"आर्थिक नियोजन" - भाग १ - हिशोब लिहीणे - कशाला आणि कसे?

चार सामान्य लोकांप्रमाणे शिक्षण पूर्ण झाल्यावर मी नोकरीला लागले. सुरूवात अगदीच चण्याफूटाण्याने झाली तरी साधारण तीन वर्षात फ़्रेशरचा शिक्क पुसला गेला आणि मग एका बहुराष्र्टिय कंपनीमध्ये मी माझ्या वडिलांना रिटायर होताना जेवढा पगार होता त्यावर कामाला लागले.


त्यावेळी तेवढे पैसे खूप म्हणजे खूपच होते.माझ्यासाठी! घर अजूनही वडिलांच्या कमाईवर ब-यापैकी चालत होते त्यामुळे मी अगदी दरमहा आईला खर्चाला काही पैसे दिले, लग्नाचा दृष्टीने काही रक्कम बाजूला टाकली तरी माझे स्वत:चे खर्च ( जे अजून फारसे वाढले नव्हते) जाऊन बरेच शिल्लक पडत होते. तेव्हा आधी थोडे सोने घे (जे तेव्हा आत्तच्य मानाने खूपच स्वस्त होते) मग एक छोटा फ्लॆट घे (पुण्यात जागांचे भाव तेव्हा खूपच कमी होते) असे आजूबाजूचे सांगतील तशी फारशी विचार न करता गुंतवणूक चालली होती, त्यात प्लॅनिंग काही नव्हते. त्यातूनही जे काही उरले तर सगळ्या नवख्या लोकांना ऊत येतो तसा मला आल्याने इकडून तिकडून "टिप्स" मिळाल्या त्यावर विसंबून शेअर मार्केट मध्ये टाकले आणि सुरूवातीला थोडा नफा आणि मग यथावकाश बुडवून पण झाले.



या सगळ्यानंतर लग्न ठरले, नव-याचे तेव्हा स्वतचे घर नव्हते पण लग्नाच्या आधी घर घ्यावे या दॄष्टीने त्याची तयारी चालू होती. माझा जरी फ्लॅट असला तरी तो खूप छोटा होता आणि माझ्या बजेट मध्ये बसण्यासाठी मी लांबच्या एका उपनगरात ज्या भागात घेतला होता, तिथे राहायला जाणे ही (आयुष्य कोथरूडमध्ये घालवलेल्या मला) शिक्षा असल्यासारखेच होते


मग नव-य़ाला पटवून दिले की काही दिवस भाड्याच्या घरात राहू आणि लग्नानंतर दोघांच्या एकत्र पगारावर जास्त मोठे आणि जास्त चांगल्या भागात घर घेऊ.
लग्न झाले आणि त्यात - त्याचे आणि माझे पार खिसे उलटे करावे लागतील इतका खर्च झाला (आता कशाला तेव्हा तितके पैसे लग्नात खर्च केले असा विचार येतो पण ते एक असो) सबब दोघांची बचत लग्नानंतर शून्य पातळीला होती.



तर...नमनाला घडाभर तेल घालून झाले आहे आता मूळ महत्वाच्या मुद्द्यावर येते.

हिशोब ठेवण्याची गरज:
काही महिने शोधाशोध केल्यावर आमच्या बजेट आणि बाकी निकषांवर बसणारे घर बुक केले. ताबा साधारण एक वर्षाने मिळणार होता. तेव्हा आम्हाला साधारण दिड ते दोन वर्षात खालील गोष्टींसाठी पैसे जमवायचे होते.

• घराच्या किंमतीमधला कर्ज जाऊन स्वत:चा हिस्सा
• भाड्याचे घर फुल्ली फर्निश्ड होते त्यामुळे नवीन घरात आम्ही कपडे, स्वयंपाक्घरातली भांडीकुंडी आणि काही जुजुबी कामचलाऊ फर्निचर घेऊन राहायला जाणार होतो सबब नवीन घरात राहायला जाण्याच्या आधी त्याला राहण्यायोग्य बनवण्याकरता फर्निचर करणे मस्ट होते.
• नवीन घरात राहायला गेल्यानंतरच मूल असे आधीच ठरले होते. त्याप्रमाणे समजा घडले आंणि सर्वात वाईट केस मध्ये जर काही मेडिकल कॊम्प्लिकेशन झाले, मला आधी विश्रांतीसाठी किंवा पोस्ट डिलिव्हरी बाळाची काळजी घेण्यासाठी वर्षभर जरी घरी बसावे लागले तर, बचत जरी नाही झाली तरी घराचे अंदाजपत्रक कोलमडायला नको (माझ्या आधीच्या फ्लॅटचा हफ्ता, विम्याचा हफ़्ता हे खर्च चालूच राहणार होते शिवाय बाळाचा वाढलेला खर्च) यासाठी थोडी सोय

आणि हे सर्व करताना पर्सनल लोन (हा तर भयंकर प्रकार आहे, कधीच याच्या वाट्याला जायचे नाही) किंवा ओळखीच्यांकडून तात्पुरते पैसे घेणे हे प्रकार करायचे नाहीत हेही ठरवले होते. तेव्हा पर्याय फक्त जास्तीत जास्त बचत करणे हाच होता.

हिशोब ठेवणे : पर्यायांचा शोध
सर्वात पहिला पर्याय म्हणजे एक्सेलची मदत घेऊन, काही टेम्प्लेट्स वगैरे ची मदत घेऊन मी माझ्या अंदाजाने महिन्याचे होणारे खर्च मांडले आणि मग x रुपय़े बचत दर महिन्याला करणे शक्य आहे असा निष्कर्ष काढला. त्याप्रमाणे एक-दोन महिने गेले पण खरी बचत ठरवलेल्या आकड्यापासून खूपच दूर होती. असे का होतेय ह्याचा आढावा घेणे जरूरी होते.


मग मी खर्च जसे होतील तसे मांडणे हा प्रकार करायला सुरूवात केली पण एका मर्यादेनंतर फक्त एक्सेलमध्ये हे करणे फार गुंतागुंतीचे होतेय असे लक्षात आल्यावर मी गुगल सर्च ,
आजूबाजूच्या लोकांना ते अशा वेळी काय करतात अशी माहिती काढली

मायक्रोसॊफ्ट मनी:
यातूनच मला मायक्रोसॊफ्ट मनी या अत्यंत उपयुक्त सॉफ्टवेअरचा शोध लागला.

पुर्वी पेड असलेले हे सॉफ्टवेअर आता मायक्रोसॉफ्टने सपोर्ट बंद करून फुकट म्हणून उपलब्ध केले आहे.

सुरूवातीला सगळा नीट सेटअप (अकाउंट्स, कॅटेगरी) करायला दोन-चार दिवस गेले तरी खर्च लिहिणे यात फारच सोपे होते. दोन अकाउंट मध्ये जर्नल ट्रान्सफर करणे हा सतत लागणारा पर्याय यात उपलब्ध होता (बॅंकेतून खर्चासाठी काढलेली रोख रक्कम, एक्मेकांना एखादा खर्च करताना दिलेली रक्कम वगैरे) बाकी पाहिलेल्या ब-याच सॉफ्टवेअर मध्ये ही गोष्ट नव्हती किंवा तितकीशी वापरायला सोपी नव्हती.
शिवाय रिकरिंग खर्च/जमा तसेच ट्रान्सफर तयार करून ठेवणे हे ही अतिशय उपयुक्त साधन होते.

हे सुरू करताच मला माझ्या खर्चाच्या अंदाजात काय पकडत नव्हते ते कळल्रे,
उदा. औषधांवर इतका खर्च होतो हे मी लक्षात घेतले नव्हते
तसेच वाण्याला महिन्याला दिलेली यादी हाच फक्त ग्रोसरी खर्च नाही तर एरवी आपण येताजाता बरेच काही आणतो, भाजी हा खर्च नगण्य नाही हे कळले.
तसेच हॉटेलिंग आणि कपडेलत्ते यावर आपल्याला वाटते त्यापेक्षा जास्त खर्च होतोय हे दिसून आले.

तेव्हा काही काळापुरते ब्रॅन्डेड महागडे कपडे या गोष्टीवर काठ मारण्यात आली (आंणि आताही फक्त स्पेशल कारणाकरताच घेतो). हॉटेलिंगचे बजेट ठरवून ते एक्दा पार केले गेले की उरलेला महिना गप्प बसायचे हे बदलही केले आणि त्यांचा बराच उपयोग झाला.

या सर्वाचा परिणाम हा झाला की वरती सांगितलेली तिन्ही उद्दिष्ट्ये आम्हाला काटकसर (कंजूषपणा नव्हे) करून साध्य करता आली (अर्थात बिल्डर ने ताबा द्यायला एक वर्ष उशीर केल्याने आम्हाला जमवाजमव करायला अजून वेळ मिळाला हेही मुख्य कारण होतेच!)

या सॊफटवेअर मधले काही पर्याय नमुन्यासाठी दाखवत आहे.
डॅशबोर्ड

तुम्हाला नेहमी लागणारे अकाउंट, ज्या खर्चांवर लक्ष ठेवायचे आहे असे महिन्याचे खर्च आणि येऊ घातललेली बिल्स वगैरे एका नजरेत दिसते.
बील समरी

अतिशय उपयुक्त. सर्व रिकरिंग खर्च/एकाच जागी दिसतात शिवाय ठरवलेल्या वारंवारितेप्रमाणे कधी कधी बिल्स भरली जात नाहीत तेव्हा एखादे बिल केव्हापासून भरायचे राहिले आहे हेही पटकन कळते.

रिपोर्ट्स

बरेच उपयुक्त रोपोर्ट्स यात आहेत, मी सगळे वापरत सुद्धा नाही पण तरी जे मला फार उपयोगी वाटतात ते हायलाइट केले आहेत त्यातील काही:

> स्पेंडिंग बाय कॅटेगरी - नक्की कोणत्या गोष्टीवर महिन्यात किती ख्रर्च झाला याचा अचूक आकडा (महिन्याला किती खर्च येतो याचा आकडा मी अंदाजपंचे देत नव्हते)
> परर्फॉर्मन्स बाय इनवेस्ट्मेंट अकाऊंट - या रिपोर्टमुळेच मला नुकतेच मी ज्या एका फंडा मध्ये पैसे टाकले आहेत ते दावा केलेल्या पेक्षा फार कमी परतावा देतो हे लक्षात आले व मी तिथून काढून जास्त परतावा देणा-या ठिकाणी पैसे गुंतवले.

मी फक्त खर्च नोंदवते आहे, "खर्च का करतोय" हे विचारत नाहीये हे नव-याला सुरूवातीला पटायला वेळ लागला. पण एकदा त्याचा उपयोग कळल्यावर मात्र त्याने अतिउत्साहात फक्त एकूण खर्चच नाही व्यक्तिगणिक किती होती हे पण बघू (जसे कपडे, औषधे) वगैरे कल्पना काढल्या पण त्यांचा तसा "औत्सुक्य" वगळता काही उपयोग नसल्याने तो प्रकार थोड्या दिवसांनी बंद झाला.



ऍन्ड्रो मनी
सुरुवातीला जेव्हा मी मायक्रोसॉफ्ट मनी वापरायला आणि खर्च लिहायला सुरूवात केली तेव्हा साधारण आठवड्याने मी नव-याला त्याला विचारून त्याचे खर्च लिहीत असे पण हा प्रकार त्रास्दायक होता शिवाय जास्त दिवस होऊन गेले की केलेले खर्च विसरून जाणे हे प्रकार व्हायचे, चिठ्या आणि चिटोरी हरवायची. स्मार्ट्फोन चे घरात आगमन झाले होते त्यामुळॆ त्यावर मुख्य ठिकाणी नोंद करायच्या आधी तात्पुरते एक ठिकाण म्हणून मग ऍप्स ची शोधाशोध केली त्यात ऎन्ड्रो मनी हे एक अतिशय चांगले फ्री ऍप ऍन्ड्रॉइड मार्केटमध्ये साप्डले.

यातही वरती उल्लेख केलेले काही काही पर्याय उप्लब्ध आहेत शिवाय निवडलेल्या तारखांमधील ट्रान्सॆक्शनची सीएस्व्ही फ़ाइल इमेल करणे पण शक्य आहे, त्यामुळे तो आता खर्च जस्जसे होतील तसे त्याच्या ऎप मध्ये नोंदवतो आणि दर २-३ आठवड्यांनी मला मेलवर पाठवतो जे मला वेळ मिळाला की मी मनी मध्ये टाकते.

असो. आता मी टायपून दमले आहे. तेव्हा या भागात इतकेच!

क्रमशः