वाकून नमस्कार करणे "जाचक" का वाटू लागले असावे?

आपण नम्र रहावं, माजू नये म्हणून वाकून नमस्कार करायचा. समोरचा नसेल देत आशिर्वाद तर (टकमक) टोकावर गेला.

वाकुन काय, मनापासुन आदर नाही अश्या कोणालाच नुस्ता नमस्कार सुद्धा करावासा वाटत नाही.
ढाँगी भारतीय संस्कृती इथे ( ऐसी वर ) चालणार नाही. आईवडील उपयुक्त(?) पशु आहेत असे मानणारे इथले मेंबर आहेत.

निव्वळ वयाच्या जेष्ठतेमुळे वाकून नमस्कार सक्तीने करायला लावण्यामुळे तसे करणे जाचक वाटते. नमस्काराची 'सक्ती' केली की जाचकता आलीच.

आपणहून ज्यांच्याबद्दल आदर वाटतो त्यांना वाकूनच काय शिरसाष्टांग घालायचीही तयारी असते.

.

स्वच्छता अभियानासाठी प्रसिद्ध असलेले गाडगे महाराज, कोणी पाया पडल्यास, त्याच्या पाठीत काठी मारत. माझेही तेच मत आहे. जिथे खरी समानता आहे, तिथे असली थेरं करण्याची जरुर काय ? आणि आशीर्वाद द्यायला तुम्हाला काय दैवी शक्ती आहे का? जो तो आपल्या नशिबाने जगतो व मरतो. कुणाच्या आशीर्वादाने वा शापाने काही फरक पडत नाही.

वाकून नमस्कार करणे "जाचक" का वाटू लागले असावे?

असे वाटणारांस
१. नमस्कार ही अर्थहिन क्रिया वाटत असावी.
२. नमस्कार कोणी, कोणास, कुठे, कसा, इ इ करायचा याचे संकेत चूक वाटत असावेत.
३. ती शुद्ध लादणूक वाटत असावी.

हा लेख बराच जुना आहे ना?
बाकी मेघना आणि तिरशिंगरावांशी सहमत.

मला वाकून नमस्कार करणे तसेच नमस्कार करवून घेणे हे आवडत नाही. कदाचित लहानपणी मोठ्यांना वाकून नमस्कार करणे हे कंपल्शन होते त्यामुळे मोठे झाल्यावर बंडखोरीचा भाग म्हणुनही हे असेल . मनातुन उस्फुर्तपणे असे वाकून नमस्कार कुणाला करावास वाटत नाही. प्रचंड आदर असणार्‍या व्यकिंविषयी देखील आदराचे प्रतिक म्हणुन असा नमस्कार करावासा वाटला नाही. परंतु उभ्यानेच हात जोडून नमस्कार करण्यात काही गैर वाटत नाही. मी तो नम्रपणे करतो देखील. मृतदेहाला मात्र वाकून नमस्कार करतो श्रद्धांजली वाहण्यासाठी.
बर्‍याचदा पाया पडणे ही यांत्रिक पद्धतीने उरकण्याची गोष्ट असते. पाया पडणार्‍या व पाया पडून घेणार्‍या माणसांचे एकमेकांशी भावनिक नाते कसे आहे यावर बरच काही अवलंबून आहे. पाया न पडताही आदराची भावना असू शकते. राजकीय पटलांवर काही उद्दाम लोक जनभावना आपल्याला अनुकूल करुन घेण्यासाठी सुद्धा पाया पडतात. याचा अर्थ ते विनम्र असतात असा होत नाही.
गाडगेबाबांना पाया पडलेले आवडत नसे. म्हणजे स्वतःला इतरांकडून पाया पडवून घेणे अशा अर्थाने. असे त्यांच्या वरील असलेल्या पुस्तकात वाचले होते.त्या विचाराचा माझ्यावर कुठतरी परिणाम आहे. कधी कधी नात्यातील मुले वयाने कनिष्ठ लोक धार्मिक सणा प्रसंगी माझ्या पाया पडतात. तेव्हा मी अरे नको! असू असू दे असे म्हणून दूर व्हायचा क्षीण प्रयत्न करतो पण तोपर्यंत त्यांचे पाया पडून झालेले असते. त व्यक्ती पाया पडल्यावर आपण त्याच्या आदरास पात्र राहू ना? अशी शंका / भय देखील वाटते.
मात्र कधी कधी अस देखील वाटत की जर वाकून पाया पडल्याने ज्येष्ठांना जर बर वाटत असेल तर त्यांना बर वाटाव म्हणुन करायला काय हरकत आहे? तेवढेच त्यांचे सदिच्छातरंग

मी १२ - १४ वर्षांचा होतो तेव्हा आमच्या नातेवाईकांत एक "महाशय" होते. आम्हा मुलांपैकी कुणालाच त्यांना नमस्कार कसावेसे वाटत नसे. त्यातून ते अध्यात्मवादी होते त्यामुळे इतरांना (ज्येष्ठांना) उगीचच त्यांच्याप्रति एक गूढ आदर असे. मला बाबांनी एक दिवस त्या व्यक्तीला नमस्कार करण्याची सक्ती केली. मी नमस्कार करायला नाखूष होतो. त्यांना लक्षात येईल इतक्या ऑकवर्ड पद्धतीने वाकून नमस्कार केल्यासारखे केले अन तिथून निघालो. नंतर बाबांनी नेहमी प्रमाणे मला लेक्चर दिले - "त्यांचा आदर केल्याने तुझा आदर कमी होत नसतो" वगैरे ५००% बकवास. बाबांच्या लेक्चरबाजीचा वैताग आला होता. जेव्हा बाबांच्या तोंडाचा पट्टा अजिबातच थांबेना असे दिसले तेव्हा मी - "अहो बाबा, त्यांनी मला नमस्कार करावा एवढी सुद्धा त्यांची लायकी नैय्ये" असा डायलॉग मारला होता. त्या डायलॉगमुळे बाबांच्या गुश्श्याचा कडेलोट झाला. मग बाबांनी अशी काही धुलाई केली होती त्यावेळी..... पूछो मत.

----

वरील किस्सा हा मूळ प्रश्नाचे थेट उत्तर नाही. परंतु बँडवॅगन इफेक्ट/herd behavior चा विचार व्हावा.

प्रश्न एकदम विचार करण्यासारखा वाटला - वाकून नमस्कार करावा अशा व्यक्ती कोण?
माझ्या मते, ज्या व्यक्तींबद्दल आदर वाटतो अशांना वाकून नमस्कार करावासा वाटतो.
शिवाय ज्या वयोवृद्ध, स्निग्ध व्यक्ती आहेत (आजी,आजोबा) त्यांचा हात पाठीवरून फिरावा असं वाटतं, त्यांनाही वाकून नमस्कार होतो. तेबी खूष, आपुनभी खुश!
वाकून नमस्कार करणं हा एक प्रकारचा बहुमान असला पाहिजे. उठसूठ कुणालाही वाकून नमस्काराची खिरापत वाटायला ते काही फिल्मफेअर अवार्ड नोहे.
(आणि हे लिम्बीचे बाबा कोण?)

धार्मिक पुस्तकांत गृहस्थाश्रमी माणसांसाठी काही नियम सांगीतले आहेत. त्यात बरेचवेळा वयोवृद्ध, तपोवृद्ध व ज्ञानवृद्ध व्यक्तींना आदराने नमस्कार करावा असे सांगीतले जाते. आदर दाखविण्याची भारतीय पद्धत म्हणजे वाकून नमस्कार करणे. मात्र आता बर्‍याच जणांना असे करणे आवडत नाही.
मी बर्‍याच प्रमाणात धार्मिक अंधश्रद्धाळू असल्याकारणाने हे नियम पाळण्याचा शक्य तितका प्रयत्न करतो. मात्र दरवेळी ते शक्य होतेच असे नाही.
हीच परंपरा मी बिजनेस संबंधी मिटिंग्समधे देखील पाहिली आहे. दोन अनोळखी व्यक्ती पहिल्यांदा समोरासमोर येतात तेव्हा व्हिजीटींग कार्डची देवाणघेवाण होते. ९९% व्यक्ती समोरच्याच्या हातात आपले कार्ड देताना दोन्ही हातांनी पकडून थोडेसे खाली झूकून समोरच्याला देतात आणि समोरचा देखील ते तसेच स्वीकारतो.

आपल्या घरी आलेली व्यक्ती परत जाताना तिला गावाच्या वेशीपर्यंत सोडावयास जावे असा उल्लेख येतो. ( आता कमीतकमी बिल्डींगच्या गेटपर्यंत जावे असे मला व्यक्तीशः वाटते व तसे मी करतो. कमीतकमी घराच्या दरवाजापर्यंत तरी जावे एवढे नक्की. पण बरेच जणांना बसली जागा उठवत नाही. दरवाजा लोटून घ्या म्हणतात जाताना. लॅच असतोच हल्ली दरवाजांना त्यामुळे आपोआप बंद होतातच.)

युपी, बिहारी, मारवाडी बांधवांत मात्र ही परंपरा अजून तितक्याच दक्षतेने पाळली जाते. अगदी रेल्वे स्टेशनवरदेखील कोणी भेटला तरी अगदी वाकून, पायाला स्पर्श करुनच प्रणाम केला जातो.
मराठी माणूस जात्याच सुधारक (!) म्हणून ओळखला जातो म्हणून म्हणा, किंवा मोडेन पण वाकणार नाही / चारशे दिवस शेळीचे जीवन जगण्यापेक्षा चार दिवस वाघाचे जीवन जगा / मी शेंगा खाल्ल्या नाही, मी टरफले उचलणार नाही यासारखी बाणेदार वाक्ये नको तितक्या वेळा त्याच्या कानावरुन गेली असल्यामुळे म्हणा किंवा बदलत्या जीवनशैलीमुळे पोटाचा आकार वाढल्यामुळे कदाचित त्याला वाकून नमस्कार करणे जमत नसावे असा प्राथमिक अंदाज आहे.

जुलमाचा राम राम जाचक वाटणारच ना?
काहींना वयपरत्वे आणि वजनामुळे ( भौतिक आणि सामाजिक) --- वाकणे नकोसे वाटत असावे.

मी, माझे आई, बाबा आणि देवाला (फारसा विश्वास नाही तरीही) , मनापासून नमस्कार करते.
इतरांना नमस्कार करायची वेळ आलीच तर , ईश्वराचे स्मरण करून करते, म्हणजे माझा नमस्कार त्यालाच असतो.
माझ्याहून वयाने बर्‍याच मोठ्या व्यक्तींना (वाढदिवसाच्या वगैरे ) शुभेच्छा देताना वाकून नमस्कार करते, कारण त्यांच्याशी हस्तांदोलन करणे योग्य वाटत नाही. आणि उभ्या उभ्या हात जोडणे फारच -- कोरडे/अलिप्त, असे वाटते.

कुणी अनोळखी व्यकी बरोबर ओळख करून दिली तर उभ्या उभ्या हात जोडते. ( आपल्याकडे स्त्रीने हस्तांदोलन करणे निषिद्धं मानतात, आणि आपल्या संस्कृतीतील हात जोडणे काहींना 'कैतरीच्च' वाटते. मग नुसतेच अवघडल्यासारखे हसून 'हो का! अरे वा! ' असे काहीतरी निरर्थक बोलावे लागते :) )

यावरून आठवले .. थायलंड मधे दोन्ही हात जोडुन , "संवास्दीखब" असे म्हणतात. बॅकॉक मधे असताना पाहिले, तिथल्या सुपर मार्केट्स , शॉपींग मॉल मधे आपण बील दिल्यावर , आपल्याला रिसीट देताना, ते लोक दोन्ही हात जोडून नमस्कार करतात. आणि सर्वसामान्य लोक सुद्धा (अजूनही) एकमेकांना हात जोडुनच अभिवादन करतात.

It may be, kind of, reminding some, of submission for a doggy style*!!!
=========================================
(काही नमस्कार कर्त्यांस ते ब्लो-जॉबसाठीचे पण सबमिशन वाटू शकते. आय मीन पोझिशनिंग तसंच होतं.)
(वाचणारांनी हसावं म्हणून असं लिहिलं आहे. संस्थळाच्या मर्यादेपलिकडे असेल तर विनम्र क्षमाप्रार्थना आणि उडवण्याची विनंती.)

वाकून नमस्कार मी बिन्धास करतो, इतरांनी मला केलेलेही आवडतात. अगदी तोंड भरून आशीर्वाद देतो. या सगळ्यात काहीच जाचक वाटत नाही.

मात्र सर्व अनुस्वारांच्या जागी 'न्' वापरून शुद्धलेखनाचा चुथडा केलेलं लेखन वाचायला मला प्रचंड जाचक वाटतं!

स्वत: वाकून नमस्कार करणे नाही तर दुसर्^यानी वाऊन आपल्याला नमस्कार केला आपल्याला घातलेला तो नमस्कार काहीही आशिर्वाद न देण्याएवढा जाचक का वाटतो? असं म्हणायच ना?

आपल्याला क्कोणी असा वाकून नमस्कार करत नाही मग काय सांगणार. नाही म्हणायला माझ्या मुलीचं पाळणाघर हे एक कानडी लिंगायत कुटुंब होतं आंणि एकदा त्यातल्या माझ्याहून केवळ दहा-बारा वर्षांनी लहान मुलीने मला गुढग्यावर बसून माझ्या पायावर डोकं ठेवून नमस्कार केला तेव्हा मला प्रचंड अवघडल्यासारखं झालं होतं. " मला नको गं असा नमस्कार करुस " असं मीच तिला कळवळून म्हणालेले. त्यावर ती हसत सुटली आणि म्हणाली "पपा करायला लावतातच ना".
हा असा जुलमाचा नमस्कार घालायला आणि घ्यायलाही आवडत नाही. मनापासून वाटलं तर आवर्जून वाकून नमस्कार केला जातो.

वाकुन काहिही करणे एकंदर जाचकच नाही काय ?

मला औक्षण केलेल खूप आवडत. पण नंतर पाया पडायच म्हटल्यावर ते जमत नाही. वाढदिवसाच्या दिवशी किंवा दिवाळी वगैरे ला जेष्ठ नातेवाईक महिला औक्षण करतात.आपल्यातील नम्रतेच भावना जागृत ठेवण्यासाठी हल्ली बर्‍याचदा ठरवतो कि आता पाया पडाव पण प्रत्यक्षात होत नाही. बायको मात्र पडते. एक मन सांगत असत कि एवढा ताठा बरा नव्हे! पण काय होत कुणास ठाउक पाया पडण होत नाही. वर एका प्रतिक्रियेत सविस्तर म्हटलेच आहे कि हा बंडखोरीचा भाग आहे म्हणुन. ज्या ज्येष्ठांना पाया पडल म्हणजे आपला आदर केला अस वाटत असेल असा आपला अंदाज असल्यास त्यांच्या पाया पडाव अस दरवेळी ठरवतो.