'मॉसिअं व्हेर्दू' Monsieur Verdoux), १९४७ - बिनभटक्याची चॅप्लिन फिल्म

'मॉसिअं व्हेर्दू' (Monsieur Verdoux)ही आहे एका चलाख आणि तितक्याच प्रांजळ, खरंतर निष्कपट गुन्हेगाराची गोष्ट. कुणी म्हणेल,'निष्कपट गुन्हेगार' ह्या शब्दांच्या कॉम्बिनेशन मधे भलताच घोळ आहे! - हो, पण मी तरी त्या व्यक्तिमत्त्वात तेच कॉम्बिनेशन अनुभवलं.
अर्थिक मंदीमुळे बँक कॅशिअर, तसंच एक प्रेमळ पती व पिता म्हणून सामान्य आयुष्य जगत असलेला आँरी व्हेर्दू (चार्ली चॅप्लिन) झटक्यात बेरोजगार होतो आणि त्यानंतर स्वतःहूनच आपल्या आयुष्यला थरारक वळण देतो. फ्रांसच्या विविध भागांतील श्रीमंत स्त्रियांशी लग्न करणे, त्यांची संपत्ती लुबाडणे आणि वेळ येताच त्यांचा खातमा करणे असे सत्र तो चालू ठेवतो. तसं करताना आपल्या त्रिकोणी कुटुंबाशी प्रतारणा करत नाही. फिरतीवर असणारा नवरा कष्ट करून मंदीच्या भयावह परिस्थितीतही आपल्याला सुखात ठेवतोय हे पाहून त्याच्या (खऱ्या) बायकोला भरून येत असतं.
परंतु आँरी पकडला जातो व त्याला शिरच्छेदाची शिक्षा सुनावली जाते. आपले विचार स्पष्टपणे मांडून अतिशय शांतचित्ताने तो शिक्षेला सामोरा जातो...वरवर पहाता इतकीच गोष्ट!
ज्यांनी हा सिनेमा अद्याप पहिला नसेल त्यांनी 'कथा कळल्यामुळे आपला रसभंग झाला' असं वाटून घेण्याची गरज नाही - हे चार्लीच्या कोणत्याही चित्रपटाला लागू होतं. कथांचा जीव ऐकताना इवलासा वाटतो, त्या अतिसामान्य वाटतात. पण लेखन, दिग्दर्शन, संगीत आणि अभिनयातून तो ज्याप्रकारे कथाविश्व साकारतो ते पाहून विस्मय वाटतो.

चार्लीने ज्या चित्रपटांमध्ये 'भटक्या' (tramp) वठवला नाही त्यापैकी 'मॉसिअं व्हेर्दू' हा एक चित्रपट. त्याच्या कलाकृतींमध्ये गरीब-श्रीमंतांमधील मनोवौचारिक, भावनिक तुलनेला आवर्जून महत्त्व दिलेलं असतं, ते या चित्रपटात क्वचितच तरळून जातं. हास्य-कल्लोळातून पुढे सरकत (खेळीमेळीची मारामारी, पाठलाग, चकवे इ.) वेदनेला हळूहळू पाझरू दयायचं असा चार्लीच्या चित्रपटांचा साधारण रागरंग असतो, मात्र ह्या चित्रपटाला गांभीर्याची किनार थोsडी जास्त आहे म्हणून तो वेगळा वाटला.
बोलपट असूनही चार्लीच्या स्टाइलनुसार मूकाभिनय, तदानुरुप भावमुद्रा हा चित्रपटाचा गाभा आहे. दैवाचे (-त्याला काहीही म्हणा) अनपेक्षित धक्के, चटके, कुठलीही अंतरिम दिशा नसलेल्या जीवनसंघर्षाचं प्रत्ययकारी चित्रण अन्य चार्लीपटांप्रमाणे याही फिल्ममधे आहेच.

पण अंशतः थरारपट असूनही प्रत्यक्ष जीवघेणी झटापट, खुनाचं दृश्य, गुन्हेगाराच्या चेहऱ्यावर ते थंड, क्रूर हास्य, असली तऱ्हा 'मॉसिअं व्हेर्दू'त नाही. तद्दन पाचकळ, हिंसक तरीही दृश्यं चार्लीच्या कृतींत नसतातच. आँरी व्हेर्दूची भूमिका अर्थातच सराईत खुन्याबाबतच्या प्रचलित कल्पनांना छेद देते. ती प्रत्यक्ष पाहणेच उत्तम.

येनकेनप्रकारे हिरोचा विजय होऊन शेवट गोड होत नाही, हीरोला त्याचं शल्यही नाही. आपण लोकांना लुबाडलं, खून केले, आपलं चुकलं हे त्याला मान्य आहे. आँरी व्हेर्दू हा एके काळी नेकीने पैसे कमावणारा, परंतु समाजिक उलथा-पालथींमधे भरडला गेलेला माणूस आहे. समाजाचं, सामाजिक व्यव्स्थांचं अत्यंत दुटप्पी, स्वार्थी व तत्त्वविसंगत असणं ही त्याची वेदना आहे. आरोपीच्या पिंजऱ्यात उभा असताना तो विचारतो, 'मी अनेकांचे खून केले, पण विध्वंसक शस्त्रांची निर्मिती करून तुम्ही काय वेगळं करताय?'
आपण निर्दोष आहोत हे सिद्ध करण्याचा आँरीचा मुळी उद्देश नाहीच, आपल्याला शिक्षा ठोठावणारेसुद्धा या न त्यारितीने 'अपराधी' आहेत इतकंच म्हणतो तो.

रिवाजाप्रमाणे गिलोटिनवर चढवण्यापूर्वी एक पाद्री त्याला भेटायला येतो. म्हणतो: "I've come to ask you to make peace with God." ह्यावर आँरीचं उत्तर असतं: "I am at peace with God. My conflict is with Man."

चित्रपटासाठी YouTube लिंक: http://www.youtube.com/watch?v=ElnWZ_j3KDQ

भाषा: इंग्रजी
अवधी: १२४ मिनिटे
दिग्दर्शन, संगीत, पटकथा (-ऑरसन वेल्सच्या कल्पनेवर आधारित), निर्मिती व मुख्य भूमिका: चार्ली चॅप्लिन