स्वखुशीने गृहिणीपण

चेतन भगत यांचा मूळ लेख वाचला नाही. झा यांचे ब्लॉगपोस्ट वाचले. माझं इथे नोंदलेलं मत त्यावरच अवलंबून आहे.

माझं आकलन : भगत यांनी "भारतीय पुरुषांना आवाहन" करताना, गृहिणींची निवड करण्याऐवजी करीयर-ओरिएंटेड स्त्रियांना संधी द्यावी असा उपदेश केलेला आहे.

भगत यांनी काही गृहितके वापरलेली दिसत आहेत :
अ. सर्व भारतीय पुरुष लग्न करताना करीयर-ओरिएंटेड स्त्रियांऐवजी गृहिणींची निवड करतात.
आ. गृहिणी असणार्‍या व्यक्तींपैकी कुणीही स्वतःच्या निवडीनुसार गृहिणी असू शकत नाही.
इ. गृहिणी असणार्‍या व्यक्तींच्या वर्गाने आपापल्या कुटुंबाला लावलेला हातभार हा, करियर-ओरिएंटेड स्त्रियांच्या सहभागाच्या तुलनेत निम्नस्तरीय/नगण्य असतो.
ई. गृहिणी असलेली व्यक्ती करीयरसंदर्भात आपल्या नवर्‍याशी काहीही अर्थपूर्ण संवाद करू शकत नाही.
इत्यादि इत्यादि.

असो. झा यांनी घेतलेल्या समाचारानंतर कदाचित हे अधोरेखित व्हायला हरकत नाही की, विधानं करताना आपण विधानं नक्की कशासंदर्भात, कुणाला उद्देशून, कोणत्या उद्देशाने करतो आहोत, आपली काही गृहितकं आहेत का , ज्या आर्ग्युमेंट्च्या विरोधात आपण विधानं करतो आहोत त्यामधे काही खाचाखोचा आहेत की नाही, या सर्वाचं पुरेसं भान भगत यांनी राखलेलं दिसलं नाही. या सुटलेल्या भानामुळे जे लिहिलं गेलं त्यावर ही अशी प्रतिक्रिया आलेली आहे.

स्त्रियांनी पुरुषांशी बरोबरी करायची म्हणजे युद्ध, वसाहतवाद, बलात्कार असा मॅडनेस सुरू ठेवणं असं थोडंच आहे? युद्धामुळे सर्वात जास्त होरपळ स्त्रिया आणि त्यांच्या मुलांची होते. पुरुष तर जातात 'शत्रू'प्रदेशात हिंसा करायला!

अधोरेखित वाक्य हा अजून एक स्टीरिओटाईप. स्टीरिओभञ्जनाच्या नावाखाली अजून एक स्टीरिओ कसा काय मंडिला गेला बरे? शिवाय युद्ध इ. पुरुषांचीच मक्तेदारी असे मांडिले गेलेले चित्रही चूक आहे. कोरिलेशन आणि कॉजेशनची क्लासिक गल्लत त्यात आहे.

स्टीरीओटाईप असा आहे "मी पुरेसं कमावतो, हिला नोकरी करायची काय गरज?". स्त्रियांनी नोकरी करून तो मोडला. पण यात दुसरा स्टीरीओटाईप बनतो आहे; मुक्त स्त्रियांनी स्वातंत्र्यासाठी नोकरी केलीच पाहिजे (पैसा कमावलाच पाहिजे). ही ब्लॉगर हा पुढचा स्टीरीओटाईप मोडते आहे.

मुळात अधोरेखित वाक्य हा स्टीरिओटाईप कसा आहे तेही स्पष्ट करावे. ब्लॉगलेखिकेने चेतन भगतला खोडण्यासाठी लेख लिहिलेला आहे. त्याने एखादे मत व्यक्त केले म्हणून तो स्टीरिओटाईप झाला असे काही आहे का? गृहिणी माठ आणि गरीब बिचार्‍या नसतात हे सिद्ध करणारी बरीच उदाहरणे आसपास पाहिली आहेत. काहीजणी अर्थार्जन करतात, काही करत नाहीत.

चेतन भगतवर खरेतर दुर्लक्षाचे अमोघ अस्त्रच वापरले गेले पाहिजे. त्याच्या मतांना स्टीरिओटाईप म्हणून धरण्याइतपतही त्याची लायकी नाहीये. असो.

त्या ब्लॉगमधलं हे वाक्य आवडलं "you stereotyped all housewives as someone who cooks, cleans and is submissive, and all career-oriented women as capable and independent."
पण तरीही 'माझ्या लिमीटेड सँपलनुसार' रिचा ज्या housewives बद्दल बोलत आहे त्यांची संख्या चेतन ज्या careerwomen बद्दल बोलत आहे त्यांच्यापेक्षा फार कमी आहे. खरंतर त्या housewives देखील नीट शिकलेल्या आणि किमान काही काळ तरी नोकरी केलेल्या आहेत. कधीच नोकरी/स्वतः पैसे कमवणे न केलेल्या स्त्रिया capable and independent मला तरी दिसल्या नाहीत. खरंतर careerwomen मधेपण who cooks, cleans and is submissive अशाच जास्त दिसल्या.
त्यामुळे मी रिचापेक्षा चेतनला जास्त सपोर्ट करेन.

चेपुवर वगैरे कोणीतरी काहीतरी टाकलं होतं म्हणून भगतचा तो पोरकट लेख वाचला होता आणि माझ्याही भयंकर डोक्यात गेला होता. हा इतका उथळ, सरसकटीकरण (अंडरस्टेटमेंट!) केलेला भयाण लेख वाचून त्यात वाया गेलेल्या माझ्या वेळाबद्दल माझा भयंकर संताप झाला होता. त्यात हा गडी गरमागरम केलेल्या फुलक्यावर घसरला तेंव्हातर माझा कडेलोटच झाला होता! म्हणजे चांगला स्वयंपाक घरीच करून आपल्या कुटुंबियांना प्रेमाने खाऊ घालणारे स्त्रीपुरुष मठ्ठ किंवा परावलंबी किंवा स्वतंत्र अस्तित्व नसलेले किंवा इतर गोष्टींत रस किंवा गती नसलेलेच असायलाच हवेत का? नोकरी ़करणार्या स्त्रीया खर्या अर्थाने स्वतंत्र असतातच का? आर्थिक, सामाजिक घडामोडींवर नवर्याबरोबर चर्चा करू शकणार्या आणि सल्लामसलत करू शकणार्या स्त्रीया नोकरी ़करणार्याच असतात का? वगैरे वगैरे. खरेतर लेख कोणीतरी आजच्या मुलींसाठी लिहायला हवा, तो अशासाठी की राजकारण आणि खेळ याच्यावर वरवरच्या टिप्पण्यांपलिकडे इतर कोणत्याही विषयांवर सखोल भाष्य न करू शकणारे, आईबहिणींनी लाडावल्यामुळे इतर घरगुती बाबींतही बिलकुल गती नसलेले हे असले तथाकथित 'स्वतंत्र' नवरे घेऊन मुलींना (नोकरी करणार्या असोत वा नसोत) त्यांचे व्यवस्थित 'लोणचे'ही घालता येत नाही जे फुलक्यांबरोबर फार मस्तं लागते. ;-)

चेतन भगतला थोर समजणारे लोक इथे फार लिहीत असतील असं वाटत नाही.

चेतन भगतला मी थोर समजतो. (संदर्भाकरिता नि स्पष्टीकरणाकरिता कृपया याच धाग्यावरील अन्य एक प्रतिसाद पहावा.) अर्थात, मी इथे फार लिहीत नाही हे खरे आहे म्हणा.

१. चेतन भगत सुमार लेखक/विचारांचा आहे.

चेतन भगतच्या विचारांच्या वाटेला तुम्ही जाता, ही तुमची चूक, त्याची नव्हे. (नुसता निखळ विनोदाचा आनंद घ्यायचा, तर ते सोडून...)

लेख ब्लॉग वाचलेला नाही. पण..

पण यात दुसरा स्टीरीओटाईप बनतो आहे; मुक्त स्त्रियांनी स्वातंत्र्यासाठी नोकरी केलीच पाहिजे (पैसा कमावलाच पाहिजे).

याचे टोक गाथणे वाइट असले तरी या मतात फार मोठे स्टिरीयोटिपिकलपणा वाटत नाही. नोकरीच केली पाहिजे असे नाही पण आर्थिक दृष्ट्या स्वायत्त असलेच पाहिजे. आर्थिकदृष्ट्या डिपेन्डन्ट स्त्रिया मुक्त कशा होतील? हे समजत नाही.

ह्या लेखाच्या पार्श्वभुमीवर हे एक चित्र पहा.

तुझा हा लेख वाचला आणि आज एका मॉर्निंग शोवरही हा विषय होता.

http://www.investopedia.com/financial-edge/0112/how-much-is-a-homemaker… हा एक अ‍ॅनॅलिसिस रोचक आहे.

आर्थिक दृष्ट्या स्वायत्त असलेच पाहिजे. आर्थिकदृष्ट्या डिपेन्डन्ट स्त्रिया मुक्त कशा होतील? हे समजत नाही.

वास्तवात हा प्रश्न महत्त्वाचा आहे.

मुक्तसुनीत यांनी मुद्दा मांडलेला आहे; अतिशहाणा आणि सेरेपीने दोन दुवे दिलेले आहेत. नोकरी न करणार्‍या स्त्रियांमुळे किती पैसा वाचतो आणि पैसा वगळता अन्य फायदा किती होतो, उदा: स्वच्छ-नीटनेटकं घर, सगळ्यांना ताजं, पौष्टिक अन्न मिळणे, हा फायदा यात मोजला जात नाही. घरातले सगळेच वयस्क लोक नोकरी/व्यवसाय करत असतील तर या गोष्टी होतच नाहीत असंही नाही, पण गृहिणींचे हे कष्ट कधीच बचत/उत्पन्न रूपात मोजले जात नाहीत. एखाद्या घरात अशा प्रकारे उत्पन्न मोजलं जात असेल तर त्या स्त्रिया अर्थार्जन करतात असं समजावं लागेल.

दुसरं असं की ज्या स्त्रिया नोकरी/व्यवसाय करत नाहीत त्यांचा घरखर्च ज्या व्यक्तीच्या उत्पन्नातून चालतो, बहुतांशी नवरा, ती व्यक्ती या स्त्रियांना आर्थिक स्वातंत्र्य देत नसेल हे गृहितक रिचा झा यांच्यासारख्या स्त्रियांसाठी अग्राह्य वाटतं. समानता मानणार्‍या नवर्‍यांवर हे अन्याययकारकही आहे.* याचा व्यत्यास असा की नोकरी करणार्‍या अनेक स्त्रियांना स्वतःच्या कमाईचे पैसे स्वतःच्या मर्जीप्रमाणे खर्चायची मुभा नसते. आणि एकाच वेळी भारतात अशा दोन्ही प्रकारचे लोक दिसतात.

"दुसरा स्टीरिओटाईप बनतो आहे" असं म्हणण्यामागचं कारण दुसर्‍या बाजूने अनेकदा ऐकू येणारं वाक्य "सीट फुकट घालवली". ठराविक प्रकारचं शिक्षण घेतलं की ठराविक प्रकारचंच काम केलं पाहिजे, अशी अनेकांची अपेक्षा दिसते. (मला या रिचा झाबद्दल असूया वाटली. शिकून सवरून पुन्हा बहारेनमधे काय सुरू आहे याची खडानखडा बातमी ठेवते. आणि हिला रॅटरेसमधे सहभाग घ्यावा लागत नाही; त्याशिवाय तिचं व्यवस्थित सुरू आहे.) चेतन भगत हे म्हणतो आहे एवढंच नाही तर त्याचा लेख फेसबुकावरून फिरत फिरत रिचा झा यांच्या भिंतीपर्यंत पोहोचला आहे. त्याने कितीही हास्यास्पद (श्रेयः 'न'वी बाजू) लिखाण आणि विधानं केली तरीही त्याची लोकप्रियता नजरेआड करू नये. लोकशाही आहे, numbers matter.

*अशा पुरुषांपैकी कोणी रिचा झा यांचे फॉलोअर असतील तर त्यांनी या विधानाचा समाचार घ्यावा! ;-)

पुर्णवेळ गृहीणीँच्या पगारा बद्दल बरेचदा लेख येतात. ते बर्याचदा $ मधे असतात. भारतात यासगळ्या कामांसाठी (माझ्यामते) बराच कमी खर्च येतो.
अजुन एक शंका, 'हा' पगार आणि 'हा' त्या गृहीणीवर झालेला खर्च ( अन्न, वस्त्र, निवारा, इतर) असा हिशोब कोणी मांडला आहे का?
मुलं दोघांची असतात, त्यामुळे त्यांचा खर्च दोघांना समसमान करायला सांगावा का?

.

मुलं वाढवण्याच्या बाबतीत ही गुंतवणूक समजावी अशा प्रकारचा मुद्दा आहे. मनीषाही हेच सांगत आहेत.

योग्य रितीने संगोपन झालेल्या मुलांचा कुटुंब, समाज, देश यांना फायदाच होतो. पुढच्या पिढीचं संगोपन योग्य प्रकारे व्हावं म्हणून स्त्रिया कष्ट घेतात, पण याचं काहीही मूल्य आहे हेच लक्षात घेतलं जात नाही. मर्यादित व्यावहारिक दृष्टीकोनातून पुढच्या पिढीचं महत्त्व बघायचं असेल तर आज काम करणारे लोक आजच्या निवृत्तीवेतन घेणार्‍यांना पोसत आहेत. आपण निवृत्त होऊ तेव्हा कोणीतरी कर भरेल तेव्हा आपल्याला निवृत्तीवेतन मिळेल, अर्थव्यवस्था खेळती राहील. पुढच्या पिढीसाठी कष्ट घेणं ही पण भविष्याची तरतूदच आहे; आणि हे भविष्य फक्त त्या कुटुंबापुरतंच मर्यादित आहे असं नाही. (२०२० मधे भारत सुपरपावर होणार अशी भाकितं गेल्या दशकात जोरदार होती, ती अशाच प्रकारच्या गणितांवर आधारित होती.)

या आणि अशा प्रकारच्या कष्टांची किंमत, मूल्य कसं मोजावं हा तपशीलाचा मुद्दा कठीण असल्यामुळे सोडून देते.

मी स्वतः गाडी चालवत ऑफीसला जातो त्यामुळे कॅबवाल्याला द्यायचा पगार वाचतो. स्वतःचा चहा स्वतः करुन घेतो त्यामुळे स्टारबक्सचे पैसे वाचतात. असे करत कॅल्क्युलेशन केले तर मला निदान अर्धा मिलियन डॉलर पगार मिळायला हवा असे वाटून जाईल.

एवढे पैसे मिळवणार लोकं स्वतःच घरात स्वयंपाकपाणी, साफसफाई इ करतात असं वाटतं का? (माझ्या ओ़ळखीचे अमेरिकेत रहाणारे काही तरूण, भारतीय डॉक्टर्स वर्षाला साधारण दोन-तीन लाख डॉलर्स मिळवतात. त्यांच्याकडे मुलाची देखभाल आणि स्वयंपाकपाणी यासाठी नोकर आहेत. एवढे पैसे जे लोक मिळवत नाहीत, ते लोक स्वतः घरात काम करून खर्च कमी करतात.)
भारतातही महिन्याला चाळीस-पन्नास हजार रूपये मिळवणारे घरात कामाला लोकं ठेवतात असं दिसतं.

सगळे हिशोब करायचे झाले तर मला स्वखुशीने (आत्म)समर्पण करावे लागेल असे दिसते आहे.

"पण आर्थिकदृष्ट्या स्वायत्त स्त्रीया (आर्थिक दृष्ट्या परावलंबी स्त्रीयांपेक्षा) आपल्या पुढील पिढीला अधिक स्वायत्त व सक्षम बनवण्याची शक्यता अधिक आहे व पर्यायाने देशाला अधिक उपकारक ठरण्याची शक्यताही अधिक आहे" असा माझा दावा आहे असे म्हटल्यास काय चुक?

रिचा झा ज्या गटाचं प्रतिनिधित्त्व करतात* तो एक गट, 'टिपिकल' मध्यमवर्गीय लोकांचा दुसरा गट, कष्टकरी समाजाचा तिसरा गट यांच्यात असा विचार करून पहाता येईल. (यापेक्षा अधिक गटही करता येतील.)

यात रिचा झा गट स्वतः कमावतो काय आणि कमावत नाही काय, फार फरक पडत नाही. (याच रिचा झा यांच्या सोशल सर्कलमधले लोक चेतन भगतचे फॅन आहेत हे त्यांच्या लेखातून दिसतंय.) त्यांच्यावर या वाक्यामुळे अन्याय होतोय.

* उच्चशिक्षित, दुनियेची खबर ठेवणार्‍या, आत्मसन्मान. स्वातंत्र्य इत्यादी गोष्टी पुरेपूर माहित असणार्‍या इ.

अजूनही मी कन्व्हिन्स्ड नाही की आर्थिक दृष्ट्या परावलंबी स्त्री मुक्त अन् तिच्या मर्जीची मालक असु शकते. मग तो वर्ग कोणताही असुदेत.
असो. यात अजून नवे मांडण्यासारखे सध्यातरी माझ्याकडे काहि नाही. तेव्हा या धाग्यावर इथेच थांबतो. कधी मत बदलले तर (आपोआप) कळेलच :)

रिचा चा ब्लॉग वाचल्यापासून विचार करतेय. आजुबाजुला बर्याचजणी स्वतः कमावतो/नाही याचा फार फरक न पडणार्या, उच्चशिक्षित दिसल्यात. पण त्यातल्या कोणीच दुनियेची खबर ठेवणार्या, आत्मसन्मान, स्वातंत्र्य इत्यादी गोष्टी पुरेपूर माहित असणार्या वाटल्या नाहीत.
आणि आज पेज ३ मधलं संध्या मृदुलच केरेक्टर आठवलं. '२करोड की फरारी से उतरुंगी तो कौन क्या बोलेगा' म्हणणारं (मला फार आवडलेलं ते :-D )
तर आता मला कोणीतरी सांगा, रिचाला संध्याचा मध्यमवर्गिय अवतार म्हणावा का? बेसिकली ट्रॉफी वाईफ.
उत्तर 'नाही' असेल तर दोघांतला फरक सांगा.

चेतन भगतला त्याच्या ज्या लेखामुळे इतक्या शिव्या बसल्या तो लेख कुठे आहे?

अस्मिता यांनी दुवा दिलेला लेख वाचला.

त्यात रिचा झा यांनी आरोपित केलेला स्टिरिओटाइप भगत यांनी पुरस्कारला असल्याचे वाटत नाही.
(नवा स्टिरिओटाइप बनवण्याचा प्रश्नच नाही. जुनाच स्टिरिओटाइप इतका घट्ट आहे की त्यातून बाहेर पडण्याचा सल्ला ते स्त्री-पुरुषांना देत आहेत).

अवांतर: चेतन भगत नेहमी क्रॆप लिहितात असे वाटत नाही.