एक लघुत्तम कथा: पुरावे

लघुतम हे योग्य आहे.. पण..

मग "एक" लघुतम कथा ही द्विरुक्ती होईल.

"तम" गोष्ट एकमेवच असली पाहिजे.

भूमिका अशा दरवेळी वेगळ्या काढता येत नाही. मी माणूस असते, मी स्त्री असते, मी कार्यकर्ती असते आणि मी लेखकही असते. या प्रत्येक भूमिकेतून मला व्यक्त व्हावं वाटतं. क्वचित या भूमिका एकमेकींना विरोधी असतात; बहुतेक वेळा मिसळतात. त्यामुळे तर दुभंग व्यक्तिमत्त्व न बनता मी सलग एक राहू शकते. जगणं, वागणं, विचार वा भावना करणं आणि लिहिणं यांत एक सूत्र राहतं.

सर्व केसेसमध्ये असेच होते असे नाही. मात्र अनेक केसेसमध्ये होते. कधी घरा-कुटुंबात, कधी परिसरात, कधी कार्यक्षेत्रात, कधी जाती-धर्मात... अनेक जागा आहेत, ज्या अडथळे बनतात. ज्यांनी पाठबळ देणं गरजेचं आहे, तेही बर्‍याचवेळा विरोधक बनून उभे राहतात. कुटुंब, पोलिस, न्यायालय, प्रसारमाध्यमं, स्वयंसेवी संस्था, सामाजिक व राजकीय कार्यकर्ते यांच्याकडून मदतीची, सहकार्याची, पाठबळाची अपेक्षा असते. या प्रत्येक टप्प्यावर येणारे अनुभव निराळे असतात.
तरीही मी आशावादी आहे. आता कायदे पुष्कळ अनुकूल बनताहेत... आणि लोक पूर्णतः निराश नाहीत, संघर्षासाठी उभे राहताहेत.
अन्यथा बलात्कार सर्वकाळात, सर्वत्र होत आलेत; होताहेत; आणि होत राहणार आहेत... ही वस्तुस्थिती आहे.

अनेकांना अशा थेट शब्दांचा त्रास होतो याची जाणीव आहे. कारण तो मलाही होतो.
मला छान, सुंदर, सभ्य, रोमँटिक लिहिणं आवडलं असतं. माझी भाषा मला सुरेख आणि सुरेल वापरावी वाटते.
पण दरवेळी ते शक्य नसतं. शिवीची जागा शिवीचीच असते आणि ओवीची जागा ओवीची. त्याला इलाज नाही.

दुसरी गोष्ट म्हणजे या 'प्रतिमा' नाहीत कशाच्याही. हे फक्त एक वास्तव आहे.
खूप शब्द खूप वेळा, कुठेही आणि कसेही वापरून आपण गुळगुळीत करून टाकले आहेत. काही शब्दांबाबत आपले पूर्वग्रह आहेत. त्यामुळेही असे वाटू शकते.
एक केस जरी प्रत्यक्ष बघितली तरी पापण्यांचे केस जळतात आणि बुबुळांचा कोळसा होतो. तो कोळसा अश्रूंनी भिजवून ठेवण्यापेक्षा तो पेटवून त्याचा निखारा बनू देणं मला श्रेयस्कर वाटतं.

हिंसक कृत्याचं वर्णन नक्की कशा (आणि किती तुपाळ) भाषेत करावं म्हणजे ते वास्तववादी आणि परिणामकारक वाटेल?

बलात्काराबाबतचं सदर वाक्य हे बलात्काराइतकंच घृणास्पद आणि विकृत मेंदूची निपज आहे. मला त्या वाक्याचा कायम तिरस्कार वाटत आलेला आहे.

१. इतर गुन्हेही गुन्हेगारांसाठी आनंददायकच असतात. गुन्हेगारांचे मानसशास्त्र पाहिले की हे लक्षात येईल. बलात्कार हा दृष्टिकोन नक्कीच नाही, कोणत्याच केसमध्ये.

२. अ. गर्भ राहणं हा परिणाम वाईटच. कारण त्यात दुसरा एक जीवही अकारण बळी जातो. वेळेतच लक्षात आलं तर गर्भपात शक्य होतो; अन्यथा मूल जन्माला घालावं लागतं. ११ वर्षांच्या एका मुलीवर तिच्या वडलांनी बलात्कार केल्याची केस मी हाताळली होती. ती गरोदर राहिली. तिचं गरोदरपण अवघड होतंच; कारण मानसिक त्रासही खूप होते; पण बाळंतपण इतक्या कमी वयानं अत्यंत गुंतागुंतीचं आणि जीवावर बेतणारं होतं. ज्यानं डिलिव्हरी केली त्या डॉक्टरवरही तिनं अविश्वास दाखवला; ज्या मुलीचा वडलांवरचा विश्वास उडतो ती जगातल्या दुसर्‍या कोणत्याही पुरुषावर काय विश्वास दाखवणार? तिचं मूल पुढे दत्तक दिलं गेलं. त्या बाळातही तिची गुंतवणूक अजिबात नव्हती. ( जी इतर कुमारीमातांची असते अनेकदा!) आज सुमारे नऊ वर्षांनी ती बर्‍यापैकी सावरली आहे. कारण सकस जेवण, समुपदेशन, शिक्षण या गोष्टी तिला संस्थेत मिळाल्या. जिथं हे मिळत नाही तिथले प्रश्न कायमची जखम होऊन बसतात.
ब. ज्या मुली अगदीच लहान असतात, त्यांच्या शारीरिक जखमा तुलनेत लवकर बर्‍या होतात आणि काही कळण्याच्या वयाच्या नसल्याने मानसिक संघर्ष नसतो. उदा. सगळ्यात लहान वयाची केस मी ४ महिन्यांच्या मुलीची हाताळली होती. तिच्या मांड्यांवर भाजल्यासारख्या जखमा त्वचा सोलवटल्याने दिसत होत्या. ती तुलनेत लवकर, म्हणजे आठेक महिन्यांत क्युअर झाली.
क. तोंडात लिंग खुपसल्याने एका छोट्या मुलीचा घसा फाटला होता. ( ही घटना मी माझ्या 'भिन्न' या कादंबरीत लिहिली आहे.) ती आजही बोलू शकत नाही. आणि केवळ पातळ आहार घेऊ शकते.
ड. अनैसर्गिक संभोग झालेला असेल तर जखमा बर्‍या होण्यात पुष्कळ काळ जातो.
इ. इतर वस्तूंचा वापर केला गेला असेल, तर जखमा तीव्र असतात. असे गुन्हेगार अधिक हिंसक वृत्तीचे असतात. त्यामुळे ते पूर्ण शरीरावर जखमा करू शकतात. दिल्लीच्या केसमध्ये तर योनीत लोखंडी रॉड खुपसून आतडी बाहेर काढल्याचे आपल्याला माहीत आहेच. असे अनेक प्रकार आहेत.
ई. शरीर आणि मन वेगळं असतं, असं मी मानत नाही. मानसिक विकारांचे परिणाम शरीरावर व शारीरिक विकारांचे मनावर होतच असतात. हे ती व्यक्ती मरेपर्यंत विसरत नाही; हां... काळाने आणि अनुकूल परिस्थिती लाभली तर हे परिणाम काहीसे सौम्य होत जातात.

३. केवळ समाजातच नव्हे, तर त्या व्यक्तीच्या स्वतःच्या नजरेतूनही ती उतरते. हा पगडा अजून किती पिढ्या राहणार आहे माहीत नाही. पुरुषांनाही विपरित अनुभव येतात; पण स्त्रीच्या तुलनेत ते मानसिक त्रासातून लवकर मुक्त होतात. किंवा त्रास देणार्‍या व्यक्तीचा 'बदला' घेण्याची वा काहीवेळा जाहीर नाचक्की-तक्रार करण्याचीही हिंमत दाखवू शकतात. स्त्रियांकडून हे क्वचित घडते. उलट बलात्कारित व्यक्तीशी तिचं लग्न लावून देणे इत्यादी आचरट प्रयोग आपल्याकडे केले जातात. सिनेमांमधून असली चित्रणं दिसतातच.

४. तो मोठा गुन्हा आहे, म्हणूनच त्याला मोठा गुन्हा मानले जाते. केवळ समाजव्यवस्थेचा प्रश्न नाही.

५. स्त्रियांबद्दल समाजाला सॉफ्टकॉर्नर असता, तर असे गुन्हे घडलेच नसते. हा प्रश्नच हास्यास्पद आहे. असं कुणाला सुचू शकतं, हेच मला माणूस म्हणून लाजिरवाणं वाटतं.

६. संसदेचं विधान असं म्हणताना लोकप्रतिनिधी नेमके कोण आहेत, कोणत्या मानसिकतेत वाढलेले आहेत, कसे वर्तन त्यांच्या व्यक्तिगत आयुष्यात ते करतात इत्यादी अनेक मुद्दे उपस्थित होतात. ते काही सर्वज्ञ नव्हेत आणि सर्वयोग्यही नव्हेत; असते तर आज अनेक सुयोग्य कायदे झाले असते, रखडले नसते.

७. स्त्रियाही याच पुरुषप्रधान संस्कृतीत जन्मलेल्या, वाढलेल्या आहेत; त्यांच्यात बदल होताहेत, पण काळ जावा लागणारच.

१. आनंददायक संभोग आणि बलात्कार यांच्यात बरेच फरक आहेत. पण इतर गुन्ह्यांना असा आनंददायक equivalent नाहीच. काही केसेस मधे तरी बलात्कार केवळ दॄष्टीकोन तर नव्हे?

प्रत्येक गुन्ह्यामध्ये मर्जीने केलेले कृत्य असते. जसे खून असतो तसेच दयामरण असते, कायदेशीर फाशी असते. म्हटलं तर या तिन्ही मध्ये दुसर्‍याचा जीव घेतला जातो पण तीन्ही वेगळेच. तसेच चोरीही असते, दरोडा असतो, दान दिले जाते, म्हटलं तर तिन्ही मध्ये संपत्ती एकाकडून दुसर्‍याकडे जाते पण तीन्ही वेगळे. तसेच संभोग, आनंददायी संभोग आनि बलात्कार हे ही वेगवेगळेच

२. गर्भ नाही राहिला तर या अपराधाचा केवळ शारीरिक परिणाम कितपत असतो?

डिपेन्ड्स. वर कविताताईंनी उदाहरणे दिली आहेतच. त्याउप्पर मुलीच नव्हे व लहानच नव्हे तर चांगल्या ज्यु कॉलेजमधील मुलग्यांवरही असे प्रसंग येतात असे वाचत असतोच! :(

३. समाजाची बलात्कृतेची स्वीकृती हा एक मोठा मुद्दा आहे. हा नाही असे मानले तर या अपराधाचा मानसिक परिणाम किती? मानसिक परिणाम कितपत 'समाजाच्या स्वीकृतीशी' निगडित असतो आणि कितपत 'बलप्रयोगाच्या भयाशी'.

माझ्यामते समाजाच्या स्वीकृतीशी तर असतोच शिवाय "योनीशुचितेच्या" थोतांडाचे त्या व्यक्तीवर किती व कसे कंडिशनिंग झाले आहे त्यावरही असते. किमान आपल्या घरात आपली बायको, मुलगी, आई, आजी, बहिण यांच्याशी त्यांच्यावर बलात्कार झाल्यास त्यांनी काय काय केले पाहिजे अश्या पद्धतीची चर्चा कधीतरी केली असली तर त्यांना मानसिक धक्क्यातून बाहेर येण्यास सोपे जावे असा कयास आहे.

४. बलात्काराला मोठा गुन्हा नाही मानले तर काहीही होऊन समाज व्यवस्था बिघडेल म्हणून त्याला मोठा गुन्हा मानले आहे का?

असे वाटत नाही.

५. स्त्रीयांबद्दल समाजाला सॉफ्ट कॉर्नर आहे म्हणून हा गुन्हा मोठा आहे का?

माफ करा, पण असा प्रश्न हास्यास्पद आहे. एक तर बलात्कार हा स्त्रीयांवरच होतो असे नाही. तुमच्या-माझ्यावरही होऊ शकतो हे लक्षात घेतलेले बरे! कारण बलात्काराचा आणि लैंगिक आकर्षणाचा संबंध अजिबात नाही! दुसरे असे की सॉफ्ट कॉर्नर असता तर स्त्रीयांवर बलात्कार झाले असते काय?

६. वैवाहिक बलात्कार मानला तर आपला समाजाचा पायाच खचून जाईल हा स्टँड भारतीय संसदेने अगदी अलिकडच्या काळात घेतला आहे. बलात्कार हा इतका मोठा गुन्हा असेल, (पती धरून ) तो कोणीही पुरुष करू शकत असेल तर संसद इतके निर्लज्ज विधान देईलच कसे?

असे बदल समाजात मुरायला वेळ लागतो अजून काही वर्षांनी चित्र बदललेले दिसू शकते. समलैंगिक संबंध ठेवणार्‍या स्त्री-पुरूषांच्या बाबतीत समाज हळुहळु मोकळेपणाने व सकारात्मकतेने बोलु लागला आहे तसेच!

७. पतीने केलेला बलात्कार स्त्रीयांना भयंकर गुन्हा का वाटत नाही? पती या रोलमधे पुरुषाला पाशवी गुन्हा करण्याचे लायसन्स कसे असू शकते?

(एकतर हा भारतात कायदेशीर गुन्हा नाही दुसरे असे) कारण हे गैर आहे आहे हेच बहुतांश स्त्रियांना वाटत नाही. अजूनही लग्नाचा संबंध संभोगाशी जोडला जातो. मुळात संभोगासाठी लग्न करण्यची काय आवश्यकता? वगैरे वगैरे

स्त्रीयांचा या बाबतीत शुकशुकाट (बर्‍याच देशात तसे कायदे आहेत, भारतात क्वचित आवाज उठतो) या गुन्ह्याचे कोणते तांत्रिक स्वरुप दर्शवतो?

प्रश्नच कळला नै

बाकी यासंबंधातील बलात्कार: (गैर)समज आणि तथ्ये हा धागा ग्राह्य ठरावा