आजचे दिनवैशिष्टय - ६

>> तेव्हा प्रश्न असा की १२ जून ह्या दिनांकामागे कशी गणना आहे?

ह्याबाबत काही कल्पना नाही, परंतु हे मात्र माहीत आहे, की ऐसीवरचं दिनवैशिष्ट्य संकलित करताना सुरुवातीला काही पुरेसे विश्वसनीय नसलेले स्रोत संदर्भ म्हणून वापरले गेले होते. आता ही माहिती नक्की कुठून आली तेदेखील सांगता येत नाही. विश्वासार्ह नसल्यामुळे हा तपशील काढून टाकत आहे.

'शासकसत्ता ही देखील कायद्याने बांधलेली असते, तिचे अधिकार अमर्याद नसतात' हे आजच्या सर्व प्रगत कायदापद्धतींच्या मुळाशी असलेले तत्त्व प्रथम लिखित स्वरूपात उल्लेखिणार्‍या मॅग्ना कार्टा ह्या जॉन ऑफ इंग्लंड आणि त्याचे उमराव ह्यांच्यामधील करारावर १५ जून १२१५ ह्या दिवशी उभय पक्षांनी सह्या केल्या. त्या घटनेचा आज ८००वा वाढदिवस. ह्या महत्त्वाच्या घटनेचा आजच्या दिनवैशिष्टयामध्ये अवश्य उल्लेख व्हावयास हवा.

अधिक माहिती येथे पहा.

मिथुनदांच्या वाढदिवसानिमित्त या गाण्याचा लुत्फ घ्या

काल (१७ जूनला) आषाढाचा पहिला दिवस होता. अधिक मास असला म्हणून काय झालं, आषाढ चालू झालाय! मनातल्या मनात दोन कडवी म्हणून (आणि कालच छत्री हरवल्यामुळे उरलेला दिवस पावसात भिजून) कालचा दिवस साजरा केला मी.
शाळेत पाठ केलेला मंदाक्रांता वृत्ताचा श्लोकः

मेघांनी हे गगन भरता गाढ आषाढमासी
होई पर्युत्सुक विकल तो कांत एकांतवासी
तन्निश्वासा श्रवून रिझवी कोण त्याच्या जीवासी
मंदाक्रांता सरस कविता कालिदासी विलासी

आणि शांताबाईंच्या आवडत्या भाषांतरातले हे श्लोक:

कुबेरसेवक यक्ष एक कुणि सेवेमाजी अपुल्या चुकला
प्रियावियोगे अधिकच दु:सह वर्षाचा त्या शाप मिळाला
जनकसुतेच्या स्नानांयोगे पावन झाले जिथे जलाशय
घनच्छाय त्या रामगिरीवर विविध आश्रमी घेई आश्रय

गिरीवरी त्या महिने काही कंठित राही तो विरही जन
सखिविरहे कृश असा जाहला गळे करांतुनि सुवर्णकंकण
आषाढाच्या पहिल्या दिवशी बघतो शिखरी मेघ वाकला
टक्कर देण्या तटभिंतीवर क्रीडातुर गज जणू ठाकला!

ज्यूलियनांचा हा श्लोक शांताबाईंच्या भाषांतराच्या सुरुवातीला दिलेला आहे (नमनासारखा!). छंदोरचना' या ज्यूलियनांच्या पुस्तकात मंदाक्रांता वृत्ताचा उदाहरण श्लोक म्हणून तो आहे, पण पाठभेदाने (निदान माझ्याकडच्या आवृत्तीत तरी). शांताबाईंनी तो दुसर्‍या कुठल्या आवृत्तीतून घेतलाय की काय, किंवा स्मरणातून लिहिल्यामुळे फरक पडला असावा. आमच्या शाळेतल्या बाईंनी तो शांताबाईंच्या पुस्तकातूनच घेतलेला दिसतोय.

यंदा गटारी अमावास्या दोनदा साजरी करायची का? असे अनेक भाविक विचारत आहेत. जाणकारांनी मार्गदर्शन करावे.

मॅग्ना कार्टाची आठशे वर्ष व शिवसेनेची पन्नास वर्ष लागोपाठचय एक-दोन दिवसात साजरी होताहेत.
.
.
.
बादवे, भारतातली १९३५ची निवडणूक "सार्वत्रिक" निवडाणूक कशी काय म्हणता येइल ?
त्यात काही सगळ्या भरतीयांना मतदानाचा अधिअकर थोडाच होता ?
फक्त दहा हजार की वीस हजार रुपयांहून अधिक स्थावर-जंगम मालमत्ता असलेल्यांनाच मतदानचा अधिकार होता ना म्हणे ? (त्या काळात सोने ह्या मूल्यवान धातूअचा भाव तोळ्याला जेमतेम वीस तीस रुपये होता. म्हणजे मग तेव्हाचे दहा हजार म्हणजे आजचे किती ते मोजून पहा.)
.
.
गब्बर त्या काळात असता तर आनंदानं नाचला असता
.
.
बुडाले फडतूस पापी तुच्छ संहार जाहला |
उदंड झाली मते , निवडणूक घ्यावया ||

आजच्या दिनवैशिष्टयामध्ये 'कृषितज्ञ, पुणे कृषी महाविद्यालयाचे पहिले भारतीय प्राचार्य पांडुरंग चिमणाजी पाटील (१८७७)' अशी जन्मदिवस सदरामध्ये नोंद आहे. ह्यांच्याबद्दल थोडी माहिती.

१८७७ साली कोल्हापूर संस्थानामध्ये शेतकरी कुटुंबात जन्मलेले पांडुरंग चिमणाजी पाटील पुढे पदवीपर्यंतचे शिक्षण घेऊन मुंबई प्रान्ताच्या शेतीखात्यात नोकरीस लागले. तेथेचे त्यांना शेतीविषयक उच्च शिक्षण घेण्यासाठी इंग्लंडला जाण्याची संधि मिळाली. तेथून परतल्यावर शेतीखात्यात त्यांनी अनेक जबाबदारीच्या जागा सांभाळल्या, त्यामध्ये पुण्याच्या शेत़़की महाविद्यालयाचे प्राचार्यपदहि होते. २०व्या शतकाच्या सुरवातीला मराठा समाजातील जे लोक उच्चशिक्षित होते त्यांपैकी ते एक.

भारताईल सैन्यामधून लेफ्टनंट जनरच्या पदावरून निवृत्त झालेले ले.ज.शंकर पांडुरंग पाटील-थोरात हे ह्यांचेच चिरंजीव. १९६२च्या चिनी आक्रमाणाच्या शक्यतेची कल्पना त्यंनी वेळीच जवाहरलाल नेहरूंना दिली होती पण कृष्ण मेनन ह्यांच्या आडमुठया स्वभावामुळे तिच्याकडे दुर्लक्श करण्यात आले असे त्याकाळी वाचल्याचे स्मरते.

प्राचार्यांनी लिहिलेले मराठी भाषेतील आत्मवृत्त डीएलआयवर 99999990319709 ह्या बारकोडवर उपलब्ध आहे. कसलीहि कटुता न बाळगता लिहिलेल्या ह्या पुस्तकात १९व्या शतकाची अखेर आणि २०व्याची सुरुवात अशा काळातील कोल्हापूर संस्थानाचे वातावरण उत्तम रीतीने चित्रित करण्यात आले आहे.

'उत्तरगोलार्धातील सर्वात मोठा दिवस - विष्टंभ' आज २१ जानेवारीला असल्याचा उल्लेख दिनवैशिष्टयामध्ये वाचला. त्यातील 'विष्टंभ' ह्या शब्दामुळे कुतूहल चाळवले.

'विष्टम्भ' म्हणजे स्थिर स्थिति आणि अडथळा असे दोन प्रकारचे अर्थ कोशकारांनी दाखविले आहेत. आयुर्वेदामध्ये मलमूत्रविसर्जन अडकणे ह्यासाठी हा शब्द वापरला जातो. सूर्योदयाचा बिन्दु विषुववृत्तापासून उत्तरकडे सरकत अखेर सर्वात उत्तर बिन्दूशी पोहोचून ह्यापुढे तो दक्षिणेकडे सरकू लागतो अशा अर्थाने आजच्या दिवसाचे वर्णन म्हणूनहि तो योग्य आहे. लॅटिनवरून निर्माण झालेला त्याचाच समानार्थी solstice हा शब्दहि हाच अर्थ दर्शवितो. (The word solstice is derived from the Latin sol (sun) and sistere (to stand still), because at the solstices, the Sun stands still in declination; that is, the seasonal movement of the Sun's path (as seen from Earth) comes to a stop before reversing direction. Wikipedia.)

कुतूहल इतकेच की हा शब्द कोठून घेतला आहे? शं.बा. दीक्षितांच्या 'भारतीय ज्योतिषशास्त्राचा इतिहास' ह्या ग्रंथात हा शब्द कोठेच भेटलेला नाही,

'राष्ट्रीय दिन / स्वातंत्र्यदिन : घाना, सोमालिया (१९६०), रवांडा, बुरुंडी (१९६२)'

आजच कॅनडाचाहि राष्ट्रीय दिवस आहे. त्याविषयक 'कॅनडा दिन' असा लेख मी आत्ताच येथे लिहिला आहे.

महाराष्ट्राची 'यष्टी' आजच्या दिवशी १९६१ साली स्थापन झाली (१९६१ : महाराष्ट्र राज्य परिवहन मंडळाची (एस.टी.) स्थापना) हे वाचून आश्चर्य वाटले. १९४८ सालापासून 'यष्टी'मधून प्रवास केल्याच्या माझ्या आठवणी आहेत. विकिपीडिया मध्ये पाहता स्वातन्त्र्योत्तरच्या मुंबई प्रान्तात Bombay State Road Transport Corporation (BSRTC) ची स्थापना १९४८ साली आणि तिचे नामकरण Maharashtra State Road Transport Corporation (MSRTC) १९६० मध्ये झाले असे दाखविले आहे.

आजच्या बहुतांशी बसेस तांबडया-पिवळ्या असतात. पहिली अनेक वर्षे त्या निळ्या रंगाच्या आणि दोन्ही बाजूंना पिवळा वळणदार पट्टा असलेल्या आणि त्या पट्टयामध्ये एस.टी.चा लोगो असलेल्या अशा असत. त्यांपैकी एकीचे चित्र बाजूस दिले आहे. अशीच अन्य चित्रे आणि माहिती येथे पहावी.

१८७३ : मुंबई शेअर बाजार एका वडाच्या झाडाखाली सुरू झाला.> (०९ जुलै २०१५)

मुंबई शेअर बाजार अमुक दिवशी सुरू झाला असे निश्चितपणे सांगता येणार नाही असे वाटते पण १८७३ साल मात्र बरेच उशीराचे आहे. '१८६४ चा शेअर मॅनिया, बँक ऑफ बाँबे आणि प्रेमचंद रायचंद' अशा शीर्षकाचा माझा लेख २०१३च्या ऐसीच्या दिवाळी अंकामध्ये आहे. १८६४ च्या 'शेअर मॅनिया'मध्ये तत्कालीन शेअर बाजार आणि शेअर दलाल ह्यांच्याबद्दल काही माहिती आहे. तसेच कमिशनर क्रॉफर्ड ह्यांच्या उद्धृत आठवणीवरून शेअर व्यवहारांचीहि कल्पना येते. हा शेअर बाजार तत्कालीन 'बाँबे ग्रीन'वर (टाऊन हॉलसमोरचे तेव्हाचे मोकळे मैदान) चालत असे असे दिसते.

मुंबई शेअर बाजाराच्या स्वतःच्या वेबसाइटवरहि साधारण अशीच माहिती आहे.

जे आर डी टाटा यांचा जन्मदिवस २९ जुलै आहे, १३ नाही.

१८२८ : बहुधा पहिलेच मराठी वृत्तपत्र 'मुंबापुरी वर्तमान'चा पहिला अंक प्रकाशित.

'दर्पण' हे पहिले मराठी वृत्तपत्र आहे असे आजवर ऐकले होते.

आषाढी एकादशी.

आजच्या दिनवैशिष्टयामध्ये इन्सुलिनचे एक संशोधक फ्रेडरिक बॅंटिंग ह्यांच्या जन्मदिनाचा उल्लेख आहे. त्या संदर्भात पुढील दोन चित्रे:

पहिल्या चित्रामध्ये टोरांटोमधील युनिवर्सिटी अवेन्यु ह्या रस्त्यावर असलेला त्यांच्या कार्याचा स्मृतिफलक दिसत आहे. ह्याच जागी त्यांनी संशोधनकार्य केले ती प्रयोगशाळा होती. दुसरे चित्र त्यांना १९२३चे नोबेल पारितोषिक जाहीर झाल्याच्या संदर्भातील ’टाइम’ चे मुखचित्र आहे.

बँटींगगुरुजींच्या स्मृतीस नम्र अभिवादन. बरेच उपकार आहेत त्यांचे.

आज बालकवींची जन्मतिथी आहे दिसलं. त्यानिमित्त हे.
त्यांच्या 'औदुंबर' या कवितेला एका मित्राने चाल लावली आहे.

हा व्हिडो युट्युबवर कोणी टाकला ते माहिती नाही.

परवा ९ ऑगस्टला राष्ट्रभक्तांनी व्हॉट्सअ‍ॅप मेसेज पाठवला.

ऑगस्ट क्रांतीदिनानिमित्त सर्व क्रांतीकारकांना वंदन अशा अर्थाचा मेसेज आणि त्या खाली भगतसिंग, राजगुरू पासून कान्हेरे, चंद्रशेखर आझादपर्यंत सर्व "क्रांतीकारकां"चे एकत्र चित्र होते. :)

.... त्या चित्रातल्या कोणाचाच "ऑगस्ट क्रांती"शी दूरान्वयाने संबंध नव्हता.

१. तोंडओळखः

अमेरिकेतल्या बव्हंशी मोठ्या शहरांचा एक चेहरामोहरा ठरून गेलेला असतो. त्याला मोजके अपवाद आहेत; ज्यांची स्वतःची अशी निराळी सांस्कृतिक ओळख आहे. ती चार शहरं म्हणजे: बॉस्टन, न्यू यॉर्क, सॅन फ्रान्सिस्को आणि न्यू ऑर्लिन्स. (या विधानाचा स्रोत आता आठवत/सापडत नाही, पण बव्हंशी सहमत आहे.) या चार शहरांतही न्यू ऑर्लिन्सचं वेगळेपण अधिक उठून दिसतं ते त्या शहरावरच्या फ्रेंच आणि क्रिओल प्रभावामुळे, जॅझ संगीत आणि वैशिष्ट्यपूर्ण खाद्यसंस्कृतीमुळे. (गोव्याचा सुशेगातपणा आणि नोलाकरांचं "Laissez les bons temps rouler!" हे सारखंच.); शिवाय टेक्सस-अर्कान्सा-मिसिसिपी अशा रेसिस्ट-बाप्टिस्ट शेजार्‍यांमुळे. अशा ह्या कलंदर शहराचा २५ ऑगस्ट हा स्थापनादिवसः

२. जुना इतिहासः

या दुव्यावरून^१

On this date in 1718, French immigrants founded the city of New Orleans. Jean-Baptiste Le Moyne de Bienville named the new settlement for Philippe II, the Duke of Orléans. The duke was the regent of France, ruling in place of King Louis XV, who was only a boy. The French had claimed the Louisiana Territory in 1682, and the location of New Orleans — at the mouth of the Mississippi and Missouri Rivers — meant that it was prime real estate for anyone who wanted to control America’s large interior waterway. Though the city never lost its French character, it was blended with elements of Native American, African, and Spanish cultures.

To get things started, France sent a starter population of prisoners, slaves, and bonded servants. They arrived in New Orleans to find a mosquito-ridden swamp that was surrounded by hostile Native Americans, and prone to hurricanes. The new settlers threatened to revolt, so the French government sent 90 female convicts straight from the Paris jails. These ladies of questionable repute were chaperoned by a group of Ursuline nuns until they could be married off to the men who awaited them.

Two engineers laid out plans for a the original walled village, which later came to be known as the French Quarter or the Vieux Carré — the Old City. Though it’s called the French Quarter, the architecture of the area is mostly Spanish in influence, since fire destroyed most of the original buildings in the 18th century. By that time, the city was under the control of the Spanish, who rebuilt the quarter. New Orleans became an American city in 1803, when Napoleon sold Louisiana to the United States government.

३. अलीकडचा इतिहासः

नेमक्या याच सुमारास दहा वर्षांपूर्वी कत्रिना वादळ न्यू ऑर्लिन्सवर येऊन आदळलं. १८००हून अधिक लोकांनी आपले प्राण गमावले. नैसर्गिक कारणांसोबतच बुश प्रशासनाचा ढिसाळ कारभारही याला कारणीभूत होता. युरोपियन देशांनी देऊ केलेली आर्थिक तसंच आवश्यक वस्तू आणि मनुष्यबळाच्या स्वरूपातली मदत (कॅरिबियन बेटांवरील त्यांच्या तळांवरून) प्रथम मानभावीपणे नाकारून ("United States could fend for itself"- इति जॉर्ज डब्ल्यू. बुश) मग परिस्थिती हाताबाहेर चालली असल्याचं पाहून, काही दिवसांनी ती स्वीकारणे इत्यादी घोळ घातले गेले. परिणामी हाऊस ऑफ रिप्रेझेन्टेटिव्हच्या समितीने (अमेरिकन संसदेचे कनिष्ठ सभागृह) आपल्याच पक्षाच्या अध्यक्षाची कानउघडणी करणारा रिपोर्ट जाहीर केला.

४. समाजशास्त्राच्या दृष्टिकोनातूनः

या घटनेला दहा वर्षं झाली, त्या निमित्ताने अनेक वृत्तपत्रांनी न्यू ऑर्लिन्सच्या पुनर्बांधणीचा अलीकडेच आढावा घेतला. त्यातून असं दिसतं की, न्यू ऑर्लिन्सची लोकसंख्या जरी जवळजवळ पूर्वपदावर आली असली तरी तिचे स्वरूप वेगळे आहे. नवीन लोकसंख्येत उच्च मध्यमवर्गीयांचे प्रमाण अधिक आहे. (Gentrification या संज्ञेने हा बदल ओळखला जातो. थोडक्यात, परळ-लालबागचे अपर वर्ली होण्याची प्रक्रिया. ब्रूकलिन, वॉशिंग्टन डीसी, पोर्टलंड या शहरांत या बदलांचा वेग लक्षणीय आहे.) त्यातही पूर्वीच्या कृष्णवर्णीय मध्यमवर्गाची जागा आता बहुसंख्य श्वेतवर्णीय उच्च/मध्यमवर्गाने घेतली आहे.

काही पॅरिशेसनी (फ्रेंच प्रभावामुळे ल्युसियाना राज्यात counties ऐवजी parishes आहेत) कृष्णवर्णीय लोक आमच्या भागात नकोत (मग भले त्यांची ऐपत असो), या हेतूने घरं विकण्यावर/भाड्याने देण्यावर निर्बंध आणले. (मुंबईतल्या कट्टर शाकाहारी सोसायट्यांची या संदर्भात आठवण येते.) असं करणं हे 'फेअर हाऊसिंग अ‍ॅक्ट'चे उल्लंघन असल्याने, कोर्टकचेर्‍या होऊन अखेर सेंट बर्नार्ड पॅरिशला अडीच मिलियन डॉलर्सचा दंड भरावा लागला.

या बदलांच्या/मानसिकतेच्या मागची कारणं, त्यांची इष्टता-अनिष्टता-ननैतिकता-अपरिहार्यता हा मोठा विषय झाला. त्यातलाच एक छोटा भाग म्हणजे: आपण ज्या परिसरात राहतो, त्याचा आपल्यावर पडणारा प्रभाव आणि त्याचे मोजमाप. 'कत्रिना'च्या निमित्ताने झालेलं स्थलांतर, ही या सामाजिक विषयाच्या अभ्यासाच्या दृष्टीने एक निराळी संधी होती. 'What social scientists learned from Katrina' या लेखातूनः

What effect does where you live have on how you turn out? It’s a difficult question to answer because the characteristics of place and the characteristics of the people who happen to live in that place are hard to untangle. As Kirk drove around the Lower Ninth, however, he realized that post-Katrina New Orleans provided one of those rare occasions when fate had neatly separated the two variables. In the course of bringing immeasurable suffering to the people of New Orleans, Katrina created what social scientists call a “natural experiment”: one day, people were in the neighborhoods where they had lived, sometimes for generations. The next day, they were gone—sometimes hundreds of miles away. “They had to move,” Kirk said. What, he wondered, were the implications of that?

अशा अचानक उद्भवलेल्या स्थलांतराचे परिणाम वाईटच असतात, असा आपला सर्वसाधारण ग्रह असतो. मात्र काही बाबतींत, हे वरदानही ठरू शकतं. विशेषतः पिढ्यानपिढ्या एकाच परिसरात राहिलेल्या आणि गरिबीत खितपत पडलेल्यांच्या दृष्टीने.

For crucial periods of this country’s history, African-Americans were far more likely than whites to be mobile—to move across state or regional lines. New Orleans was shaped by the first of those waves: the former plantation slaves who moved to urban areas after emancipation. The second of those waves was the Great Migration, extending into the middle of the last century, when hundreds of thousands of African-American families in the South made the long journey to the industrialized North in search of economic opportunity. But from 1970 to the present the reverse has happened. Black Americans are much more likely to stay in place and much less likely than whites to engage in what the sociologist Patrick Sharkey calls “contextual mobility”—moves significant enough to change circumstances and opportunities.

...

If a group of poor Americans are stuck in a bad place, then either the place they are stuck in needs to be improved or they need to move to a better place. Over the years, there have been numerous efforts to advance the second of these approaches—experimental projects, government initiatives —but they have been hard to execute on a large scale. Then came the storm.

सरकारी/राष्ट्रीय धोरणांपेक्षाही (उदा. मिनिमम वेज, कॉलेजसाठी कर्ज इ.) अशी स्थानिक पातळीवरची मिनी-स्थलांतरं ही मध्यमवर्गात प्रवेश करू पाहण्यास धडपडणार्‍या कुटुंबाच्या दृष्टीने अधिक महत्त्वाची, परिणामकारक ठरतात; असा या अभ्यासातून निघालेला एक निष्कर्ष. तेव्हा, न्यू ऑर्लिन्समधून विस्थापित झालेले लोक कुठल्या प्रकारच्या शहरांत स्थिरावले, याचा थेट परिणाम त्यांच्या भविष्यातील प्रगतीवर होऊ शकतो. ('अपवर्ड मोबिलिटी'च्या संदर्भात: उत्तम - मध्यम - विपरीत परिणाम :: सॅन होजे/सिअ‍ॅटल - ह्युस्टन - फेयेटव्हिल, नॉर्थ कॅरोलायना अनुक्रमे.) शहरातल्या शहरातही, नेहमीच्या परिसरातील शाळा बंद पडल्यामुळे दुसर्‍या विभागात मुलांना शिकावं लागणं आणि परिणामी 'पब्लिक स्कूल सिस्टिम'ने घेतलेले काही अपारंपरिक निर्णय, यामुळेही न्यू ऑर्लिन्समधल्या विद्यार्थ्यांच्या शालेय कामगिरीत सुधारणा झाली.

अर्थात, व्यापक परिप्रेक्ष्यात पहायचं झालं तर हे घाऊक प्रमाणात घडवून आणणं जवळजवळ अशक्य आहे. एक गरीब कुटुंब जर जरा बर्‍या वस्तीत रहायला आलं, तर त्यांच्या मुलांना आणि कुटुंबाला त्याचा नक्कीच फायदा होतो; पण सारी वस्तीच जर तिथे यायचा प्रयत्न करू लागली - तर मूळ ठिकाणी राहणारे लोक अन्यत्र जाऊन राहणं पसंत करतात. ('व्हाईट फ्लाईट'मागच्या अनेक कारणांपैकी एक कारण.)

लेखातून निघणारे निष्कर्ष तसं म्हटलं तर फार काही क्रांतिकारक वा तर्कापलीकडचे नाहीत; पण अनेक घटकांच्या व्यामिश्र समीकरणातल्या काही बाबींच्या परिणामांची मोजदाद करता येणं, हेही महत्त्वाचं.

१. विकीपीडियावर न्यू ऑर्लिन्सचा स्थापनादिवस ७ मे दिला आहे.

"पिसाशी खेळणारे कुत्र्याचे पिलू" भावले नाही.
भाबडेपणातही भद्दे (अति-ठळक), गतिशून्य वाटले. डोळे तसेच निर्जीव असते, तरी पण पिलाने पीस ठीक मधोमध न धरता एका बाजूला धरले असते, तर काहीतरी थोडे रंजक वाटले असते.

आज आंतरराष्ट्रीय संगीत दिवस आहे. माझं अनेक गाण्यांपैकी आवडतं गाणं देते आहे-

you should paint my love
it's the picture of a thousand sunsets
it's the freedom of a thousand doves
Baby you should paint my love

आज सु. श्री आशा पारेख आणि लाल बहादूर शास्त्री यांचा जन्मदिवस आहे.

--------
आणि मोहनदास गांधी झाडूवाले यांचाही जन्मदिवस आहे

गांधी टोपीला गांधी टोपी का म्हणतात? कधी पाहिला नाही गांधीजींचा फटू ती टोपी घातलेला.

चित्र छानच आहे. पण कविता जरा मेलोड्रॅमॅटिक वाटली - परंतु शैली त्या काळासाठी ठीक आहे, बहुधा.

वा! आज आमच्या माला सिन्हाचा वाढदिवस. अतिशय सुंदर अभिनेत्री - केवळ खडीसाखर. तिचे हे गजरा घलून, शुभ्र साडीतले (ब्लाऊज काळेभोर आहे) ठुमके विथ दॅट लकी बास्टर्ड देवानंद ;). गाण्यात चंद्र जास्त तेजाळलेला आहे की माला सिन्हा हे ठरविणे मला तरी शक्य नाही.
https://www.youtube.com/watch?v=DUBkmULoBhA

गदिमांच्या स्मृतीदिनानिमित्त त्यांची "जोगिया" कविता -

अस्पष्ट स्मरे मज वेडा त्याचा भाव
पुसलेहि नाहि मी मंगल त्याचे नाव
बोलला हळू तो दबकत नवख्यावाणी
"मम प्रीती आहे जडली तुजवर राणी !"

.
.
.

हा विडा घडवुनी करिते त्याचे ध्यान
त्या खुळ्या प्रीतीचा खुळाच हा सन्मान
ही तिथी पाळिते व्रतस्थ राहुनी अंगे
वर्षात एकदा असा 'जोगिया' रंगे.

.
https://www.youtube.com/watch?v=Tz151xenBoc

बांगलादेश मुक्ती युद्ध समाप्ती - १६ डिसेंबर १९७१

बीथोवनच्या २४५व्या जन्मदिनानिमित्तचे आजचे गूगल डूडल फारच कल्पक आहे.
http://www.google.com/doodles/celebrating-ludwig-van-beethovens-245th-y…
(त्याचा जन्मदिनांक निश्चित नाही. १७ डिसेंबरला त्याला बाप्तिस्मा मिळाला होता म्हणून याच दिनांकास जयंती साजरी होते.)
डूडलचा पूर्ण आनंद घेण्यासाठी बीथोवनचे प्रसिद्ध सांगीतिक तुकडे माहीत असणं अपेक्षित आहे. डूडल 'प्ले' करताच बीथोवन पाचव्या सिम्फनीचे सूर रचताना दिसतो. तो त्याच्या आयुष्याच्या उत्तरार्धात बहिरा झाला होता हेही सूचित केले जाते. मग प्रेक्षकासाठी एक कोडे येते. त्याच्या संगीताचे तुकडे संगतवार लावल्यावरच डूडलचे कथानक पुढे सरकते. ह्यातही डूडलकारांनी कल्पकता दाखवून कोडी उत्तरोत्तर क्लिष्ट केली आहेत. प्रथम '५वी सिम्फनी' मग 'फ्युर एलीस' मग 'मूनलाईट सोनाटा' नि शेवटी कळस गाठला जातो तो त्याच्या '९व्या सिम्फनी'ने. हे तुकडेही फार प्रातिनिधिक निवडले आहेत.
डूडलचे एक अत्युत्तम उदाहरण! डूडलकारांना धन्यवाद.

(ही नोंद इथे दिनवैशिष्ट्यात उपरी वाटल्यास संपादकांनी कृपया 'सध्या काय पाहिलंत'मध्ये हलवावी.)

१६१० : गॅलिलिओने गुरूच्या चार उपग्रहांचा शोध लावला.>

ह्यावरून पुढील मनोरंजक माहिती आठवली.

१५व्या शतकानंतर युरोपीय दर्यावर्दी किनार्‍याकिनार्‍यांच्या आश्रयाने प्रवास करणे सोडून पॅसिफिक आणि अटलांटिक महासागरामध्ये जाऊ लागले तेव्हा त्यांच्यापुढील महत्त्वाचा प्रश्न उघडया समुद्रावर आपले स्थान निश्चित करणे हा होता. अक्षांश-रेखांशापैकी अक्षांश निश्चित करणे सोपे असते. माध्याह्नीचा सूर्य आकाशात क्षितिजापासून किती किती उंचीवर आहे ह्यावरून आपले स्थान विषुववृत्ताच्या किती उत्तरेला वा दक्षिणेला आहे हे ठरवता येते. मात्र रेखांश - एका पूर्वनिश्चित स्थानाच्या आपण किती पूर्वेस वा पश्चिमेस आहोत हे सांगण्याचा काहीहि मार्ग उपलब्ध नव्हता. त्यासाठी आवश्यकता होती ती अशा काही ज्ञानाची की ज्यायोगे आपल्या विशिष्ट वेळेस - उदा. माध्याह्न - दुसर्‍या एका विशिष्ट स्थानी काय वेळ आहे हे माहीत असण्याची. ते माहीत झाले की ४ मिनिटे फरक = १ अंश असे आपल्या स्थानाचे रेखांश ठरविता येतील येथपर्यंत कल्पना होती. अडचण इतकीच होती की तेव्हा माहीत असलेली लंबकाची घडयाळे जहाजाची हालचाल आणि आसपासचे हवामान ह्यामुळे निश्चित वेळ दाखवू शकत नसत. १८व्या शतकाच्या प्रारंभी हॅरिसनचा मरीन क्रोनोमीटर निर्माण होईपर्यंत ह्या प्रश्नाला उत्तर नव्हते.

गुरु ग्रहाच्या चार उपग्रहांना आळीपाळीने ते उपग्रह ग्रहाच्या मागे गेल्यामुळे वारंवार ग्रहणे लागतात. ह्यामध्ये जगभर एकाच वेळी दिसणारे एक घडयाळ दडलेले आहे असे गॅलिलेओच्या ध्यानात आले. एका विशिष्ट जागी दिसणार्‍या ह्या सर्व ग्रहणांच्या वेळा हिशेबाने आधीच शोधून कोष्टके तयार करायची आणि ती दूरवरच्या प्रवासाला निघालेल्या जहाजाबरोबर पाठवायची. जेव्हा त्यापै़की एखादे ग्रहण लागेल तेव्हाची स्थानिक वेळ सूर्वाचा वा तारकांचा वेध घेऊन ठरवायची. ही स्थानिक वेळ आणि त्या ग्रहणाची पूर्वनिश्चित जागेची कोष्टकातील वेळ ह्यातील फरकावरून रेखांश ठरविता येतील असे गॅलिलेओने सुचविले.

तत्त्व म्हणून हे ठीक होते पंण महासागरावर दिवस असणे, हवामान खराब असल्याने वेध घेता न येणे अशा कारणांनी ह्या तत्त्वाचा फार उपयोग करता आला नाही.

१९६४ : न्यूयॉर्कमध्येवर्ल्ड ट्रेड सेंटरच्या इमारतींचे भूमिपूजन

चमाय्ला! यांच्यातही भूमीपूजन करतात वाटतं

आज विश्व कर्करोग दिन आहे.
.
(१) असे दिवस कोण ठरवतं?
(२) कोणती समिती असते?
(३) आणि फक्त विश्व कर्करोगच दिन का? विश्व बायपोलर दिन का नाही?
(४) बरं जर काही दिन आऊटडेटेड झाले मासल्यादाखल - विश्व महारोग दिन, विश्व पोलिओ दिन किंवा टीबी दिन - तर त्या दिवसांना फ्री करतात का?

TOMORROW IS NATIONAL WEAR RED DAY! - to prevent heart disease and stroke.
.
Go Red For Women®.

अरे वा! आत्ता लक्षत आलं - मुखपृष्ठावरती, माकडाचे चित्र , "मंकी इयर" चे औचित्य साधून लावले आहे. चित्रही सुंदर आहे.

आजच्या दिनवैशिष्टयामध्ये हा दिवस गौरी देशपांडे ह्यांचा जन्मदिवस असल्याची नोंद आहे.

आपल्या नवीन सदस्या प्रियदर्शिनी कर्वे ह्यांची गौरी आत्या असावी असा माझा समज आहे. गौरी आणि मी १९६५च्या सुमारास फर्ग्युसन कॉलेजमध्ये एकत्रच नवे लेक्चरर म्हणून लागलो होतो. गौरीचा विषय इंग्लिश आणि माझा गणित. त्या काळात तिने मराठी लिखाणास सुरुवात केली नव्हते असे वाटते पण तिच्या इंग्लिशला आम्ही दबकून असायचो! (ती नुकतीच वडिलांबरोबर - डीडी कर्वे - अमेरिकेत जाऊन कॅलिफोर्नियामधील कोठल्यातरी विद्यापीठात शिकून आलेली होती त्यामुळे असेल कदाचित.) आम्हा चारपाच ज्यूनियर लेक्चरर्सच्या गटाची ती पुढारी होती आणि बुजुर्गांना न आवडणार्‍या - उदा. कॉलेजच्या कँटीनमध्ये जाणे आणि इतकेच नाही तर तेथे असलेल्या बंद दाराआड न बसता बाहेर विद्यार्थ्यांमध्येच बसणे - अशा काही गोष्टी तिच्या नेतृत्वाखाली आम्ही करीत असू. आमच्यासारख्या गावाकडून आलेल्यांना चायनीज हॉटेलची दीक्षा तिने दिली. मोजे घालतांना ते पँटच्या रंगाशी जुळणारे असावेत हे ज्ञान तिने मला दिले. अशा अनेक रम्य स्मृति ह्या उल्लेखामुळे समोर आल्या.

नंतर तिने कॉलेज सोडून इलस्ट्रेटेड वीकलीमध्ये खुशवंत सिंघ ह्यांच्याबरोबर कामाला सुरुवात केली तदनंतर संपर्क तुटला.

आज गालिब ची पुण्यतिथी आहे.

>>> २०११ : लिब्यात क्रांतीची सुरुवात.
- अरेबिक आणि अमेरिकन/ब्रिटिश इंग्रजीत याचा उच्चार लिबिया असाच होतो. यूट्यूबवर लिबियाचे भूतपूर्व राष्ट्रीय गीतही ("लिबिया!, लिबिया!!, लिबिया!!!" असे. गडाफीने ते बदलून 'अल्ला हू अकबर' केले होते.) उपलब्ध आहे, त्यातले उच्चार पुरेसे स्पष्ट आहेत. (अरेबिक 'ल'चा उच्चार इंग्रजी/मराठी 'ल'पेक्षा किंचित निराळा आहे, पण ते एक असो.)

याच करेक्टिंग-द-ओव्हरकरेक्शन मोडमध्ये रशियाचा रशियन भाषेत उच्चार 'रसिया' असा होतो (रंगरसियातले रंग उधळले की जे उरते ते?), हेही येथे नोंदवावेसे वाटते. सिरिलिक लिपीत रशिया असे लिहिले जाते: Россия. यात Р म्हणजे 'र' (ग्रीक rho आठवा इलेक्ट्रोमॅग्नेटिझमच्या नियमांतला), शब्दातल्या पहिल्या 'ओ'चा 'अ' असा होणारा उच्चार, c = s, и = इंग्रजी i, я = उच्चारी 'या' - अशी आगगाडी आहे. (याहून सोपा मार्ग म्हणजे यूट्यूबवर "how to pronounce russia in russian?" शोधणे. :))

आय एस जोहर यांच्या वाढदिवसानिमित्त,

इस तन्हाई में ऐ हसीं इतनी दूरी भली नहीं
आया मौसम बहार का रख ले दिल बेकरार का
मेरे हाथों में हाथ डाल ऐ गुल चेहरा परी जमाल
मुद्दत से दिल उदास है तेरे होंठों की प्यास है
ऐ दिलबर मेरे दिल पर कब छलकेगा तेरे लब का जाम!

"१८०३ : मुंबईच्या फोर्ट भागात मोठी आग लागली. या आगीचे थैमान दहा दिवस चालले. या अग्निकांडात ४१७ घरे जळून पूर्ण नष्ट झाली." १७ फेब्रुअरीचे दिनवैशिष्टयः

ह्या आगीचे आग चालू असतांना ले.क.विल्यम्सन नावाच्या अधिकार्‍याने मलबार हिलवरून काढलेले चित्र खाली दाखवीत आहे. (हे चित्र ब्रिटिश लायब्ररीच्या संग्रहातून मिळाले आहे.)

आग आगीसारखीच दिसत आहे पण आगीच्या लोळाच्या तळाशी दिसणारी तत्कालीन मुंबई, तिच्या किल्ल्याच्या भिंती, किल्ल्यातील इमारती, डाव्या कोपर्‍यात मरीन लाइन्सच्या जागेवरील सैनिकांच्या राहुटया हे तपशील नोंदण्याजोगे आहेत.

२४ फेब १९३८ : द्युपॉँ कंपनीने नायलॉनचा दात घासण्याचा ब्रश विकण्यास सुरूवात केली.

वॉव. मस्त दिनवैशिष्ठ्य आहे.

कालच्या दिनविशेषात Rukmini Devi Arundale हे नाव होतं का ; की माझ्या नजरेतून निसटलं ?
शिवाय १४ जानेवारीला C. D. Deshmukh ह्यांचे नावही दिसले नव्हते दिनविशेषात.

जॉनी कॅश यांच्या ८४ व्या वाढदिवसानिमित्त, त्यांच्या मुलीने त्यांची आठवण सांगीतलेले गाणे -
https://www.youtube.com/watch?v=vLwocVPaGsE

२९ फेब - चित्रकार बाल्थस यांचा जन्मदिवस.
यांची चित्रे नेटवरती (अर्थात) पाहीली आहेत. सेक्शुअली एक्स्प्लिसिट आहेत.
गिटार लेसन .... पहील्यांदा पाहीले तेव्हा मी डिस्टर्ब झाले होते, मिपावरती चिंतांनी या चित्राचे अत्युत्तम विश्लेषण केलेल होते. माझ्या हातून ते डिलिट झालेले आहे. पण फार छान रीतीने विश्लेषण केलेल आठवते.

२ मार्च - बॉन जोव्ही
हालेलुइया ............. फार सुंदर गायले आहे.

१९९५ : गुलामगिरीची प्रथा रद्द करणारी १८६५ सालची अमेरिकन घटनेतली १३वी दुरुस्ती मिसिसिपी राज्याने मान्य केली. असे करणारे ते अखेरचे राज्य ठरले.

१९९५ मध्ये मतदान झालं पण ते रॅटिफाय २०१३ मध्ये झालं अस वाचलं.

http://www.cbsnews.com/news/after-148-years-mississippi-finally-ratifie…

https://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Paris_(1814) चा उल्लेख नाही दिसला दिनविशेषात.
नेपोलियनला १८१४ ला ताब्यात घेण्यात आलं. तरी पराजित फ्रान्सवर तशा फारशा कठोर वगैरे अटी लादण्यात आल्या नाहित.
इतिहासातली ठळक घटना वाटते. की तुम्ही उल्लेख केला होतात आणि माझ्या नजरेतून निसटला ?

१९३६ : पंडित नेहरूंनी कॉंग्रेस अधिवेशनात समाजवादाचा पुरस्कार केला.

१२ एप्रिल ला हे दिसले.

गब्बु - आपण १२ एप्रिल हा दिवस काळा दिवस म्हणुन पाळायचा का?

दिनवैशिष्ट्य
२१ एप्रिल
जन्मदिवस : कवी अल्लामा इकबाल (१९३८)
मृत्युदिवस : "सारे जहां से अच्छा"चा कवी मुहंमद इक्बाल (१९३८)

हं?????? सगळे ठीक आहे ना?

७५३ : रोमन सम्राट रॉम्युलसने रोम शहराच्या उभारणीस सुरुवात केली.

२१ एप्रिल साठी - हे इसविसन पूर्व ७५३ पाहिजे ना.

इक़्बाल बानो यांचे गाणे मुखपृष्ठावर दिल्याबद्दल आभार.
मला एक आवडणारी गालिबची 'मुद्दत हुई हैं यार को मेहमाँ किये हुए' ही ग़ज़ल त्या पुढील चित्रफितीत गायल्या आहेत. गंमत म्हणजे श्रोत्यांत 'नय्यारा नूर'सहित इतर अनेक नावाजलेल्या व्यक्ती दिसत आहेत.

आज ज्यांची जयंती आहे, त्या कॅव्हॅफी कविची ही सुंदर कविता -

Body, remember not just how much you were loved,
not simply those beds on which you have lain,
but also the desire for you that shone
plainly in the eyes that gazed at you,
and quavered in the voice for you, though
by some chance obstacle was finally forestalled.
Now that everything is finally in the past,
it seems as though you did yield to those desires ―
how they shone, remember, in the eyes that gazed at you,
how they quavered in the voice for you ― body, remember.

ही कविता ज्या लेखात उधृत केलेली आहे त्या लेखाची झैरात - http://www.aisiakshare.com/node/2370

९ मे दिनविशेष
जन्मदिवस : इंग्लिश व्याकरणकार दादोबा पांडुरंग तर्खडकर (१८१४)

दादोबा पांडुरंगांना 'मराठी भाषेचे पाणिनि' म्हणत. त्यांनी 'महाराष्ट्र भाषेचे व्याकरण' लिहिले. मराठीच्या आद्य व्याकरणकारांपैकी ते एक होते, आणि मराठीच्या केसातील गुंता व्याकरणरूपी फणीने सोडवण्याचे कार्य त्यांनी केले. ;-) ते इंग्रजीचे व्याकरणकार होते असे मला तरी आठवत नाही.
आपण तर्खडकरी इंग्लिश म्हणतो, ते बहुधा भाषांतरपाठमाला लिहिणार्‍या राघोबा द्वारकानाथ तर्खडकरांच्या संदर्भात.

रयत शिक्षण संस्था नावाचा वटवृक्ष उभा करुन शिक्षण घेण्याची संधी खेडोपाड्यातील मुलांच्या आवाक्यात आणणा-या कर्मवीर भाउराव पाटील यांचा आज स्मृतीदिन.
बदलत्या प्रवाहात सामील होण्याचं बळ अण्णांच्या या शिक्षण संस्थेनं माझ्यासारख्या किती एकांच्या वडिलांना, भावांना, मुलांना पुरविलं.
उतराई होणं कदापिही अशक्य असंच अण्णांचं हे आमच्या पिढ्यानपिढ्यांवरचं ऋण.

१८ मे १९७४ : पोखरण येथे यशस्वी अणुचाचणी; आण्विक शस्त्र असणारा भारत जगातला सहावा देश बनला.

आणि बुद्ध हसला!

आज २२ तारीख आहे. दिनवैशिष्टय मात्र १८ तारखेचेच आहे. मधले चार दिवस सदर आले नाही. कारण काय असावे हे जाणण्याची उत्सुकता आहे.

जन्मदिवसः अभिनेता मिथुन चक्रवर्ती (१९५०)

"दिखने मे बेवडा,
भागने मे घोडा
और मारने मे हथोडा
कोई शक? "

प्रभुजींना वाढदिवसाच्या शुभेच्छा!

त्या गरीबांचा अमिताभच्या नादात, हेमंत कुमार यांचा वाढदिवसच विसरलो. त्यांचे हे अजरामर गाणे - तुम पुकार लो

https://www.youtube.com/watch?v=Oo3bE64YJig
.
ये नयन डरे डरे देखील फार सुंदर

ये रात हसीं ये चांद हसी
तू सबसे हसी मेरे दिलबर
और तुझसे हसीं तेरा प्यार...

https://www.youtube.com/watch?v=2gMhbWeo30o&list=RDOo3bE64YJig&index=3

ही प्रतिक्रिया इथे हलवली आहे.

ही प्रतिक्रिया इथे हलवली आहे.

ही प्रतिक्रिया इथे हलवली आहे.

.

आंतरराष्ट्रीय कॉफी दिनानिमित्त -
.
.

.

.

ही प्रतिक्रिया इथे हलवली आहे.

ही प्रतिक्रिया इथे हलवली आहे.

दुकाटाआ

ही प्रतिक्रिया इथे हलवली आहे.