झूरिकमध्ये "काकस्पर्श"

लेख आवडला. काकस्पर्शचे प्रदर्शन महिन्याभरापूर्वी सिंगापुरातही झाले. काळाचा चष्मा लावून चित्रपट बघणेबल आहे याच्याशी सहमत. पण असा चष्मा लावावा का? आणि का लावावा? हे प्रश्न उरतातच.
एकूणच चित्रपट पाहून झाल्यावर काहीतरी संदर्भहीन पाहिल्यासारखे वाटले आणि चित्रपटगृहाच्या बाहेर यायच्याआधीच बराचसा चित्रपट विस्मरणात गेला.
सिंगापुरात चित्रपट पाहायला मराठ्येतर मंडळी फिरकली नाहीत आणि ते एकादृष्टीने बरेच झाले.

या सिनेमाच्या निमित्ताने अनेक महिन्यांनी जालावर काही लिहिले आहे. लेखनसंन्यास तुटणे ही एक आनंदाची गोष्ट आहे..

याच्याशी सहमत! आता लिहित रहाच!

बाकी चित्रपट पाहिला नसल्याने त्याबद्दल मत इल्ले!

लेखनसंन्यासातून बाहेर आल्याबद्दल अभिनंदन. खरेच आनंदाचीच गोष्ट!

सिनेमाबद्दल:
लिहिलेत ते सगळे पटले. अगदी काळाच्या चष्म्यातून वगैरे गोष्टीला न्याय देऊ पाहिला, तरी शेवट मेजर गंडलेला आहे. त्या शेवटामुळे झालेल्या चिडचिडीवर अगदी नेमके बोट ठेवलेत.

बदनामीबद्दलः
मग आपल्या भूतकाळातल्या गोष्टींबद्दल बोलायचेच नाही? प्रत्येक लेखकाचा स्वत:चा असा काळ असतो, मग तो अठराव्या शतकातला असो की एकविसाव्या - त्याला जो आपला वाटेल तोच त्याचा काळ, असे मागे कुठेसे वाचले होते, पटलेही होते. त्याला अनुसरून - जर मला त्याच काळातली गोष्ट सांगायची असेल, तर रूढी - मग त्या चांगल्या असोत वा लाजिरवाण्या - वगळून / लपवून कशी सांगायची गोष्ट? नि का? की गोष्ट सांगावी, पण परदेशात जाऊन सांगू नये, असे तुमचे मत? पण समाज म्हणून एकमेकांच्या चुका-अभिमानास्पद गोष्टी-रिती-परंपरा इत्यादींबद्दल प्रांजळपणे देवाणघेवाण न करता काही लपवायचे असेल, तर आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सवाचे प्रयोजनच काय उरले? (अवांतरः एवढा काथ्याकूट करावा इतका 'काकस्पर्श' महत्त्वाचा तरी आहे का?! असो.)

अतिअवांतरः
मी माझ्या दोन मित्रांसोबत हा सिनेमा पाहिला. 'ते' गाणे सुरू झाल्यावर दोघांनीही मला दोन्ही बाजूंनी कोपरे ढोसायला सुरुवात केली.
एकाचा प्रश्न: ती बाथरूममधून ओरडली कशाला? पडली होती का ती आत? नि मग आता गाणे कशाला?
दुसर्‍याचा प्रश्नः आं? हे काय मधेच? डोहाळजेवण तर असू नाही शकत. हीरो अजून मुंबईत आहे. शिवाय ती लहान आहे यार. हे सगळे एवढे खूश होऊन गातायत कशाला?
पुढचा सिनेमा पाहता यावा म्हणून मी लाजलज्जा सोडून 'नहाण आलं तिला, ओके? आता गप्प बसा'वर वेळ भागवली.
त्यावर अनुक्रमे 'ओह, कूल मॅन. इट्स ओके.' आणि 'मग इतकं खूश काय व्हायचं त्यात? मंद.'

कुतुहल अलाहिदा. पण आम्हांला कुणालाच यात काही भयानक अप्रशस्त आणि एम्बरॅसिंग वाटलं नाही.

काळा चष्मा ठाऊक होता, आता हा काळाचा चष्मा शोधणे आले. असले चष्मे घातल्याने मुळातली काकदृष्टी सरळ होते का हे पाहिले पाहिजे, नाहीतर कुणीतरी जिवाजीराव शिंद्यांसारखे 'असतो एकेकाचा दृष्टीदोष!' असे म्हणायचे. पण एकूण लेख वाचून कुणीतरी डोळ्यांत अंजन घालावे तसे झाले. तरीही डोळ्यांवर झापड ओढून बसणे योग्य न वाटल्याने म्हणून डोळ्यांची पापणी लवते न लवते तोच लिहिलेला हा प्रतिसाद. पण 'काकस्पर्श' बघून असले विस्फारलेले डोळे आणि आमचे पांढरे झालेले डोळे हे बघूनही डोळे उघडावे अशी नजर आमच्याकडे नाही. पण आपण एकूणच कालबाह्य होत चाललो आहोत हे नव्याने डोळ्यांसमोर आल्याने क्षणभर डोळ्यांसमोर अंधारल्यासारखे झाले. आपल्या डोळ्यांदेखत असले काही बघायला लागण्यापेक्षा डोळे मिटलेले बरे, असेही वाटून गेले...

लक्ष ठेवून आहे...बघावा लागेल...
चित्रपट नाही हो. तुमचा पुढला लेख कधी रिलिज होतोय त्याबद्दल म्हणतोय.
पुन्हा लिहिते झालेले पाहून खूपच बरं वाटलं.

काकस्पर्श मी अजून पाहिलेला नाही त्यामुळे त्यावर बोलू शकत नाही पण शेवटच्या परिच्छेदात जो भारताबद्दलच्या गैरसमजाचा मुद्दा आहे तो मला योग्य वाटतो. बहुतेक वेळा परदेशात जेव्हा भूतकाळातल्या प्रथांवर आधारित चित्रपट किंवा पुस्तकं येतात तेव्हा तिकडचे लोक सध्याच्या भारताबद्दल तसंच मत बनबतात.

कदाचित अवांतर होईल, पण माझा एक अनुभव सांगते. इथे पॅरिसमधे माझ्या ऑफिसमधे एक ब्रिटिश बाई आहे. तिला भारताबद्दल थोडीफार माहिती आहे, भारतात फिरूनही आली आहे. एकदा असंच गप्पा मारतांना घटस्पोटाचा विषय निघाला. ही मला म्हणाली की जर तुझा घटस्पोट झाला किंवा कोणत्याही कारणाने तू एकटी राहिलीस तर तुला बनारसला जावं लागेल! हे ऐकून मी इतकी चाट पडले की मला थोडा वेळ काय बोलावं सुचेना. शेवटी तिला एवढंच बोलले की आजही असंच असतं तर बनारस एक शहर न राहता एक मोठं आणि फक्त एकट्या असणार्‍या (नवर्‍याने सोडलेल्या आणि विधवा) स्त्रियांचं राज्यच झालं असतं.

पण या परीक्षणामधून चित्रपटात 'एक विलक्षण प्रेमकहाणी' कुठे आहे ते काही कळले नाही. (पोस्टरवर तसे वाचले होते.)

झ्युरिकमध्ये 'काकस्पर्श' दाखवला गेला याचा अभिमान वाटला. बर्लिनच्या फिल्म फेस्टिव्हलमध्ये दाखवला जाणार आहे याचाही आनंद वाटला.नव्या मराठी चित्रपटसृष्टीच्या बिनीच्या शिलेदारांचे अभिनंदन...या चित्रपटाचा 'फर्स्ट लुक' 'लाँच झाला' आणि 'कॉफी टेबल बूक' चे प्रकाशन झाले त्याची बातमी 'दिव्य मराठी'वर वाचली तेव्हाच हा चित्रपट 'बियाँड अटक फ्लॅग्ज प्लँट' करणार याची खात्री होती.आता 'प्रेसिडेंट अवॉर्ड' कधी मिळेल याची वाट पहात आहे..

पुन्हा एकदा काकस्पर्श! एकूणात जालावर या चित्रपटाविषयी काय चर्चा चालली आहे हे मला तरी कळेनासेच झालेय. आता चित्रपट पाहावा लागेल की काय...

(जे सुधारणावादी आहे आणि त्याचा विधवांच्या केशवपनाला तात्विक विरोध आहे असे वाट्त राहते)
साफ चुकीचे मत आहे 'असे आमचे मत आहे.' (तुमचे मत वेगळे असेल हे ठाऊक आहेच.) आमच्या मते तो रिलक्टंट सुधारणावादी म्हणजे हेतु नसताना सुधारणावादी समजली जाणारी वर्तणूक असणारा आहे. कसे ते आम्ही आमच्या या चित्रपटावरील लेखात म्हटले आहे. तो लेख इथे. (अव्हेरः सदर दुवा अन्य संस्थळावर जातो. हे धोरण सुसंगत नसल्यास काढून टाकावा).

तो झुरिक चित्रपट महोत्सवात दाखवावा का याबद्दल आम्ही काही मतप्रदर्शन करू इच्छित नाही. एक मात्र नक्की की इटालियन, स्पॅनिश, फ्रेंच(!), इराणी, पोर्तुगीज, मंगोलियन, लात्वियन, जर्मन.... इ.इ. अनेक देशातील चित्रपट आम्ही पुण्यातल्या चित्रपट महोत्सवातून पाहतो. त्यातले बरेचसे त्यांच्या संस्कृतीशी निगडित असतातही. संध्याकाळी मॉलमधे पहिली भेट नि रात्री बेडमधे दुसरी अशा अमेरिकन संस्कृतीचे चित्रपटही आम्ही (चवीने) पाहतो. आमचे तरी काही बिघडत नाही. त्या निमित्ताने त्या संस्कृतीबाबत आमच्या मनात चार प्रश्न निर्माण होतात नि ज्याची उत्तरे आम्ही - बहुधा - गुगल बाबाच्या मदतीने शोधू पाहतो. अशा देवाणघेवाणीचा आम्हाला एवढाच फायदा होतो. (आणि असे सांस्कृतिक आदानप्रदान हाच त्या चित्रपट महोत्सवाच्या उद्देश असतो वगैरे बाष्कळ थियर्‍या आम्ही ऐकल्यात. किती मूर्खपणा नै? ) अर्थात हे आमच्यासारख्या लहानसहान व्यक्तींबाबत म्हणातोय मी. पहिल्या दहा मिनिटात चित्रपट भिकार आहे हे सांगू शकण्याइतके तज्ञ आम्ही नाही तेव्हा उगाच अगोचरपणा कशाला करू. इत्यलम.

घाईत असल्यामुळे लेख नुसताच चाळला. व्यवस्थित वाचून सावकाश प्रतिसाद देतो.

लेखनसंन्यास तुटणे ही एक आनंदाची गोष्ट आहे...

मास्तर, मास्तर, अगदी मनातलं बोललात. आम्हा वाचकांना भडकमकर मास्तर हे नाव बोर्डावर दिसणं ही अत्यंत आनंदाची गोष्ट आहे. असेच लिहिते रहा. तुमच्या दीर्घांकांविषयीही लिहा.
----
लेख आणि चर्चा वाचली. मला यात तीन मुद्दे जाणवले. (सिनेमा न पहाता, केवळ चर्चा वाचून ही मतं तयार केलेली आहेत. त्यामुळे ती मूळ कथानकाविषयी नसून त्यावरच्या प्रतिक्रियांविषयी आहे...)

१. काळाचा चष्मा वापरून कलाकृती पहाव्या का? याचं उत्तर ठाम हो आहे. खरं तर प्रत्येकच कलाकृती बघताना स्वतःचा चष्मा किंचित ऍडजस्ट करून घ्यावा लागतो. त्या त्या लेखकाने तयार केलेल्या विश्वाचे नियम समजावून घ्यावे लागतात. हॅरी पॉटरच्या कथा वाचताना 'हॅ, हे असलं जादू बिदू प्रकरण काही नसतंच' असं म्हणत राहिलं तर कथेची गंमत कशी घेता येणार?

२. प्रतिगामी व्यक्तिमत्वाचं उदात्तीकरण करावं का? एखाद्या व्यक्तिमत्वाचं त्याच्या गुणदोषांसकट प्रभावी चित्रण करणं महत्त्वाचं. फक्त आदर्शांचंच चित्रण करायचं तर रामाच्या कथेशिवाय (तीही त्या काळचे चष्मे लावूनच आदर्श म्हणता येते) काही लिहिता येणार नाही. काही वर्षांपूर्वी मी सद्दाम नावाची मालिका टीव्हीवर पाहिली होती. त्याने क्रौर्याचा अत्यंत हिशोबी वापर केलेला दाखवला होता. त्याचा मुलगा यडपटासारखा खूनखराबा करतो तेव्हा तो त्याला सुनावतो 'व्हायोलन्स इज अ टूल. हू डु यु थिंक वी आर? बारबेरिअन्स?' सांगायचा मुद्दा असा की सद्दाम हे प्रभावी व्यक्तिमत्व आहे, तेव्हा त्याचं चित्रण परिणामकारक ठरतं. एखाद्या कर्मठ पण वरवर सुधारणावादी दाखवणाऱ्या व्यक्तिमत्वाला आकर्षक कंगोरे असतात.

३. हे असलं काहीतरी चित्रण करून जगाला दाखवावं का? त्याने भारताची प्रतिमा डागाळते वगैरे वगैरे आक्षेप मला पोरकट वाटतात. पहिल्या मुद्द्यात लिहिल्याप्रमाणे परकीय प्रेक्षकांना असे चष्मे लावता येत नसतील तर तो त्यांचा दृष्टीदोष आहे. आणि मुळात कटू काहीतरी असेल तर ते दाखवूच नये कारण तेच सत्य आहे अशी प्रतिमा होते हा युक्तिवादच कमकुवत आहे.

चावट नाटकाविषयीच्या लैंगिक भेदाभेदाचा मुद्दा प्रस्तुत लेखात अवांतर असला तरी चर्चा करण्यायोग्य स्वतंत्र विषय असल्याने इथे हलवण्यात आला आहे.

सिनेमात एकच गाणे आहे, गाणे ऐकायला छान आहे... ( संगीत : राहुल रानडे) ... पण मला काही ते गाणे बघवेना... मी सिनेमा सोडून एका निराळ्या कारणासाठी अस्वस्थ होत राहिलो...नुकत्याच वयात आलेल्या स्त्रीला मखरात बसवणे आणि हे प्रकरण एकूणच साजरे करणे , हे मला अप्रशस्त आणि एम्बरॆसिंग वाटते ...

योगायोगाने, यातील उत्सवनिमित्त ठरणार्‍या प्रसंगासही 'काकस्पर्श' अश्शाच अर्थाचा शब्द 'आपल्या' मराठीत प्रचलित आहे.

इन विच केस, या चित्रपटाकरिता 'काकस्पर्श ते काकस्पर्श' (अथवा 'काकस्पर्शापासून काकस्पर्शापर्यंत'... 'क़यामत से क़यामत तक' अथवा 'क्यूएसक्यूटी'च्या धर्तीवर) असे काहीसे नामाभिधान अधिक उचित ठरले असते काय?

अहो मास्तर खर तुम्ही झुरिकमधे काय करत होता?

टीव्हीवर आजच हा सिनेमा पाहिला. (कदाचित साहित्यातलं आणि सिनेमातलं फारसं कळत नसल्यामुळे असेल, पण) सिनेमा आवडला. असं प्रेम असू शकतं असं वाटलं. आता ते मेलोड्रामाटिक असेल, बेगडी असेल. ती काही डॉक्युमेंटरी नाही, की अगदी नाट्य वगैरे वजा करुन चित्रित करावी. सिनेमाच आहे तो. तोही एका कथेवर आधारलेला; सत्यघटनेवर आधारलेला नाहीच आहे. सर्वसाधारण मराठी सिनेमांशी तुलना करता मला बराच उजवा वाटला.

मास्तरांना पडलेले बरेचसे प्रश्न अप्रस्तुत वाटले. हा सिनेमा बघून कुणाची भारताविषयी/ महाराष्ट्राविषयी धारणा खराब होईल असे काही वाटले नाही, आणि झाली तरी त्याला त्या व्यक्तीचा अडाणीपणा जबाबदार असेल. इन एनी केस काय फरक पडतो! वयात आलेल्या मुलीला मखरात बसवणे वगैरे सध्या एम्बरासिंग वाटत असले, तरी आपल्या पूर्वजांना तसे वाटत नसावे, आणि ते जर सिनेमात दाखवले तर काय हरकत आहे. हे असे असे होते बुवा. त्यात काय! मागे एका चर्चेत आंध्रातील (अजूनही होत असलेल्या) "हाफ सारी" सोहळ्याबद्दल माहिती वाचली होतीच. माझ्याच एका (मराठी) मैत्रिणीला वयात येतेवेळी तिच्या मामाने (प्रथेप्रमाणे) साडी नेसवली होती (असे तिनेच मला संगितले होते).

सचिन खेडेकर विशेष आवडला.