मला बी प्रेम करू द्या की रं - आदित्य जोशी

मला बी प्रेम करू द्या की रं - आदित्य जोशी

लेखिका - मस्त कलंदर

काही काळापूर्वी मी एक बातमी पाहिली होती. त्यात एका कलाकृतीबद्दल वार्तांकन होतं. ती वस्तू, कला किंवा इन्स्टॉलेशन म्हणजे एक मोठं, अजस्र चाक होतं. ते एका भिंतींला अडकवलं होतं. त्या चाकाच्या आतल्या बाजूला जीवनोपयोगी गोष्टी चिकटवलेल्या होत्या. ते चाक सतत फिरत राहण्यासाठी त्याला एक मोटर जोडलेली होती. आणि ते बनवणारा कलाकार त्यातच दिवसभर राहत होता. सकाळपासून संध्याकाळपर्यंत, ठरलेल्या वेळात, कोणीही, कधीही येऊन ते बघून जायचं. ते पाहून आपल्या मनात काही विचार येतील. कोणाला तो वेडपटपणा वाटेल, कोणाला हे काहीतरी प्रचंड आकर्षक वाटेल, काहींना आपणही असं काहीतरी करू असं वाटेल. हीच त्यातली कला. आपल्या कला-कृतीतून दुसऱ्यांच्या मनात काही विचार येणं ही त्यांची व्याख्या.

आदित्यला मी विचारलं, "विद्यार्थी म्हणून तू आम्हां शिक्षकांमध्ये आवडता होतास. गुणाचा बाळ म्हणावास तसा! मग तुझ्या सेक्शुअल ओरिएंटेशनबद्दल आम्हाला सांगावंसं का वाटलं? तू गे आहेस, स्ट्रेट आहेस याच्यामुळे आम्हांला काय फरक पडणार आहे?". आदित्यचं उत्तर महत्त्वाचं आहे, "फरक पडतो. आपल्या आजूबाजूच्या लोकांशी बोलल्यामुळेसुद्धा फरक पडतो. तुम्हां लोकांचं माझ्याशी असणारं नातं यामुळे बदलत नाही. सगळ्यांच्या बाबतीत हे तसंच असेल असं नाही. मला कॉलेजमधल्याच एका शिक्षिकेकडून वेगळा अनुभव आला आहे. पण पुढच्या वेळेस तिला कोणी असा गोंधळलेला विद्यार्थी दिसेल तेव्हा तिच्याकडे एकतरी डेटा पॉईंट असेल."

- मस्त कलंदर

----

या चळवळीचा भारतातला इतिहास पाहिला तर चळवळ मुंबईमध्ये सुरू झाली. महेश्वरी उद्यान नावाचं जे उद्यान आहे दादरच्या जवळ, ते खूप लोकप्रिय क्रूझिंग प्लेस होतं. साधारण १९७० च्या सुमारापासूनच दर शनिवारी आणि रविवारी त्या ठिकाणी गे लोक जमत असत. काही जण सेक्शुअल जोडीदारही शोधत असत. पण ती नुसत्या भेटीगाठींचीही जागा होतीच. कारण भेटण्यासाठी इतर कुठलीच जागा लोकांकडे नव्हती. हे उद्यान आणि फोर्ट भागापाशी असलेलं मैदान. अशी दोनच ठिकाणं होती. तिथे जमणाऱ्या लोकांनी ठरवलं की आपण समाजप्रबोधनासाठी काहीतरी केलं पाहिजे. त्यांनी एक मेणबत्ती मोर्चा काढला. साधारण १९८७-८८ च्या सुमारास. हा मोर्चा फार मोठा नव्हता. लोकांना कॉण्डोम्सबद्दल सांगावं आणि सुरक्षित सेक्सबद्दल जागरूक करावं इतकाच उद्देश होता. त्यामुळे सुरुवातीला तरी या कार्यक्रमाचा मुख्य फोकस आरोग्यावरच होता. ही खूपच जुनी गोष्ट आहे, कोणीतरी हे सुरू केलं असेल. पण त्या काळामधे इंटरनेटही नव्हतं. 'वर्ड ऑफ माउथ'मधून जितक्या लोकांपर्यंत पोचेल, तितकं पोचेल.

अजून एक मार्ग म्हणजे म्हणजे 'टू बाय टू'. हे अजूनही लोकप्रिय आहे, वापरलं जातं. जे लोक इंटरनेट वापरत नाहीत, त्यांना इतर लोकांना भेटण्याचा, सेक्शुअल पार्टनर शोधण्याचा दुसरा कुठला पर्याय आहे? तर 'टू बाय टू' हाच एक पर्याय आहे. इंटरनेटशी संबंध नसलेल्या अनेक लोकांसाठी आपल्या भावनांना वाट करून देण्यासाठी मुंबईत आजही ही एकच जागा उपलब्ध आहे. बरेच लग्न झालेले पुरुषही तिथे सापडतात. हात वगैरे लावून घेतात. हासुद्धा मुंबईचाच एक भाग आहे.

मग अशोक रावकवींचं 'बॉम्बे दोस्त' सुरू झालं. त्यांचं 'बॉम्बे दोस्त' एक मासिक होतं फक्त. लोकांपर्यंत पोचायचा दुसरा मार्गच तेव्हा माहीत नव्हता. 'बॉम्बे दोस्त'चा एक पी.ओ. बॉक्स होता. लोक तिथे पत्रं पाठवत. ती पत्रं 'बॉम्बे दोस्त'मध्ये प्रकाशित होत. बास, इतकंच. सीएसटी स्टेशनाच्या बाहेर रस्त्यावरती आणि इतर काही ठिकाणी हे लोक 'बॉम्बे दोस्त' विकायचे. वितरण वगैरे काही नाही. मी एक कॉपी पाहिल्ये. आपलं टिपिकल सरकारी पत्रक कसं असतं? तसं 'बॉम्बे दोस्त' असायचं. एक रंगीत कव्हर. आत पत्रं छापलेली पानं. टॅब्लॉइड आकार आणि सेलोटेप. बास. अगदी बेसिक. पण अनेक लोक ते वाचत असत. आणि अनेक लोकांना त्याची खूप मदत झाली.

अशोक रावकवी हे निश्चितच आघाडीचे कार्यकर्ते आहेत. 'हमसफर ट्रस्ट'ची स्थापना रावकवींनीच केली. 'हमसफर ट्रस्ट' या क्षेत्रात काम करणाऱ्या महाराष्ट्रातल्या मुख्य संस्थांपैकी एक आहे. त्यांची एक लेस्बियन विंग आहे, तसंच ट्रान्सजेंडर्सकरताही त्यांनी बरंच काम केलेलं आहे. पुण्यामध्ये 'समपथिक ट्रस्ट' नावाची एक खूप चांगली संस्था आहे. एका मराठी इंजिनियर माणसानं स्थापन केलेली ती संस्था आहे. लग्न-घटस्फोटाच्या अनुभवातून गेल्यानंतर, लोकांपर्यंत पोचण्याची निकड त्याला जाणवायला लागली आणि त्यानं इंजिनियरिंगचा जॉब सोडून 'समपथिक ट्रस्ट' या 'एनजीओ'ची सुरुवात केली. या ट्रस्टच्या लोकांकडून पुण्यातल्या सगळ्या स्टेशन इन्स्पेक्टरांसाठी सेशन्स घेतली जातात; समलैंगिक लोकांच्या समस्या कशा हाताळाव्यात, त्यांची टिंगल-टवाळी होऊ देऊ नये, काही अप्रिय घटना घडली, तर ती कशी हाताळावी, अशा विषयांबद्दल. वृत्तांकन करताना कशा प्रकारची भाषा वापरावी, सनसनाटी कशी टाळावी, वगैरे विषयांसाठी पत्रकारांबरोबरही सेशन्स घेतली जातात. ही इज डूइंग एक्सलंट वर्क. दिल्लीत एक 'नाझ ट्रस्ट'सुद्धा आहे. मी जसं विद्यार्थ्यांसोबत काम करतो, तसं करणाऱ्यांमध्ये 'साथी आय.आय.टी.' ही काही काही पहिली संस्था नव्हे. मला माहित आहे त्याप्रमाणे, दिल्लीच्या जवाहरलाल नेहरू विद्यापीठात पहिल्यांदा असं काम सुरू झालं.

आपल्या लैंगिकतेचं भान येणं ही सगळ्यांच्या बाबतीत एक प्रक्रिया असते, माझ्याही बाबतीत होती. हे भान आल्यावर लगेच संस्थांत्मक कामाबद्दल समजलं असं नाही. साधारण २००० च्या सुमारास मला जाणवायला लागलं, की मी गे आहे. मी साधारण नववी-दहावीत असेन. तेव्हा मुलांबद्दल फक्त आकर्षण होतं. मी लगेच स्वत:ला थांबवायचाही प्रयत्न केला. कारण हे काहीतरी चुकीचं आहे असं डोक्यात होतं. मी एखाददोन मुलींना प्रपोजही केलं. आता लक्षात येतं, त्या मुलींबद्दल मला तसं आकर्षण नव्हतं. फक्त पीअर प्रेशरमुळे मी त्यांना प्रपोज केलं होतं. मी अकरावी-बारावीत असताना आमच्याकडे इंटरनेट आलं आणि मी इंटरनेटवरून माझ्यासारखे लोक शोधायला सुरुवात केली. आधी मी मुलीच्या नावानं चॅट करायला सुरुवात केली. एकदम सही वाटायचं. मग 'मॅन टू मॅन' चॅटरूमचा शोध लागला. मग तिकडे जाऊन मी चॅटिंग करायला सुरुवात केली. मी हे नक्की काय करतोय, याचं मला स्पष्ट भान नव्हतं. मग एकदा हिंमत करून तिकडे माझा लॅण्डलाइन नंबर दिला. लोकांना भेटायला वगैरे लागलो. पण तेव्हा मनात फार चलबिचल व्हायची. मी लोकांना भेटायचो आणि मग नंतर त्यांना सांगायचो, “मी काही गे नाहीये हां. मी असंच एक्सपेरिमेंट करत होतो. फक्त रिसर्च करत होतो बरं का.” हे असं बराच काळ चाललं. माझ्याच डोक्यात गोंधळ होता. मला स्वत:ची भीती वाटत होती. ही स्वत:ला स्वीकारण्याची भीती आणि शाळेत 'बायल्या' म्हणून चिडवलं जाणं या दोन्ही गोष्टी एकाच वेळी चालू होत्या. शाळेमधे मला फारच चिडवायचे लोक. त्या वेळी माझं हे इंटरनेटवरून गोष्टी एक्स्प्लोअर करणंही सुरू झालं होतं. त्यामुळे बारावीला मला माझ्या तोवरच्या मार्कांमध्ये सगळ्यांत कमी मार्क्स मिळाले. भावनिकदृष्ट्याही तो सगळ्यांत कठीण काळ होता. माझ्या रोमॅण्टिक भावना तीव्र होत्या. इंटरनेटच्या माध्यमातून मी एक संपूर्ण नवीन जग अनुभवत होतो. त्यामुळे अभ्यासातलं लक्ष उडालंच. परिणामी आत्मविश्वासही गमावला. 'सोमय्या'मध्ये कसाबसा प्रवेश मिळाला. नंतर माझ्या लक्षात यायला लागलं, की ठीक आहे, झालं ते झालं. आता शांत राहिलं तरी चालेल. फार काही भयंकर घडलेलं नाहीय. २००४ पर्यंत मी स्वत:ला गे म्हणायला लागलो होतो. पण त्याबद्दल मोकळेपणानं जाहीर बोलायला सुरुवात केली ती २०१३ मध्ये. तेव्हा मी चळवळीचा भाग झालो, असं म्हणता येईल.

लैंगिकता हा आयुष्याचा एक भाग असतो, ती एक आयडेंटिटी असते. आपली आयडेंटिटी ठरवणाऱ्या अशा बऱ्याच गोष्टी असतात. त्यातल्या कितीतरी गोष्टींबद्दल चळवळ सुरू असेल तरी आपण त्याला पाठिंबा देऊच असं नाही. मी गे आहे, म्हणून गे-राईट्सच्या चळवळीत मी सक्रियपणे सहभागी होईनच असं नाही.

चळवळीशी जोडून घ्यावं असं वाटण्यामागे मात्र काही मोठी प्रक्रिया नव्हती, ते एका क्षणात झालं.

११ डिसेंबर २०१३ ला सर्वोच्च न्यायालयाचा ३७७ व्या कलमाबद्दलचा निकाल आला. मी तेव्हा ऑस्ट्रेलियामधे होतो. आय वॉज डीपली हर्ट बाय दी डिसिजन. पाठोपाठ माझी अशी प्रतिक्रिया झाली, “फक इट. आता मी गप्प बसू शकत नाही, मला बोललंच पाहिजे.”

११ डिसेंबरला तो निकाल आला आणि १५ डिसेंबरला मी माझा पहिला व्हिडिओ रेकॉर्ड केला. बऱ्याच भारावलेल्या वगैरे मन:स्थितीमध्ये. दॅट वॉज द ट्रिगर पॉइंट. तेव्हा मी ठरवलं, आता मागे फिरायचं नाही. काहीही झालं तरी मला त्याची पर्वा नाही. मला माहीत होते माझ्यासारखे लोक. 'हमसफर ट्रस्ट' माहीत होता त्याआधीही. पण तोवर मी त्यात सहभागी नव्हतो. ११ डिसेंबरला मात्र माझ्या स्वच्छ लक्षात आलं, की मला क्लोजेटमधे राहायचं नाहीय. मला मोकळेपणानं बोलायचं आहे.

लैंगिकता न लपवणं वेगळं आहे आणि चळवळीत काम करणं वेगळं आहे. मला त्या क्षणी वाटलं, "माझ्यावर प्रचंड अन्याय झालेला आहे. यापेक्षा वाईट काही होऊच शकत नाही. आता परिणामांची पर्वा कशाला करायची!" तोपर्यंत मी वैयक्तिक आयुष्यात भेटणाऱ्या लोकांच्या वाईट प्रतिक्रियांकडे कानाडोळा करायला सुरुवात केलेली होती. आय डिण्ट केअर, इफ आयम मॉक्ड ऑर नॉट. आत्तापर्यंत आयुष्यभर लोकांनी माझी टिंगल केली होती; माझ्यावर त्याचा ढिम्म काही परिणाम होत नाही. पण या निर्णयाचा अर्थ वेगळा होता. माझ्या देशातला कायदा मला अधिकृतपणे खिजवून दाखवतो आहे, असा त्याचा अर्थ होता. माझ्यावर अक्षरश: गुन्हेगार म्हणून शिक्का मारण्यासारखं होतं ते. त्यानं माझ्यावर उलटा परिणाम झाला. इट पुश्ड मी आउट; इट इजेक्टेड मी आउट ऑफ माय शेल.

पण इतर बरेच लोक पुन्हा क्लोजेटमध्ये गेले, हेही खरं आहे. आपल्या पालकांना सांगण्याचा निर्णय घेऊ पाहणारे लोक पुन्हा 'नको, लोक काय म्हणतील?' अशा द्विधा मन:स्थितीत गेले. ज्यांनी आपल्या आईबाबांना नुकतंच सांगितलं होतं, त्यांना आईबाबांकडून प्रतिक्रिया मिळाली, 'बघ, आम्ही तुला म्हणत होतो ना, हे चुकीचं आहे? आता कायदाही तसंच म्हणतो आहे.' या निर्णयाचे सामाजिक परिणाम मोठेच होते. फक्त एक कागद नव्हता तो. त्याचा लोकांच्या जगण्यावर मोठा परिणाम झाला. काही बहुराष्ट्रीय कंपन्यांमध्ये त्यांच्या एलजीबीटीक्यू गटांसाठी एच. आर. प्रोग्रॅम्स असायचे, ते त्यांना थांबवावे लागले. कारण ते एका प्रकारे गुन्ह्याला प्रोत्साहन देणं ठरलं. या निकालाला माध्यमांतून इतकं कव्हरेज मिळालं की त्यामुळे ब्लॅकमेलिंगचे प्रकारही खूप वाढले. सार्वजनिक ठिकाणीही गे लोकांना ब्लॅकमेल केलं जाणं आणि त्यात पोलिसांचाही सहभाग असणं ही अगदी सर्वसामान्य घटना होऊन बसली. सुदैवाने डेट शोधायची असेल तर कुठे काय शोधायचं हे मला माहीत आहे. मी इंटरनेट वापरू शकतो त्यासाठी. प्रत्यक्ष भेटल्यावर मला कुणी ब्लॅकमेल करू शकतं, त्यामुळे हेसुद्धा १००% सुरक्षित नाहीच. पण बरेच लोक पब्लिकली डेट शोधतात आणि पोलीस फक्त पैसे काढण्यासाठी फास टाकतात, असे प्रकार त्या निकालानंतर वाढले.

मी जाहीरपणे बोललो २०१३ मध्ये. त्याआधी २००५ मध्ये माझ्या मैत्रिणीला सांगितलं होतं. तिला त्याचं गांभीर्य कळलं नाही. ती इतर लोकांपाशी जाऊन पचकली. त्याचा मला फार त्रास झाला. पण माझे मित्र, माझी चुलत बहीण, माझा भाऊ आणि वहिनी यांच्याकडून मला टोकाची होमोफोबिक प्रतिक्रिया कधीही मिळाली नाही. पीपल वेअर ऍट लीस्ट टॉलरन्ट, इफ दे वेअर इग्नरन्ट. पूर्वी मी लोकांना समजवायचा प्रयत्न करायचो, "हे नैसर्गिक आहे," वगैरे. हल्ली मी त्या फंदात पडत नाही. मला लहानपणी मित्र असे नव्हतेच. माझी चुलतबहीण हीच माझी एकमात्र मैत्रीण होती. त्यामुळे मी तिला हे इतकी वर्षं सांगितलं नाही, याचंच तिला वाईट वाटलं. नंतर मात्र ती अगदी ठामपणे माझ्या पाठीशी उभी राहिली. आजपर्यंत. पण माझ्या आईवडिलांना मात्र वेगवेगळ्या लेव्हल्सवर धक्का बसला. पहिली प्रतिक्रिया म्हणजे 'त्याला वाढवण्यात आपली काही चूक झाली आहे का?' दुसरी प्रतिक्रिया म्हणजे 'आपणच भूतकाळात काहीतरी वाईट केलं होतं आणि आपल्याला त्याची शिक्षा मिळते आहे.' आणि मग नेहमीचे प्रश्न, की 'तुझ्यावर शाळेत कुणी रेप केला होता का', 'तुला ही सवय, चटक कशी लागली', 'हे अमेरिकेतल्या हिप्पी कल्चरसारखं काही फॅड आहे का', वगैरे वगैरे.

माझे आईबाबा मानसोपचारतज्ज्ञाकडे गेले होते. त्यांच्यात नेमकं काय बोलणं झालं, हे मला आजही माहीत नाही. पण त्यांना असं सांगण्यात आलं, की हे 'बरं' करता येत नाही. 'बदलता' येत नाही, असं आपण म्हणू. 'बरं करण्या'मध्ये समलैंगिकता म्हणजे काहीतरी आजार असल्याचं गृहीतक आहे. पण बरेच गल्लाभरू डॉक्टर्स या गोष्टीला आजार म्हणणारेही आहेत. फक्त पैसे मिळवण्यासाठी ते पेशण्टला अ‍ॅण्टिडिप्रेसण्ट्स देतात आणि त्याच्या मानसिक स्वास्थ्याची वाट लावून टाकतात. मला असे अनेक लोक माहीत आहेत, त्यांच्या लग्नाचा विषय निघाल्यावर त्यांना डॉक्टरांकडे नेण्यात आलं आणि त्यांच्या आरोग्याची पुरती वाट लागली. एका मुलाला त्याचा जॉब सोडावा लागला. जवळजवळ दोनेक महिने तो घरी होता. त्याचं पुढे काय झालं हे मला आजही माहीत नाही. त्याचं लग्न झालं असेल अशीही शक्यता आहे. त्याच्या बायकोचं काय झालं असेल, माहीत नाही. अर्थात सगळ्याच डॉक्टर्सचा उद्देश पैसे काढण्याचा असेल असं नाही. काही जणांचं घोर अज्ञानही असू शकेल. एखादे डॉक्टर नावाजलेले आहेत, याचा अर्थ ते देव आहेत असा होत नाही.

लोक मला देवाच्या संदर्भात विचारतात, "समलैंगिकता देवाच्या नजरेत नैसर्गिक कशी काय?" अशा लोकांना मी कायम एक उदाहरण देतो. समजा एखाद्या फुलाला हिरव्या पाकळ्या आहेत. मग त्या फुलाला तुम्ही अनैसर्गिक म्हणता का? नाही. तुम्ही म्हणता, 'निसर्ग किती थोर आहे, बघा! बघा, निसर्गात किती वैविध्य आहे!' पण जेव्हा एक माणूस दुसऱ्या माणसावर थोडं वेगळ्या प्रकारे प्रेम करतो, तेव्हा तुम्ही त्याला अनैसर्गिक म्हणता. काळ्या हंसांचं - ब्लॅक स्वॅन्सचं – उदाहरण माहीत आहे की आपल्याला. जोवर ऑस्ट्रेलियात काळे हंस आढळले नव्हते, तोवर ती कविकल्पनाच मानली जात होती. आता ते सापडल्यावर अनैसर्गिक मानतो का आपण त्यांना? पण मी हे स्पष्टीकरण शोधायला जात नाही, हा माझ्या आयुष्याचाच एक भाग आहे. हे वाचणाऱ्या बहुतेकांसाठी कदाचित हा एक संशोधनाचा विषय असेल, फक्त एक ’इश्यू’ असेक; पण मी माझ्या अस्तित्त्वाबद्दल प्रश्न का विचारू? माझं जे काही चाललंय ते चांगलं आहे की.

आता काही हेटरोसेक्शुअल लोकही लग्न ही संस्था नाकारताना दिसतात. एक होमोसेक्शुअल माणूस म्हणून लग्नसंस्थेचा कायदेशीर पर्याय उपलब्ध असणं मला आवश्यक वाटतं. मी तसा पारंपरिक माणूस आहे. मला आवडेल लग्न करायला. प्रेमानं बांधून घेणारं नातं हवं की कायदेशीर लग्नबंधन हवं असे दोनच पर्याय कुणी माझ्यासमोर ठेवले, तर मात्र मी प्रेमाच्या नात्याची निवड करीन. नुसत्या लग्नाच्या लेबलाची नाही. आजही भारतात अनेक गे लोक तशाच नात्यांमध्ये सुखात राहतात. ते डेटला जातात. आपला पार्टनर शोधतात. त्यांना लग्नाच्या पर्यायाची गरज वाटत नाही. पण हा फारच वैयक्तिक प्रश्न झाला. मला स्वत:ला लग्न ही संस्था आकर्षक, अपीलिंग वाटते. माझ्यासोबत बांधून घेणारा माणूस एक दिवस अचानक उठून चालता होणार नाही, याची गॅरण्टी असते लग्नात. शिवाय मला लहान मुलंही आवडतात. पस्तिशीपर्यंत मी एकटा राहिलो, तर मी मूल दत्तक घेण्याचा विचार करीन.

पण अडचण अशी आहे की, समलैंगिक लोकांना लग्न जुळवण्यासाठी आयतं सामाजिक वर्तुळच उपलब्ध नाही. मी जर स्ट्रेट असतो आणि आईला सांगितलं असतं की मला लग्न करायचंय; तर १५ दिवसांत माझं लग्न ठरलं असतं. आम्ही दोघांनी 'इएमाय'वर घर घेतलं असतं. त्या 'इएमाय'च्या पोटी आणि नंतर येणाऱ्या मुलांच्या कारणानं तरी आम्ही एकत्र राहिलो असतो आणि ते लग्न टिकलं असतं. लग्न तशीच टिकतात आणि ते ठीकच आहे. तडजोड करावी लागतेच. पण माझ्यासाठी ही अरेंज्ड मॅरेजची सोयही उपलब्ध नाही. माझ्याकरता जोडीदार शोधायला जे सामाजिक वर्तुळ लागेल, ते माझं मलाच बनवायला लागेल - आजही काही अंशी मी ते स्वत:च उभं केलं आहे.

कायद्याची मान्यता नसली, तरीही भारतात काही गे लोक लग्न करतात. अगदी विधीही करतात. हिंदू धर्मामध्ये लग्न हे दोन आत्म्यांचं मीलन असतं. हिंदू धर्म लग्नाबाबत अगदी जेंडरन्यूट्रल आहे. त्यामुळे तशी काही तांत्रिक अडचण येत नसावी! हे अगदी खाजगीपणे, पण रोजराज चालतं. अशा प्रकारे धर्मशास्त्र आपल्या गरजेप्रमाणे बदलून देणारे पुराणिक सगळ्या धर्मांमध्ये मिळतात. नेहमीच्या लग्नाचे एक हजार रुपये घेत असतील, तर अशा लग्नाचे पाच हजार रुपये मोजून घेतात!

जवळचे नातेवाईक काय म्हणतील, परिचित लोक काय म्हणतील, हे फार मोठं दडपण भारतात असतं. एखाद्या व्यक्तीमुळे काहीही अडचण आली, की सगळ्यांची एक बैठक बोलावून त्या व्यक्तीवर सामूहिक दडपण आणणं, हे अजून एक तंत्र! दुसरं आवडतं धोरण म्हणजे, 'तुम्ही काही विचारू नका, आम्ही काही सांगत नाही.' असं करायला लोकांना फार आवडतं! सगळ्यांना सगळं माहीत असतं, पण धोरणच असं की, 'होय, काय चाललं आहे ते आम्हांला माहीत आहे. पण आपण त्याबद्दल काहीच बोललो नाही, तर फार बरं होईल.' डोण्ट आस्क, डोण्ट टेल!

ही एकूणच आपल्याकडे सेक्सकडे ज्या नजरेनं पाहिलं जातं, त्यातून येणारी अडचण आहे. सेक्सबद्दल बोलतोच कुठे आपण? गंमत बघा, 'तुमच्या दोघांचं आहे का?' असं विचारतो आपण. 'अफेअर', 'रिलेशनशिप', 'प्रेम' हेही शब्द बोलायला लाजतो. दारूबद्दलही तेच. 'तू प्यायला आहेस का?' किंवा 'तू घेतली आहेस का?' असं विचारतो आपण. 'दारू' हा शब्दच मुळी उच्चारायचं टाळतो! तसंच हेही.

लैंगिकतेच्या प्रदर्शनाबद्दल बोलायचं तर, अगदी पुरोगामी म्हणवणाऱ्या लोकांचाही बऱ्याचदा 'एलजीबीटीक्यू' चळवळीला विरोध दिसतो, कारण त्यांना लैंगिकतेचं प्रदर्शन खटकतं. पण माझा प्रश्न वेगळा आहे. तुम्ही कधी 'पाणीपुरी लव्हर्स'ची चळवळ ऐकली आहे का? नाही ऐकलेली. पण 'एलजीबीटीक्यू’ची चळवळ ऐकलीय. का बरं? कारण 'पाणीपुरी लव्हर्स'वर अन्याय होत नाही. या चळवळींचा उगम अन्यायातून होतो. अन्याय होतो म्हणून काही लोकांना वाटतं, की समाजव्यवस्थेमध्ये बदल व्हायला हवा. असा बदल घडवून आणण्यासाठी चळवळ होते. मग लैंगिकतेवर होणाऱ्या अन्यायाला विरोध करणाऱ्या चळवळीतलं लैंगिकतेचं प्रदर्शन कसं टाळणार?

काही लोक बायल्ये असतात. पण आपण 'बायल्ये' हा शब्द नको वापरू या. तो अपमानकारक आहे. आपण स्त्रीसदृश किंवा स्त्रैण म्हणू. तर - काही लोक तसे असतात. पण ते हेटरोसेक्शुअलही असू शकतात. त्यामुळे त्याचा आणि याचा काहीही संबंध नाही. बरेच कोब्रा लोक ज्या पद्धतीनं बोलतात आणि आर्टिक्युलेट करतात, त्यावरून ते मला स्त्रैण वाटतात. पण ते गे नसतात. तसंच आहे ते. मला बरीच मॅस्क्युलाइन कपल्स माहीत आहेत. पण कसं होतं माहीत आहे का? तुम्ही स्ट्रेट लोक स्त्रैण असणं हा गे असण्याचा पुरावा मानता. तुमच्यासाठी दिसू शकेल असा पुरावा तेवढाच असतो. एखादा पुरुष 'पुरुषी' असेल, तर तो गे आहे की नाही हे ओळखण्याचं दुसरं काहीच साधन तुमच्याकडे नाही. त्यानं तुम्हांला असुरक्षित वाटतं. म्हणून तुम्ही स्त्रैण असणं आणि गे असणं यांच्यात काहीतरी कोरिलेशन जोडता. पण तसं असतंच असं नाही. तसंच स्त्रीसुलभ आणि पुरुषसुलभ भावनांचं. कुणालातरी काहीतरी करून खाऊ घालावंसं वाटणं, गॉसिप करायला आवडणं... म्हणजे स्त्रैण भावना - आणि शरीरसंबंधांत डॉमिनन्ट असणं, महत्त्वाचे निर्णय स्वत: घेणं... म्हणजे पुरुषी भावना - असं म्हणून आपण मोकळे होतो. तसं करायला नको, असं माझं मत आहे. कुणापाशीही कुठल्याही भावना असू शकतात, त्या बदलत राहू शकतात, बदलू शकतात. त्यानं तुमचा बाईपणा किंवा बाप्यापणा डिफाइन होण्याची काहीच गरज नाहीय. आपण लोकांना अशा बॉक्सेसमध्ये नको घालू या. मी माझ्या व्यक्तिगत नात्यांमध्ये अतिशय डॉमिनन्ट माणूस आहे. पण माझ्या इतर आयुष्यात मी अगदी सबमिसिव्ह माणूस आहे. वर्गात लेक्चर देत असताना मी अतिशय डॉमिनेटिंग असतो. विद्यार्थी म्हणून मी अतिशय सबमिसिव्ह आहे. त्यामुळे कप्पे करणं टाळू या आपण.

अशा प्रकारचं कंडिशनिंग होण्यामागे माध्यमांचा मोठी हात असतो. चित्रपटांमध्ये आपण अमुक एक पाहतो, म्हणून अमुक अमुक आपल्या संस्कृतीचा एक भाग आहे असं बऱ्याचदा म्हणतो आपण. चित्रपटांमध्ये स्मोकिंग दाखवल्यामुळे लोक बिघडतात असंही आपणच म्हणतो. तुम्ही हिंदी चित्रपटांतलं गे पुरुषांचं चित्रण पाहिलं आहे? कसं असतं ते? आजूबाजूच्या सगळ्या पुरुषांच्या गळ्यात पडणारी व्यक्ती म्हणजे गे व्यक्ती, असं दाखवलेलं असतं. हीरोच्या गळ्यात पडणारा एक माणूस. तो हीरोला हात लावणार, मग हीरो त्याला झिडकारणार, वगैरे. या प्रतिमेमुळेच, मी जेव्हा लोकांना माझ्याबद्दल प्रथम सांगतो, तेव्हा लोक म्हणतात, 'ओके, पण आमच्यावर लाइन मारू नकोस.' मग मी त्यांना बजावतो, 'स्वत:ला इतके भारी नको समजूस. माझ्याकडे इतर बरे पर्याय आहेत!' एक हेटरोसेक्शुअल तरुण दिसेल त्या प्रत्येक पोरीला पटवायला बघत असतो असं आपल्याला वाटतं का? नाही. पण होमोसेक्शुअॅलिटीला मात्र हा न्याय! हिंदी सिनेमाचं एक जाऊ द्या. आपण मराठी चित्रपटांना प्रगल्भ मानतो. पण मराठी चित्रपटांतलं गे पुरुषाचं चित्रण परिस्थितिजन्य समलैंगिकतेच्या - सर्कमस्टॅन्शिअल होमोसेक्शुऍलिटीच्या – पलीकडे जात नाही. उदाहरणार्थ 'नटरंग'. गुणा 'मर्द' असतो. पण 'तमाशासाठी त्याला बाईसारखं वागावं लागतं!' 'जोगवा'. पुन्हा एकदा 'तो 'मर्द' असतो. पण अंधश्रद्धेमुळे त्याला बाईसारखं वागावं लागतं!' 'बालगंधर्व'. 'फक्त कलेसाठी त्यांना बाईची भूमिका करावी लागते!' येतंय लक्षात? म्हणजे तथाकथित संपूर्ण पुरुष असणं हे काहीतरी थोर आहे, आणि बाईपणा इन्फिरिअर आहे. त्यासाठी काहीतरी अपरिहार्य अडचणीचं समर्थन असावंच लागतं. कुठल्याही प्रकारे त्यांना हीरोची 'मर्दानगी' अधोरेखित करायची असते. खरं तर हा पुरुषी मानसिकतेतल्या भीतीचा आविष्कार आहे. अगदी क्वचितच याहून वेगळं चित्रण पाहायला मिळतं. 'फॅशन', 'बॉम्बे बॉईज', 'रूल्स - प्यार का सुपरहिट फॉर्म्युला'. बस. आणि हो, 'बॉम्बे टॉकीज'. त्यातली करण जोहरची गोष्ट आणि झोया अख्तरचीही गोष्ट. खूप आवडला होता मला तो सिनेमा. तो सिनेमा संपल्यावर थेटरमधे मी टाळ्या वाजवल्या जोरजोरात. तर ऑडियन्समधून कुणीतरी जोरात ओरडलं, 'कोई गे आया लगता है!' तर हे असं आहे!

मी आय. आय. टी. मध्ये पी.एच.डी करतो आहे. इथले लोक समंजस, विवेकी आहेत. तुम्ही काही सांगायला गेलात, तर तुमचं ऐकून घेतलं जातं. लोक तुमच्याही सहमत नसले, तरी ते तुम्हांला मारायला धावणार नाहीत, याची खातरी असते. अशा वातावरणाचा नक्कीच फायदा होतो. दुसरी गोष्ट म्हणजे मी फार 'सटल' आहे. माझ्यामुळे कुणाला अवघडल्यासारखं होणार नाही, याची मी काळजी घेतो. कारण साधंसरळ आहे, मी मुळातच तसा आहे. पण माझी लैंगिकता हा माझ्या व्यक्तिमत्त्वाचा फक्त एक लहानसा भाग आहे. तो सोडून बाकीही बऱ्याच गोष्टी माझ्यात आहेत. त्यामुळे मुद्दामहून त्याबद्दल प्रश्न विचारल्याखेरीज मी कुणाला सांगायला जात नाही. ज्यांना माहीत असतं, त्यांना माहीत असतं. बस. मी म्हटलं ना, टोकाची होमोफोबिक प्रतिक्रिया मला कधी मिळालेलीच नाही.

गे असल्यामुळे मी अल्पसंख्याक आहे, तरी पुरुष म्हणून मला बऱ्याच गोष्टींचं स्वातंत्र्य मिळतं. पण लेस्बियन मुलींच्या बाबतीत परिस्थिती वेगळी आहे. एक म्हणजे लैंगिकतेचं भान येण्याची वेळ. त्या बाबतीत मुलींची परिस्थिती फारच जास्त वाईट असते. आपण लेस्बियन आहोत, हे बऱ्याचदा मुलींना आपल्या लग्नानंतरच्या पहिल्या रात्री कळतं. हे भयानक आहे. बऱ्याच लेस्बियन्स अशा आहेत, ज्यांना त्यांचा नवरा गेल्यावर वयाच्या पंचेचाळिसाव्या वगैरे वर्षी त्यांची लाइफ पार्टनर भेटलीय आणि आता त्या सुखात राहतायत. दुसरं म्हणजे गुप्तता. मुंबईतल्या लेस्बियन ग्रुप्सच्या मीटिंग्स कमालीच्या गुप्तपणे होतात. जितक्या मोकळेपणानं गे मीटिंग्जची जाहिरात करता येते, तितक्या खुलेपणानं लेस्बियन कार्यक्रमांची जाहिरात केली जात नाही. कारण सेटपच वेगळा असतो. तिकडे येणाऱ्या लोकांना संपूर्ण गुप्तता हवी असते. गे कार्यक्रमांना येणारे लोकही आउट असतात असं काही नाही. पण लेस्बियन कार्यक्रमांची गुप्तता गे कार्यक्रमांपेक्षा खूपच जास्त असते.

कारण त्या स्त्रियांना भीती वाटते. आपल्याकडे स्त्रियांकडनं असलेल्या अपेक्षा वेगळ्या, खूप जास्त आणि निरर्थक असतात हे तुम्हांलाही मान्य असेल. बऱ्याचदा स्त्रियांवर लग्नाची जबरदस्ती केली जाते. लग्न केलं की सगळं काही ठीक होईल, असा काहीतरी युक्तिवाद असतो त्यामागे. त्यांच्यातला वेगळेपणा दडपून टाकण्याकरता काही जणींवर बलात्कारही केला जातो. उलट्या बाजूनं गे पुरुषांशी लग्न झालेल्या बायकांचही तसंच असतं. बाहेर फसवाफसवी करणाऱ्या पुरुषांना त्या सांभाळून घेतात. आर्थिक अवलंबित्व असतं. मानसिकरीत्याही अवलंबून असणं असतं मोठ्या प्रमाणावर. सामाजिक दबावही असतो. बदनामी टाळायची असते. 'पदरी पडलेलं पवित्र करून घेणं' बायकांना मुळी शिकवलेलंच असतं. वर पुन्हा 'घटस्फोट झाला तर काय', 'माझं याच्याशिवाय कसं होणार', 'हे असंच करायचं असतं', असं कल्चरल कंडिशनिंगमधूनच त्यांच्या मनावर बिंबवलं जातं. व्यावहारिक पातळीवरच्या अडचणीही येतात. घरातून हाकलून देणं, घर बदलण्याशिवाय दुसरा पर्याय न ठेवणं अशा गोष्टी सर्रास होतात. बरीच जोडपी अशी आहेत, ज्यांना दर तीन-चार वर्षांनी भाड्याचं घर बदलत राहावं लागतं. गे नेटवर्क्सतर्फे फक्त गे लोकांना भाड्याचे फ्लॅट्स उपलब्ध करून दिले जातात. हा चळवळीच्या कामाचाच एक भाग आहे.

हा काहीसा जातीय बंधुभाव असल्यासारखा प्रकार आहे. पण हे हिजडा संस्कृतीहून वेगळं आहे. हिजड्यांमध्ये सगळ्या गोष्टींची पक्की श्रेणीव्यवस्था असते. त्यात शिरल्यानंतर तुम्हांला एक गुरू असावाच लागतो, जो तुम्हांला त्या व्यवस्थेमध्ये रुजायला मदत करतो. गुरू, नायक, अजून वर कुणीतरी, अशी ती चढती भांजणी असते. त्यामुळे त्यात सामाजिक संरक्षण असतं. घरातून बाहेर पडावं लागतं, हे तर वाईटच आहे. पण कमीत कमी त्यांना स्वीकारणारं हिजडा संस्कृतीतलं एक कुटुंब असतं. अशी व्यवस्था गे लोकांकरता अस्तित्वात नाही. उदाहरणार्थ, माझे काही गे मित्र आहेत, काही स्ट्रेट मित्र आहेत. माझं स्वत:चं सामाजिक वर्तुळ आहे. पण मला हे प्रयत्नपूर्वक कमवावं लागलं. वैयक्तिक पातळीवर मुद्दाम सोशल नेटवर्क्समधून लोकांना भेटून, प्रयत्नपूर्क त्यांच्यासोबत वेळ घालवून मित्र मिळवावे लागतात, हा अनेकांचा अनुभव आहे. संस्थात्मक पातळीवरही तसंच. लोकांना एकत्र आणणं कार्यक्रमांतून साधावं लागतं. मुंबई, पुणे, हैदराबाद आणि इतर मोठ्या शहरांमधून हे कार्यक्रम राबवले जातात. चित्रपट, नाईटक्लब्जमधल्या पार्ट्या, कॉमेडी इव्हेंट्स, कधी कुटुंबीयांसोबतच्या पार्ट्या, कधी मित्रांसोबतच्या पार्ट्या, असे अनेक कार्यक्रम होतात. त्यांची नेटवर्किंगसाठी मदत घ्यावी लागते. पण - उद्या तुम्ही इथे एका माणसाला उभं केलंत आणि म्हणालात, की 'हा गे आहे, बोल याच्याशी.' तर मी नाही बोलू शकणार. मला नाही आपुलकी वाटणार त्याच्याबद्दल. माझ्याशी कुणी मराठीत बोलायला सुरुवात केली, की मला त्या माणसाबद्दल जवळीक वाटते. त्या प्रकारची जवळीक कुणी गे आहे, म्हणून मला त्या माणसाबद्दल नाही वाटणार. अर्थात याला अपवाद असतो. ज्या लोकांची प्रचंड लैंगिक उपासमार झालेली आहे, अशा लोकांना गे माणूस दिसल्यावर त्याला सोडूच नये असं वाटेलही. पण मग हे हेटरोसेक्शुअल माणसांच्या बाबतीतही तितकंच खरं आहे.

ही चळवळ अजून शहरांमधूनही स्थिरावलेली नाही. मग छोट्या गावांपर्यंत कधी आणि कशी जाणार? 'समपथिक ट्रस्ट' आहे पुण्यातली. ते पुण्याच्या आसपासच्या गावांमध्ये प्रबोधनाचं काम करतात. सध्या त्यांनी हिजड्यांवर लक्ष केंद्रित केलेलं आहे. पण असं पहा, आय.आय.टी.सारख्या संस्थांच्या कॅम्पसमध्येही 'साथी'च्या कार्यक्रमांना गे लोक येतातच असं नाही. काही लोकांना आपली लैंगिकता जाहीर करण्याची भीती वाटते. तर काही लोकांना वाटतं, की मी गे आहे म्हणजे मी सगळ्या गे इव्हेंट्सना यायलाच पाहिजे पाहिजे, असं काही नाही. बऱ्याच लोकांना चळवळीचा भाग असायचं नसतं. मी गे माणूस आहे. पण मी चळवळीमधे सक्रिय असावं असं मला वाटत नाही, असं त्यांचं म्हणणं असतं. उदाहरणार्थ, मी स्वत:ला कोकणस्थ ब्राह्मण म्हणवतो. ज्यांना कोकणस्थ ब्राह्मणांसाठी आरक्षण हवं असतं अशाही संस्था असतात. पण मी त्या संस्थांमध्ये भाग घेऊ इच्छित नाही. तसंच हेही आहे. शहरांतूनच ही परिस्थिती. अशात लहान गावांमध्ये काय असेल, कल्पनाच केलेली बरी.

आपल्याकडे अजून गे, लेस्बियन, ट्रान्सजेंडर्स, बायसेक्शुअल्स आणि क्वीअर यांच्यात फरक करायचा असतो, याचंही भान लोकांना नाही. क्वीअर ही दोन प्रकारे वापरली जाणारी संज्ञा आहे. गे, लेस्बियन, ट्रान्सजेंडर्स आणि बायसेक्शुअल्स या सगळ्यांसाठी वापरली जाणारी सर्वसमावेशक संज्ञा म्हणून 'क्वीअर' हा शब्द वापरला जातो. तसंच या चार प्रकारांत न बसणाऱ्या, उदाहरणार्थ एसेक्शुअल, लोकांसाठीही हा शब्द वापरला जातो.

गे पुरुषांसाठीचे कार्यक्रम जास्त असतात, कारण पुढाकार घेणारे आणि कार्यक्रमाला येणारे लोकही खूप असतात. पण स्त्रियांसाठीही कार्यक्रम होतात. हिजड्यांसाठीही काम केलं जातं. पण या गोष्टी 'एलजीबीटीक्यू'चा भाग म्हणून पाहिल्या जात नाहीत. असं इतरही बऱ्याच गोष्टींबद्दल होतं. मी माझ्या लैंगिकतेबद्दल कुठलाही गंड न बाळगता खुलेपणानं बोलणं, हाही लोकांचा दृष्टिकोन बदलण्याचाच एक मार्ग आहे. पण त्याला 'लैंगिकतेचं प्रदर्शन' मानलं जातं! मी माझं 'कमिंग आउट'चं आर्टिकल जेव्हा लिहिलं होतं एका वेबसाइटसाठी, तेव्हा मी त्याची सुरुवात अशी केली होती: 'जेव्हा जेव्हा मी एखाद्या नवीन माणसाला माझ्या लैंगिकतेबद्दल सांगत असतो, तेव्हा तेव्हा मी त्याच्याकरता माहितीचं एक नवं दालन खुलं करत असतो. हिंदी चित्रपटातली साचेबद्ध प्रतिमा किंवा लैंगिकतेबद्दलचे संवेदनाहीन विनोद, यांतून जे मिळत नाही, असं काहीतरी देऊ करत असतो. आपल्याबद्दल इतरांना - जवळच्या आणि इतर लोकांना सांगणं - हाही चळवळीचा एक भागच आहे असं मी मानतो.' कारण जर तुम्ही जवळच्या लोकांचं मन बदलू शकलात, तर तुम्ही एका प्रकारे सामाजिक परिवर्तनालाच हातभार लावत असता.

कोणत्याही आंदोलनातले प्रयत्न दोन पातळ्यांवर होतात. एक म्हणजे रूढ अर्थानं केलं जाणारं संस्थात्मक काम. दुसरं म्हणजे कला, साहित्य अशा माध्यमांतून केलं जाणारं प्रबोधन. उदाहरणार्थ विनोद. हिटलरच्या आमदानीत ज्यूंनी हे विनोदाचं हत्यार प्रभावीपणे वापरलं. अमेरिकन संस्कृतीत 'एलजीबीटीक्यू' गटानं अशा प्रकारचे विनोद यशस्वीपणे वापरलेले दिसतात. होमोफोबियाची टर उडवणारे असे विनोद आपल्याकडे मात्र अजून आढळत नाहीत. अजून एलजीबीटीक्यू गट इतके सक्षम झालेले नाहीत. मॅस्लो हायरारकी ऑफ नीड्सचं उदाहरण आहे हे.

एक समलैंगिक माणूस म्हणून माझ्या लोकांकडून फार मोठ्या अपेक्षा नाहीत. लोकांचा दृष्टिकोन बदलावा, बस. माझं स्पष्ट मत आहे, की त्यासाठी आपण लोकांशी प्रादेशिक भाषांमधून बोलायला सुरुवात केली पाहिजे. मी जेव्हा माझ्या आईवडिलांशी माझ्या गे असण्याबद्दल इंग्लिशमधून बोललो, तेव्हा ते माझ्यापासून अधिकच तुटल्यासारखे झाले. हे काहीतरी फॉरेनचं फॅड आहे, कुठल्यातरी इंग्लिश सिनेमातून मी हे शिकलो आहे, असा त्यांचा ग्रह झाला. साहजिक होतं ना ते? आधीच मी त्यांना त्यांच्या जगाबाहेरचं काहीतरी सांगत होतो. त्यात भाषाही परकी. म्हणजे ते समजून न घेण्याची शक्यताच जास्त. हे माझ्या लक्षात आलं, तेव्हा आम्ही 'साथी आय. आय. टी. बॉम्बे'तर्फे भारतीय भाषांमधून व्हिडिओ बनवण्याचा कार्यक्रम हातात घेतला. 'द फर्स्ट लव्ह' हा आमचा पहिला व्हिडिओ. ओरिएण्टेशनच्या वेळी नवीन विद्यार्थ्यांना दाखवण्यासाठी आम्ही तो केला होता. त्यानंतर आम्ही विद्यार्थ्यांशी बोललो. तेव्हा आमच्या लक्षात आलं, की '३७७ म्हणजे काय', 'एलजीबीटीक्यू हा कशाचा शॉर्टफॉर्म आहे', 'गे असलेला संगणक शास्त्रज्ञ कोण' या प्रश्नांची उत्तरं बऱ्याच जणांना माहीत होती. मला खूपच आनंद झाला या गोष्टीचा. या पिढीला बऱ्याच गोष्टी माहीत आहेत. आम्हांला या गोष्टी माहीत नव्हत्या त्या वयात.

वयाप्रमाणे किंवा शिक्षणामुळे लोकांच्या प्रतिक्रियांमध्ये फरक पडतो असं मला वाटत नाही. माझ्या एका गे मित्राची आई अशिक्षित कोळीण आहे. आहे. जेव्हा त्यानं तिला त्याच्या गे असण्याबद्दल सांगितलं, तेव्हा तिनं ठणकावून सांगितलं, 'तुला जर कुणी काही वेडंवाकडं बोललं तर मला सांग. मी त्याला कोयत्यानं कापून काढीन.' याउलट माझे पदवीधर आईबाबा मला म्हणाले, 'कुणाला काही सांगू नकोस, बरं का.' माझ्या २२ वर्षांच्या भावाला जेव्हा माझ्याबद्दल कळलं, तेव्हा तो म्हणाला, 'ओके. फाइन.' पण आपल्याच भावंडांना त्यांच्या लैंगिकतेबद्दल हसणारे विशीबाविशीतले इतर लोकही मला माहीत आहेतच. एका शीख मुलाला रात्रीच्या रात्री घरातून हाकलून देण्यात आलं. एका मराठी मुलाबद्दलही असं घडल्याचं मला माहीत आहे. त्यामुळे वय, शिक्षण, भाषा, प्रांत यांमुळे काहीच फरक पडत नाही. तुम्ही मनानं किती मोठे आहात, तुम्ही किती विवेकी विचार करू शकता, यावरूनच तुमच्या प्रतिक्रिया ठरतात.

म्हणूनच प्रादेशिक भाषांमधून लोकांपर्यंत पोचण्याचा, त्यांना बोलतं करण्याचा मुद्दा खूप महत्त्वाचा वाटतो. बोलल्याशिवाय संज्ञा जन्माला येणार कशा! 'समपथिक ट्रस्ट'नं प्रकाशित केलेली काही मराठी पुस्तकं आहेत. ‘मनाचिये गुंती' नावाचं एक पुस्तक आहे. 'एलजीबीटीक्यू' लोकांच्या पालकांनी लिहिलेल्या कथा त्यात आहेत. एक 'पार्टनर' नावाचं पुस्तक आहे, ते बिंदुमाधव खिरेंचं आत्मचरित्र आहे. 'मानवी लैंगिकतेचे पैलू' (का 'मानवी लैंगिकता - एक प्रामाणिक ओळख') असं शास्त्रीय माहिती असणारं एक पुस्तक आहे. ही मला खरोखरच फार आवडलेली पुस्तकं आहेत. मराठी साहित्यातलं 'कोबाल्ट ब्ल्यू' हे एक महत्त्वाचं नाव आहे. ते अप्रतिम आहे.

माझ्या 'कमिंग आउट'मुळे मला खूप फायदा झाला. माझ्या मनावरचं एक भलं मोठं दडपण दूर झालं. माझा आत्मविश्वास कमीत कमी तिपटीनं वाढला. सत्य न कचरता सांगणं ही कसली भारी गोष्ट असते, ते माझ्या लक्षात आलं. त्यानं मला एकदम मुक्त झाल्यासारखं वाटायला लागलं. इट लिबरेटेड मी. अनेक गोष्टींबद्दलची माझी अनाठायी भीती निघून गेली. आत्मविश्वास खूपच वाढला माझा. आधी मी जेव्हा लोकांशी बोलायचो, तेव्हा नेहमी माझ्या मनात हे दडलेलं असायचं की मी त्यांच्यापासून एक महत्त्वाची गोष्ट लपवून ठेवली आहे. ती गोष्ट जेव्हा सांगून टाकली, तेव्हा मनावरचा ताण खूप कमी झाला. हलकं हलकं वाटायला लागलं. मी स्त्रैण असण्याचा जो काही न्यूनगंड मला होता, तो माझ्या मनातून नाहीसा झाला. 'आहे हे असं आहे. काय म्हणणं आहे?' असं म्हणण्याइतपत बदल माझ्यात झाला. कसलाही आव आणणं बंद झालं. प्रामाणिकपणा वाढला स्वत:बद्दलचा. लोक काय म्हणतील, या गोष्टीबद्दलची भीती हद्दपार झाली. मजा बघा, शाळेत असताना, मला बायल्या म्हणून चिडवलं जात असे. याउलट आयायटीत एम. टेक. करत असताना मी मुद्दामहून तथाकथित मर्दानगी सिद्ध करणाऱ्या गोष्टी करत राहायचो. एका विशिष्ट पद्धतीनं चालणं, एका विशिष्ट पद्धतीनं शिव्या देत स्वत:ला एक्स्प्रेस करणं, फिक्शनल गर्लफ्रेंड्सबद्दल थापा मारणं, इत्यादी. आज मात्र मी अशा टप्प्याला आहे, जिथे कसलाही आव न आणता मी माझं अस्तित्व स्वीकारलेलं आहे. आय ऍम हॅपी विथ व्हॉट आय ऍम. काही गोष्टी मी बायकी पद्धतीनं करतो, काही गोष्टी पुरुषी पद्धतीनं. मग? जगात संपूर्णपणे बायकी आणि संपूर्णपणे पुरुषी असं काही असत नाही. माझी हल्ली कुणाशी नवी मैत्री झाली, तरी जोवर मी त्याला माझ्या व्यक्तिमत्त्वाचा हा भाग सांगत नाही, तोवर तो माझा जवळचा मित्र होत नाही. माझ्या डोक्यामध्ये हे हार्डवायर्ड झालेलं आहे. 'जर तुला नुसत्या मैत्रीपासून जवळच्या मैत्रीत शिरायचं असेल, तर माझ्या व्यक्तिमत्त्वाच्या या पैलूबद्दल तुला माहीत असलं पाहिजे आणि त्याचा तू स्वीकारही केलेला असला पाहिजेस.' जर तसं घडलं नाही, तर माझ्यात आणि त्या मित्रात आपोआप अंतर पडत जातं.

मी ऑस्ट्रेलियामधे असताना सर्वोच्च न्यायालयाच्या निकालामुळे मला टोकाचा संताप आला आणि हे बोलून दाखवावंसं वाटलं. असंही वाटलं तेव्हा, की माझ्या अस्तित्वाला इथे कायदेशीर मान्यता आहे, तर मी इथेच राहतो. नको मला माझा देश जिथे कोणताही गुन्हा न करताच मी गुन्हेगार ठरतो आहे...

पण आता मी त्या ट्रिगर पॉइंटपासून पुढे आलो आहे.

अजूनही काही लोकांना वाटतं, की गे-लेस्बियन लोक भारतात असतीलच कितीसे? पाच? दहा? वीस? चाळीस? नाही. भारतीय लोकसंख्येपैकी १३ टक्के लोक ’एलजीबीटीक्यू’मध्ये येतात, असं युनायटेड नेशन्सच्या सर्वेमध्ये दिसून आलंय. नुकत्याच प्रकाशित केलेल्या एका बातमीनुसार भारतात जवळ जवळ ३० ते ४० लाख गे आणि बायसेक्शुअल पुरुष आहेत. ही एखाददुसर्‍या माणसाची गोष्ट नाही. भीतीच्या अंधारात घाबरून लपलेल्या लाखो भारतीयांची गोष्ट आहे. आणि तरी लोकांमधे याबद्दल प्रचंड अज्ञान आहे.

हेटरोसेक्शुअल लोक मला माझ्या सेक्शुऍलिटीबद्दल प्रश्न विचारतात तेव्हा त्यांचं अज्ञान बघून मला हसायला येतं. 'तू छक्का आहेस का?', 'तुझ्यावर लहानपणी रेप झाला होता का?', 'मेरे को देख के तेरा खडा होता है क्या?', 'तू ट्रेनमधे आणि पब्लिक टॉयलेटमधे लोकांना हात लावायला जातोस का?', 'तू कधी साडी नेसतोस का?', 'तुझ्या पॅण्टमध्ये काय आहे?', 'तेरा खडा होता है क्या?', 'तू लहानपणी बहिणीसोबत फिरायचास म्हणून असा झालास का?', 'तुझ्या बाबांनी तुझ्याकडे दुर्लक्ष केलं म्हणून असं झालं का?', 'तुझ्या आईचा डायव्होर्स झालाय का?', 'तू मागच्या जन्मी बाई होतास का?'... असे का-ही-ही असंबद्ध प्रश्न विचारतात. पण संयमानं, शांतपणे, न चिडता, न हसता उत्तरं देणं ही मला माझी जबाबदारी वाटते. या सगळ्या प्रश्नांचा उगम अज्ञानात असतो. माहीत नसतं, म्हणून तर विचारतात ना लोक? माहीत करून घ्यायचं आहे लोकांना, हेही मोठं आहे. ज्यांना काही पडलेली नाहीय, असे लोक प्रश्न विचारण्याच्या फंदातही पडत नाहीत. आपल्या धारणा, पूर्वग्रह, समज... घट्ट कवटाळून बसतात. माध्यमांतून दिसणाऱ्या प्रतिमा बघून आपली मतं ठरवतात आणि मोकळे होतात. असंही दिसून आलेलं आहे, की जे पुरुष या गोष्टीवर आक्रमकपणे हल्ले चढवत असतात, ते स्वत:ची होमोसेक्शुऍलिटी नाकारण्याचा प्रयत्न करत असतात. तो त्यांचा डिफेन्स मेकॅनिझम असतो. चिडायला होतं क्वचित. हसायला येतं. पण त्यावर मात करून उत्तर देत राहणं माझी जबाबदारीच आहे, नाही का? कारण लोकांच्या दृष्टिकोनामध्ये बदल होणं ही माझी गरज आहे!

माझ्या आईवडलांना अजूनही फोन येतात, लोक आडून आडून विचारतात, "आदित्यबद्दल आम्ही असं वाचलं! काय चाललंय त्याचं!!" आता त्यांनासुद्धा या सगळ्याची गंमत वाटते. एवढंच नाही, आता माझे बाबाही मला म्हणतात, "’साथी आय. आय. टी. बॉम्बे’च्या इव्हेंटचे फोटो पाहिले, मला तुझ्याबद्दल अभिमान वाटतो."

----

डिस्क्लेमर - ही आदित्यची व्यक्तिगत मतं आहेत. एलजीबीटीक्यू गटाची प्रातिनिधिक मतं नाहीत.

शब्दांकन - मस्त कलंदर, मेघना भुस्कुटे, निखिल देशपांडे
फोटोश्रेय - आदित्य जोशी
चित्ररेखाटन - अमुक

field_vote: 
4.25
Your rating: None Average: 4.3 (12 votes)

प्रतिक्रिया

धन्यवाद!

-आदित्य जोशी

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

अप्रतिम!

मनाला खूप भावले व भाषा अतिशय उत्तम असल्याने एका सुरेख फ्लो मध्ये लेखन वाचले गेले.
माझे काही मित्र आठवले आणि त्या अजाणत्या काळात त्यांची केलेली टिंगलटवाळी विषयी आता मनात खरचं गिल्टी फिलिंग आहे. कधी भेटले तर त्यांना स्वारी नक्की म्हणेन, त्यांना सांगेन बाबा रे,लैंगिकतेबद्दल नैतिक आणि अनैतिकतेचे एवढे घोळ आमच्या संस्कारांच्या दिशेमुळे झाले आहेत ती दिशा बदलून, समजवून घेऊन पुन्हा तुमच्यापर्यन्त पोचायला थोडा उशीर झाला आहे, पण पोचलो..

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

*******************
Evey, please. There is a face beneath this mask but it's not me. I'm no more that face than I am the muscles beneath it or the bones beneath them. -V (V for Vendetta)

माझे काही मित्र आठवले आणि त्या अजाणत्या काळात त्यांची केलेली टिंगलटवाळी विषयी आता मनात खरचं गिल्टी फिलिंग आहे. कधी भेटले तर त्यांना स्वारी नक्की म्हणेन

हे फार आवडले! या लेखासारखे अभिनिवेशरहित, संयत आणि तरीही सडेतोड आणि मनमोकळे लिखाण प्रकाशित होणे फार महत्वाची गोष्ट आहे ते याचसाठी. त्यांच्यापर्यंत पोहोचायला आपल्याला सगळ्यांनाच वैयक्तिक आणि सामाजिक पातळीवर उशीर झाला आहे खराच पण आपण पोहोचलो ते महत्वाचे.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

फार सुंदर अभिप्राय आहे. मस्त कलंदर बाईंनी मला ह्या मुलाखतीबद्दल विचारल्यावर मी हो का म्हट्ले, त्याचे मुख्य कारण तुम्ही एका अभिप्रायात मांडले आहे.

फ्लो वगैरे साठी मेघना, मकी आणि निखिल ह्यांना श्रेय जाते.

धन्यवाद.

-आदित्य जोशी

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

आदित्य,

माझे सर्व बालपण, हे कोल्हापुरसारख्या लहान शहरात गेले, जेथे "पुरुष" याची व्याख्याच बलदंड आणि शारीरिकदृष्ट्या 'स्त्री'शीच संभोग करेल तो पुरुष! अशी होती (आज माहिती नाही). पण परिस्थितीनूसार मी अनेक शहरे, राज्ये बदलली, पण मानसिकता तीच होती. वर आपलेच एक मित्र आहेत त्यांनी प्रतिसाद दिलेला आहे, त्यांनी माझ्या माहितीतरी पहिल्यांदा जाहीररित्या त्यांच्या भावना स्पष्टपणे व्यक्त केल्या होत्या, तेव्हा देखील माझ्या मनात संभ्रम होता, मी त्यावेळी देखील बोलू 'शकलो' नाही, कारण गोंधळलेली अवस्था. त्यानंतर माझा एक चांगला मित्र मला त्याने मी गे आहे असे सांगितले तेव्हा देखील मला धक्काच बसला होता, आधी मस्करी, मग चेष्टा, आणि नंतर त्याला टाळणे असे करून मी त्या मैत्रीचा गळाच दाबला व विषय सोडून दिला.. असे काही असू शकते आणि ते नैसर्गिक आहे याचे भान देखील तेव्हा नव्हते. थोडाकाळ असाच गेला व नंतर असे जाणवले की यात वाईट काहीच नाही आहे, हा फक्त निसर्गाचा "दोष" आहे.. पण पुन्हा काही काळ गेला वाचन वाढले, या प्रश्नाकडे प्रश्न म्हणून न पाहता हे तर नैसर्गिक आहे या पर्यंत येऊन मी गेल्या काही वर्षात पोचलो होतो, पण मनात अजून कुठेतरी "असं असणे" वाईटच असा एक भाव होता... तो भाव पूर्णपणे आज मेला! मला खरचं मनापासून वाटले होते ते पहिल्या प्रतिसादात लिहिले आहेच, पण असे का वाटले याचे स्पष्टीकरण देणे कुठेतरी माझी देखील जबाबदारी आहे याची जाणीव झाली म्हणून हा वाढीव प्रतिसाद.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

*******************
Evey, please. There is a face beneath this mask but it's not me. I'm no more that face than I am the muscles beneath it or the bones beneath them. -V (V for Vendetta)

माझ्या काही मित्रमैत्रिणींना माझ्यात झालेले हे 'बदल' समजावेत व त्यांनी देखील यावर विचार करावा यासाठी माझा हा प्रतिसाद व पोस्टची लिंक शेअर केली आहे सध्या फेसबूकवर. न विचारताच. हीच परवानगी मागणी समजावी ही विनंती.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

*******************
Evey, please. There is a face beneath this mask but it's not me. I'm no more that face than I am the muscles beneath it or the bones beneath them. -V (V for Vendetta)

पण मनात अजून कुठेतरी "असं असणे" वाईटच असा एक भाव होता... तो भाव पूर्णपणे आज मेला!

अभिनंदन राजे! स्वागतार्ह बदल!
Smile

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

- ऋ
-------
लव्ह अ‍ॅड लेट लव्ह!

हा लेख आणि राजे ह्यांची प्रतिक्रिया आवडली

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

“We all know what to do, we just don’t know how to get re-elected after we’ve done it.” Jean-Claude Juncker

निवळ मुलाखत वाचून आदित्य यांचा हेवा वाटला.
-- अकाली डंबलडोर

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

संघर्षाचे मनोगत आवडले आणि बरीच नविन माहिती मिळाली..

आदित्य धन्यवाद..

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

धन्यवाद पिंगू!

-आदित्य जोशी

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

छान मुलाखत. आवडली!

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

आधी रोटी खाएंगे, इंदिरा को जिताएंगे !

धन्यवाद !!

-आदित्य जोशी

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

मुलाखत आवडली. आदित्य आणि ते ज्या संस्थांचा भाग आहेत त्या संस्थांना शुभेच्छा.

अवांतर प्रश्न : सचिन कुंडलकर (आणि विजय तेंडुलकरांचं "मित्राची गोष्ट" सारखं काम ) वगळतां अन्य कुणाचं साहित्य/सिनेमामधलं/नाटकांसंदर्भांतलं (भारतीय भाषांमधलं) काम तुम्हाला तुमच्या जीवनशैलीवर प्रकाश टाकणारं, तुमचे प्रश्न माण्डणारं वगैरे आहे असं वाटतं का ?

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

नो आयडियाज् बट इन थिंग्ज.

धन्यवाद!

बिन्दुमाधव खिरे यांची पुस्तके खूप अप्रतिम आहेत.

-आदित्य जोशी

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

मुलाखत आवडली. तसेच आदित्यच्या प्रतिक्रीयाही आवडल्या.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

मकी, मेघना आणि निखिल यांना या मुलाखतीसाठी अनेक आभार.
आणि आदित्य यांना ही अनेकानेक शुभेच्छा!

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

सविता

पूर्वसूचना: खालील चित्रफीतीत समलिंगी व्यक्तींच्या चुंबनादी दृष्यांचा समावेश आहे, भावना दुखावत असल्यास किंवा कार्यस्थळी असल्यास त्यावर क्लिक करू नये.

या धाग्याच्या संदर्भात आणि विशेषतः काही प्रतिक्रियांच्या संदर्भात होझिअरच्या एका नवीन गाण्याची चित्रफीत आठवली. गाणे सुंदर आहे, काव्य चांगले आहे आणि चित्रफीतीत एका समलिंगी जोडप्याचा चुंबनादी प्रणय चित्रीत आहे. हाच प्रसंग जर दोन भिन्नलिंगी व्यक्तींवर चित्रीत असता तर आपले त्यातल्या चित्रीकरणाबद्दल काय मत झाले असते हा प्रश्न शेवटी प्रत्येकाला स्वतःलाच विचारायला हवा. ज्या भावना एका प्रकारच्या नात्यात अतिशय सुंदर वाटतात त्याच समलिंगी व्यक्तीत असतील तर मात्र ऑफेन्सिव्ह आणि उथळ वाटत असतील तर तसे का होत असावे हाही प्रश्न स्वतःलाच विचारायला हवा. उत्तरे पुरोगामी (या संस्थळांवरच्या बदनाम) संकल्पनेपेक्षा वेगळी आली तरी हरकत नाही पण निदान याविषयाबद्दल आपण मानवी बाजूने पहातो का हे तरी लक्षात येईल.
असो. लैंगिकतेबद्दलची नितीमत्ता काळाप्रमाणे बदलते हे लक्षात घेतले तर समलिंगी व्यक्तींना प्रेम करू देण्याचा अधिकार मिळून कालबाह्य नितीमत्तेच्या संकल्पनांतून समाजाची मुक्तता लवकरच होईल अशी आशा करायला जागा आहे.

गाण्याच्या ओळी अशा आहेत,

My lover's got humour
She's the giggle at a funeral
Knows everybody's disapproval
I should've worshiped her sooner

If the heavens ever did speak
She's the last true mouthpiece
Every Sunday's getting more bleak
A fresh poison each week

'We were born sick,' you heard them say it

My Church offers no absolutes.
She tells me, 'Worship in the bedroom.'
The only heaven I'll be sent to
Is when I'm alone with you—

I was born sick,
But I love it
Command me to be well
Amen. Amen. Amen. Amen.

Take me to church
I'll worship like a dog at the shrine of your lies
I'll tell you my sins and you can sharpen your knife
Offer me that deathless death
Good God, let me give you my life

If I'm a pagan of the good times
My lover's the sunlight
To keep the Goddess on my side
She demands a sacrifice

Drain the whole sea
Get something shiny
Something meaty for the main course
That's a fine looking high horse
What you got in the stable?
We've a lot of starving faithful

That looks tasty
That looks plenty
This is hungry work

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

कार्यस्थळी असल्यास त्यावर क्लिक करू नये इत्यादि लाल डिस्क्लेमर/ इषारा (आधीच खबरदारी म्हणून दिलेला) हा विषमलिंगी प्रणय चुंबनादि व्हिडीओलादेखील आवश्यक वाटला असता आणि कोणाकडूनही असाच दिला गेला असता असे मत मांडून खाली बसतो.

संकेत तिथेही असतातच. बाकी विरोध असा कशालाच नाही.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

Smile
नुसतीच पूर्वसूचना वाचलीत की इतर प्रतिसादही वाचलात?

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

सर्व पूर्ण वाचून आणि व्हिडिओ पाहून मग जो जाणवला तो मुद्दा लिहिला होता. शीर्षभागी डिस्क्लेमर आहे म्हणजे मी तेवढाच वाचला असेल असे नव्हे. पण तुम्हाला तो आधी लिहिणे आवश्यक वाटले ना? म्हणजे तो तुमच्या प्रतिसादाचा महत्वाचा भाग होताच ना?

विषमलिंगी चुंबनालिंगनादि व्हिडीओ शेअर करतानाही असाच डिस्क्लेमर टाकला जातो म्हणजेच ते विषमलिंगी असल्याने खुश्शाल कार्यालयात उघडून टीमसहित कौतुकास्वाद घ्या असे ग्रुहीत नसते.. बस्स इतकेच.. यापूर्वीच्या चर्चेशी हा मुद्दा सुसंगत होता.

पूर्ण प्रतिसाद न वाचता घाईने लिहिल्यासारखे त्यात मला तरी काही दिसत नाही.

तरीही आपला प्रश्न रोचक असल्याचे श्रेणीवरुन दिसतेच आहे. तेव्हा धन्यवाद.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

तसे नव्हे, पूर्वसूचनेबद्दल मत व्यक्त केलेत (जे चर्चेशी सुसंगत आहेच) पण

गाणे सुंदर आहे, काव्य चांगले आहे आणि चित्रफीतीत एका समलिंगी जोडप्याचा चुंबनादी प्रणय चित्रीत आहे. हाच प्रसंग जर दोन भिन्नलिंगी व्यक्तींवर चित्रीत असता तर आपले त्यातल्या चित्रीकरणाबद्दल काय मत झाले असते हा प्रश्न शेवटी प्रत्येकाला स्वतःलाच विचारायला हवा.

याबद्दल काहीच मत व्यक्त केले नाहीत म्हणून विचारले. त्या चित्रफितीतले प्रणयप्रसंग विषमलिंगी व्यक्तींवर चित्रित असते तर त्यातले चुंबनदृष्य बहुतांश कोणालाच वावगे वाटले नसते हा माझा मुद्दा होता त्यावर मत न देता फक्त पूर्वसूचनेवर दिलेत म्हणून विचारले. अर्थात माझा मूळ प्रतिसादही कोणाला उद्देशून लिहिला नव्हता याचे कारण प्रत्येकाने आपली मते आपापल्या वैचारीक कसोट्यांवर पडताळून पहावीत इतकेच सूचित करायचे होते.
आता इतके लिहिलेच आहे तर हेही लिहिते ही मी ही चित्रफित पहात असताना अचानक मुलगी माझ्यापाशी आली आणि मी घाईघाईने ती बंद केली; इतकी चपळाई मी विषमलिंगी चुंबनदृष्यांच्या बाबतीत दाखविली नसती हेही माझ्या लक्षात आले. हे करण्यामागे इतक्या लहान वयात तिला याबद्दल काही समजावणे किंवा तिला ते समजणे शक्य नाही असे स्पष्टीकरण मी स्वतःलाच दिलेही पण तरीही त्यामागे इतरही अजून काही कारणे आहेत काय याची उकल शेवटी मलाच करायची आहे.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

मुलांना समलैंगिकतेबद्दल सांगण्याविषयी हे वाचनात आलं.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

-मेघना भुस्कुटे
***********
तुन्द हैं शोले, सुर्ख है आहन

कामालीच्या गोड पद्धतीने हा विषय हाताळला आहे ह्या कॉमिक्स मधे.. धन्यावाद मेघना शेअर केल्याबद्दल....

Homosexuality is just another type of love, love is the only way to achieve happiness Smile

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

हे जे बॉँबे दोस्त मासिक होतं/आहे, त्याची एखादी कॉपी कुणाकडे असल्यास स्कॅन करून इथे टाकता येईल का? हा प्रकार काय होता याबद्दल अौत्सुक्य आहे. (एकूण सामाजिक संदर्भ पाहता कॉपीराइट वगैरे कारणावरून कोणी आक्षेप घेईल असं वाटत नाही.)

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

- जयदीप चिपलकट्टी

(होमपेज)

श्री. बिंदुमाधव खिरे यांची मायबोली दिवाळी अंकातील मुलाखत.

http://vishesh.maayboli.com/diwali-2014/1583

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

बिपिन कार्यकर्ते

मुलाखत बऱ्याच वेळा वाचली. अतिशय आवडली हे वेगळं सांगावं लागू नयेच.

त्यानिमित्त या विषयावर इतकी प्रदीर्घ चर्चा झाली हेही आवडलं. सुशिक्षित, शहरी वर्गात का होईना जागृती होते आहे हे पाहून बरं वाटलं. करंदीकरांनी मांडलेल्या निकषांपैकी मूल्याधार आणि ज्ञानाधार तर या चळवळीसाठी आहेतच. कार्याधार आणि त्याबरोबर जनाधार एकमेकांना पोसत वाढीस लागलेले दिसत आहेत. कालाधार आहे, कारण जगभर समलैंगिकतेकडे बघण्याचा दृष्टिकोन बदलतो आहे. त्यामुळे खराट्याने समुद्र मागे परतवण्याचा कोणीतरी प्रयत्न करेलही, पण बदल टळणार नाहीत. फक्त किती काळ लढा द्यावा लागतो हेच पाहायचं.

आदित्यचा पाणीपुरी खातानाचा फोटो दाखवणं हे तरलपणे केलेलं अतिशय समर्थ विधान आहे. पाणीपुरी खाणारांची चळवळ नसते, कारण ती खाणं हे प्रत्येकाच्या स्वतःच्या आनंदापुरतं असलं तरी कोणाचाच त्याबद्दल विरोध नसतो. पाणीपुरी खातानाचा जाहीरपणे फोटो टाकायला कुणाचीच काहीच हरकत नसते. समलैंगिकांकडे मात्र अजूनही गुन्हेगार म्हणून पाहिलं जातं. हे अन्याय्य आहे.

दोन पुरुष चुंबन घेतानाचा फोटो कोणीतरी पाणीपुरी खात असल्याइतकाच रूटीन आणि 'विशेष काही बघण्यासारखं नाही' असा व्हावा ही आशा आहे.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

दोन पुरुष चुंबन घेतानाचा फोटो कोणीतरी पाणीपुरी खात असल्याइतकाच रूटीन आणि 'विशेष काही बघण्यासारखं नाही' असा व्हावा ही आशा आहे

सहमत. हेच मी वर रद्दी होणे अश्या शब्दरचनेने म्हटलेय.

पाणीपुरी खाणारांची चळवळ नसते,

हो.

पण ती तोंडानेच खावी यासाठी किंवा याउलट अशी चळवळ भविष्यात निघणे अशक्य नाही..

..विनोदाचा प्रयत्न..

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

सेम सेक्स मॅरेज संदर्भातली अमेरिकेमधली महत्त्वाची ठरू शकेल अशी घटना :

http://thinkprogress.org/justice/2014/11/06/3590096/breaking-marriage-eq...

या घटनेचा मला समजलेला अर्थ :
सुप्रीम कोर्टाच्या खालोखाल जी सर्कीट कोर्ट्स असतात (नक्की किती ते मला माहिती नाही) त्यापैकी एका कोर्टाने (पूर्वी) सेम सेक्स मॅरेजेसना मान्यता दिली होती. आजच्या निर्णयानुसार दुसर्‍या एका सर्किट कोर्टाने त्याविरुद्ध निर्णय दिला. असं जेव्हा होतं तेव्हा मग अशा केसेस सुप्रीम कोर्टापुढे येतात.

या पुढच्या गोष्टी निर्णायक ठरू शकण्याचं कारण म्हणजे एकदा सुप्रीम कोर्टाने निर्णय दिला की मग तो दीर्घकालीन - किंवा कायमचा - ठरतो. उदाहरणार्थ १९७३ सालच्या "रो विरुद्ध वेड्" या केसमधल्या सुप्रीम कोर्टाच्या निर्णयामुळे स्त्रियांना (तिसर्‍या ट्रायमिस्टरच्या आत) गर्भपाताचा निर्णय घेतला तर तो त्यांना घेण्याचा कायदेशीर अधिकार मिळाला. हे असंच या संदर्भात होईल असं दिसतंय.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

नो आयडियाज् बट इन थिंग्ज.

मनमोकळेपणे मुलाखत दिलीत त्याबद्द्ल धन्यवाद आदित्य.
कुणाही व्यक्तीची प्रतिक्रीया ही त्याची जी कंडीशनींग झालीय त्यावर अवलंबुन असते. आनी कोनी कितीही आव आणला तरी ती सहजासहजी दाबुन टाकता येत नाही. काही लोक ती दाबु शकतीलही पण ते ती मनातुन पुर्णपणे काढुन टाकु शकत नाहीत. या विषयावर माझा ईथे एक लेखही मी लिहीलेला आहेच. असो.

आता माझा प्रत्यक्ष अनुभवः

मी एका नोकरीच्या मुलाखतीसाठी रवीवारी अंबरनाथवरुन निघालो होतो.प्लॅटफॉर्मवर उभे रहुन पेपर वाचत असताना एक व्यक्ती शेजारी उभे राहुन पेपर वाचु लागली. नंतर थोडी लगट तिथेच करु लागली. मग गाडी आली तर मी धावतच गाडी पकडली कारण मला त्याला टाळायचे होते.
पण ती व्यक्ती या सगळ्यातुन मला शोधत आली व माझ्या शेजारी बसली. गाडी सुरू झाल्यावर परत गप्पा सुरु. मग माझ्या लक्षात आले मी त्याला म्हणालो इथे नाटक करु नकोस, शांत बस. मग मला या संदर्भात जी माहीती होती त्यावर मी मनातच मंथन केले आनी ठरवले की ते सर्व ऐकीव होते तर याच्याशीच बोलु. मग मी त्याच्याबरोबर ठाण्याला उतरलो त्याने मला कपल्स जेथे जातात अशा एका हॉटेलात नेले. तिथे खुप अंदुख प्रकाश होता. तिथे आम्ही सोडुन सगळीच कपल्स होती. तो समोर न बसता माझ्या शेजारीच बसला .
मी त्याला समोर बसण्याची विनंती केली त्याने ती नाखुषीनेच मान्य केली. आम्ही तासभर तरी गप्पा मारल्या त्यातुन त्याने मला हे सर्व नैसर्गीक आहे असे समजावले. पण माझा मुख्य भर त्याला बायको असेल तर आपले काही काम होईल असा होता, याचे कारण मित्रांमधे यावर होणार्‍या गप्पा. पण मला काही माझा मुद्दा प्रभावीपणे मांडता आला नाही. असो.

नंतर माझ्या ऑफीसमधे एक मुलगा होता. त्याचे लग्न झालेले होते. त्याला ऑफीसमधे सगळेच चिडवायचे. पण ते त्याला आवडत असावे. आमच्या ऑफीसमधे सगळे त्याला त्याच्या नावाबरोबर बेन (बहीन) असा शब्द जोडायचे. आमच्या ऑफीसमधल्या बायकामुलीही त्याला बेन(बहीण) असेच तोंडावरही बोलायच्या. नंतर माझी त्याची खुपच दोस्ती झाली कारण तो उल्हासनगरला तर मी अंबरनाथला रहात असे. तो मला नेहमीच नॉन-व्हेज जोक वगैरे सांगायचा. पण त्याने डायरेक्ट लगट कधीही केली नाही.

तिसरा प्रसंग एका कॉर्पोरेट कंपनीमधे एक उच्च्पदस्थ व्यक्तीने मला चांगलेच हादरवले होते. म्हणजे मी जेव्हा त्यांना प्रथम पाहीले तेंव्हा माझी प्रतिक्रिया अशी होती की " व्यक्तीमत्व असावे तर असे. एवढी मोठी पोष्ट , पावर आनी रुबाब असी नोकरी आपण मिळवली पाहीजे असं वाटलं." आनी चांगली ओळख झाल्यावर त्याने मला त्याच कंपनीत चांगल्या नोकरीला लावतो असे सांगुन भलतीच मागणी केली. मी तर हादरलोच. पण त्याने मला स्पष्ट्पणे सर्व सांगीतले. मी नकार दिल्यावर त्याने हसत स्वीकार केलाच. त्यानंतरही मी ६ वर्ष तेथे जात होतो. पण त्याने परत त्यावर कधीही चर्चा केली नाही.

ही तिसरी गोष्ट जेंव्हा मी माझ्या मैत्रीणीला सांगीतली तेंव्हापासुन ती मला त्या मॅनेजरच्या नावाने चिडवु लागली. आनी कधी मला जायला उशीर झालाच तर मॅनेजरकडे होतास का असे विचारु लागली. अर्थातच गमतीने.

आणी आज ईतक्या वर्षानंतर तुमचा लेख वाचनात आला. अर्थातच आवडला त्यातले कारण म्हणजे मनाशी स्वीकार केला त्यातुन जी मुक्ती तुम्ही अनुभवली त्याचा मला खुप अनुभव आहे. अर्थात तेच मनापासुन स्वतःशी स्विकार करणं हेच मुळी त्या साधनेच अंग आहे.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

फार "फ्रेकं" प्रतिक्रिया आहे. आवडली. इतक्या "फ्रेन्कली" अनुभव वर्णन करायला दम लागतो बाबा.... सलाम!

एका पानासारखे दुसरे पान नाही निसर्गात. एका "स्ट्रेट" सारखा दुसरा स्ट्रेट नाही. एका गे सारखा दुसरा गे नाही... हे या प्रसण्गी सिद्ध झाले.

-आदित्य जोशी

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

ही मुलाखत वाचून ऐसिवरच्या असलेल्या बारा (१२) सदस्यांनी मला मेसेज केला. स्वतः गे आणि अत्यन्त घाबरलेले असल्याचे कबूल केले. नातेवाइकाच्या कुर्बुरी, एकटेपनाची भीती, लहान्पणीच्या वाइट आठवनी ह्याबद्दल त्यानी लिहिले.

इथल्या काही एन आर आय वाचकांनी पाश्चात्य गे सम्स्क्रुतीवरून भारतातही तसेच असणार असा समज करून घेतला. आणि भारतात राहणार्या मंदळींनी "ट्रेन मध्ये हात लावणारे गे" अशी उदाहरने प्रस्तुत केली.

पण ह्या आर्टीकल चे खर यश ते १२ लोक आहेत. बहुतेकासाठी हा आर्टीकल एक खुस्खुशीत चर्चा असेलही. पन ह्या लोकांसाठी ते झगडत असलेल्या त्यान्च्य जीवनाचा एक भाग आहे. ह्या लोकांना काही अन्शी शक्ती देण्यात हे आर्तिकल कामी आले, ह्यात च ह्याचे यश आहे.

टेक अ बाव, मेघना व इतर.

- आदित्य जोशी

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

हे अतिशय रोचक आहेच, शिवाय एक असा लेख इथे आला ज्यामुळे काहिंना क्लोजेटबाहेर यायची नाही तरी डोकवायची उर्जा मिळाली, हे ऐसीसाठी अभिमानास्पद आहे.

मेघना, मकी, आदित्य आणि सर्व संबंधितांचे अभिनंदन!

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

- ऋ
-------
लव्ह अ‍ॅड लेट लव्ह!

वा! ऐकून बरं वाटलं.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

-मेघना भुस्कुटे
***********
तुन्द हैं शोले, सुर्ख है आहन

>>बहुतेकासाठी हा आर्टीकल एक खुस्खुशीत चर्चा असेलही.

असो......

>>पन ह्या लोकांसाठी ते झगडत असलेल्या त्यान्च्य जीवनाचा एक भाग आहे. ह्या लोकांना काही अन्शी शक्ती देण्यात हे आर्तिकल कामी आले, ह्यात च ह्याचे यश आहे.

धन्यवाद. याचबरोबर आपणही ऐसीवरील इतर विषयांसबंधित चर्चेत उत्साहाने भाग घ्याल तर ते आम्हाला आवडेल.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

--------------------------------------------
ऐसीव‌रील‌ ग‌म‌भ‌न‌ इत‌रांपेक्षा वेग‌ळे आहे.
प्रमाणित करण्यात येते की हा आयडी एमसीपी आहे.

खरंच, जर या लेखामुळे असं काही झालं असेल तर उत्तम आहे.

आदित्यबद्दल मला तेव्हाही अभिमान होता, आता अभिमान आणि कौतुक दोन्हीही आहे. Smile

थत्तेचिचा, माझ्या मते आदित्य ऐसीवरच्या चर्चा वाचत असतो. त्याला मराठी टायपिंगची तितकिशी सवय नाही. तो मुळात इंग्रजी माध्यमातून शिकलेला असल्याने आणि त्याच्या वयाच्या इंग्रजी माध्यमातून शिकलेल्या मराठी मुलांना पाहिलं असल्याने मला त्याच्या मराठीच्या ज्ञानाबद्दल आणि मातृभाषेतून विचार व्यक्त करण्याच्या प्रयत्नांबद्दल कौतुक आहे. जरी फोनेटिक बेस्ड असले तरी त्याला तेही थोडं जड जातं. त्यामुळे तो इतर विषयांवर तितकंसं लिहित नाही.

आदित्य, तरीही तू थोडं मनावर घेतलंस तर मला बरं वाटेल.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

-मस्त कलंदर
उदरभरण नोहे

चार वर्षांपूर्वी घेतलेली आदित्यची मुलाखत.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

---

सांगोवांगीच्या गोष्टी म्हणजे विदा नव्हे.

लेख वर काढण्याच्या समयसूचकतेबद्दल अदितीला धन्यवाद. ऐसीवरच्या अतिशय परिणामकारक लेखांपैकी हा निश्चित आहे. 17000+ वाचनं! पण त्याही पलिकडे बारा सदस्यांना आपली कथा सांगायला आदित्यसारखी व्यक्ती सापडली हे खरं श्रेय. त्या बारांना ऐसीवरच्या इतर सदस्यांनी केलेल्या शांत स्वरात केलेल्या मतव्यक्तीमुळे 'हे लोक आपल्या बरोबर आहेत' असा दिलासा मिळाला असावा.

ऐसीवर अशाच सकारात्मक चर्चा अधिकाधिक घडोत!

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

मला कॉलेजमधल्याच एका शिक्षिकेकडून वेगळा अनुभव आला आहे. पण पुढच्या वेळेस तिला कोणी असा गोंधळलेला विद्यार्थी दिसेल तेव्हा तिच्याकडे एकतरी डेटा पॉईंट असेल

गे लोक एकंदर इतरांना डाटा पॉइन्ट उपलब्ध करुन देण्याबाबत जागरुक असतात असाच अनुभव आहे. हा अनुभव फार मोठ्या विद्यावर आधारलेला नाही पण .... हां तर भर रेस्टॉरंटात सर्व म्हणजे एक २० तरी सहकाऱ्यांच्या समोर उगाचच आपले सेक्श्युअल ओरिएंटेशन सांगणे - हा मला आलेला वैयक्तिक अनुभव. त्यानंतरही मग भारतात गे लोक आहेत का आणि असल्यास तुझा दृष्टिकोन निरोगी आहे का/ नसल्यास बदलेल का? - आदि बौद्धिके घेतल्याचाही अनुभव आहे.
________________________--
मुलाखत परत एकदा नीट शांतपणे वाचली. अनेक पैलुंचे दर्शन घडते.कळकळ जाणवते. मस्त कलंदर यांनी अप्रतिम मांडणी करुन, उत्तम व कळीचे प्रश्न विचारुन, उपलब्ध करुन दिल्याबद्दल अनेक आभार परत एकदा.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

२-माधवबाग यांचे पुनश्च अभिनंदन.
_________________
मुग्ध-मयूर यांचे प्रतिसाद फार फार एन्जॉय केले. मार्मिक निरीक्षण.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

पाने