व्यायाम

मेंदूच्या व्यायामाचे.धागा आठवायचा ???
लिंक द्या

लक्षात ठेवण्यावर मुद्दाम लक्ष न देणे ही माझी जुनी खोड आहे. म्हणजे पुस्तक वाचले तर त्याचे नाव काय आहे, लेखक कोण, प्रकाशन, आवृत्ती, पात्रांची नावे, घटनांचे अचूक काळ, पात्रांची नाती, लेखकाला नक्की सांगायचं आहे याकडे मी लक्षही देत नि लक्षात तर ठेवतच नाही. फक्त मला कळलेला विषय नि आशय हे लक्षात राहतात. लोक चित्रपट पाहतात तेव्हा त्यांनी डायरेक्टर, म्यूझिशियन, संवादलेखक, पार्श्वगायक, इ इ बरंच माहित असतं. माझे मित्र या ऐवजी हा डायरेक्टर असता तर बरं झालं असतं अशी चर्चा करू लागतात तेव्हा मी डायरेक्टर पिक्चरमधे नक्की काय काय करतो हा प्रश्न चर्चेच्या अंती विचारतो. मार्केटमधे वाहनांचे शेकडो एक ब्रँड्स असावेत. फक्त डिझाईन्स पाहून मी फारतर ८-१० ओळखेन, बाकीचे नाव वाचल्याशिवाय कळणार नाहीत. तसेच मला आवडणार्‍या गाण्यांची यादी फार मोठी आहे, पण कोणत्याही गाण्याचा कवि, गायक, इ इ मला माहित नसतो. हे गाणं पक्कं तुकारामांनी रचलं असावं असं मला वाटत असताना ते जगदीश फेबूडकरांनी रचलेलं निघतं. लक्षात ठेवण्यावर जोर फक्त बारावीच्या परीक्षेत दिलेला, जबरदस्त डिटेलमधे सगळं लक्षात ठेवलेलं. त्यानंतर असं काही लक्षात ठेवायची गरज पडली नाही. मला ३० एकं पर्यंत पाढे पाठ होते. ते उतरावून १२ एक पर्यंत केले. ऑफिसचा बोर्ड नंबर नि बायकोचा नंबर हे दोनच फोन नंबर, माझ्या स्वतःच्या फोन नंबरशिवाय मला पाठ आहेत. आता त्या वेलांट्या नि उकार किती लक्षात ठेवायचे?

लक्षात न ठेवायची ही लक्झरी मूलतः काही कारणांनी मी घेतो -
१. मला लक्षात ठेवायचं नाही म्हणताना मला लक्षात राहत नाही असा आरोप स्वतःवर करता येत नाही.
२. लक्षात न राहण्याचे दोन प्रकार आहेत - न आठवणे नि कोणी सांगीतले तरच आठवणे. दुसर्‍यांनी आठवण करून दिली तर ते उत्तर योग्य आहे का हे मला नेहमी जवळजवळ पक्के माहित असते. म्हणजे मेमरी आहे पण रिकॉल नाही असा प्रकार.
३. मेमरीही नाही नि रिकॉलही नाही, तेव्हा काय करणार? काही बेंचमार्क माहित असणं. प्रत्येकाच्या काही व्हिविड मेमरिज असतात. त्यावापरून काही ठोकताळे बांधता येतात. गांधीजी कधी जन्मले हे आठवत नसले तरी इतर माहितीआधारे एक ठिकपैकी गेस करता येतो.
४. परीक्षेला नाही तर लक्षात ठेवायची गरज नाही.
५. Absence of image consciousness - तल्लख स्मृती असणारांची फार तारीफ होते. ऐसीवरच ज्या व्यक्तिचे व्याकरण, वाक्यरचना, आशयाचा फ्लो, इ इ अखंडपणे व्यवस्थित असेल अशा आयडींची त्यावरून एक चांगली प्रतिमा असेल. त्यात (म्हणजे प्रतिमेत) रस नसला तर एवढ्या छोट्या बाबतीतच हजारो गोष्टी लक्षात ठेवायचे बंधन निघून जाते.

प्रोफेशनल बाबतीत मात्र अशी लक्झरी घेता येत नाही. शेकडो लोक, कितीतरी कंपन्या, व्हॅल्यू चेन, त्यांची उत्पादने, त्यांचे स्पेक्स, तंत्रज्ञान, कायदे, इ इ चोखपणे लक्षात ठेवावं लागतं. शिवाय डॉक्यूमेंट्स, कागदपत्रे, त्यांचे डिटेल्स इ इ लक्षात ठेवावे लागतात. पण हे काही परिक्षेच्या पेपरसारखे नसते. म्हणजे हे करायला रिजनेबल वेळ मिळतो. आणि प्रकल्प संपला कि माहिती डंप करायची. इथेही सगळ्या माहितीत नि विचारांत सुसुत्रता नसेल तर मेमरीवर ताण पडतो. पण सुसुत्रता असेल तर माहिती मेंदूवरचा ताण बनत नाही.

शिवाय संगणक, लायब्ररी, वृत्तपत्रे, इ इ भरपूर प्रमाणात ऐनवेळी माहिती देतात. म्हणून किचकट, कमी वापराव्या लागणार्‍या गोष्टी लक्षात ठेवायची गरज नाही. आउटलूक मधे मिटिंग, पेंडिंग कामे, टू डू, फ्लॅग केलेले मेल, इ इ असतात. संगणक इतकी मदत करतो कि विचारता सोय नाही. काँप्यूटर नि डॉक्यूमेट्स रिलेटेड सवयी व्यवस्थित असतील तर फार काही लक्षात ठेवायची गरज नसते.

मेमरीवर लक्ष न देण्याचा एक तोटा हा आहे कि कधी कधी असा माणूस sponteneous discussions मधे बाहेर फेकला जाऊ शकतो. त्याला गप्प राहावं लागतं. त्यामुळं मलाही एकदा वाटलं होतं चला आपणही आपला स्मृत्यालस दूर करू या. तेव्हा इतर काही बिनकामाचं नि अवघड इ इ आठवत बसण्यापेक्षा मी अर्धाएकतास माझे ऑफिसचे त्याच दिवशीचे ८ तास जितक्या डिटेलमधे आठवता येतील तितक्या डिटेलमधे आठवत असे. (याचा फायदाही असायचा.) खास करून सारी विशेषनामे, आकडे, स्थाने नि वेळा. आठवून जर संतोष झाला तर मग अजून मागचा एक दिवस. ते ही फास्ट जमलं तर अजून एक दिवस मागे, इ इ. इथे आपणच प्रधान पात्र असल्याने प्रक्रियेत एक सोपेपणा आहे, छळ नाही. काही काळाने माझ्या असं लक्षात आलं कि ऑफिसकाम मी फारच व्यवस्थित आठवू शकतो. पण इतरत्र पुन्हा नन्नाचा पाढा. म्हणजे मी काँशस होऊन जितके लक्षात ठेवी तितके सगळे लक्षात राही नि जेव्हा मी "चिल्ड" मोड असे तेव्हाचे लक्ष न दिलेले पुन्हा पहिले पाढे पंचावन्न. म्हणजे एकूणता उपयोग नाही.

लाघवं कर्मसामर्थ्यम स्थैर्यम क्लेषसहिष्णुता
दोषक्षयोग्निवृद्धीश्च व्यायामात उपजायते

प्रचंड स्मृती असलेले लोक बघून भारी कौतुक वाटतं.

केस लॉ ची नावं वगैरे मी परीक्षेत अंदाजपंचे हाणत असे. उदा. "सीआयटी वि. प्यारा सिंग" या केसचे मुद्दे, कोर्टाचा निर्णय वगैरे लक्षात राहिलं तरी नाव रहात नसे, आणि परीक्षेत "सीआयटी वि. बलम सिंग" असं काहीसं दणकावून येई. एक हॉकिन्स प्रेशर कुकरची केस आहे. परीक्षेच्या ताणात मला प्रेशर कुकर आठवला, पण हॉकिन्स काही केल्या आठवेना. मग ऐन परीक्षेत प्रेशर कुकरचे ब्रँड्स आठवत बसलो होतो.

ज्या मित्रांना हे माहीत होतं, ते परीक्षेनंतर मुद्दाम गाठत आणि स्वतःची करमणूक करून घेत.

प्रसिद्ध वकील पोरस काका यांनी लढवलेली एक केस मागे बसून ऐकली होती. सेक्शन, त्यावरचा केस लॉ वगैरे तर ते तोंडपाठ सांगत होतेच - पण कुठल्या केसमध्ये बेंचवर कोण होतं वगैरे सुद्धा त्यांना लक्षात होतं!

ऐसीकरांनो तुम्हाला लोकांची नावं आठवत नसतील तर तुम्हाला हा आजार(Anomic_aphasia) आहे हे नक्की समजा.

एक विनोद आठवला नाही तर अल्झाय्मर्स चा ऑनस्लॉट ?
(इथे मी विनोद खन्ना आणि विनोद मेहरा या पैकी कोण आठवले ? असा जोक केलेला नाही याची कृ. नोंद घेणे)

(एक पी जे )
एका नोकरीसाठी च्या मुलाखतीमधे उमेदवाराला प्रश्नं विचारला जातो 'डिमिनिशिंग मार्जिनल युटीलीटी ची व्याख्या सांगा .
उमेदवार गप्प बसतो . मुलाखत घेणारा विचारतो
"आठवत नाही का ?"
उमेदवार ,
"थोडं आठवतय"
मुलाखत घेणारा,
"जितके आठवते आहे ते सांग".
उमेदवार जरा विचार करून सांगतो,
" .... धिस इस कॉल्ड डिमिनिशिंग मार्जिनल युटीलीटी "

या केस ला काय म्हणाल ?

बॉस्टन लीगल नामक टीव्ही सिरियल पाहिली आहे का? त्यातला एक लीड कॅरेक्टर 'डॅनी क्रेन' अल्झायमर-ग्रस्त दाखवला आहे.