ऐसी अक्षरे ट्रेडिंग एक्स्चेंज

ऐसी अक्षरे वर वेगळं काय? हे नुकतंच घडलेलं विचारमंथन वाचून आम्हा संपादक (व्यवस्थापक, संपादक, सहसंपादक, श्रेणीदाते, तारकादाते वगैरे सगळ्या असामान्य सदस्यांसाठी शॉर्टफॉर्म) मंडळींमध्ये खळबळ उडाली. लवकरच काही आगळंवेगळं केलं नाही तर महिन्याभरातच 'ऐसी अक्षरे' अल्पायुषी ठरणार काय? असा एखादा लेख येईल अशी खात्री वाटायला लागली. त्या लेखातली काही वाक्यंसुद्धा आमच्या डोळ्यासमोर तरळायला लागली.

"सुरूवात तर चांगली झाली होती - श्रेणी, तारकांच्या सुविधा देऊन, 'समूहाची लोकशाही' वगैरे रौप्यवर्खी शब्द वापरून...."
"मराठी भाषेला संवर्द्धीच्या दिशेने नेऊन जाणारा हा देवदूत सध्या काही इतरत्र प्रकाशित आणि तारकांकित धाग्यांचे तुकडे चघळत पेंगतो आहे की काय असे वाटू लागले आहे. असे का झाले असावे?"
"....दात उगवायच्या आतच अशी कवळी लावल्यासारखी अवस्था 'ऐसी अक्षरे'ला ऐन बालपणात का प्राप्त झाली असावी..."

अशी वाक्यं संपादकांच्या कानात संस्थळाच्या मृत्युघंटेसारखी निनादतात. 'ज्या वयात या संस्थळाने शाळेची घंटाही ऐकलेली नाही, अशा वयात मृत्युघंटा ऐकायची पाळी आली... तर?' हे वाक्य आमच्या डोक्यात 'पण त्या निद्रेलाही स्वप्नं पडू लागली तर?' च्या नटसम्राटी शैलीत घुमायला लागलं. आणि त्या वाक्याने आम्हा सर्व संपादक लोकांचं डोकं भणभणायला लागलं. भणभणणारं डोकं म्हणजे सैतानाचा कारखाना अगदी नसला तरी कुटिरोद्योग वगैरे असतो बहुधा. कारण त्या भणभणीतून, डोक्याच्या गरगरण्यातून अनेक कल्पना चरख्यावर कातलेल्या सुताप्रमाणे बाहेर आल्या. त्यातल्या काही इथे मांडायचा विचार आहे. सदस्यांना त्या कल्पनांनी गुंफलेलं कापड आवडेल ही खात्री आहे. आणि परकीय गिरण्यांमध्ये तयार होणाऱ्या वस्त्रांप्रमाणे ते झुळझुळीत नसलं, जाडंभरडं असलं तरी आपल्या संस्थळभक्तीपोटी त्यांनी हे कापड परिधान करावं असं आवाहन आहे. नाही म्हटलं तरी त्या धाग्यांना संपादकांच्या हातच्या प्रेमाची ऊब आहे.

पहिली कल्पना इथे मांडतो ती म्हणजे एक्स्चेंजची. ती मांडणयाआधी भांडवलशाही व्यवस्था, खाउजा धोरण, ट्रेडिंग वगैरेंविषयी काहीतरी लंबंचवडं लिहायचा विचार होता. पण तो सोडून दिला. कारण साउंडबायटींच्या या जगात एखादा विषय खोलात जाऊन समजावून सांगण्याइतका आणि समजावून घेण्याइतका वेळ कोणाला आहे? आणि अशा गोष्टीत वेळ घालवला तर संस्थळांवर पडीक रहायला कसा वेळ मिळणार? असो. थोडक्यात सांगायचं तर आपल्याकडे जे नाही ते दुसऱ्याकडून विकत घेण्याची जागा म्हणजे बाजार. आपल्याला बाजार माहीत असतो तो वस्तूंचा. पण स्पर्श करता येणार नाहीत अशा गोष्टींचीही खरेदी विक्री करता येते. अशा बाजारांना एक्स्चेंज म्हणतात. म्हणजे स्टॉक एक्स्चेंजवर शेअर घेता विकता येतात तसंच. पूर्वी कंपन्यांचे शेअर घेणं ही मोठी बाब असावी कारण शेअर विकत घेतल्याची सुंदरशी सर्टिफिकेटं मिळत. हा कागद खूप महाग असावा. कारण बऱ्याच शेअर्सच्या बाबतीत 'छ्यः आता त्याची किंमत त्या कागदाइतकीही राहिलेली नाही' असं म्हणायची पाळी आली. ही तुच्छतादर्शक म्हण कंपन्यांना फार बोचायला लागली म्हणूनच की काय आजकाल शेअरचे कागद देणं बंद केलं. सगळे शेअर्स नुसत्या तुमच्या अकाउंटमधल्या आकड्याने दर्शवले जातात. 'छ्यः ते अकाउंट बघण्यासाठी लागणाऱ्या विजेच्या किमतीइतकीही किंमत राहिलेली नाही' हा वाक्प्रचार का कोण जाणे एवढ्या आर्थिक अंदाधुंदीनंतरही प्रस्थापित झाला नाही. असो.

स्टॉक एक्स्चेंजमध्ये जशी शेअर्सची खरेदी विक्री होऊ शकते तशीच इतरही एक्स्चेंज असतात, तिथे त्या त्या गोष्टींची खरेदी विक्री होते. उदाहरणार्थ कार्बन ट्रेडिंग. कार्बन डाय ऑक्साइड वायू पर्यावरणाला धोकादायक म्हणून अमेरिकन सरकारने तो निर्माण करण्याच्या बाबतीत कडक निर्बंध घातलेले आहेत. आता हे निर्बंध पाळणं काही कंपन्या उत्तम करतात, तर काही कंपन्यांना ते जमत नाही. मग त्यावर उपाय काय? तर ज्या कंपनीने आपल्या कोट्यापेक्षा कमी कार्बन तयार केलेला आहे त्यांनी आपल्या वाट्याचा कोटा इतरांना विकायचा. ऐसी अक्षरेचे माननीय सदस्य नितिन थत्तेंनी याला एकदा पापाचं ट्रेडिंग म्हटलं होतं. ते पुन्हा एकदा वाचनात आलं. आणि संपादक मंडळापैकी एकाच्या डोक्यावरती एक ढग तयार होऊन त्यात कुठल्याही इलेक्ट्रिक कनेक्शनशिवाय पेटलेला दिवा उत्पन्न झाला. त्याचबरोबर 'टिंग' असा आवाजही झाला.

समजा ऐसी अक्षरेवर पुण्याचं ट्रेडिंग केलं तर? (इथे 'पुण्याचं' हा शब्द 'पुण्ण्याचं' असा उच्चारावा. म्हणजे पु वर अनुस्वार असल्याप्रमाणे. कधीकधी अनुस्वार न लिहिल्यामुळे शुद्धलेखनाची ऐसी की तैसी होऊ शकते असं कुठेतरी वाचलं. हे शब्दांचे उच्चार गमतीदार असतात. काहींना प्रश्न चा उच्चार प्रश्न की प्रश्ण की प्रष्ण असा प्रश्न पडल्याचं आठवतंय. असो. पुणे शहराविषयी, त्यासंबंधित खरेदीविक्रीविषयी इथे कुठलंही विधान करण्याचं आमचं धाडस नाही. इतक्या मोठ्या आणि शक्तिशाली डेमोग्राफिकला दुखावण्याचा बिलकुल हेतू नाही. नाहीतर आत्ताच लोक तो अल्पायुषी वाला लेख टंकायला घेतील. तेव्हा पुणे शहराला एक मानाचा मुजरा ठोकून मी पुढे सरकतो.) ऐसी अक्षरेवर वेगळं काय आहे, याबद्दल बोलताना सगळ्यांनीच श्रेणी सुविधा वेगळी आहे हे मान्य केलंच आहे. या श्रेणीच्या देवाणघेवाणीतून, प्रतिसादांच्या लेखनातून कुठून तरी कसं तरी पुण्य निर्माण होतं आणि खर्च होतं. कसं ते सर्व संपादकांनाही माहीत असेलच याची खात्री नाही. पण ते होतं तयार. आणि का कोण जाणे पण सर्वांना ते फार आकर्षक वाटतं. आणि ते नुसतंच आकर्षक नाही तर उपयुक्त देखील वाटतं. कारण इतरांना श्रेणी देण्यासाठी तुमच्याकडे काही पुण्य असण्याची गरज असते.

खरेदी विक्री होण्यासाठी नुसती आकर्षकता किंवा उपयुक्तता किंवा दोन्ही पुरेसं नाही. आता हवा उपयुक्त आहे, पण ती सगळ्यांकडेच इतक्या मुबलक प्रमाणात असते की कोणी खरेदी करण्याच्या भानगडीत पडत नाहीत. खरेदी विक्री होण्यासाठी एखादी वस्तू वेगवेगळ्या लोकांकडे कमीअधिक प्रमाणात उपलब्ध असायला हवी. तसंच त्या वस्तूची गरजदेखील बदलती असली पाहिजे. मग खरी एक्स्चेंज ट्रेडिंगला मजा येते. पुण्याच्या बाबतीत या सर्व गोष्टी लागू होतात. आपण प्रतिसाद देतो, कोणीतरी कधीतरी आपल्याला चांगली श्रेणी देतं, आपलं पुण्य वाढतं. पण लोकांना श्रेणी देऊन देऊन ते संपतं. आणि मग? कधी तरी अशी वेळ येतेच - तुमच्या समोर एक खडूस प्रतिसाद दिसत असतो. त्याला श्रेणी देण्यासाठी तुमचे हात शिवशिवत असतात. एखाद्या वेस्टर्नमध्ये क्लिंट इस्टवुडला समोर हरामखोर व्हिलन दिसले की जसं होतं तसं होतं. तुम्ही आपले डोळे किलकिले पण स्थिर ठेवता. तोंडातला चिरूट तसाच चघळत हलकेच आपली मेक्सिकन शाल खांद्यावर टाकता, आणि पिस्तूलाचा होल्स्टर मोकळा करता. आणि जेव्हा समोर हालचाल दिसते तेव्हा इतक्या वर्षांच्या गनफाइट्सनी धारदार झालेल्या प्रतिक्षिप्त क्रियांवर अवलंबून राहून विजेच्या वेगाने हात होल्स्टरकडे नेता. पण हाय रे दैवा... आणि क्षणभरात तुमच्या हातात पिस्तूल येऊन, तिघांवर थाड् थाड् थाड् गोळ्या उडण्याऐवजी हाताला लगतं रिकामं होल्स्टर. तुम्हाला घामाच्या धारा सुटतात. तुमच्या लक्षात येतं की कुठच्याही क्षणी अंगात गोळी घुसल्याप्रमाणे तुमच्या प्रतिसादाला कैच्याकै श्रेणी मिळू शकेल. आणि त्यावर प्रत्त्युत्तर म्हणून अवांतर, भडकाऊ च्या गोळ्या झाडण्यासाठी तुमच्याकडे पुरेसं पुण्य नाही! अशा वेळी काय करायचं?

त्याच वेळी तुम्हाला आसपास दिसतात पुण्याचे ढीगच्या ढीग घेऊन कुणालाही जज करण्याची इच्छा नसलेले महाभाग. त्यांच्याकडचं पुण्य तुम्हाला मिळवता आलं तर किती बरं झालं असतं? या थोर लोकांनी ढिगांनी मार्मिक, माहितीपूर्ण वगैरे श्रेण्या लाटलेल्या असतात. पण श्रेणीसुविधा वापरण्याची त्यांची बिलकुल इच्छा नसते. आता असलं चांगलंचुंगलं, लांबलचक, विद्वत्ताप्रचूर वगैरे काय तुम्हाला लिहिता येणार नाही का? कदाचित येईलही. पण त्यासाठी लागणारा वेळ का खर्च करावा? जगात इतर अनेक चांगल्या, करण्यासारख्या गोष्टी आहेत. आणि समजा तुम्हाला येत नसेल म्हणून तुम्ही या सुखापासून वंचितच रहावं का? तुम्हाला घरी साबण बनवता येत नाही म्हणून तुम्ही रोज नुसत्या पाण्यानेच आंघोळ करावी का? छे छे, तुम्ही वाण्याकडे जाऊन साबण घामाच्या पैशाने विकत आणायचा आणि तोच घाम धुवून काढायचा. त्याच न्यायाने तुम्हाला हक्काने पुण्य विकत घेता यायला हवं. बरं ज्यांच्याकडे ढीगभर आहे त्यांचासुद्धा फायदा होईलच की. नुसतंच पडून कुजण्याऐवजी त्यांना ते रास्त बाजारभावाने विकता येईल. एव्हरीबडी विन्स.

हा विचार करूनच आम्ही पुण्याचं ट्रेडिंग एक्स्चेंज उघडायचं ठरवलं आहे. लवकरच तुम्हाला वर 'पुण्याची खरेदी-विक्री' असा टॅब दिसेल. त्या टॅबवर क्लिक केलं की तुम्हाला प्रथम पुष्पगुच्छाचं चित्र दिसेल. पैशाचा मामला म्हटला की हारतुरे देऊन स्वागत करणं जरूरीचंच आहे. दुकानात नाही का हसून स्वागत होत? म्हणजे अर्थातच काही विशिष्ट शहरं वगळता... मग तुमचं पे-पॅल अकाउंट उघडण्याच्या सूचना येतील. तुमच्या क्रेडिटकार्डाची पत तपासून तुम्ही पात्र ठरलात की चेशायर मांजरीचं चित्र दिसेल. ती मांजर या कानापासून त्या कानापर्यंत प्रचंड स्मित देईल, आणि स्वतः विरून गेली तरी ते हास्य स्क्रीनवर खूप काळ पर्यंत शिल्लक राहील. एकदा ही प्रक्रिया पूर्ण झाली तुमच्या अकाउंटमध्ये किती पुण्य आहे ते दिसेल. तसंच पुण्याचा सध्याचा बाजारभाव, दिवसाभरात किंमत कशी बदलली आहे याचा आलेखही दिसेल. तो आलेख कुठच्याही स्टॉकच्या आलेखाप्रमाणेच इंटरऍक्टिव्ह असेल. म्हणजे मागच्या कुठच्याही कालखंडातला किमतीचा चढउतार दिसू शकेल. पुण्याची खरेदी-विक्री बाजारभावाने (अधिक आमचं अत्यल्प कमिशन) दोन सेकंदांच्या आत एक्झेक्यूट केली जाईल. म्हणजे दोन सेकंदांत केवळ हिंदी सिनेमांतच आढळणारी अक्षय गोळयांनी लोडेड पिस्तूल तुमच्या होल्स्टरमध्ये जाऊन बसेल.

हवं तेव्हा वापरण्यासाठी पुण्य विकत घेणं हा खरा महत्त्वाचा हेतू असला तरी या एक्सेंजवर खरा पैसा असणार आहे तो पुण्याच्या डे ट्रेडर्ससाठी. भाव पडलेला असताना भरमसाठ विकत घ्यायचं, आणि चढला की ते विकायचं असा पैसे कमवण्याचा अतिशय सोपा मार्ग उपलब्ध होणार आहे. आणि त्यासाठी पैसे असण्याचीही गरज नाही. तुम्हाला तुमची पत वापरून तुमच्या मार्जिन अकाउंटवर पैसे कर्जाऊ घेण्याची सोय आहेच. किंवा जर पुण्याची किंमत लवकरच पडणार आहे असं वाटलं तर शॉर्ट करण्यासाठी नुसते ऑप्शन्स घेतले की झालं. त्या ऑप्शन्सची किंमत ही अर्थातच प्रत्यक्ष पुण्याच्या युनिट प्राइसपेक्षा खूपच कमी असते. तेव्हा अगदी लहान गुंतवणुकीवर दाबून पैसा कमवण्याची इतकी चांगली संधी कुठे मिळणार?

ऐसी अक्षरे तर्फे दर वर्षी पुण्याची काही मर्यादित युनिट्स काढून विकली जातील. आधीच्या पुण्यहोल्डर्सना त्यात प्राधान्य दिलं जाईल. तेव्हा आत्ताच्या सदस्यांना ही सुवर्णसंधी आहे. संस्थळाच्या पहिल्या सदस्यांची तुलना कोणीतरी मेफ्लॉवर वरून अमेरिकेत आलेल्या पहिल्या वसाहती वसवणाऱ्यांशी केलेली होती. ते खोटं नाही. अमेरिकेसारखा मोठ्ठा प्रदेश हवा तसा वाटून घेण्याची त्यांना संधी मिळाली. तशीच संधी आत्ता तुम्हाला उपलब्ध आहे. कारण एक लक्षात ठेवा, संस्थळांचं संवर्द्धन होणार आहे. मराठी भाषा बोलणाऱ्या दहा कोटी लोकांपैकी पाच टक्के जेव्हा संस्थळांवर यायला लागतील तेव्हा ५० लाख सदस्य असतील. ऐसी अक्षरेवर पुण्याची खरेदी विक्री होते म्हणून पैसे कमवण्यासाठी निश्चितच अधिकतम सदस्य इथे आकृष्ट होतील. अर्थातच अत्यंत मर्यादित स्वरूपात असलेल्या पुण्यगुणांची मागणी प्रचंड वाढणार. मागणी वाढली की किंमत वाढते हे समजायला काही अर्थतज्ञ असायला लागत नाही. हे एक्स्चेंज उघडलं की त्याचबरोबर गुंतवणुक सल्ल्याचा विभागही उघडू. त्यावर विशेष तज्ञांचे तांत्रिक आणि मांत्रिक सल्ले वाचायला मिळतील. नीट सावधपणे गुंतवणुक केली तर वर्षाला अठरा काय एकशेऐशी टक्केही कसे खात्रीलायकपणे मिळवता येतील याबद्दल ज्ञानही होईल.

या सुविधेचा दुसरा फायदा असा की अनेक सदस्य पुण्य निर्माण करण्याच्या मागे लागतील. सामान्य समाजातले मध्यमवर्ग व त्याखालचे वर्ग जसा घाम गाळून पैसे कमावतात तसं. तुम्हाला त्याची काहीच गरज पडणार नाही, कारण तोपर्यंत तुम्ही अल्प किमतीत विकत घेतलेल्या पुण्यगुणांची किंमत आकाशाला भिडलेली असेल. पण समाजात कोणीतरी काम करायलाच हवं तसे हे पांढरपेशे आणि नीळपेशे मध्यम-कनिष्ठवर्गीय काम करून प्रतिसादा-प्रतिसादाने पुण्य जमवत बसतील. आता तुम्ही म्हणाल की नवीन पुण्य निर्माण झालं तर किंमत कमी कमी नाही का होणार? त्याचं सोपं उत्तर आहे. जसजसे लोक अधिकाधिक पुण्य मिळवण्याचा प्रयत्न करतील तसतसा साइटचा दर्जा सुधारेल, व अधिक वाचक निर्माण होतील. त्यामुळे सप्लाय वाढेल त्याच्यापेक्षा जास्त प्रमाणात डिमांड वाढेल. तसंच थोडं पुण्य साठलं की आणखीन पुण्य घेण्यासाठी लोकं धडपडतील. केवळ किंमत वाढते आहे म्हणून वेगवेगळ्या वित्तसंस्था गुंतवणुक करतील. आज फक्त ५० रुपयाला मिळणारं पुण्य युनिट काही वर्षात ५०००० ला विकलं गेलं तर मला जराही आश्चर्य वाटणार नाही. (किंवा किंमत योग्य रहाण्यासाठी वेळोवेळी १:२ स्प्लिट्स अनाउन्स केले जातील. पण एकूण हिशोब तोच)

पुढच्या तीन महिन्यात दररोज तीनशे पुण्यगुण याप्रमाणे सुमारे तीन हजार पुण्यगुणांचा आयपीओ होईल. पाच हजार पुण्यगुण ऐसीअक्षरे.कॉम च्या नावे राखून ठेवले जातील. हे करण्याचं कारण असं की चांगल्या लेखकांना व आपलं दैनंदिन व्याप संभाळून संपादनाचं कष्टप्रद करणाऱ्या संपादकांना मोबदला हा या पुण्यगुणांतच दिला जाईल. पुन्हा पुण्यगुण - म्हणजेच पैसे - मिळणार असतील की लेखक चांगलं लेखन करतील आणि संपादक अधिक वेळ देऊ शकतील. श्रेणीदाते व तारकादात्यांनाही नियमित मोबदला दिला जाईल (सध्या महिन्याला २ पुण्यगुण असा विचार चालू आहे). मोबदल्यापोटी काम केल्याने श्रेणीदातेही अधिक चांगलं काम करतील, संस्थळ सुधारेल, अधिक सदस्य होतील, पुण्यगुणांची किंमत वाढेल... हे प्रचंड सुष्टचक्र आहे.

तेव्हा त्वरा करा. ऐसी अक्षरेवर होणाऱ्या घोषणेची वाट पहा आणि ऐसीअक्षरेच्या पुण्यात भागदारक व्हा.