मुंबैत/ठाण्यात राहणारे लोक

अपुली गपुली, अगदी खरयं.
मलाही मुंबई आवडते. लोकं तुमच्या आजूबाजूला असतात आणि नसतातही. दादर, जिथे मी ५वी ते १० वी ची वर्षं घालवली. पारसी कोलोनीतल्या चाफ्याची फुलं, गुंजा आम्ही शाळेत जाता येता गोळा करायचो. सुटी पडली की सकाळी मिल्क सेंटर वर जाण्यासाठी मी आणि बहीण लवकर उठायचो कारण तिकडे प्राजक्ताची बरीच झाडं होती. परेल, लालबाग, रानडे रोड ची बाजारगर्दी. गणपती सुद्धा रांग लावून पाहीलेत. खुप मजा केलीय. लग्नानंतरची काही वर्षं घाटकोपर मध्ये काढल्याने तेही आपलं वाटतं.
ठाणं मात्र शिष्ठ वाटतं. कॉलेजची वर्षं ठाण्यात काढूनही ठाण्याशी फारशी मैत्री झाली नाही. (पण 'फडतूस' नाही. :(( )

अपुली-गपुलींचा प्रतिसाद खूप आवडला! मुंबईबद्दल असं बोलू शकणार्‍या लोकांबद्दल अतीव आदर वाटतो. अशी माणसं खूप मनमिळाऊ आणि कोणत्याही परिस्थितीत आनंदी राहू शकतील असे वाटते.
माझ्या आयुष्यातली तीन वर्षे मुंबईत व्यथित झाली.

छान. घाटकोपरचे ग्रंथालय घाटकोपर पुर्वेला म्युनिसिपल ऑफीसमधे असतांना मी तिथला सभासद झालो. पुस्तक घ्यायचे आणि तिथेच निवांत मागच्या गल्लीत (बहुतेक मेहता रोड) पालिकेची बाग आहे तेथे रखवालदार हाकलून देईपर्यंत वाचत बसायचे. कधी कधी पुस्तक घेऊन हॉटेल सम्राट नाहितर पश्चिमेला भारत क्याफेमधे बसून निवांत उतप्पा सांबार खात अर्धेअधिक पुस्तक वाचून संपवायचे मगच घरी जायचे असा माझा जवळजवळ वर्षभर दिनक्रम होता. ज्या दिवशी पैसे कमी असतील त्या दिवशी कामा गल्लीच्या कोपर्‍यावर दाबेली आणि काला खट्टा ज्युस प्यायचा. अगदी १०-१५ रुपयांत मनसोक्त मज्जा केली.

मी सभासद झालो तेव्हा माझा सभासद क्रमांक २५० होता तो आता ३६ पर्यंत आला आहे. एकंदरीत वाचनालयातील सभासदसंख्येस गळती लागली आहे. आता वाचनायल कामा गल्लीमधील स्वतःच्या जागेत आले आहे. दिवसा अभ्यासिका चालवून उत्पन्न वाढविण्याचे त्यांचे प्रयत्न चालू आहेत. सुरुवातीला पुस्तकांच्या शेल्फ चाळू देत नव्हते पण आता बरेच वर्षांची ओळख म्हणून की काय, कोणतेही पुस्तक चाळू देतात. मी ठाण्यातील ग्रंथालयाचा सभासद झाल्याने घाटकोपर वाचनायलात फारसे जाणे होत नाही पण गतस्मृतींना उजाळा देण्यासाठी महिन्यातून एखादे पुस्तक घेऊन येतो.

ए गब्बर, माझी माहीतीपूर्ण श्रेणी उगाचच "प्रकाटाआ" वर फुकट घालवलीस :( :)

मुंबईतल्या लोकांना फडतूस म्हणत नाहीये, शहर फडतूस (worthless = good-for-nothing) या अर्थाने म्हणतोय.
बाकी कुणाला मुंबईबद्दल खूप प्रेम असेल आणि त्याचे उमाळे येत असतील, तर चालू दे, माझे काही म्हणणे नाही. मी माझे वैयक्तिक मत सांगितले.

पुणेकरांच्या नि मुंबईकरांच्या मनोवृत्तीत एक महत्त्वाचा फरक जाणवलेला आहे, तो असा:

पुणेकर स्वतःला शहाणा समजतो, अ‍ॅटिट्यूड मारतो, अगदी स्वतःला विश्वाच्या केंद्रस्थानी समजतो नि इतरांना शहाणपणा शिकवतो खरा, परंतु त्याचे हे शहाणपण तो पुण्यात असतानापुरतेच असते. एकदा का तो पुणे महानगरपालिकेच्या हद्दीबाहेर पडला, की शेपूट घालतो. तेथे त्याचे काही चालत नाही, आणि आपण आपल्या कुंपणाबाहेर आहोत, याची त्याला जाणीव असते. पुण्याबाहेर पडल्यावर तो नेटिव्हांना शहाणपण शिकवायला सहसा जात नाही.

(आमच्यासारखे तुरळक नग - जे पुण्याबाहेर पडून य वर्षे झाली, तरीसुद्धा आपण अजून १९९० सालच्या ४११०३०मध्येच आहोत या समजुतीखाली वावरतात - त्यांचे सोडा. आम्ही इनकॉरिजिबल आहोत खरे, परंतु तो अपवाद.)

मुंबईकरांचे याच्या नेमके उलटे असते. ते मुंबईत असताना लायनीवर असतील, पण एकदा मुंबईबाहेर पडून अगदी पुण्याला जरी आले^१, तरी, आपण मुंबईकर बोले तो पुढारलेल्या शहरातले बोले तो सर्वज्ञ, या मागासलेल्या नेटिव खेडुतांना काय कळतेय या मोडमध्ये जातात. पदोपदी हुज्जत घालतात नि शहाणपण शिकवू पाहतात. तमाम दुनिया म्हणजे प्रतिमुंबई नसते, प्रत्येक ठिकाणच्या स्थानिक पद्धती, नियम नि व्यवस्था या मुंबईबरहुकुम नसतात, नि असणे अपेक्षितही नाही, हे यांना कोणी शिकवलेले नसते. मुंबईत भले कोणी "मुंबई एक भिकार" म्हटल्यावर "मुंबई सात भिकार" म्हणतील, पण बाहेर पडल्यावर "म्हणजे? तुमच्याकडे असे नसते?" म्हणून हुज्जत घालतील. मुंबईपुरताच लागू असलेला कुठलातरी ऑबस्क्युअर नियम काढून "पण हे असे असायला पाहिजे ना?" म्हणून भांडतील. सगळीकडे सगळ्या गोष्टी या डिट्टो मुंबईसारख्या असल्या पाहिजेत, अशी अपेक्षा करतील. अत्यंत झापडबंद लोक! (पुणेकर तुलनेने - तुलनेने! - बरेच अ‍ॅडाप्टेबल असतात.)

पण हा बहुधा मुंबईकरांचा दोष नसावा. महानगरात राहण्याबरोबर महानगरी ईगोही आपोआपच येत असावा. किंबहुना, दिल्लीकरांबद्दलही बव्हंशी हेच पाहिलेले आहे. (विशेषतः दिल्लीकर पंजाबी - रेफ्युजी जमात. यांच्याइतके माजोरी आणि अ‍ॅटिट्यूडयुक्त लोक त्रिभुवनात शोधून सापडणार नाहीत. तेवढे ते सरदारजी लोक वगळता - म्हणजे, त्यांच्यात माजोरी नमुने सापडत नाहीतच, असे नाही, परंतु मानवी म्हणता यावेत, असे नगही अनेकदा सापडू शकतात, नव्हे, बव्हंशी सापडतात. पण एकंदरीत, व्यक्तिगत मत मांडायचे झाले तर, मला व्यक्तिशः हिंदुस्थानच्या फाळणीबद्दल फारसे दु:ख वाटत नाही; मात्र, पंजाबच्या फाळणीबद्दल अतीव दु:ख वाटते. पण ते एक असो.)

अतिअवांतर:

भगवान बुद्धांची एक रोचक आणि उद्बोधक कथा आहे. ती येथे डकविण्याचा मोह अनावर होतो.

एकदा भगवान बुद्ध आणि त्यांचा शिष्यगण आपल्या नित्यनेमास अनुसरून एका गावास भिक्षा मागण्याकरिता येतात. तेथील लोक त्यांना चांगले वागवत नाहीत, त्यांचा अपमान करून त्यांना हाकलून लावतात.

संध्याकाळी प्रार्थनेच्या वेळेस भगवान बुद्ध म्हणतात, "हे गाव सुरक्षित राहो." शिष्यांना ते विचित्र वाटते, परंतु ते काही बोलत नाहीत, गप्प राहतात.

दुसर्‍या दिवशी दुसर्‍या एका गावात भिक्षेसाठी गेले असता तेथील लोक त्यांचा आदरसत्कार करतात, त्यांना उत्तमोत्तम पक्वान्ने खाऊ घालतात.

सायंप्रार्थनेच्या वेळेस बुद्ध म्हणतात, "या गावात दुष्काळ पडून लोकांची अन्नान्नदशा होवो नि ते देशोधडीस लागोत."

आता मात्र शिष्यांची खोपडी सटकते, नि ते भगवान बुद्धांना स्पष्टीकरण मागतात.

भगवान बुद्ध उत्तरतात, "अरे यार, सोप्पा फंडा आहे! त्या पहिल्या गावातले लोक वैट्ट, वैट्ट, वैट्ट, वैट्ट, वैट्ट, वैट्ट, दुष्ष्ट!!!!!! होते. ते गाव जर सुरक्षित राहिले, तर या लोकांना कध्धीकध्धी बाहेर पडावे लागणार नाही, बोले तो, त्यांचा वैवैवैवैवैवैदुपणा त्यांच्या चतु:सीमांपुरताच मर्यादित राहील, जगभर पसरणार नाही. उलटपक्षी, त्या दुसर्‍या गावातले लोक गोग्गोड होते. ते देशोधडीस लागले, तर आपला गोग्गोडपणा जगभर घेऊन जातील नि पसरवतील. एवढी शिंपल गोष्ट तुमच्यासारख्या झंटलमन लोकान्ला समजू नये? थुत् तुमच्या जिन्दगानीवर! फुका स्वतःला माझे शिष्य म्हणवून घेता!"

सांगण्याचा मतलब, पुणेकरच काय, तमाम दुनियेतले लोक देशोधडीस लागोत, पण मुंबई आणि दिल्ली ही शहरे सुरक्षित राहोत. (तथास्तु!)

- (दुर्दैवाने प्रॉप्पर मुंबईत जन्माला आलेला, टनभर मुंबईकर नातेवाईकांशी पाला पडलेला नि त्यांना जमेल तितके कटाक्षाने टाळणारा मनाने पुणेरी अमेरिकन) 'न'वी बाजू.

............................

१ किंवा, फॉर द्याट म्याटर, अमेरिकेलासुद्धा.

निव्वळ city planning किंवा सौंदर्य, हवामान ह्या निकषांवर मुंबई कुठल्या कुठे घसरेल. वादच नाही.

मुंबई सारख्या चिकण्या(%) पोरी (वैविध्यपूर्ण**) न्युयॉर्क मधे सुद्धा असतील की नाही ही शंका आहे.

--

** वैविध्यपूर्ण म्हंजे मराठी, पंजाबी, सिंधी, गुज्जु, मारवाडी, टँब्रॅम ....... यादी लांबलचक होईल.
% - चिकण्या या शब्दास अनेक कनोटेशन्स आहेत. तुम्ही कोणतेही वापरू शकता.

पण -मुंबईत सग्गळं काही मिळतं

असेलही. आणि आता, मुंबईचा नवाकोरा आंतरराष्ट्रीय विमानतळ अमेरिकेतल्या कोठल्याही विमानतळाच्या तोंडात मारेल^१ इतका अप्रतिम आहे, हेही मान्य. मुंबईतून बाहेर पडण्यासाठी - आणि त्यानंतर मुंबईपासून शक्य तितके दूर, जगाच्या दुसर्‍या टोकास जाण्यासाठी तो अतिशय उपयुक्त आहे, हेही जाता जाता नमूद करतो.

बरे मग?

...................
^१ विच इज़ नॉट सेइंग मच, अ‍ॅज़ अमेरिकन - ऑर, फॉर द्याट म्याटर, युरोपियन - एअरपोर्ट्स, इन माय अंबल ओपीनियन, आर नथिंग मच टू राइट होम अबाउट, पण अप्रतिम आहे खरा.

म्हणूनच शेवटी मुंबईशी स्पेसिफिक न ठेवता मत मांडलं ना.

मुंबईत हे सर्व आहे याचा अर्थ अन्य शहरांत नाही असं मुळीच नव्हे. आता सातार्‍यात अन सोलापुरातही असं झालं असेल तर आनंदच आहे.

हाही एक फरक आहे. मी सहसा मुंबईकराला इतर शहरांना नावं ठेवताना बघितलं नाहीये. मुंबईला मात्र बाहेरचे बरेचजण नावं ठेवतात.

मला स्वतःला मुंबई,पुणे, पणजी, कोल्हापूर, बडोदा आणि रत्नागिरी अश्या सर्व शहरांमधे आवडीच्या खूप गोष्टी दिसतात. विविध गावांत राहणारे माझे नातेवाईक मात्र "मुंबईला जाऊन आयुष्याची वाट लावून घेतात लोक" असे ऐकवत असतात.

ठाणे हे मुंबईतल्या सर्व गोष्टींचं तुलनेत कमी क्षेत्रफळात आणि कमी ड्रायव्हिंग / तंगडतोड करुन मिळणारं मिनिएचर मॉडेल बनलं आहे. आत्ता अशी कोणतीही सुविधा नाही की जिच्यासाठी ठाण्याची वेस ओलांडावीच लागेल.

-टिल लास्ट ब्रेथ सर्व डायग्नोस्टिक्स आणि कॅन्सरसह सर्वांवर उपचार करु शकणारं हॉस्पिटल
-सबवे, मॅक्डोनाल्ड, पिझा हट, स्टारबक्स, पॉप टेट्स, अर्बन तडका, टिंबक्टू, व्हिलेज, जगहेड्स आणि तत्सम सर्व चेन रेस्टॉरंट ब्रँड्स
-जवळजवळ सर्व मुख्य "थाळी रेस्टॉरंट्स"चे ब्रँड
-पब्स
-विवियाना, कोरमसारखे मुंबईच्या कोणत्याही मॉलपेक्षा मोठे आणि पार्किंगची चणचण नसलेले मॉल्स.
-मुंबईइतकीच भारी आणि चालणारी नाट्यगृहं
-मोठ्या लायब्ररीज
-मॅजेस्टिक, क्रॉसवर्ड्स आणि त्याहूनही मोठी तत्सम पुस्तकदालने
-आर्ट गॅलरी
-चार आणि सात स्क्रीन असलेली अफाट आकाराची मल्टिप्लेक्स
-सर्वच्या सर्व (फास्ट, स्लो, लोकल, दूरच्या) रेल्वे कंपल्सरी थांबणारं एस्केलेटरवालं स्टेशन
-स्केटिंग रिंकपासून अत्यंत लॅव्हिश बोलिंग अ‍ॅलीजपर्यंत स्पोर्ट्स
-मोठे स्विमिंग पूल्स
-हजारो स्क्वेअरफुटात पसरलेलं केवळ स्पोर्ट्स या विषयाला वाहिलेलं दालन, त्यासमोरच्या प्ले आरेनासहित
-येऊरचं जंगल कम रिसॉर्ट व्हिलेज
-वॉटर पार्क

शहरी म्हणून जे जे काही सिंबॉल्स आहेत ते सर्व आता ठाण्यातही आहेतच.

बाकीच्यांचं माहित नाही पण हे फार (जितकं भासवलं जातं) कठीण नाही हे स्वानुभवाने सांगतो.
अर्थात मुंबईच्या "वेगाची" झालेली सवय सुरवातीला चिडचिड होण्यास कारणीभूत ठरते मात्र बाहेरच्या थंड नी निर्जिव कारभाराची सवय झाली की त्याचे काही वाटेनासे होते.

समजा आत्ता आहे तेवढच अर्थार्जन त्याच व्यवसायात राहून दुसर्‍या शहरात करायची संधी मिळाली, समजा पुणे/कोल्हापूर्/नासिक इत्यादी ठिकाणी, तर लोक मुंबैला राम राम ठोकतील का?

आत्ता आहे त्याहून जास्त असेल तरच. मुळात मुंबई विरुद्ध इतर हेच मान्य नाही. कोल्हापुरात राहणं हा अत्यंत आनंददायक अनुभव असू शकतो. जर तिथे पुरेसे उत्पन्न मिळाले नाही, बारा तास लोडशेडिंग चालू झाले, हवा असह्य झाली तर दुसरीकडे चरितार्थ शोधला जाऊ शकतो. पण कोल्हापुरात मजबुरीने राहणे आणि मुंबई किंवा पुण्यात कसे उत्तम लाईफ आहे असे म्हणून तुलनेत कोल्हापूरची पंचगंगा कशी वास मारते आणि इथले पब्लिक कसे पैलवानी गुडघामेंदू आहे अश्या प्रकारचे ताशेरे मारत तिथेच पडून राहणे हे पटत नाही.