ए. आर. रेहमान की हिमेश रेशमिया?

१. रेहमानपेक्षा हिमेसभाई परवडला
..........अहो याचंच तर कारण ऐकायचं आहे.

२. तुम्हाला एखादा संगीतकार आवडणं/न आवडणं वेगळं नि आवडत नाही म्हणून नावं ठेवणं वेगळं.
बरं, नावं ठेवा हवं तर पण मग जे अधिक चांगलं वाटतं त्याविषयी लिहा ना.. मी खरोखरीच्या उत्सुकतेने वाचेन नि तेच कधीपासून विचारतोय. म्हणजे उदा. गविंनी जे रहमानचे दोष सांगितले त्यातले हिमेशभाईंच्या संगीतात नाहीत असे कुठले ? बरं जे रहमानचे गुण सांगितले आहेत त्यातले कुठले हिमेशच्या संगीतात आहेत ? एखादं उदाहरण ?

३. मला तुमचे प्रतिसाद निरर्थक वा विनोदी वाटत नाहीत. तसेच माझे प्रतिसाद रहमानच्या संगीताची पाठराखण करण्यासाठी नाहीत. मला खरोखरीच जाणून घ्यायची आहेत तुमच्या मतांमागची कारणं.

वरवर नवोदितांना संधी असं वाटत असलं तरी, गाणं "रेहमानचं"च व्हावं आणि ओळखलं जावं याकरिता की काय कोण जाणे, पण बहुतांश वेळा दुय्यम गायक गायिकांना घेऊन "गाण्यात" ते वरचढ होणार नाहीत हे पाहणे. कधीकधीच लता आशा इत्यादिंचा आवाज घेणे.

रहमान ते गायक आधी वापरतो आणि मग इतर लोक ते गायक वापरतात. याचा अर्थ रहमानला ट्यालंटची परख जास्त चांगली आहे असा होत नाही का? बादवे रहमानच्या एका मुलाखतीत त्याला विचारलं असता त्याने आपला फेवरेट गायक उदित नारायण आहे असं सांगितलं होतं. त्याच्या तमिळ सिनेमांतही तो उदित नारायणला गायला लावतो (तिथले लोक उ.ना.चे तमिळ उच्चार चुकीचे आहेत म्हणून बोंबाबोंब करत असूनही). आणि जावेद अली वगैरे अलीकडचे नवीन गायक रहमाननेच पहिल्यांदा बाजारात आणले होते.

वाद्यसंगीताद्वारे "आवाजा"ला दाबून टाकणे (पुन्हा एकदा उपरोक्त कारण?!). बर्‍याचदा शब्द लागतही नाहीत ऐकताना.

असहमत. उदाहरण देऊ शकाल? हां, एक गोष्ट मान्य करायला हवी की रहमान जी गाणी स्वतः गातो त्यात बर्‍याचदा शब्द लागत नाहीत, उदा. दिल से रे. एक सूरज निकला था नंतर तो 'एक साया/फाया/हाया/काया/राया पिघला था' वगैरे जे म्हणतो ते काय कळत नाही.

चांगल्या लिरिक्सविषयी अजिबात आग्रही नसणे. डब केलेला सिनेमा असो वा मूळ असो, रेहमानच्या संगीताचं जे गाणं असेल त्यात एखाद्या उत्तम सुंदर शब्दरचना असलेल्या गाण्यामागे वीस गाण्यांची तद्दन फालतू किंवा सामान्य दर्जाची शब्दरचना असते. रेहमान स्वतः ती गाणी लिहीत नाही हे खरं पण नेमकी याच्या बाबतीत लिरिक्सची इतकी वाट का लागते?

आता यात रहमानचा काय बरं दोष? त्याचे सुरुवातीचे चित्रपट डब होऊन इथे आले. त्या गाण्यांतील सामान्य शब्दरचनेचे पातक बहुतांशी त्या तमिळ टू हिंदी भाषांतर करणार्‍यांचे आहे. हिंदीत रहमानने गुलजा़रादी मातब्बर मंडळींसोबत काम केलेलं आहे.

कृत्रिम वाद्यवृंदाचा अतिरेक, त्यामुळे नैसर्गिक गोडवा नाही

असहमत. किंबहुना रहमान हा त्याच्या उत्कृष्ट वादकांच्या टीमसाठी ओळखला जातो. उदा. शिवमणी (पर्कशन), नवीनकुमार (बासरी) वगैरे

वर म्हटल्याप्रमाणे सिनेमाची कथा, तिची प्रकृती, प्रसंगातली नजाकत किंवा एकूण प्रसंगाशी मेळ खाणारं संगीत क्वचितच. सर्वत्र छापून काढल्यासारखं यांत्रिक आणि आधुनिक भासणारं संगीत.

रोजा पासून ते स्वदेस पर्यंत आणि रंगीला पासून दिल्ली६ पर्यंत तुम्हाला छापलेलं संगीत कुठे आढळलं ते सांगा.

अर्थात इतकं सगळं टंकल्यानंतर हे पण म्हणावसं वाटतं की 'पूर्वीचा रहमान राहिला नाही, पूर्वीचा रहमान राहिला नाही'.
जाता जाता - रहमाननेही टुकार संगीत दिलेले चित्रपट - दौड ('ओ भवरें' वगळता), युवराज ('तू मेरी दोस्त' वगळता), ब्ल्यू, रावण, स्लमडॉग मिल्येन्यर ('लतिकाज थीम' हे गाणं वगळता)

रेहमान पॉझिटिव्हजः
-वाद्यांमधली विविधता (आधुनिक वाद्यांचं सरसकट प्रमाणही लक्षणीय.. हा कधीकधी निगेटिव्ह मुद्दाही)
.........मी 'ऐसी'वर इतरत्रही हे लिहिलं आहे की भारतीय चित्रपटसंगीतात वेगळा 'आवाज' आणणारे दोन लक्षणीय संगीतकार म्हणजे आर्.डी. बर्मन आणि रहमान. आपण रोजच्या आयुष्यात इतके विविध प्रकारचे आवाज ऐकतो. त्यातल्या कित्येक आवाजांशी भावभावना जोडलेल्या असतात. मग चित्रपटसंगीतात एखादा भाव व्यक्त करण्यासाठी कायम तबला, संतूर, व्हायलीन, पियानो, इ. इ. वाद्येच का बरं वाजवावीत ? रहमानच्या संगीतात कित्येक अशी उदाहरणे देता येतील. उदा. धाग्यात 'यह हसीं वादियाँ' चा उल्लेख आहे. त्यात अचानक समोर आलेला प्रचंड हिमडोंगर पाहून रोजाच्या मनात उठणारे भाव, शिरशिरी कशी फक्त वाद्यांतून निर्माण केली आहे ते ऐका. मुख्य म्हणजे रहमानची गाणी जर तुम्ही हेडफोनवर वा ग्रामोफोनवर ऐकली नसतील तर अनेक गाणी ऐकलीच नाहीत असे म्हणेन.

रेहमान निगेटिव्हजः
-वरवर नवोदितांना संधी असं वाटत असलं तरी, गाणं "रेहमानचं"च व्हावं आणि ओळखलं जावं याकरिता की काय कोण जाणे, पण बहुतांश वेळा दुय्यम गायक गायिकांना घेऊन "गाण्यात" ते वरचढ होणार नाहीत हे पाहणे. कधीकधीच लता आशा इत्यादिंचा आवाज घेणे.
.......... आश्चर्य वाटलं हा आक्षेप वाचून. हे म्हणजे सत्यदेव दुबेंनी एखादं नाटक नसिरुद्दीन शाहऐवजी एखाद्या नवोदिताला घेऊन केलं कारण त्यांना त्यांचं दिग्दर्शकीय श्रेष्ठत्व दाखवायचं होतं असं म्हणण्यासारखं आहे.
ह्याबद्दलही मी पूर्वी 'ऐसी'वर इतरत्र लिहिले आहे. रहमानचं संगीत हे मुख्यत: ध्वनिप्रधान आहे. म्हणजे वाद्यांचा नि गायनाचा जो एकत्रित परिणाम आहे त्यावर ते अधिक अवलंबून आहे. (हेमंतकुमार नि कानू रॉय हे असे संगीतकार होते जी ज्यांनी वाद्यं अतिशय कमी वापरली. याउलट सलिल चौधरी वा शंकर-जयकिशन यांनी वाद्यवृंदासहित केलेली गाणी अधिक आहेत.) असं असताना, जो गायकाचा आवाज आहे त्याला गाण्यातील इतर घटकांइतकंच महत्त्व असणं साहजिक नाही का ? का बरं एखादं गाणं त्यातल्या फक्त गायक वा गायिकेमुळे अधिक ओळखलं जावं नि निव्वळ 'गाणं' म्हणून नाही ? वा चित्रपटाचा एक भाग म्हणून नाही ? अशी निर्मितीच का करावी ज्यात एका घटकाला एकूण एकत्रित परिणामापेक्षा अधिक महत्त्व असावं?
'रोजा'मधली 'दिल हैं छोटासा' म्हणणारी गायिका मिनमिनी. तिचं दुसरं कुठलं गाणं तुम्हाला माहिती आहे वा ऐकलं आहे ? किंवा 'इंदिरा' या तमिऴ चित्रपटातलं (हा 'प्रियांका' या नावाने हिंदीत प्रदर्शित झाला) 'नीलंकाय्गिरदु' हे गाणारी हरिणी ही गायिका. हिला रहमानने ती शाळेत असताना गायनस्पर्धेत ऐकून निवडले. ते गाणे ऐका. हिची दुसरी कुठली गाणी तुमच्या कानावर पडली ? रहमानच्या गाण्यांत अशी किती गाणी सापडतील की ज्यात आशा-लतांऐवजी इतर कुणी गाणे गायल्याने ते कमअस्सल झाले आहे? वा उलट - मिनमिनी वा हरिणी यांऐवजी लता-आशांचे आवाज कल्पून पाहा. बरं वाटेल का ? तुमचे तुम्हीच ताडून पाहा. रहमानने आपण आधी कधीही न ऐकलेल्या आवाजांशी ओळख करून दिली. त्यानंतर त्या आवाजांचा तसा वापर इतर कुणी केला का ? खुद्द रहमाननेच मिनमिनीला पुन्हा कधीच वापरले नाही कारण त्या प्रसंगाला, त्या गाण्यासाठी फक्त तिचाच वैशिष्ट्यपूर्ण आवाज आवश्यक होता. थोडक्यात गायक-गायिका हेदेखील एखाद्या वाद्यासारखेच वापरण्याने जर गाण्याचा परिणाम साधत असेल तर का बरं तसं करू नये ?

-वाद्यसंगीताद्वारे "आवाजा"ला दाबून टाकणे (पुन्हा एकदा उपरोक्त कारण?!). बर्‍याचदा शब्द लागतही नाहीत ऐकताना.
...........आवाजाला दाबून टाकल्याचे उदाहरण माहीत नाही. पण ऐकताना शब्द न लागल्याची उदाहरणे आहेत.
'रंग दे बसंती'मधील 'लूज कंट्रोल' या गाण्यात 'लूज कंट्रोल' हेच शब्द सुरुवातीस आहेत हे मला कळले नव्हते. किंवा 'युवा'मधले 'धक्का लगा बुक्का' वा 'डोल्डोल' यातले अनेक शब्द कळत नाहीत. पण 'युवा'सारखे अनेक चित्रपट हे दक्षिणेत प्रथम बनल्याने त्या गाण्यांच्या धुनेवर हिंदी शब्द चढवल्याने हे होत असण्याची शक्यता नाकारता येत नाही. (याउलट 'दिल से' चित्रपटात 'जिया जले जाँ जले' या गाण्यात 'उंजिरीकंजीकंजिक्यो' वगैरे शब्दांना काहीही अर्थ नसूनही ते नादासाठी अप्रतिमरित्या वापरले आहेत. किंवा 'युवा'मधले 'डोल डोल' हे गाणे. सलाम-नमस्ते या शब्दांशिवाय काहीही कळत नाही. पण गरजच नाही.)

-चांगल्या लिरिक्सविषयी अजिबात आग्रही नसणे.
.......चित्रपटसंगीत कसं बनतं याविषयीच्या तुमच्या कल्पना वास्तवापेक्षा वेगळ्या आहेत असं दिसतं.
आणि वाईट शब्द असूनही तुम्ही ते संगीतामुळे ऐकता, हा त्या संगीताचा गुणच नाही का? :)

- वर म्हटल्याप्रमाणे सिनेमाची कथा, तिची प्रकृती, प्रसंगातली नजाकत किंवा एकूण प्रसंगाशी मेळ खाणारं संगीत क्वचितच.
........एखादं उदाहरण ?

सर्वत्र छापून काढल्यासारखं यांत्रिक आणि आधुनिक भासणारं संगीत.
........ यांत्रिक छपाईचं उदाहरण ? आधुनिक म्हणजे काय म्हणायचं आहे ? जुन्यासारखं भासत नाही असं?
तुम्ही मणिरत्नमच्या 'इरुवर' या चित्रपटाचे संगीत ऐकले आहे ? एम.जी.आर च्या कारकिर्दीवरच्या या चित्रपटात रहमानने त्या काळचे संगीत वाटावे असे एक 'पो पोडियिन् पुन्नग़इ' हे गोड गाणे दिले आहे ते ऐका. थोडक्यात - रहमान जुन्या पठडीतले संगीत देऊ शकत नाही असे नाही, पण चित्रपटाची गरज काय आहे ?

राहिला मुद्दा गाणी दीर्घकाळ लक्षात न राहण्याचा. तर याच्या नेमके विरुद्ध मत कौशल इनामदार याने मांडले आहे. पण त्याचबरोबर ती गाणी डोक्यात का बसतात याचेही चांगले विवेचन त्याने केले आहे. एकूणच दाक्षिणात्य चित्रपटसंगीतात इलैयाराजापासूनच गाण्यातल्या दोन-दोन ओळींना समान संगीत देण्याची 'शैली' रूढ आहे. त्याच परंपरेचा रहमान वारसदार असल्याने त्याच्याही अनेक गाण्यांत ते आढळले आहे. हा त्याच्या संगीतातला दोष.
असो.

'प्रत्येक गाण्याच शिंचा ढोलक आणलाच पाहिजे का? हे काय पंजाब्यांच्या लग्नातलं संगीत चालूए का' असंच वाटतं.

+११११११११११११११११११११११. पंजाब्यांनी वात आणलाय. सगळे साले हिरोहिर्विणीदेखील रॉय, ओबेरॉय, कपूर, खन्ना, सिन्हा, सिंघानिया माय अ‍ॅस. बाकी प्रदेशांतल्यांची निव्वळ कॅरिकेचर्स. मराठी आणि दक्षिण भारतीयांचे तर एकदम मॉकिंग क्यारेक्टरायझेशन. *******!!!!!!!!

नाही नाही. मनोबाच्या प्रतिसादात हिमेस हा प्लेसहोल्डर असावा. तसा माझ्या प्रतिसादात अन्नु मलिक आहे.

मला रहमान मेलोडिअस वाटत नाही.

'मसक्कली' ह्या गाण्याला चाल नाही; ठेका नाही.
'ज़हर' मधलं "अगर तुम मिल जाओ" , किंवा 'गँगस्टर' "तू ही मेरी शब है सुबह है तू हि दिन है मेरा" ही गाणी ऐकलित का ?
ही मला अप्रतिम वाटतात. त्यांना चाल आहे. मसक्कली मध्ये चाल कुठाय ?
.
.
देवाचे उपकार थोर आहेत ही दोन गाणी रेहमानच्या तावडीतून सुटली.
.
.
@अमुक :-
हिमेशच्या स्म्गीतात काय चांगलं वाटतं, असं विचारलं होतत; ते नेमकं सांगता यायचं नाही. हिमेश म्हणजे बेसिकली नॉन-रेहमानी असे आगहडीचे संगीत दिग्दर्शक अशा अर्थाने म्हणत होतो. पण मला आवडलेली गाणी कोणती , असं कुणी विचारलं तर वरच्या दोन गाण्यांचा त्यात अवश्य समावेश असेल.
तर "अशा प्रकारची गाणी मला आवडतात" असं मी म्हणेन.
.
.
अवांतर :-
रेहमान चे 'युवा'मधील "आओ ना आओ ना होना है फन्ना" हे आवडते. 'पुकार' मधील "किस्मत से तुम हमको मिले हो" हे भक्तीसंगीतासारखं शांत -निवांत वाटतं; शब्दांचा रक्तपात तिथे झालेला दिसत नाही; तेही गाणे आवडते.
पण मी आता रेहमानीसंगीत तुम्हा लोकांसारखच आवडून घेणारे.

खरड केली आहे.

लोकप्रभा - ६ फेब्रुवारी २००९ - http://www.lokprabha.com/20090206/survat.htm

(विन्डोज़मध्ये फायरफॉक्स नि क्रोम वापरून उघडते आहे.)