अल्पना

कांदा

तलत मेहमुद - भूलोकीचा गंधर्व

पण आता तर तो भूलोकी नाही.

फेसबुकाचा रात्रीशी संबंध समजला नाही.

- (बिगरफेसबुकी) 'न'वी बाजू.

शेवटचा पार्ट छान. एकदम नवीन/अभिनव कल्पना. सॉरी अल्पना. कांती शाह छान सिनेमा काढेल यावर.

लेबलं लावणं बरेचदा घातक, काही अंशी चुकीचं ठरतं, हे मान्य आहे. पण लेबलं म्हणजे सदासर्वकाळ काहीतरी विषारी आणि बाय डिफॉल्ट वाईट असा काहीसा सूर आहे, त्याच्याशी असहमती.

म्हणजे असं पाहा, आपण आज-आत्ताच्या क्षणात जगणं हेच बेष्ट आणि अतिशय जिवंत-प्रॉडक्टिव असं म्हणतात, ते बरोबर आणि आदर्श आहे. पण आदर्श सदासर्वकाळ पाळत नाही ना आपण? मुळात अनुभव आणि त्यांची स्मृती असते, तोवर त्यांचा वापर करून काहीएक आडाखे बांधणं थांबत नाही. तसं थांबलं, तर एकूणच माहितीच्या साठ्याची आणि त्यातून काहीएक व्यवस्था लावून त्यातून विज्ञान निघण्याची (निरीक्षण-माहितीचं दस्तावेजीकरण-त्याचं पुन्हा निरीक्षण-पॅटर्न (मराठी शब्द सुचवा, प्लीज) हुडकणं-भविष्याबद्दल अंदाज बांधणं-ते बरोबर आल्यास व न आल्यास त्यातून काहीएक नियम आणि/किंवा अपवादनिश्चिती) प्रक्रियाच रद्दबातल ठरेल. हे निदान काही प्रमाणात तरी मानवी वर्तनाला लागू नाही का? सदासर्वकाळ दिसला माणूस की घाल कप्प्यात, हे घातक आहेच; त्याच्याशी सतत झटापट केली पाहिजेच. पण तरीही एखादा माणूस घरात शिरल्या शिरल्या चिडचिड करत असेल असं महिन्याभरात २० वेळा दिसलं, तर 'संध्याकाळी हा माणूस चिडचिडलेला असतो' असा नियम डोक्यात तयार होईल की नाही? उजव्या पक्षाचे (आणि बरेचदा, कुंपणावरचे / अध्यातमध्यात नसणारे लोकही) "सगळ्याच अतिरेक्यांची नावं कशी हो मुसलमान दिसतात? कायतरी झोल असेल की नाही?" असा प्रश्न विचारताना दिसतातच की. तेव्हा त्यांना पूर्णपणे चुकीचं ठरवता येत नाही, म्हणून तर अनेक विचारवंतांनी मुस्लीम धर्मग्रंथांचा आणि सामाजिक संस्थांचा अभ्यास करायचं पेव फुटलं असेल की नाही?

हे माणसांनाही लागू आहे. कितीही जवळचे झाले, तरी जिवश्चकंठश्च मित्रांनाही. असली लेबलं इतकी जिवाला लावून का बरं घ्यावीत? तो लेबलाचा क्षण तेवढा खरा, आणि बाकी बिनलेबलांचे सगळे क्षण खोटे काय?

वरचा प्रतिसाद अपूर्ण होता. आता राहू देत तसाच
"असली लेबलं इतकी जिवाला लावून का बरं घ्यावीत " ; असं विचारलं जातं; "तेव्हा आम्ही लेबलं वापरणारच " ;
असं म्हणायचय की काय असं वाटत राहतं. तसं म्हणायचं असेल तर अवघड आहे; कारण एक बाजू लेबल लावत राहणार
आणि समोरच्यानं बोलूही नये अशी अपेक्षा करणार. कमाल म्हणजे आयसिसबद्द्ल लोकांची तीच तक्रार असते.
"ते इतके वाईट लोक आहेत की ते बोलायलाही तयार नसतात" अशी तक्रार.
आणि एखाद्या मुस्लिमाला हिणक्स शेरा मारुन "तूही त्यांच्यातलाच" असं म्हणून घालवलं जातं ; तेव्हा आपण आयसिस पेक्षा वेगळं काय करत असतो ?
तेव्हा "असली लेबलं इतकी जिवाला लावून का बरं घ्यावीत " ह्याब्द्दल इतकच म्हणता येइल ज्या व्यक्तींना किंमत देतो त्यांच्या लेबलांनाही किंमत देतो. शिवाय प्रत्युत्तर म्हणून प्रतिलेबल न देणं; हेही करता येइल. म्हणजे....., ह्याशिवाय अजून करता येण्यासारक।ं काय असतं ?

एकावेळी पाच सात ओळींहून अधिक इथे लिहिता येत नाही. म्हणून दरवेळी एकदा प्रकाशित करुन पुनः पुनः संपादित करावं लागतं. आणि प्रतिसादही अपूर्ण राहतात. पण ऐसीकर निदान प्रतिसादाची दखल घेतात हे बरं वाटतं. ढेरे, मारवा , मेघना , ऋ ह्यांचे आभार.
.
.
वरील दोन्ही प्रतिसाद अपूर्ण आहेत.

वरचा प्रतिसाद अपूर्ण होता. आता राहू देत तसाच
"असली लेबलं इतकी जिवाला लावून का बरं घ्यावीत " ; असं विचारलं जातं; "तेव्हा आम्ही लेबलं वापरणारच " ;
असं म्हणायचय की काय असं वाटत राहतं. तसं म्हणायचं असेल तर अवघड आहे; कारण एक बाजू लेबल लावत राहणार
आणि समोरच्यानं बोलूही नये अशी अपेक्षा करणार.
कमाल म्हणजे आयसिसबद्द्ल लोकांची तीच तक्रार असते.
"ते इतके वाईट लोक आहेत की ते बोलायलाही तयार नसतात" अशी तक्रार.
आणि एखाद्या मुस्लिमाला हिणकस शेरा मारुन "तूही त्यांच्यातलाच" असं म्हणून घालवलं जातं ;
तेव्हा आपण आयसिस पेक्षा वेगळं काय करत असतो ? त्याच्याशी बोलायचं नसेल तर प्रत्यक्षात आयसिसची तत्वं
मुसलमानाहून जास्त बाकीचेच पाळताहेत असं होणार नाही का.
तेव्हा "असली लेबलं इतकी जिवाला लावून का बरं घ्यावीत " ह्याब्द्दल इतकच म्हणता येइल ज्या व्यक्तींना किंमत देतो त्यांच्या बोलण्यालाही
किंमत देतो.
शिवाय प्रत्युत्तर म्हणून प्रतिलेबल न देणं; हेही करता येइल. पण ते करणं म्हणजे उपाय नव्हे. त्यातून फारतर अजून चिखलफेक
व्हायची टाळता येइल. मूळ शेरेबाजीचं काय ? अहो त्याच्याबद्दल बोलू तर द्या. बोलू दिलं जाणार नसेल तर आयसिसला वाईट म्हण्ण्यत
काय प्वाइण्ट आहे ?
.
.

तर लेबलं देणं टाळता येइल का, हा म्हटलं तर अवघड प्रश्न आहे. हे म्हणजे "संतापानं वागू नये" , "क्रोधानं कृती करु नयेत" ,
किंवा "खोटं बोलू नये" असं म्हटल्यावर त्याबद्दलही हाच प्रश्न विचारला जाउ शकतो . "असं पूर्णतः करणं शक्य आहे का" वगैरे.
तर सांगायचं म्हणजे लेबलं वापरण्म व्यावहारिक जगात चालायचच , १००% वापर नाही थांब्वता येणार हे मान्य करतो.
.
.
पण त्याहीपेक्षा महत्वाचं म्हणजे आपण लेबल लावतोच आहोत तर समोरच्याला बोलू तरी द्यावं.
तुम्ही मारलेल्या शिक्क्याबद्दल त्याच्वं म्हण्णं ऐकून घ्यावं. ( कारण त्यानं थेट तुमचं बेधडक मारलेलं लेबलसुद्धा ऐकून घेतलय. शिवाय तो
तुम्हाला , तुमच्या मताला किंमतही देतोय. आणि शिवाय स्वतः प्रतिलेबल द्यायच्या भानगडित पडलेला नाही. त्याला संवाद हवा आहे.
शेरेबाजी किंवा पूर्ण अबोला; ह्या दोन्हीपेक्षा वेगळं असं. त्य्साठी प्रसंगी तात्कालिक शेरेबाजी ऐकून घ्याय्चीही तयारी आहे. )
.
.
तर सांगायचं मह्णजे दोन गोष्टी आहेत :-
१. लेबलं लावणं
२. नंतर समोरच्याचं ऐकूनही न घेतलं जाणं .

पहिल्याबद्दलची व्यावहारिक अडचण समजते आहे. पण मग दुसर्‍याचं काय ?
.
.

लेबलांचा घातकपणा मी दोनदा मान्य केला आहे.

हो, बरोबरे. त्याबद्दल आभार. मीही दोन पावलं पुढं येत लेबलांची अपरिहार्यता समजून घ्यायचा प्रयत्न करतो आहे.
पण अशी लेबलं दिल्यावर समोरुन आदर्श प्रतिसाद काय असावा अशी अपेक्षा असते; ते समजत नाही.

शिवाय लेबलं आणि hating in plurals ही जवळपास सारखीच प्रकरणं आहेत ना.
.
.
ह्याशिवाय अजून एक बाब म्हणजे हे सगळच एका गृहितकावर आधारित आहे. मुळात सोबत्यांना/ सवंगड्यांना विशेष किंमत देउ नये; असे म्हणणे असेल तर गोष्ट आटली. व्यक्ती सवंगड्यांना किंमत देते हे ह्यात गृहितक आहे.
एखाद्यानं आपल्याला बोचकारल्यावर सर्वोत्तम प्रतिसाद कोणकोणते असू शकतात. काय काय प्रतिसाद असावेत.
आपल्याला प्रत्युत्तर म्हणून बोचकारायचं नसेल , तर आपल्याकडे कोणकोणते पर्याय शिल्लक राहतात ?

बोले तो, मनुष्य जन्माने मुसलमान असू शकतो; मनुष्य जन्माने संघी ('चड्डीवाला') असू शकतो काय?

मानवाच्या आजवरच्या इतिहासात कोणीही चड्डी घालून जन्माला आलेले पाहिलेले नाही. जन्माला येताना सगळे नंगेच येतात.^१ चड्डीवाले नंतर बनतात.^२ पैदाइशी चड्डीवाला कोणीही नसतो.^३

हं, आता जन्माने हिंदू असलेल्या एखाद्या बिगरसंघी व्यक्तीला जर कोणी उगाच 'चड्डीवाला'म्हणून हिणविले, तर तुमच्या (बिगरआयसिसवाल्या जन्माने मुसलमान व्यक्तीस 'आयसिसवाला' म्हणून हिणविण्याशी) तुलनेत दम आहे, असे कदाचित म्हणता येईल. परंतु तसे काही होत असल्याचे ऐकिवात तरी नाही. किंबहुना, 'चड्डीवाला', 'चड्डीवाला' अशा संततहिणविण्याने ईर्षेस पेटून कोणी गंडा बांधून शाखेची वाट धरल्याचे आणि 'नमस्ते सदा वत्सले मातृभूमे' म्हणो लागल्याचे उदाहरणही परिचयाचे नाही.

सबब, मनोबा, तुमचे उदाहरण फाऊल आहे.
..........

तळटीपा:

^१ तेही परस्त्रीसमोर. (बोले तो, दुसऱ्याच्या बायकोसमोर.)

^२ तेही बहुधा घरच्यांनीच 'जा! चड्डी घाल!' म्हणून चिथावल्याने. मग निमूटपणे शाखेची वाट धरतात. सांगण्याचा मतलब, बाहेरच्या चिथावणीमुळे कोणी चड्डीवाला होत नाही. प्रेरणा म्हणा किंवा चिथावणी म्हणा, घरातूनच असते.

^३ ते 'चड्डी पहन के फूल^३अ खिला है' वगैरे सब झूट आहे. (किंबहुना, अपप्रचारार्थ कोणा संघीयानेच ते तेथे घुसडून दिले असावे, अशी आम्हांस दाट शंका आहे.)

^३अ Fool?