प्रतिज्ञा, दाभोळकरांचा मारुती आणि सान्ताक्लॉज

>>जाता जाता मला पोतराज हे मराठी सान्ताक्लोज वाटतात ?

सान्ताक्लॉजविषयी (तसेच पोतराजांविषयीसुद्धा) मला फारशी माहिती नाही. पण लोकसत्ताच्या लेखात जी काही रूढी परंपरा दाखवली आहे ती काही 'टिकवायला हवी' अशी परंपरा वाटली नाही. सांताक्लॉजची परंपरासुद्धा टिकवायलाच हवी असे नाही.

८४ कोस परिक्रमा ही परंपरा असू शकेल हे मान्य. (टिकवायला हवी का नको याविषयी माझे काही मत नाही). त्यावरची बंदी ही जेव्हा कुणी आगामी निवडणुकांच्या अनुषंगाने उघडपणे चिथावणीखोर कृत्ये करण्यासाठी करतात तेव्हा (कदाचित) समर्थनीय ठरू शकते. (सदर परिक्रमा चैत्र महिन्यात केली जाते अशी माहिती इथे मिळते. विश्वहिंदू परिषद ऑगस्टमध्ये ही परिक्रमा का करू पहात आहे हे कळत नाही.

कोणकोण तयार आहे करिअर इन पोतराज करायला ?

माझ्या मते परंपरा टिकवण्यासाठी अनेक करिअर्स उपलब्ध आहेत. त्या इतरांनी कराव्यात असं माझं ठाम मत आहे.

बाकी सोडा, खुद्द लेखक तयार आहे काय पोतराजाच्या करियरसाठी???

हा वाद मला पूर्णतः निष्फळ आणि खाजवून खरूज काढण्यासारखा वाटतो. प्रार्थनेमध्ये शब्द आहेत ते असे "माझ्या देशातल्या समृद्ध आणि विविधतेने नटलेल्या परंपरांचा मला अभिमान आहे।" अभिमान केवळ समृद्ध परंपरांचा बाळगायचा आहे, सगळ्याच परंपरांचा नाही. अन्यथा अस्पृश्यता, सती, बालविवाहापासून सगळ्याच परंपरा 'संगोपनीय' ठरतील! पोतराजाची जी परंपरा वर्णनात आहे ती निश्चितच 'समृद्ध' गटात पडत नाही आणि ती सांभाळून पुढच्या पिढीच्या ताब्यात सोपवण्याची काही आवश्यकता नाही.

पोतराज अन्य काय करतात मला ठाऊक नाही पण ते 'मराठी सान्ताक्लोज' आहेत म्हणजे नक्की काय करतात? हे वर्णन मिळाल्यास तेवढा भाग वाचविण्यासाठी काहीतरी सुचविता येईल.

'पोतराज' ह्याविषयी अधिक माहिती येथे पहा.

आपण लहानपणी शाळेत असताना हि प्रतिज्ञा रोज म्हणत असू ..
आमच्या शाळेत तर मराठी हिंदी इंग्रजी आणि संस्कृत अशा ४ भाषा मधून प्रतिज्ञा म्हटली जात असे ..

त्यामुळे शालेतील सर्वाना ४ भाषांमध्ये प्रतिज्ञा पाठ आहे

तुमच्या शाळेत अभ्यासापेक्षा प्रतिज्ञेतच जास्त वेळ जात होता की काय? तरीच कोणत्या परंपरा हव्या नको यात तुमचा गोंधळ झालेला दिसतो!

-प्रतिज्ञेच्यावेळी झोपा काढणारा

विविधतेने नटलेल्या देशातील नेमक्या याच चार भाषा कोणत्या तर्कावर शाळेने निवडल्या होत्या ते कळले तर या चर्चा प्रस्तावामागील भुमिका स्पष्ट होईल असे वाटते.

सदर प्रस्तावकाच्या शाळेतीलच मीही एक विद्यार्थी आहे.
त्यामुळे शालेतील सर्वाना ४ भाषांमध्ये प्रतिज्ञा पाठ आहे ....

हे विधान चूक(की खोटे?) आहे असे जाहिर करु इच्छितो.
.
फुरसतीत परतेन तेव्हा जमल्यास अधिक टंकावे म्हणतो.

गेली ३००-४०० वर्षे मराठा साम्राज्याचे जगावर राज्य असते तर* पोतराजाची जी प्रतिष्ठा असती त्याची कल्पना करावी. वर कोल्हटकरांनी दिलेल्या दुव्यातील काही माहिती तरी बर्‍यापैकी चूक आहे. मागास जातीतील दक्षिणेतील ख्रिश्चनांच्या धर्मांतराच्या लाटेला मागे लोटण्यासाठी येशू आणि मेरी यांच्याबदल्यात यसूबा आणि मरीआई हे नवे देव अलिकडच्या काळात पुरोगामी(?) हिंदुंनी बनवले हा इतिहास आहे. विशेषतः गोव्यात. (मागच्या काळात धर्मात प्रवेश बंद होता म्हणून अलिकडे आपलाही धर्म वाढवावा ही जी कळकळ निर्माण झाली आहे म्हणून पुरोगामी.) बाकी खरा पोतराज केवळ चाबकाचा आवाज करतो ज्यात त्याला लागत नाही. ना तो रक्त काढतो. मी हजार** पोतराज पाहिले आहेत, पण पाठीवर वळ पाहिले नाहीत. पण अलिकडे नाना पाटेकरला पोतराजाच्या भूमिकेत पाहताना त्याचे रक्त काढणे पाहून प्रत्येकामधे एक कोलोसियमचा प्रेक्षक वसलेला असतो कि काय असे वाटायला लागले. टॅटू देखिल आत्मक्लेषाचे उदाहरण आहे, पण इतके बाजारू आणि तीव्र नाही आणि अप्रत्यक्ष आहे.

पुष्करसाहेब, भारतात इतकी वाईट प्रकारची आत्मग्लानी आहे आपण जर 'चला आपण ट्रॅफिक पोलिस बनूया' म्हणायला जाल तरीही त्याची परिस्थितीही इतकी वाईट आहे आहे कि लोकांना मागास बनवल्याचे पाप आपणास लागेल. मग पोतराज हा तर समाजातला खरोखरीचा दलित, गरीब आणि अंधश्रद्धांना बळी पडलेला आहे. ही प्रथा सवर्णांनी चालू केली आहे आणि विषमतेचे प्रचंड मोठे द्योतक ही आहे. आणि खरे तर ही परंपराच नव्हे, हा एका टॅक्टीकचा साईड इफेक्ट आहे.

आपण योग्य प्रार्थना वाचली आहे, आपला मानसही योग्य आहे. परंतु एखाद्या परंपरेचे समर्थन करायचे कि नाही आणि किती करायचे हे ठरवताना बरेच प्रश्न स्वतःस विचारावे, समाजाच्या बाजूने आणि परंपराकारांच्या बाजूनेही, जसे, ही परंपरा समाजाची कोणती गरज भागवते? कोणता संस्कार करते? नक्की काय करते? परंपराकारांनी दुसरे काय करावे? त्यांचे जीवन मग कसे असेल? इ. इ.

समाजाने काही परंपरा ऐरणीवर काढल्या आणि त्याने आपल्या भावना क्षत झाल्या तर ते साहजिक आहे पण या बदलाला विरोध करू जाताना सर्वांचा सर्वांगीण विचार एक सामान्य माणूस म्हणून आपण केलेला नसतो, तेव्हा समर्थनाची/विरोधाची भूमिका सांभाळून घ्यावी.

*हा 'र' वाचून होईपर्यंत दहा जणांना ओकारी आली असणार आणि अजून दहा जणांना गाढवाने सिंहाच्या गुहेसमोर जाऊन आव्हानात्मक ओरडले असण्याचा आवाज आला असणार.
** अतिशयोक्ति

आमच्या सो कॉल्ड समृद्ध परंपरा जपण्यासाठी कोणीतरी खालच्या आर्थिक, सामाजिक, शैक्षणिक स्तरावर असावं असं मला अजिबात वाटत नाही. ज्या परंपरा असं काही लादतात त्या सगळ्या गरीब परंपरा लवकरात लवकर मोडीत निघालेल्याच बर्‍या.

तसंही ही प्रतिज्ञा शाळकरी वयातपुरती ठीक आहे. लहान वयात या प्रतिज्ञेतलं पेट्रनायझेशन लक्षात येत नाही.

माझ्या कडून चूक झाली... मी वासुदेव पहिला आहे पण पोतराज नाही... मला पोतराज आणि वासुदेव एकाच वाटत होते... औरंगाबाद मध्ये... तमिळ भाषिक काही गायक/भिक्षुकी दरवर्षी येतात... आणि इतक्या सुंदर आवाजात मराठीत अभंग, भजन, कीर्तन म्हणतात कि बस कानाला मनाला खूप छान वाटते... जसे गायक हे करिअर होऊ शकते तसे अभाग कीर्तन गाणारे असे का करिअर होऊ शकत नाही... मी हे सगळे प्रातिनिधिक घेतले होते ... जाता जाता आईने व बाबांनी अशातच य.च.मुक्त.वि. चा योग डिप्लोमा केला... त्यातील एक पुस्तक हातात लागले... पहिल्याच पानावर...

मला म्हणायचे आहे अशा परंपराना आपण मान देतो का ? सरकार नावाची अजस्त्र यंत्रणा काही करते का ? प्रथम आपणास ह्या माहित आहेत का ? त्या आपले ध्येय असू शकतात का (जसे डॉ., engg) असते तसे.. ?

मुळ मुद्दा असा आहे कि
१. आपणास सर्व भारतीय परंपरा माहित आहेत काय ?
२. त्यातील समृद्ध, चांगल्या, टाकाऊ कशा ठरवायच्या ? कोणते परिमाण लावायचे .. का फक्त विज्ञान आणि तर्क ?
३. त्या टिकवण्यासाठी काय करता येईल ?

काही सापडले.. http://www.stephen-knapp.com/

पु.ना.ओक ह्यांची पुष्कळशी पुस्तके (हिंदीमध्ये) विनामूल्य वाचणे/उतरवून घेणे ह्यासाठी येथे उपलब्ध आहेत.

सध्या नरहर कुरूंदकरांचे "जागर" वाचत आहे. परंपरांचा विषय निघालाच आहे तर त्यांच्या या पुस्तकातील 'बुद्धीजीवी वर्गातील वैफल्य' या लेखातील पुढील वेचा ग्राह्य ठरावा:

"समजसुधारणेची सगळी चळवळ तडजोडी करीतच निर्माण होत होती" असे म्हणत त्या परिच्छेदात ते पुढे म्हणतात
"प्रत्येक समाजसुधारणेला पूज्य धर्मग्रंथांची मान्यता आहे, निदान त्यांचा सुधारणेला विरोध नाही, हे दाखवण्याची धडपड या सुधारकांना करावीशी वाटते. यासाठी विधवाविवाहाला धर्मशास्त्रात आधार हुडकून काधण्यात आले. पुढच्या काळात हरिजनांच्या मंदिरप्रवेशाला शास्त्राधार शोधण्याचा प्रयोग झाला. सुधारकांची ही प्रवृत्ती म्हणजे एक प्रकारचा समन्वयवादच होता. ते रूढींचा धिक्कार करण्यास तयार होते, पण परंपरेचा धिक्कार करण्यास तयार नव्हते. बालविवाहाचा निषेध करण्यास तयार होते पण मनुस्मृतीचा धिक्कार करण्यास तयार नव्हते. मूलतः समाजसुधारक नसणार्‍यांचीही मनोवृत्ती यापेक्षा वेगळी नव्हती. इंग्रजी राजवटीला विरोध करण्यासाठी त्यांना इतिहासातून प्राचीन विजेते हुडकून काधणे भाग होते. भूतकालाच्या पराजयाच्या सर्व ठिकाणी एकमेव कारणमीमांसा आणि विजयाच्या सर्व ठिकाणी सांस्कृतिक मोठेपणा ही मीमांसा. असे हे सगळे इतिहास विवेचन चालू असते. जगात एके काळी आम्ही सांस्कृतिक शिखरावर होतो, ज्ञान-विज्ञानाच्या सर्व जागतिक परंपरा आमच्यापासून प्रारंभ पावतात, अश्या नवनव्या अहंता या परंपरेतून निर्माण झाल्या आहेत."

खरंतर त्यांचा ह अख्खा निबंधच अतिशय वाचनीय व मननीया आहे. शक्य होताच नक्की वाचा.

कोणकोण तयार आहे करिअर इन पोतराज करायला ?

हे वाक्य ऑल टाइम ग्रेट वाटलं.