फायदा आणि तोटा

वाचून दमलो. पण लेख चांगला आहे.बरेच कष्ट घेतले आहेत. अप्रत्यक्ष लाभांबद्दल अजुन सांगायचे झाल्यास एखादेच घबाड मिळते व सर्वांची कसर भरुन काढते. अशा प्रकारच्या मार्केटिंग मधे गुंतवणुकिच्या मानाने मिळालेला परतावा अधिक असतो. स्त्री पुरुष असे भेद हे प्रतिमांच्या सरासरीचे आहेत हे लक्षात घेतले तर मुद्दे समजायला सोपे जातात.
बाकी स्वांत सुखाय लेखन खरे उत्तम. जो देगा उसका भी भला जो नही देगा उसका भी भला!

चेतन, बर्‍याच दिवसांनंतर तू लिहिता झालास हे बघून आनंद झाला :)

लेख बराच लांबलचक झाला आहे हे खरे आहे पण ज्याप्रकारे एकंदरीत विषयाचा परामर्श घेतला आहेस त्याने तो फारच वाचनिय आहे.
आत्तापर्यंत सगळ्या मसंवर ह्या लेखासाठी आलेल्या प्रतिक्रियांपैकी ही प्रतिक्रिया अतिशय भावली.

खरेतर एकढ्या खोलात जाउन मी विचारच केला नव्हता आणि नसता. खरेतर मी विडंबनच पाडणार होतो ज्या धाग्याचे.
पण इथेच "चेसुगु" हा ब्रॅन्ड का आहे आणि तो इतरांपेक्षा वेगळा ऊठून का दिसतो ह्याचे इंगीत दडलेले आहे.

मित्रा असे वैचारिक पातळीवर खोलात जाउन विचार केलेले आणि समरसून लिहीलेले लेख आणि दिलेले प्रतिसाद ह्यामुळेच आंजावर आजही बराच वाचकवर्ग आहे तुझा.
आता असाच लिहिता रहा. बोळा निघून पाणी वाहते राहू दे...

- (आनंदी) सोकाजी

लेख किती पटला हे सांगणार नाही पण मनापासून लिहिलाय हे कळतंय. असेच आणखी लिहीत रहा.

विचार आवडले.

मनातले सगळे व्यवस्थितरित्या, मुद्देसुद मांडण्याकरता लेखाची लांबी वाढली असावी.

श्रामो आणि सोकाजींशी सहमत. मात्रं सर्व मुद्दे पटलेच असे नाही

सर्व प्रतिसादक, श्रेणीदाते व इतर मूक वाचकांचेही मनापासून आभार.

सर्वप्रथम श्री.चेतन सुभाष गुगळे यांचे अभिनंदन एवढ्यासाठी की त्यानी या विचार-प्रकटनासाठी केलेला अभ्यास. त्यावरून लेखाची लांबी जोखल्यास ती योग्य असून इथल्या संपादक मंडळालाही त्यातून बरेचसे उद्भोदन होण्यासारखी त्याची आवाहनात्मक मांडणी आहे, ज्याचा ऐसी अक्षरे मंडळ नक्कीच विचार करेल [जसे 'उपक्रम' व्यवस्थापनाने श्री.गुगळे याना पाठविलेल्या वैयक्तिक पत्रात प्रगटलेला विचार].

या निमित्ताने (जरी माझा अधिकार नसला तरी) या लेखातील काही विचाराबाबत माझे मत नोंदवित आहे :
१. "......पण त्या बदल्यात जो प्रचंड मनस्तापही सहन करावा लागण्याची तयारी असावी लागते ते पाहता हा जुगार न खेळणंच उत्तम असं अनेकांना वाटतं." ~ श्री.गुगळे यांचे हे गृहितक स्वीकारणारे जे कुणी सदस्य आहेत/असतील त्यामध्ये मी आहे हे मी थेटच सांगतो. सध्या वयाच्या वा सामाजिक दर्जाच्या ज्या अवस्थेत मी आहे तिथे सर्वार्थाने मनःशांतीची फार गरज आहे असा (शारीरिकदृष्टीनेही) विचार केल्यास तसा निर्णय घेणे मला योग्य वाटते. मी इथल्या - ऐसी अक्षरे - काही लेखांचे नाव न घेता म्हणू शकतो की इच्छा आणि काही प्रमाणात अभ्यास असूनही तिथे प्रतिसाद देण्याचे विचार आयत्यावेळी मी बदलले आणि केवळ काही काळ 'वाचनमात्र' च राहिलो. त्याला कारणही माझ्या प्रतिसादामुळे येऊ शकणार्‍या प्रतिसादामुळे काहीसा मनस्ताप सहन करावा लागणार याची (सार्थ) भीती वाटत असल्याने ते सारेच टाळणे मला गरजेचे वाटले. श्री.गुगळे म्हणतात तसे "जुगार न खेळणेच उत्तम".

२. "प्रमुख अपेक्षा म्हणजे इतरांना छळून त्यातून आनंद मिळविणे. या गटात पुरुषांचा भरणा जास्त असला तरी स्त्रिया अगदी नाहीतच असे नाही." ~ हे मला नवीनच आहे. म्हणजे असे की एखाद्या विषयावर चाललेल्या चर्चेतून असे काय मुद्दे असतात की जेणेकरून 'अ' ला छळून 'ब' आनंद - विकृत म्हणू या - प्राप्त होतो ? शिवाय या गटात 'स्त्रिया अगदी नाहीतच नाही असे नाही" हे विधान तर काळजी वाटण्यासारखे आहे. विविध संस्थळावरील स्त्रियांची जी उपस्थिती दिसते त्यावरून जवळपास सर्वच स्त्रिया उच्चशिक्षित, उद्योगजगताशी संलग्नित वा चांगल्या ठिकाणी नोकरीत तसेच आर्थिकदृष्ट्याही 'स्टेबल' अशा गटातील आहेत असे मानले जाते, मग अशा पातळीवरील स्त्री वर्ग संस्थळाचा वापर एखाद्याला/एखादीला छळण्यासाठी करीत असेल तर ती अनाकलनीय बाब मानावी लागेल. [हे निरीक्षण धागाकर्त्याचे आहे, आणि या क्षणापर्यंत तरी इथल्या स्त्रीवर्गाने त्यांच्या या मुद्द्याला विरोध केलेला नाही, म्हणजे एकतर स्त्री सदस्यांनी हा लेख वाचलेला नाही आणि वाचला असल्यास मुद्दा खोडून काढण्याचा यत्न केलेला नाही असे दिसते.]

३. सुचविण्यात आलेले काही उपाय ~ हा मुद्दा लेखकाने अनेकबाबींबा विचार करून खुलविला आहे आणि येथील व्यवस्थापन मंडळच त्यावर आपले मत व्यक्त करू शकते.

श्री.गुगळे यानी लेखात माझे नाव घेऊन माझ्या लेखन/प्रतिसादाबद्दल जे आपुलकीचे मत व्यक्त केले आहे त्याबद्दल मी त्यांचे आभार मानतो.

अशोक पाटील

लेख काहि मुद्यांबद्द्ल पटला नसला तरी

मराठी संस्थळांचे अशा फ्रेंडशिप क्लबांत रुपांतर होऊ नये असे वाटते

याच्याशी सहमत आहे.

आपण ज्या सहा अपेक्षांचे विवेचन केले आहे त्याच्याशी मी एकूण सहमत आहे. खोलात जायचे झाल्यास एक दोन मुद्दे वेगळे येतील पण ते तितकेसे महत्त्वाचे नाही.

एकूण 'संस्थळ कशासाठी चालवले जाते' याबाबत संपादक मंडळाची आणि सदस्यांची काय समज आहे यावर बरेच काही अवलंबून आहे असे दिसते. म्हणजे 'मौजमजा' हा प्राथमिक हेतू असेल तर काहीच्या काही धाग्यांवर भरपूर प्रतिसाद दिसणे (आणि तेही त्याच त्याच ठराविक आय. डी. कडून) हे स्वाभाविक आहे. सदस्यांनी काही एक संकेत पाळावेत असे नियम कोणी करायचे हाही एक प्रश्न आहे - म्हणजे संस्थळाने करायचे तर त्यांना सदस्य नेमेके कोण आहेत याचा काहीच पत्ता नाही, सदस्यांनी करायचे तर लोकशाहीमुळे एकमत होणे अवघड - अशा पेचात आज मराठी आंजा दिसते आहे - असे माझे प्रथमदर्शनी मत झाले आहे. (माझा संस्थळांचा अनुभव अर्थातच अगदी मर्यादित आहे हे मी अदिति यांच्या धाग्यावरच्या प्रतिसादात लिहिले आहे - इथे पुन्हा सांगते.)

मला स्वतःला संस्थळावर वावरण्यापेक्षा ब्लॉगविश्व जास्त सुरक्षित वाटते. तिथे टीका होतेच, पण त्यातून पुढे जाता येते. तिथेही अवांतर आणि खोडसाळ लोक येतात, नाही असे नाही. पण ब्लॉगवर आपण परिस्थिती जास्त चांगली नियंत्रणात ठेवून मनःस्ताप टाळू शकतो. संस्थळ म्हणजे दुस-यांचा अंगणात येऊन गप्पा मारल्यासारखे आहे. आपण फार फार तर वातावरण चांगले निर्माण करायचा प्रयत्न करू शकतो (आपल्या लिखाणातून, प्रतिसादांतून) - आणि ते नाहीच जमले तर अखेर संस्थळ सोडून जाऊ शकतो.

लेखातली सहा कारणांची मांडणी चांगली आहे. विशेषतः मॅस्लोच्या हायरार्की ऑफ नीड्स ची आठवण करून दिल्याबद्दल धन्यवाद. संस्थळांवरचा वावर हा मॅस्लोच्या पिरॅमिडमध्ये वरच्या दोनतीन भागांत येत असल्याने त्या भागांचं तुम्ही जास्त विस्तृतपणे वर्णन केलेलं आहे. मात्र तुमचा एकंदरीतच रोख स्त्री-पुरुष फरकापेक्षा संस्थळांवरील सहिष्णू-असहिष्णू प्रवृत्तींच्या वावरावर दिसतो.

अदिती यांनी स्त्रियांच्या सहभागाविषयी प्रश्न केला होता परंतु मी विशिष्ट अपेक्षा ठेवणार्‍या लोकांच्या सहभागाविषयी (ज्यात प्रामुख्याने स्त्रियांचा भरणा जास्त आहे असे मला वाटते) उत्तर दिले.

मला वाटतं तुम्ही दिलेली उत्तरं ही सर्वच लोकांच्या सहभागाविषयी आहेत. या अपेक्षा ठेवणाऱ्यांत स्त्रियांचं प्रमाण अधिक असेल हे पटत नाही. १. आर्थिक फायदा २. अप्रत्यक्ष आर्थिक वा व्यावसायिक फायदा - या दोन गटांत तर पुरुषच अधिक असतील कारण सध्या तरी समाजात नोकरी व व्यवसाय करण्यात पुरुषांचं बहुमत आहे. ३. सामाजिक बदल घडवून आणण्याची आशा - यातही पुरुषांचं किंचित प्राबल्य असेल असं वाटतं. कारण पुन्हा तेच. समाजाची यंत्रणा चालवणारे, वापरणारे पुरुषच अधिक आहेत. ४. कौतुक, प्रसिद्धी - यात प्रमाण समसमान असावं ५. निखळ आनंद - हा हेतू कोणाचाच नसतो असं तुमचंच मत आहे (अगदीच चूक नाही) ६. दुखापतीपासून दूर रहाण्याची इच्छा याबाबतीत कदाचित संस्थळांपासून दूर रहाण्यात स्त्रियांचं प्रमाण किंचित अधिक असेल.

केवळ स्त्रियांचाच नव्हे तर एकूणच सहिष्णू लोकांचा वावर कमी होत चालला आहे.

हे पटत नाही. तुम्ही पंचवीस सोडून गेलेल्या सहिष्णू लोकांची नावं सांगितलीत तर मी पंचवीस टिकून राहिलेल्या सहिष्णू लोकांची नावं सांगू शकेन. शिवाय सहिष्णू-असहिष्णू या वितरणातही जेंडर बायस फारसा दिसत नाही हेदेखील तुम्हीच म्हणता.

तुम्ही दिलेले उपाय - कठोर संपादन - हा पटत नाही. अभिव्यक्तीस्वातंत्र्याच्या तो आड येतो. दुसरं म्हणजे कागदी मासिकांच्याच पद्धतीने संस्थळ चालवणं हा आंतरजालाच्या माध्यमाचा कोता वापर ठरतो. टीव्हीवर सुरूवातीच्या जाहिरातींमध्ये केवळ एक चित्र दाखवून मागे रेडियोचीच जाहिरात लावायचे, तसं काहीसं. आंतरजाल या माध्यमाची शक्ती वापरायची असेल तर खुलेपणा हवा. तो खुलेपणा ठेवूनही त्रासदायक प्रतिसाद कमीत कमी करण्यासाठी श्रेणी सुविधा ऐसी अक्षरेवर परिणामकारकरीत्या वापरली जाते. सर्वच लेखन येऊ देऊन त्यातलं निवडक थोडं जपून ठेवण्याची व्यवस्था तारका देऊन आरकाइव्हच्या स्वरूपात केली जाते. आमच्या मते तुम्हाला निखळ आनंदासाठी चांगलं वाचायचं असेल तर मुख्य पानावर न येता केवळ निवडक विभागात जावं. जर मुख्य पानावर लेखन करायचं असेल तर कौतुक व रास्त टीका याला सामोरं जायची तयारी असायलाच हवी. घरीच बसलं तर कसेही बेंगरूळ कपडे घालून चालतं, पण रस्त्यावर, पार्टीला जायचं असेल तर आपल्या नीटनेटकेपणाबद्दल टीका होण्याची तयारी सगळेच ठेवतात. यात काही जगावेगळं नाही.

मानधन देणं ही उत्तम कल्पना आहे. तत्वतः मान्य पण सध्याच्या परिस्थितीत शक्य नाही असं दिसतं. तुम्ही जर पैसे देऊन संस्थळाची मेंबरशिप घेणारे १००० लोक मिळवून दिलेत तर उद्यापासून उत्तम लेखांना आणि संपादकांना पैसे देण्याची व्यवस्था करू.

तिसरा उपाय, म्हणजे महिलांसाठी वेगळा विभाग - ट्रेनची उपमा इथे लागू होत नाही. ट्रेनमध्ये नाईलाजाने येणं होतं. आणि बेसुमार गर्दीत जे काही गैरफायदे घेतले जातात त्यांची तुलना इथे करणं म्हणजे तिथे होणाऱ्या छळाचं क्षुद्रीकरण (ट्रिव्हियलायझेशन) आहे. इथे स्त्रियांसाठी होणारे 'अनुचित' प्रकार सर्वसामान्य तिऱ्हाइतांच्या संभाषणांत घडतात त्यापलिकडे घडत नाहीत. होत असल्यास जरूर दाखवून द्या. त्यामुळे हे पुरुष काहीतरी रासवट बोलतात, ते कानावर पडून त्यांच्या कोमल मनावर वाईट परिणाम होऊ नयेत म्हणून त्यांच्यासाठी गोडगुलाबी विभाग काढून द्यावा ही थोडी कॉंडेस्सेंडिंग (तुच्छतादर्शक?) पॅट्रिआर्किअल भूमिका वाटते.

श्री.गुगळे यांचे हे गृहितक स्वीकारणारे जे कुणी सदस्य आहेत/असतील त्यामध्ये मी आहे हे मी थेटच सांगतो.
मी इथल्या - ऐसी अक्षरे - काही लेखांचे नाव न घेता म्हणू शकतो की इच्छा आणि काही प्रमाणात अभ्यास असूनही तिथे प्रतिसाद देण्याचे विचार आयत्यावेळी मी बदलले आणि केवळ काही काळ 'वाचनमात्र' च राहिलो. त्याला कारणही माझ्या प्रतिसादामुळे येऊ शकणार्‍या प्रतिसादामुळे काहीसा मनस्ताप सहन करावा लागणार याची (सार्थ) भीती वाटत असल्याने ते सारेच टाळणे मला गरजेचे वाटले. श्री.गुगळे म्हणतात तसे "जुगार न खेळणेच उत्तम".

याच गटात मी सुद्धा येते. मराठी आंजावर सर्वसाधारणपणे अव्यक्त राहणेच मी पसंत करते. मी मराठी आंजावर येण्याचे मुख्य कारण माझी वाचनाची आवड.. ती वाचनमात्र राहूनही पुरविता येते. शिवाय काही काळ ( माझ्या बाबतीत अनेक वर्षे ) वाचनमात्र राहिल्यानंतर कोण लेखक / लेखिका दर्जेदार लिहितात याची बर्‍यापैकी जाणीव / ओळख झाली आहे आणि आता मला माझे वाचन जास्ती नेमके ( selective) करता येते व कमी वेळात देखिल (माझ्यासाठी ) उच्च कोटीचा आनंद मिळविता येतो. आजचे मराठी आंजावरील वातावरण बघता काही लोकांशी परिचय वा मैत्री व्हावी (व्यक्तिला न पाहता / प्रत्यक्ष भेट न होताही केवळ त्या व्यक्तिचे लेखन वाचून आदर वाटावा असे)असे जरी वाटले तरी मी प्रतिसादाखेरीज काही लिहीन असे वाटत नाही.

लेख बराच मोठा आहेत, अनेक मुद्दे आहेत आणि त्याबद्दल सवडीने प्रतिसाद देईन.
पैकी काही मुद्दे:
१. महिलांसाठी असा वेगळा विभाग काढावा असं मलाही अजिबात वाटत नाही. कारणं राजेशने दिलेली आहेत तीच + खांद्यावरच्या भागाला त्रास देण्याचा प्रश्न येतो तेव्हा स्त्री-पुरूष भेद आणि/किंवा आरक्षण मला अजिबात मान्य नाही. पुरूषांची आणि स्त्रियांची शरीरं फक्त वेगळी असतात; पण म्हणून गायनॅकॉलॉजी हा विषयही अभ्यासाचा विचार करता स्त्रियांपुरता मर्यादित नाही.
२. वेगवेगळ्या वृत्तीच्या लोकांना वेगवेगळ्या प्रवृत्तीची संस्थळं आवडणार यात काही संशय नाही. चांगल्या लेखकांनी आपल्याही संस्थळावर लिहावं असं सर्व मालक, व्यवस्थापक आणि सदस्यांना वाटतं यातही काही आश्चर्य नाही. पण संस्थळांवर लिखाणच करणार नाही अशा सुज्ञ (वाचन आणि विचार करणारे सर्व) सदस्यांनी कोणत्यातरी संस्थळावर आपलं असं लेखन करावं असं निश्चित वाटतं.
--(सामान्य सभासद) अदिती

अमूक एक संस्थळ कसं आहे याबद्दल काही वाईट मतं असतील तर ती त्या-त्या संस्थळांवरही मांडावीत (आणि त्यावरच्या भल्याबुर्‍या टिप्पणीलाही सामोरं जावं) अशी अपेक्षा आहे. प्रशंसा कोणाचीही करणार असलात तर अडचण नाही.
-- (ऐसी अक्षरे वरील मॉडरेटर+सभासद) अदिती

श्रावणचा मुद्दा: इतरांनी पाठवलेली पत्रे आणि आपण इतरांना लिहीलेली पत्रे यांच्याबद्दल सुनीताबाईंनी काहीएक कठोर आणि खंबीर भूमिका घेतलेली होती, जीएंच्या पत्रांसंदर्भात. आता नेमका तपशील आठवत नाही, पण त्यांनी स्वतःला आलेली पत्र प्रकाशित होऊ दिली नाहीत, स्वतः लिहीलेली होऊ दिली. हा एका वेगळ्या चर्चेचा विषय दिसतो. कुणी स्वयंसेवक आहे का, चर्चा सुरू करून पुढे चालवायला?
मी सध्या स्त्री स्वातंत्र्यात बिझी आहे. ;-)

लेख विचारपूर्वक लिहिलेला आहे, आणि मुद्देसुद्धा चांगले आहेत.

संकेतस्थळाची ओळख तयार करण्यात संपादनधोरणे फार महत्त्वाची. आणि दुसरी गोष्ट काहीशी नशिबा बाब आहे. ती म्हणजे सुरुवातीला येणार्‍या बीजरूपी सदस्यांची जडणघडण : नवजात संकेतस्थळाला जिवंत राहायचे असेल, तर सुरुवातीच्या सक्रिय सदस्यांच्या ("कंपू"च्या) कलाकलाने घ्यावे लागते, आणि वहिवाटीप्रमाणे हेच धोरण होते, ओळख ठरते.

टिप्पणी १ : मराठी संकेतस्थळावर राहून आर्थिक नफा-तोटा झालेले लोक माझ्या चांगल्या ओळखीचे आहेत. कलम १ अपवादात्मक सदस्यांना लागू असले, तरी लागू तर आहेच.

टिप्पणी १.१ (उगीचच आपला लक्षात आलेला तपशील) "नाडीपट्टी"चा उल्लेख कलम १ ऐवजी कलम ३ मध्ये केलेला दिसतो.

विचारपूर्वक पण अगदीच एकांगी भूमिकेतून लिहिलेला लेख आहे असे मत नोंदवतो.

लेखकाचा समग्र विचार व अभिनिवेष एखाद्या लेखनाला लोकांनी स्तुतीपर प्रतिक्रीया दिल्या नाहीत तरी चालतील पण निदान टीका करणार्‍या अथवा मनस्ताप देणार्‍या तरी देउ नयेत असा सूर दिसतो. यातील एक धोका इथेच दर्शवतो पण तो एका मोठ्या वेगळ्या चर्चेचा विषय होईल.

जेव्हा असा आग्रह धरला जातो की "किमान प्रतिकूल प्रतिक्रिया येऊ नयेत", त्याचे नेक्स्ट लॉजीकल एक्स्टेंशन निश्चीतच असे आहे की अनुकूल प्रतिक्रीयाच याव्यात, आणि त्याचेही नेक्स्ट लॉजीकल एक्स्टेंशन अगदी पुढील आग्रही वाक्यांपर्यंही जाऊ शकते.
'अमुक सदस्यांकडूनच अनुकूल प्रतिक्रीया याव्यात'
'प्रत्येक प्रतिक्रियेमध्ये 'अप्रतिम लेखन' असा शब्द प्रयोग असायलाच हवा'
'रोज ३८ प्रतिक्रीया यायलाच हव्यात' वगैरे वगैरे, ....
हे सार्वजनिक फोरम्सच्या मूळ तत्त्वांशी विसंगत आहे असे मला वाटते.

मनस्तापाचा मुद्दा चर्चिला गेल्यास असे लक्षात येइल, की मनस्ताप होण्याची कारणे व टॉलरन्स वेगवेगळी असू शकतात, उदाहरणार्थ चेसुगू यांना त्यांचे नाव पुर्ण न लिहिल्याचा मनस्ताप होऊ शकेल, अथवा नावाचे लघुरूप वापरल्याचा मनस्ताप होऊ शकेल.
तर इतर कुणा सदस्याला 'काय साहेब' असे म्हणल्याचाही मनस्ताप होऊ शकेल
आणखी कुणाला 'फार बाळबोध लेख आहेत ब्वॉ तुमचे' या वाक्याचा त्रास होईल तर कुणाला हेच भूषणावह वाटू शकेल.
आदितीला 'कित्ती कित्ती देवभोळी व सालस आहेस ग तू' याचा प्रचंड मनस्ताप होईल तर कुणाला तेच अगदी सुखावणारे ही वाटेल ;)

तस्मात, मनस्ताप ही संकल्पना सापेक्ष आहे, पण तरीही मनस्ताप या गोष्टीचा बागुलबुवा करून प्रत्येक फोरममधून निघून जायचे ठरवले तर आपण इतर अनेक चांगल्या गोष्टींना मुकू शकतो असा माझा आपला बापुडवाणा समज आहे.

आता मनोगत, उपक्रमवर संपादन टाईट आहे तर मिसळपाववर एकदम लूज. त्यामुळे मिसळपाववर काहीही लिहा किमान दोन आकडी प्रतिसाद येणारच व अनेकदा फालतू एकोळी धाग्यांनीही अवांतर प्रतिसादांसह शतक गाठलेले दिसून येते. त्यामुळे त्या संस्थळाची सदस्यसंख्याही वाढत चाललेली दिसते. परंतु ही सूज आहे. अनेक आयडी हे मृत, सुप्त, निष्क्रिय व बरेचसे बोगस देखील आहेत. ऐसीअक्षरेवरही अनेकदा ढिले संपादन, श्रेणी देण्याच्या प्रकारात पक्षपात असे प्रकार दिसून येत आहेत. >>

यात दुस-या संस्थळावर टीका नाही असे कसे म्हणता येईल? आहेच ती. ठीक आहे, टीका नाही तरी मतप्रदर्शन आहे आणि ते काही अनुकूल नाही फारसे. त्यामुळे उपक्रमच्या संपादकांना ही दुस-या संस्थळावर टीका आहे असे वाटले तर मला ते योग्यच वाटते. ती छापावी की नाही हा भाग वेगळा, पण टीका नाही असे म्हणणे अवघड.

मुद्दा क्रमांक २ विषयी जमल्यास फोन अथवा ईमेलवर संवाद साधूयात. (संकेतस्थळावरील वैयक्तिक निरोप हा भागही तितकासा गोपनीय नाही असा अनुभव मला यापूर्वी मिसळपाववर आला असल्याने आता पुन्हा ती जोखीम पत्करायची इच्छा नाहीये.)>>

असं तुम्ही अशोक पाटील यांना दिलेल्या प्रतिसादात लिहिलत. ते पटलं. पण मग उपक्रमनेही तुम्हाला व्यनि पाठवण्यात जोखीम घेतली, असच म्हणावं लागेल. आपण पाठवलेले व्यनि जाहीर करणं ही एक वेगळी बाब आहे आणि आपल्याला दुस-यांनी पाठवलेले व्यनि आपण जाहीर करणं (यासाठी आपण त्यांची परवानगी घेतली असल्यास बाब वेगळी) -ही गोष्ट वेगळी.

लेख चांगला झाला आहे.

संस्थळावर लोक का येतात /लिहितात/लिहीत नाहीत याचे चांगले मूलगामी विश्लेषण केले आहे.

इतर संस्थळांबाबत बरेच निगेटिव्ह उल्लेख आहेत या 'उपक्रम'च्या संपादनमंडळाच्या मताशी सहमत आहे.

पण तुर्तास संकेतस्थळांच्या संवेदनशीलतेबद्दल एक मत नोंदवतो.

गुगळेंनी अनेक स्थळांबद्दल त्यांची मते आणि निरीक्षणे नोंदवलेली आहेत. असे असताना इतर संस्थळांची निंदा हा त्यांचावरचा आरोप पटत नाही. त्याशिवाय, उपक्रमावर दुसर्‍या संस्थळांची टिका हा काही त्याज्य विषय^१ नाही हे मी अनुभवाने जाणतो. असे असताना उपक्रमावर जर इतर संस्थळांची टिका करण्यांवर कारवाई करण्याची सुरुवात होणार असेल तर मात्र एक 'वेलकम चेंज' असे म्हणतो.^२

१. सदर टिका ही अनेकदा दिसते आणि संपादीत होत नाही यावरून काढलेला निष्कर्ष
२. या प्रकारचे मत मी पूर्वीही उपक्रमावरच नोंदवलेले आहे. त्यामुळे इथे दिलेला प्रतिसाद ही 'इतर संस्थळाची टिका' या सदरात गणला जाणार नाही अशी अपेक्षा!
उपक्रमावरील नोंदवलेले मतः एखाद्या संस्थळाची आणी तूमची वेव्हलेंथ जर जमत नसेल (आणि म्हणून तूम्ही ते सोडले वा बॅन झालात), तर अशा वेळी सतत दूसरीकडे जाऊन त्या संस्थळाला कमी लेखणे माझ्या मते 'चाईल्डिश' आहे. (कधीतरी, काही कारणास्तव* वा अन्याय झाला म्हणून विरोधकरण्यासाठी, संस्थळावर टीका करणे, त्रूटी दाखवण्यात काही चूक आहे असे मला वाटत नाही.)
*कारण स्वतःला जस्टिफाय करता येत असेल तर ठीक, कारणं शोधून काढणं अवघड नसेलही. पण स्वतःशी अप्रामाणिक कारणं आहेत का हे ज्याचेत्याने ठरवावे.