अनुराग कश्यपचा बॉलिवूडला रामराम

हं. नशीब आपलं. :(

अर्र... फार वाइट बातमी! सिगारेट, शिव्या वगैरे नियम चु* आहेत. सेन्सॉर बोर्डाचा निषेध!!

इतरांपेक्षा कायम वेगळ्या धाटणीचे चित्रपट बनवणाऱ्या अनुरागला सेन्सॉर बोर्डाच्या नव्या नियमांमुळे फटका बसला आहे. त्यामुळे तो देश सोडून जातोय, असं सांगण्यात येतंय.

वेगळी धाटणी या एकाच महाशयांची आहे का?
आणि नक्की कसा फटका बसला म्हणे?
चित्रपट पडला तर इतकी रडी कि कुठच्या कुठे खापर फोडायचं?
==========================================================================================
चला वेगळ्या धाटणीच्या निमित्ताने, फ्रेंचांनी आफ्रिकेत केलेल्या अत्याचारांवर पहिला वहिला फ्रेंच सिनेमा जगाला पाहायला मिळेल अशी आशा करू.

http://indiatoday.intoday.in/story/anurag-kashyap-bombay-velvet/1/43811…
ही मुलाखत वाचली. त्यात इन-जनरल असहिष्णू ( जोक्स्ने भावना दुखावणे, १०० करोडवाले चित्रपटांचा गवगवा) वातावरणाला शिव्य घातल्या आहेत. नवं सेन्सोर बोर्ड हे आयदर तात्कालिक कारण असेल (किंवा बातम्या देणार्‍याने तयार केलेलं कारण असेल). लेख वाचण्यासारखा आहे.

He is burdened by the hypocrisy everywhere. Those who advocate freedom of speech have issues with a Yo Yo Honey Singh. "That's why I step out of it all. You can't get through to people in this country. He's too elite, he's too funny, he's too high, he's too low, he speaks bad English... these are the caste systems by which India is today deciding who should get freedom of speech and who should not. It's because we form a mafia like that that people end up doing what they do."

हं ठीक! जातोयस तर जा! जाणार्‍याला कोण आवडणार! ज्याची त्याची मर्जी!

सेन्सॉरबोर्डाने नक्की काय केलं हे जोवर तो सांगत नाही तोवर त्याचा दावा नुसत्या फेस व्हॅल्युवर मी स्वीकारू/नाकारू शकत नाही.

>>'बॉम्बे वेलव्हेट'मध्ये सबंध चित्रपटभर खाली एका कोपऱ्यात धूम्रपानाविषयीची सूचना कायमची टाकलेली आहे. चित्रपटात अधूनमधून झळकणारी आणि मग अदृश्य होणारी सूचना पाहण्यापेक्षा ही कल्पना बरी वाटली. टीव्हीवर चॅनलचा लोगो जसा सवयीनं दुर्लक्षित होतो, तसंच झालं.

सवयीने दुर्लक्षित होऊ नये म्हणूनच ती येत जात रहायला हवी. कण्टिन्युअस नको.

वैसे भी सिगरेटविषयी सूचना दाखवल्याने नक्की काय विरस होतो?

अभिव्यक्ती आणि ती करण्यामध्ये असलेले अडथळे (constraints) असा झगडा असणारच. सेन्सॉर बोर्ड हा फक्त एक अडथळा आहे. आता याच्यातून वाट काढून अभिव्यक्त होत रहायचं का देश सोडून जातो वगैरे त्रागा करायचा, हा ज्याचा त्याचा प्रश्न.

आता चित्रपटनिर्मितीला लागणारे पैसे हा असाच एक अडथळा. त्यातून कश्यपने कशी वाट काढली याची अनेक उदाहरणं "मेकिंग ऑफ गँग्ज ऑफ वासेपूर" मध्ये आहेत. तेव्हा बरा नाही म्हणाला, की "काय हे पैसे पैसे?* पैसे नसलेल्या ठिकाणी जाऊन सिनेमा काढतो आता.."

___________________
*"क्या ये पैसा पैसा? पैसा मंगता तुझे? ये ले..." असं म्हणून इस्त्रीवाल्याच्या गल्ल्यातले पैसे काढून फूलवालीला देणारा फटका आठवला. (सरफरोश)

याच्यातून वाट काढून अभिव्यक्त होत रहायचं का देश सोडून जातो वगैरे त्रागा करायचा,

दुसरे ऑप्शन असताना प्रचलित सिस्टीम शी वाद घालत वेळ आणि उर्जा का वाया घालवायची? त्या ही पेक्षा, माझी मते दुसर्‍यांना पटवुन देत वेळ वाया घालवण्या पेक्षा, आपल्या सारखी मते असणार्‍या ग्रुप, ठीकाण, देशात का जाऊ नये?
जिथे आपण रीलेट होऊ शकतो अश्या ठीकाणालाच आपला देश म्हणावे ना.

अनुराग कश्यप यांना नवं काही करण्याची संधी अन्यत्र जाऊन मिळत असेल तर ही एक अत्यंत आनंदाची घटना आहे. माणूस फ्रान्समधे गेला काय की मंगळावर गेला काय, त्याचे सिनेमे त्याला मनाजोगते बनवायला मिळाले की झालं. देश सोडून चालला आहे वगैरे विधानांमधे अभिप्रेत असलेला मेलोड्रामा इथे लागू होतो असं दिसत नाही. परतीचे दरवाजे उघडे आहेतच - एक नागरिक म्हणून तर आहेतच. बॉलीवूड्मधे सिनेमे काढण्याकरता आहेत की नाहीत हे बॉलीवूडची अर्थव्यवस्था आणि तिथले लागेबांधे ठरवणार.

हुसैन यांच्याप्रमाणे कश्यप यांना हिंसा, धमक्या , दहशत अशा गोष्टींना सामोरं जावं लागलं असं दिसत नाही. त्यामुळे ती तुलना व्यर्थ आहे.

सेन्सॉर बोर्ड (आणि सेन्सॉर बोर्ड ज्याचं प्रतिनिधित्व करतं ती एस्टॅब्लिशमेंट) यांच्या नेमनियमांना कांटाळणं हा एक भाग झाला. "बाँबे व्हेल्वेट" सारखा सिनेमा कोसळणं - आणि पर्यायाने कश्यप यांचा बॉलीवूड्मधला बेस कमजोर होणं हाही या निर्णयाचा भाग आहे असं सकृद्दर्शनी वाटतं. किंबहुना , या मोठ्या अपयशानंतर मी वर निर्देश केलेले बॉलीवूडीय लागेबांधे आता पुरेसे फलदायी नाहीत; किंवा जे उपलब्ध असतील त्यामधे बंधने/तडजोडी आहेत आणि म्हणून जिथे कदाचित अशा तडजोडी कदाचित कमी कराव्या लागतील अशा ठिकाणी जाऊन बघणे, असा मला लागलेला अर्थ आहे.

माझ्या मनात दोन सिनारीओज् खेळतात :
- फ्रान्स (किंवा जिथे कश्यप जात आहेत) तिथे बर्‍यापैकी कलात्मक/आर्थिक यश मिळालं तर त्याच्या बळावर भारतात परत येतील आणि स्वतःच्या टर्म्स आणि कंडीशन्सवर भारतात पुन्हा निर्मिती करतील.
- फ्रान्स (किंवा जिथे कश्यप जात आहेत) तिथे हवे तसे लागेबांधे मिळाले नाहीत, हवं तसं काम करता आलं नाही किंवा जे काम होईल त्याला रेकग्निशन मिळणार नाही आणि मग विशेष गाजावाजा न करता भारतात परत येतील आणि जमतील ते प्रयत्न करून भारतात पुन्हा निर्मिती करतील.

http://www.aisiakshare.com/node/4101#comment-102336
ह्या प्रतिसाद आणि उपचर्चेबद्दल :-
http://swaminomics.org/films-sanctify-pestering-and-stalking-of-women/
.
.
Films sanctify pestering and stalking of women

The ghastly assault and rape of a female paramedic in Delhi has produced an avalanche of protest and comment on why we treat women so badly. But a major cause, the film industry, has hardly been mentioned. It has fostered thoroughly retrograde male attitudes that are at least partly responsible.

Some feminists focus on the commodification of women in Bollywood’s “item numbers”, sex-laden dances by Isha Koppikar, Mallika Sherawat and others. Others highlight the popularity of rape scenes to titillate audiences. Old-time villain Ranjeet did close to 100 rape scenes, with the audience almost cheering him on.

Yet item numbers and rape scenes are not the main problem. After all, cabaret dancers and villains are not role models. What’s truly terrible is the manner in which film heroes have for decades pestered, stalked and forced their unwanted attentions on heroines in a thousand films, yet ended up getting the girl. That sends the most outrageous of all messages to the public: pestering girls is what heroes do, and a girl’s “no” actually means “yes.”

Hit film songs that glorify harassment and stalking have compounded the problem. These are perpetuated in memory and social attitudes through repeated humming of the songs and viewing of video clips.

Dev Anand was the great romantic lover of my youth. We watched him serenade Nalini Jaywant in the film Munimji (“jeevan ke safar mein rahi“), while pawing and pestering her. He was equally obstreperous with Nutan in the film Paying Guest, with the hit song “Mana janab ne pukara nahin.” The song’s words frankly admit that although he is not welcome at all, he must insist on gaily forcing his attentions on her. For decades after audiences sang these songs, barely conscious of the sordid values they implied.

Raj Kapoor couldn’t be far behind. In his opus Sangam he sang a megahit while pestering a bathing Vyjianthimala: “Mere man ki Ganga, aur teri man ki Yamuna, bol Radha bol sangam hoga ke nahin.” As justification for this boorishness, he stuck a feather in his hair in imitation of Lord Krishna, who also harassed bathing gopis. Whereas Krishna played on the flute, Raj Kapoor played on Scottish bagpipes, a variation difficult to explain except as a side-effect of the actor’s fondness for Scotch whisky.

Amitabh Bachchan strode the Bollywood scene like a colossus. His biggest contribution to female degradation was in the film Hum. In this, he and a gang of maybe 300 leering males demand a kiss from actress Kimi Katkar—the hit song “Jumma chumma de de.”

Katkar sings back that she will not give a kiss. The male leerers insist on a kiss and douse her with a hosepipe. Ultimately, after several refusals, the song ends with Bachchan finally getting his kiss. He emerges grinning from the melee with lipstick smeared across his face. There could hardly be a more graphic message: if only you harass a woman enough, no matter how often she says no, she will ultimately say yes.

The greatest Hindi film of all time was probably Sholay. This had Dharmendra giving his version of how to win a girl. He jumps on the tonga (horse carriage) of tongawali Hema Malini, serenading her and grabbing her from behind. She fights him off, knocking him off the tonga. But he once again climbs aboard and continues with his musical harassment. The song goes, “Koi hasina jab rooth jati hai to, aur bhi hasin ho jati hai.” (translation: when a beautiful girl gets pissed off with you, she becomes even more beautiful). Does he go to jail for this behaviour? Alas no, she falls into his arms! Great are the rewards of harassment.

I don’t see films in other Indian languages. Some say they are even cruder, so let’s not blame Bollywood alone. I’m told such crudity doesn’t happen in big Bollywood films any more. Really? I saw Rockstar, in which Ranbir Kapoor forces his attentions on a girl, who initially resists but then asks him to take her to a raunchy film!

Let the last word come from somebody in the film business.“There are films in which romantic wooing has been replaced by a kind of harassment of the heroine. The heroes of these films could be considered stalkers in some civil societies. Now imagine that this actor is a role model to millions… wouldn’t his fans think this behaviour is okay? Now imagine that this actress is a role model to millions… what message does it send to women across the country?”

These are the words of actor-director Farhan Akhtar. When he says things are getting worse, please pay attention.

.
.
.
सामाजिक आणि राजकीय त्याच त्या टैपच्या चर्चांमध्ये फारसा रस वाटत नाही. बाकी चालु देत.

मला वाटतं हे त्राग्यापोटी किंवा नुसत्या वैतागापोटी तो करत नाही आहे, कारण, (माझ्या मते)
ही कुण कुण आधीच लागली होती.
१) कश्यप जिद्दी असावा, त्याला महत्त्वाकांक्षा आहेत.
२) गेली काही वर्षे त्याचे कानादि फिल्म फेस्टीवलांत आणि युरोपिअन चित्रपट वितरण/निर्माण संस्था/हौसेस यांच्याशी जमत आलेले लागेबांधे.
३) "उत्तम कॉन्टॅक्ट्स आणि पी आर किंवा तत्सम गोष्टींमुळे" तसेच "अमेरिकन - युरोपिअन मार्केट्स मध्ये चोखंदळ अभारतीय प्रेक्षकांच्या तीव्र भुका तारणारे जागतिक सिनेमा/ऑदरवर्डली सिनेमासदृश्य सिनेमे केल्यावर खपण्याचा(न फसण्याचा) आलेला आत्मविश्वास".
४) शिवाय असा काही मोठा त्रागा केल्यावर आंतराष्ट्रीय (आंतराष्ट्रीय फिल्म नव्हे) फेस्टीवलांत वाढणारे महत्त्व (अगदी काही इराणी-अफगाणी दिग्दर्शकांसारखे नसले तरी तश्याच दर्जाचे).

शिवाय हे सगळं वाचून काही गोष्टी मला कळाल्या नाहीत.
१) बॉलीवुडला रामराम म्हणजे हिंदी भाषिक सिनेमाला रामराम की भारतात राहून काम करायला रामराम की भारतात मूळातच त्याचे चित्रपट प्रदर्शित करायला रामराम?
२) अब्बास कियारोस्तामी (सर्टिफाईड कॉपी) किंवा बॉन जू हूं (स्टोकर, स्नोपिअर्सर) यांसारखे हॉलीवूड आणि युरोपिअन संस्था निर्मित फिल्मस करणार आणि त्या भारतात अजिबात रिलीज करणार नाही असं?
३) फक्त पॅरिसात राहणार?

तो जर फक्त पॅरिसात राहिला तर कानादि फेस्टीवलांत त्याने वर आणलेले काही नवीन भारतीय लोक दिसतील जी चांगली गोष्ट आहे. मी त्यांच्या स्पर्धा विभागात एकही भारतीय चित्रपट पाहिला नाही इतके दुर्लक्ष आहे आपल्याकडे. उलट गवगवा (फुसका नव्हे, खरोखर दर्जेदार काम असलेल्या) झालेल्या लोकांचे सलग चित्रपट येऊ शकतात. (उदा. विंटर स्लीप किंवा लाईक फादर लाईक सन इत्यादी)

जे नियम आहेत ते सगळ्यांना सारखे आहेत. पटत नसतील तर चालू पडा. हाकानाका.

महाराष्ट्र टाईम्स सोडून अजून कुठे बातमी आली तर विचार करीन.
पण जर खरं असेल चांगलंच आहे.
त्याला हवे तसे चित्रपट बनवता येतील, तो खूष!
त्याला हवे तसे चित्रपट त्याने बनवले तर ते आपल्याला बघता येतील, आपुन खूष.

बेष्ट आहे. च्यायला, प्रत्येक पिक्चर रिलीज करण्यासाठी एवढ्या उचापती कराव्या लागत असतील तर कोण कशाला उगाच डोकेफोड करेल.

मला एक थोडा वेगळा प्रश्न विचारायचा आहे. भारतात धूम्रपान कमी करण्यासाठी अनेक प्रयत्न केले गेले आहेत. उदाहरणार्थ, सिगरेटच्या पाकिटावर नुसतीच धोक्याची दोन ओळींची सूचना देण्याऐवजी सिगरेट ओढल्यावर फुफ्फुसं कशी होतात याचं स्पष्ट, मोठं चित्र दाखवण्याची जबरदस्ती आहे. हे आत्तापर्यंत मी कुठच्याच देशात बघितलेलं नाही. तसंच सत्तरीच्या दशकात सिनेमात सिगरेटची जाहिरात पाहिल्याचं आठवतं. त्यापासून ते सिनेमातल्या पात्राने धुराचा धू देखील म्हटला तरीही सिगरेट ओढणं वाईट आहे हे सांगण्यापर्यंत प्रगती झालेली आहे. प्रश्न असा आहे की या प्रकारांचा उपयोग होतो का?

या लेखात म्हटलेलं आहे की १९८० च्या दशकापासून गेल्या तीस वर्षांत
India gained 35 million smokers -- bringing its total to 110 million -- even though the smoking rate fell from 19 to 13 percent of the population.

याला सुधारणा म्हणता येईल का? जर ही सुधारणा असेल तर उपाय जरूर चालू ठेवावेत. जर ही सुधारणा वाटत नसेल, तर उपाय निरुपयोगी आहेत असंच सिद्ध होत नाही का?

वर हुसैन आणि कश्यप तुलनेवर बर्‍याच जणांनी मत व्यक्त केलंय की दोघांची तुलना अस्थानी आहे.
---

या दोघांचे उदाहारण घेण्यासाठी दोघांमधील समान दुवा असा की येनकेनप्रकारेण दोघांच्याही अभिव्यक्तीस्वातंत्र्यावर भारतात बंधने आली असा त्यांचा दावा होता आणि ते कारण देऊन दोघांनीही देशाबाहेर जायचे ठरवले. अभिव्यक्तीस्वातंत्र्यावर बंधने आहेत म्हणून देश सोडून गेलेला अन्य प्रसिद्ध कलाकार मला पटकन आठवला नाही.

मात्र मी म्हटलेय की सगळेच हुसैन नसतात. अर्थात या दोघांमधील साम्य इथेच संपुष्टात येतं.

मुळात अशी सुचना दाखवणे त्याच्या अभिव्यक्तीला मुरड आहे हे मला फारसे पटत नाही. ते चित्रदृश्यात "अवांतर" आहे व त्याने प्रेक्षकांचा रसभंग होऊ शकतो हे मला मान्य आहे. मात्र त्याने दिग्दर्शकाच्या अभिव्यक्तीला कशी बाधा पोचते? हा सीन नको, हा संवाद काढा वगैरे फिल्म बोर्डांच्या सुचना या अभिव्यक्तीवर सरळ सरळ घाला असतात हे मान्य आणि त्याविरुद्ध शक्य तितक्या मार्गाने विरोध झाला पाहिजे. तो ही एका कलाकाराकडून नाही तर कलाकारांनी संघटित होऊन!

सार्वजनिक आरोग्यासाठी बहुमताने ठरवलेल्या नियमानुसार बंदी वगैरे नव्हे तर एक सुचना दाखवण्यातून त्या कलाकाराने केलेल्या अभिव्यक्तीसोबत - अभिव्यक्तीत बदल न घडवता - अवांतर दाखवणे आणि भावनांची पोकळ गळवे फुटतात "आम्हाला हे नाय पायजेल, याला फोडा, जाळा, यावर बंदी आणा" अश्या प्रकारच्या प्रतिक्रीयेतून कलाकाराच्या अभिव्यक्तीवर येणारी बंधने यात फार मोठा गुणात्मक फरक आहे असे मी मानतो.

यावर उपायः इतकी काळजी आहे, तर सिगारेट हे उत्पादन बाजारात आणू नका.

हे म्हणजे, भयंकर संवाद, प्रकाशयोजना, कथा, पटकथा यांचा बुजबुजाट झाल्यामुळे सुजाण प्रेक्षकांच्या मानसिक व दृश्य स्वास्थ्याची इतकी काळजी आहे तर बहुतांश बॉलिवूड चित्रपट उत्पादने बाजारात आणू नका असे म्हणजे झाले! ;)

जोक्स अपार्ट, कोणत्याही बंदी इतका व्यक्तीस्वातंत्र्यावर घाला असु शकत नाही. (सिगरेटवर बंदी म्हणजे तिचे दुष्परिणाम माहित असूनही ती पिउ इच्छिणार्‍यांच्या व्यक्तीस्वातंत्र्यावर घाला) त्यापेक्षा सुचना परवडल्या.
अभिव्यक्तीस्वातंत्र्यापेक्षा मला व्यक्तीस्वातंत्र्य अधिक प्रिय आहे!

अनुरागने नुकतचं अ‍ॅटलास श्रग्ड् वाचलं असावं. करण जोहर, आमीर खान, शारुक खान हि मंडळी असं जातो वगैरे का म्हणत नाही बरं.

मुळात इथे बर्‍याच जणांना दृश्यचौकट, तिच्यावरची दिग्दर्शकाची सार्वभौम सत्ता, त्या सत्तेचं महत्त्व आणि जबाबदारी हेच मान्य नाहीय. तर काय बोलणार... ठीक.