बिस्मील अझीमाबादी यांनी दिलेला असो.

हे कोण?

आणखी एक राहिलचं
ग्रेटथिंकर उर्फ मिपावरचा गरिब चिमणा हा आयडी ब्रिगेडी नसून परशुरामी/वामनी आहे,उगाच ब्रिगेडी असल्याचं भासवतोय.

ओ येस. आणखी उदाहरणे - बक*द, बकलोद.