गृहस्थ व्हा!

सहमत! अन याबद्दल एकहस्ते टाळी वाजवणार्‍यांना हे कळेल तो सुदिन.

स्त्रियांची पुरुषांकडून असलेली आर्थिक स्थैर्य, (स्वतःच्या कमाईपेक्षा) अधिक कमाईची अपेक्षा संस्कृती, समाजरचनेवर अवलंबून नाही. ही उत्क्रांतीमधून आलेली अपेक्षा आहे, असं समजलं जातं.

बहुतेक शरीरातल्या जीनांना त्या पुरुषांच्या नोटांचा/नाण्यांचा आवाज ऐकू येत असावा म्हणून अशी उत्क्रांती झाली. उद्या जर चेस/पोकर्/पत्ते सर्वजण खेळू लागले तर बायकांच्या जीनांना पुरुषांचे रँकिंग/लक इत्यादी कळू लागेल.

शिवाय पैसा १०००-२००० वर्षांपूर्वीचा, तो ही कुठे कुठे, तेव्हा ही उत्क्रांती फार फास्ट झाली म्हणायची.

म पिलांचा सांभाळ नीट करणारी बायको असावी ही अपेक्षा उत्क्रांती मधून आली असेल का?

तिथले सोशल इंडिकेटर्स पाहता आपल्या बुर्सटलेल्या मायभूमीच्या तुलनेत स्वप्नभूमीच वाटते.

अन

स्त्रियांची पुरुषांकडून असलेली आर्थिक स्थैर्य, (स्वतःच्या कमाईपेक्षा) अधिक कमाईची अपेक्षा संस्कृती, समाजरचनेवर अवलंबून नाही. ही उत्क्रांतीमधून आलेली अपेक्षा आहे, असं समजलं जातं.

प्रोव्हायडर क्वालिटीज पाहिजेत हे ठीक, पण म्हणून आपल्यापेक्षा जास्तच पाहिजेत हा हावरटपणा झाला. त्याला बायालॉजीचे आवरण देऊन मखलाशी करणे म्हणजे निर्लज्जपणाचा कळस आहे.

तसेच असेल तर मग पुरुषांचीही घरेलू आणि आपल्यापेक्षा हॉट बायकोची अपेक्षा तशीच आली असेल, नै का? नै म्हणजे सर्व कल्चर्समध्ये तसेच दिसते म्हणून म्हणालो. म्हणजे आपण कशाही असलो तरी आपल्यापेक्षा जास्त कमावणारा नवरा अपेक्षिणे नैसर्गिक, तर त्याच न्यायाने आपण ओम पुरीपेक्षा कुरूप असलो तरी बायको *** (चूज युवर ओन फ्यांटसी) सारखी देखणी पाहिजे हेही नैसर्गिकच, नै का?

तसे असेल तर मग पुरुषांच्या सौंदर्य व होमलिनेस प्रेफ्रन्सला इथे ऐसीवर हजारवेळा शिव्या घातल्या गेल्या त्या व्यर्थच म्हणायच्या. मागणी-पुरवठा दोन्ही बाजूंनी आहे. निषेध असा सोयीस्करपणे केला तर तर्कदुष्टतेचे पितळ उघडे पडण्याखेरीज काही हाती लागत नाही.

शिक्षणाचे दोन प्रकार करता येतील. शाळा यायच्या अगोदरचे घरचे शिक्षण. शाळापद्धती आल्यानंतरचे फॉर्मल शिक्षण.

माझ्या सगळ्या खापरपणज्या, पणज्या, आज्ज्या पहिल्या पद्धतीप्रमाणे शिक्षित होत्या पण दुसर्‍या प्रमाणे अशिक्षित मानता येतील. मी कितीतरी म्हातार्‍या पाहिल्या आहेत ज्या व्यवस्थित साक्षर आहेत/होत्या पण शाळेत कधीच गेल्या नाहीत. त्यांची एकूण जाण पाहता मी त्यांना साक्षरच म्हणतो. मला मिळालेल्या फिडबॅकनुसार हे पिढ्यानपिढ्या असंच आहे.

तो सगळे शब्द गाळून वाक्य वाचले तरी चालेल.

आकड्यांचा स्रोत आठवत नाही. आधुनिक शिक्षण व्यवस्था येण्यापूर्वी भारतात स्त्रीसाक्षरता किती होती याचा आठवत असलेला आकडा दिला आहे. मुद्दा आकडा नाही, तो पुरुष साक्षरतेच्या फारच कमी नव्हता हा आहे.

http://www.mapsofindia.com/census2011/literacy-rate.html
मधे केरळ व पूर्वोत्तरेची (सगळीच) राज्ये महाराष्ट्रापेक्षा स्त्रीसाक्षरतेत पुढे आहेत. हे कसे ते सांगू शकाल का? जिथे ठिणगी पडली ते राज्य इतर तुल्य राज्यांपेक्षा पुढे आहे खरे पण अगदीच भिकार मार्जिनने. शिवाय फूल्या, कर्व्यांचा ओढून ताणूनही संबंध इतर भारताच्या साक्षरतेत संबंध आणता येत नाही.

आणि महान लोकांचे कार्य महान असते, त्यांचे जीवन, विचार सगळं महान असतं. कोणी त्याला कमीपणा द्यायचा प्रयत्न करू नये. पण जे वास्तव ते वास्तव. कोणाला अस्थानी/अवाजवी श्रेय द्यायचं योग्य नसावं. व्यक्तित्वं आहेत तितकीच श्रेष्ठ मानली जावीत, त्यापेक्षा जास्त नाहीत. भारतीयांच्या अशा सवयींमुळे रजनीकांत्/बच्चन्/गांधी/तेंडूलकर/खान इ इ विचित्र कल्टस निर्माण होत आहेत.

फुल्यांचं चित्र बसपाच्या पोस्टरवर असतं म्हणून इतरत्र ते माहित आहेत पण ते आणि स्त्रीसाक्षरता? छे हो.

स्त्रीयांनी कारभार पाहू नये अशी मानसिकता भारतात कधीच नव्हती. परंतु सामाजिक बदलांच्या पार्श्वभूमीवर हे जेव्हा तपासले जाते तेव्हा हे साफ खोटे वाटते आणि होते. ते सामाजिक बदल असे - १. स्त्रीयांना घराबाहेर सरकारी शाळेत पाठवणे. २. स्त्रीयांना घराबाहेर नोकरीस पाठवणे. या दोन गोष्टींना प्रथम फार विरोध झाला. पण यामागची भूमिका स्त्रीयांनी शिकू नये व कमवू नये अशी हिणकस नव्हती. कारण ज्या घरात पूर्वी शिक्षण होते त्या घरात मूलींना शिकवत आणि ज्या घरात स्त्रीया कमावू शकत त्या घरात कमावत. 'घराबाहेर' शिक्षण वा उत्पन्न प्रकार सहसा टाळला जाई, तरीही कितीतरी प्रकारच्या कमाया घराबाहेरच कराव्या लागत. माळीणी फूले (स्वतःच्या) घराबाहेरच विकत, अनेक उदाहरणे देता येतील.

ज्या काळात प्रारंभी स्त्रीयांना शिक्षणासाठी (१८०० ते आज) वा कमाईसाठी (१९०० ते आज) घराबाहेर जावे लागले तेव्हा त्याला विरोध होत आहे. हा सगळा विरोध केवळ स्त्रीयांचे प्राबल्य वाढू नये म्हणून होता असे म्हणणे अत्यंत हिणकसपणाचे आहे. (एकदमच) पर पुरुषांच्या आज्ञेखाली आपली बायको, इ असणे हा प्रकार लोकांना नवीन्/अस्वीकार्य होता, जे नोकरीच्या ठीकाणी अपेक्षित होते. स्त्रीयांची (आजच्या काहींना गळेपडू/अनावश्यक वाटणारी) सुरक्षिततेची काळजी, मुलांच्या संगोपनातले आणि घरातल्या कामांमधले असंतुलन हे ही होते. या तीन कारणांना अर्थ नाही असे मानणारे महाभाग चिकार आहेत.

असे जर नसते तर कमावणार्‍या मूलींना जी अतिप्रचंड मागणी आली आहे ती आली नसती. तिजोरीचा चाव्यांचा जुडगा नेहमी पाटलीच्याच कमरपट्ट्याला पाहिला आहे. जगात नेहमीच एक सुप्त स्त्रीराज्य असते.

१. शिवाजी आणि कर्वे यांच्यात फरक आहे. लाट जर जिवंत वा फोफावत राहीली तर त्या प्रवर्तकाचे स्वतःचे कार्यक्षेत्र काय याला अर्थ नाही. शिवाजीचा फोटो लावून शाखा भरवणारा (त्यांची प्रेरणा असणारा) संघ आज भारतावर राज्य करू पाहतोय. कर्व्या/फूल्यांचं असं काय आहे?

जुन्या व्यवस्थेत स्त्री नोकरी करते, घराबाहेर पडते म्हटले तर तिला शिव्या घालणारे लोक जसे होते तसेच पुरुष घरी बसतो म्हटला तर त्यालाही शिव्याच बसत.

Is this the best you have got? शिव्या बसणे कुठे आणि प्राथमिक स्वातंत्र्यावर बंधणे असणे कुठे.

अशा व्यक्तीच्या सहवासापेक्षा जन्मदात्यांच्या सहवासात किमान भावनिकदृष्ट्या मुलांना जास्त लाभ होत असावा असे मला वाटते.
उत्तम संगोपन म्हणजे काय याची जगन्मान्य व्याख्या नसल्याने शेवटी ज्याची-त्याची निवड हे आहेच.

मी दिलेला प्रतिसादात "पुर्वीच्या व्यवस्थेशी (म्हणजे स्त्रीवर आजपेक्षा असलेल्या अनेक बंधनाच्या वेळच्या) तुलना करता" असा अर्थ होता. आज एकाने घरी बसणे वि. दोघांनी नोकरी करूणे (इ.) यातील पर्याय निवडताना तुम्ही म्हणता ते बरोबर आहे. त्याबाबतीत माझे मत (घासकडवींच्या प्रतिसादात आलेल्या) 'इकॉनॉमिक्स'च्या मुद्द्याशी जुळते.

स्त्रियांनी सरसकट विधान करण्याचा गुण उचलू नये असे म्हणून हे गुण स्त्रियांमध्ये नसतातच

उदाहरण म्हणून दिलेली विधानं स्त्री-पुरुषांकडून स्त्रियांबाबत केली जातात. त्यात पुरुषांना अमकी गोष्ट जमते आणि स्त्रियांची नैसर्गिक कुवत नसल्यामुळे त्यांना तीच गोष्ट जमत नाही किंवा पुरुषांएवढी चांगली जमत नाही, असा छुपा अर्थ आहे. अशा अर्थाची पुरुषद्वेष्टी वाक्यं, पारंपारिक संस्कृति, इतिहास इ. गोष्टी पहाता स्त्री-पुरुषांना करता येत असतील तर त्यांना निदान विनोदबुद्धी आहे, हे तरी मान्य करावं लागेल.

आणि पुरुष घरात लक्ष घालत नाहीत अशा अर्थाची दोन सरसकट विधाने आपण ़केली असे आपल्याला वाटत नाही का?
दिलेल्या उदाहरणांमध्ये पुरुष घरात लक्ष देत नाहीत असे का वाटले ते कळले नाही. उदा. पहिल्या उदाहरणातील पती ऑफिसमध्ये काम नसूनही सातच्या आत घरी येत नाही असे म्हटलेले नाही. स्त्री-पुरुषांनी दोघांनीही करियर करायचे, दोघांच्याही करियरला सारखेच महत्त्व या नियमातून उद्भवलेला तो पेच आहे त्यात स्त्रीचे किंवा पुरुषाचे घराकडे लक्ष नाही असे म्हणणे गैरलागू आहे.

सोयीची उदाहरणं देऊन पुरुष घरात लक्ष घालतात असं जरूर दाखवता येईल. पण कोणत्या आर्थिक, सामाजिक वर्गात अशी उदाहरणं प्रातिनिधिक म्हणावीत? माझ्या माहितीमधे असा कोणताही वर्ग नाही.

त्यातून ते पहिलंच उदाहरण. त्यात आई-वडील जसे मुलाचे आहेत तसे मुलीचेही असायला हवेत. त्यांना मूल सांभाळायला का सांगितलं नाही, अशा प्रकारचा काही उल्लेखही नाही. शिवाय लग्नानंतर मुलाच्या आई-वडलांबरोबर रहायचं अशी परंपरा असल्यामुळे, लेखातलं पहिलंच उदाहरण समानतेच्या तत्त्वविरोधातलं वाटतं. दुसरी त्याच उदाहरणातली खोट: "एकमेकींचा अपमान करणे, घरातल्या कामावरून टोमणे मारणे असे नेहमीचेच प्रकार सुरु झाले." या वाक्यावरूनही, सासरा आणि नवरा घरात काम करत नाहीत हेच दिसतंय. कामाची काळजी, जबाबदारी ज्यांच्यावर असेल तेच लोक त्यावरून संवेदनशील असणार.

दुसऱ्या उदाहरणारत बाईने नोकरी केली, लगेच मुलांचा प्रश्न आला. कामवाल्या बाईला काढलं तर घरच्या बाईने सुट्टी घेतली. जणू काही मुलं सांभाळणं ही फक्त बायकांचीच जबाबदारी. तुम्हीच लिहिताय तुमच्या उदाहरणांमधून कि पुरुष घरात लक्ष घालत नाहीत.

खरंतर ती उदाहरणं एवढी तोकडी दिलेली आहेत की आपल्याला हवा तो मुद्दा ठसवण्यासाठी सोयीची बाजू तेवढी सांगितली, असंच वाटत राहिलं. पण त्यातही सबटेक्स्ट हे बाईवर घर-मुलाची जबाबदारी असंच दिसतंय.

---

शिवाय एका म्यानात दोन तलवारी एकवेळ राहतील पण एका घरात दोन स्त्रिया राहू शकत नाहीत. याच्या कारणात कोणी शहाण्याने जाऊ नये.

च्यायला, परवाच कोणीतरी एकत्र कुटुंबव्यवस्था काय असते हे सांगत होती. त्यात बायका कशा एकत्र रहायच्या, त्यात कशी सत्तास्पर्धा चालायची त्याचं स्पष्टीकरण, मातृसत्ताक पद्धत कशी फायदेशीर वगैरे बोलणं झालं. पण ती एकत्र कुटुंबव्यवस्था कशी टिकली हो एवढी शतकं?

अवांतर - भावाचं आणि माझं (लौकिक) शिक्षण पूर्ण होण्याआधी, आम्ही निदान स्वतःपुरते पैसे कमावण्याच्या अनेक वर्ष आधी, माझे वडील आणि भाऊ यांचं भांडण झालं. तेव्हा वडलांनी माझ्यासमोर "एका म्यानात दोन तलवारी राहू शकत नाहीत" असं विधान केलं होतं. यात लग्न, सून/जावई असा काही संबंधच नव्हता. सोत्ताच्या लेकाबद्दल काढलेले उद्गार.

आंत्रराष्ट्रिय आस्थापनांतील कॉर्पोरेट व्हिडिओ ट्रेनिंग, जाहिराती ह्यातही समजातील विविध घटकांना प्रतिनिधित्व द्यायचा प्रयत्न दिसतो.

त्याआधी या निर्णयाला येण्यामागच्या गणिताचा विचार केला तर तुम्ही बरेच पॅरॅमिटर्स कॉन्स्टन्ट ठेवल्याचा संशय होता. वर बॅटमॅनला दिलेल्या प्रतिसादात तो संशय खात्रीत बदलला. तिथे तुम्ही म्हणता

स्वतंत्र राहणे अनिवार्य, दोघांनी नोकरी/धंदा केलाच पाहिजे, मुले न होण्याचा पर्यायच नाही आणि विवाहसंस्था तर टिकली पाहिजेच

मात्र, यातील एकही गोष्ट अनिवार्य या सदरात का यावी हे समजत नाही. विशेषतः शेवटच्या दोन गोष्टी.
यातील आपली प्रायॉरिटी काय, आपल्या आवडी काय, धेय्य काय, इच्छा काय वगैरेंचा एकत्रित विचार करून यातील कुठली गोष्ट अनिवार्य आहे हे त्या-त्या जोडप्याने ठरवायचे असते - आणि बहुतांश ठिकाणी तसे ठरवलेले दिसतेही.

स्वतंत्र रहाणे अनिवार्यः हे ज्यांना वाटते त्यांची स्वातंत्र्याची कल्पना काय आहे यावर बरेच काही अवलंबून आहे. केवळ 'वेगळे' रहाणे म्हणजे स्वातंत्र्य अशी समजूत असेल तर ती लवकरच मोडित निघते हे अनेकदा दिसून येते. स्वातंत्र्याबरोबर येणार्‍या 'स्वयंपूर्णतेच्या आवश्यकतेचा' विचार जोडप्याने केला नसेल तर चिडचिड वाढत जातेच. त्यात स्वतंत्र राहण्याची इच्छा जबाबदार नसून जोडप्याचे स्वयंपूर्ण नसणे जबाबदार असते. (दुसरीकडे एकत्र (मुलाच्या/मुलीच्या पालकांसोबत) राहुनही स्वतंत्र राहता येते हे स्वानुभवातून सांगतो)

मुलं होणे / न होणे: हा तर अत्यंत वैयक्तीक प्रश्न आहे. आपल्याला मुलांचे पालन करण्याइतका वेळ आहे का? यावर या निर्णय घेणे महत्त्वाचे असते (हल्ली मुलांचे प्लॅनिंग केवळ पैशाची उपलब्धता पाहून केले जाताना दिसते, जे हास्यास्पद आहे ;) ) आणि ज्यांची इच्छा नसते ते तसेही स्वेच्छेने विनाअपत्य राहु लागले आहेत हे वाढत्या DINKच्या संख्या दाखवून देत आहेत.

विवाह करणे / न करणे: विवाहसंस्था म्हणजे काही बंधन नाही. तो समाजाने आपणहून घालून घेतलेला नियम आहे - करार आहे. जर समाजाला ती नकोशी वाटली तर हळुहळू मोडून पडेल. विवाहसंस्था बनल्याचे फायदे होते- आहेत तोपर्यंत समाज ते फायदे मिळवत राहिल - ती संस्था टिकेल. ती संस्था मोडून पडल्याने काही धार्मिक विधी सांगणारे (आणि काही वकील) सोडल्यास कोणावर मोठा परिणाम होईल असे का वाटावे?

आता प्रश्न उरला दोघांनी नोकरी/धंदा करण्याचा: जर नोकरी/धंदा करण्यामुळे काही प्रश्न आहेत असे वाटत असेल तर तो मोठा गैरसमज आहे. प्रश्न असतील तर ते ठराविक वेळी नोकरीला कमी प्राधान्य न देण्यामुळे. (जर मूल हवेच आहे तर) मुलाच्या जन्मानंतर किमान पहिली ३ वर्षे आई व वडील दोघांनीही नोकरीला पगार मिळावण्याची सोय या पलिकडे लक्ष व महत्त्व द्यायची गरज वाटत नाही. एकदा का मूल सुटवांगे होऊ लागले की करीयर आहेच की!

बाकी पुरूष घरी बसायला गृहस्थ व्हायला हरकत नाहीच. किंबहुना माझ्या माहितीत किमान ४ कुटुंबे अशी आहेत (पैकी दोन जण नोकरी सोडून पत्नीसोबत ऑनसाईट गेले आहेत, तर दोघांनी सबॅटिकल घेतली आहे व घर सांभाळताहेत). फक्त त्या परिस्थितीत त्या पुरूषाने "संपूर्ण घरकाम" सांभाळणे अपेक्षित आहे.

[एकदा मी ही हा विचार केला होता तेव्हा बायकोने सांगितले त्याआधी आपली भांडीवाली बदलायची गरज आहे ती बदलून दाखव मग विचार करू. अजून तरी (भांडिवाल्यांचे राजकारण + एखादीला काढल्यास इतर जणींचा बहिष्कार + आमचे बजेट + गरज हे गणित सोडवून) नवी भांडिवाली नेमणे मला जमलेले नाही ;) ]