IFFI इंटरनॅशनल फिल्म फेस्टिवल ऑफ इंडिया, गोवा (भाग ९)

(भाग ८)

पॅरासाइट

संपूर्ण महोत्सवात मी पाहिलेला सर्वात चांगला चित्रपट ‘पॅरासाइट’. अर्थात, यावर मतभेद होऊ शकतात; पण तो पाहून इतकं तृप्‍त वाटलं की दुसर्‍या दिवशीचा निरोपाचा चित्रपट बघितलाच नाही: शेवट ‘पॅरासाइट’नेच होऊ दे!

हा कोरियन सिनेमा. कोरियन सिनेमा बहुधा रक्‍तपातमय असतो. (हासुद्धा अपवाद नाही!) दक्षिण कोरियातल्या एका चकाचक शहरात रहाणारं कुटुंब. दक्षिण कोरिया भांडवलशाही देश. तिथे अत्यंत श्रीमंत आणि अगदी गरीब, असे दोन्ही लोक सापडतात. विशेषत: शहरात. ही कहाणी दोघांची. गरिबांच्या नजरेतून सांगितलेली. पण गरिबांची बाजू न घेणारी. गरीब कुठे रहातात? रस्त्याच्या खालच्या पातळीवरच्या घरात. छताशी असलेल्या खिडकीतून रस्त्यावरून चालणार्‍यांच्या तंगड्या दिसतात. वस्ती बकाल. अधून मधून एखादा दारुडा झिंगत झिंगत येऊन त्यांच्या खिडकीसमोरच मूत्रविसर्जन करतो. घरात इंटरनेटची, फोनची रेंज नीट मिळत नाही. कुठेतरी उंच उभं राहून मिळते. अशा घरात असावं तसं फर्निचर, तशी भांडी, तसं जेवण. माणसं नवरा-बायको आणि त्यांची दोन मुलं. मुलगा-मुलगी. चौघेही ‘स्ट्रीट स्मार्ट’. बाहेरच्या दयामाया नसलेल्या जगात स्वत:ला व्यवस्थित सांभाळू शकणारे. पण म्हणून त्यांचं नीट, मजेत चाललंय, असं नाही. तसल्या जगात खालच्यांना वर येण्याची संधी सहसा मिळत नाही. खालच्यांना आपापसातच संघर्ष करत उदरभरण करावं लागतं. तर तसल्या जगात वावरण्याची सवय असलेले हे लोक.

या जगण्याला वेगळं वळण लागण्याची शक्यता निर्माण होते. ‘मी काही दिवस नाही आहे, तेवढा काळ तू अमुक मुलीची इंग्रजीची शिकवणी घे,’ अशी गळ मुलाचा मित्र त्याला घालतो. ‘माझे बाकीचे मित्र विश्वास ठेवण्याच्या लायकीचे नाहीत आणि मुलगी कॉलेजला जाऊ लागली की मीच तिला रीतसर पटवणार आहे. तुझ्यावर माझा विश्वास आहे, म्हणून तुला सांगतो आहे!’ बहीण खोटं सर्टिफिकेट बनवून देते. तिच्या सफाईचं बाप कौतुक करतो. ते घेऊन भाऊ त्या मुलीच्या घरी जातो. तर ती भलतीच श्रीमंत. तिचं घर ‘वर’. म्हणजे वरच्या दिशेने जाणारे रस्ते चालत, ओलांडत हा तिथे पोचतो. एकदम इम्प्रेस होतो.

ही उन्नतीची संधी ठरते का? की कोळ्याच्या जाळ्यात शिरणार्‍या माशीसारखी त्याची अवस्था होते? कुटुंबाचं काय होतं? गरीब आणि श्रीमंत, अशा या दोन कुटुंबांचे संबंध कोणत्या पातळीवर प्रस्थापित होतात?

हा चित्रपट चालू असताना त्याच्याकडे प्रतीकात्मक म्हणून बघता येत नाही, कारण घटना भराभर घडत जातात आणि आपलं लक्ष पूर्णपणे खेचून घेऊन गोष्टीशी समरस व्हायला लावतात. पात्रं एका बाजूने ‘सोपी’, प्रतीकात्मक वाटता वाटता खरी, जिवंतसुद्धा होतात. गोष्ट कुठल्या वळणाने पुढे जाणार, याचा अंदाज येता येता आपल्या कल्पनेच्या बाहेर सटकते आणि मग केवळ उत्कंठामय होऊन घटनांचा प्रवास बघत रहायला होतं. विनोद होतात. चित्रपट डार्क कॉमेडीकडे झुकतो. मग भेदक सामाजिक भाष्य करतो. मग भलतंच काही होऊन रहस्यमय होतो. पुढे एकूण मानवी अस्तित्वाविषयी काही भाष्य करतो, असं वाटू लागतं.

आणि या सगळ्या इंटरप्रिटेशनकडे साफ दुर्लक्ष करून नुसतं बघत, ऐकत, अनुभवत गेलं; तरी एक लक्षात ठेवण्यासारखा, भारावून टाकणारा, अस्वस्थ करणारा अनुभव मिळतो.

थोडक्यात, थोर.

पाहून झाल्यावर चर्चा करताना किंवा हे असं लिहायला बसल्यावर कुठून कुठून काय काय अर्थ सुचू लागतात. प्रकाश, आवाज, गंध, अवकाश यांच्या मिती आकळतात. निरागसता आणि बनेलपणा यांचं मूल्यमापन करण्याच्या चौकटी दिसू लागतात. हा सिनेमा म्हणजे ‘विदारक भाष्य’ आहे, असंसुद्धा म्हणावंसं वाटत नाही. एका चित्रपटात, एका कलाकृतीत किती परिमाणं असावीत, याने थक्क व्हायला होतं. चित्रपट, त्याची पटकथा आणि त्याचं दिग्दर्शन आपल्याला किती सघन अनुभव देऊ शकतात, याचं दर्शन होतं.

या अनुभवाची मांडणी इथे सविस्तर करावीशी वाटत नाही; कारण, तसं केल्यास हे वाचून चित्रपट बघायला जाणार्‍याचा आस्वाद पातळ होईल. एक सुचवावंसं वाटतं: सगळी ज्ञानेंद्रियं टवकारून, सगळे अँटेने उभारून ‘पॅरासाइट’चा अनुभव घ्या!

एक शंका. आपल्याकडे हे घडू शकतं का?

आपल्याकडे विषमता आहे. पण दोन वर्गातली दरी लपवणं कितपत शक्य आहे? रूप, हावभाव, भाषिक उच्चार आणि भाषावापरातील वाक्प्रचार अशा कितीतरी गोष्टी इथल्या माणसाचा आर्थिक-सामाजिक-सांस्कृतिक वर्ग उघडा करतात. तो लपवण्याची सफाई कमावली, तरी ‘जाती’चं काय? आपल्या श्रीमंतांना जी या इन्शुरन्सची कवचकुंडलं लाभलेली आहेत, त्याची नीटशी जाणीव तरी इथे कोणाला आहे का?

ट्रेलर :

(चित्रपटाला ह्या वर्षी कान महोत्सवात सर्वोत्कृष्ट चित्रपटाचा पुरस्कार मिळाला होता. ह्या वर्षीच्या बहुचर्चित चित्रपटांपैकी एक.)

(भाग १० - समारोप)