प्रेमी युगुलांचा दिवस, काय आहे व्हेलेन्टाईन्स डेचा इतिहास ?

प्रेमी युगुलांचा दिवस , काय आहे व्हेलेन्टाईन्स डेचा इतिहास ?
शब्दांकन : प्रीती जेम्स, (एन ए )
व्हॅलेन्टाईन्स डे हा प्रेम दिवस म्हणून १४ फेब्रुवारी रोजी जगभर साजरा केला जातो. हा एक ख्रिश्चन सण सुद्धा आहे. हा दरवर्षी १४ फेब्रुवारी या दिवशी साजरा केला जातो. या दिवशी लोक आपल्या आवडत्या व्यक्तीला शुभेच्छा संदेश, फुले किंवा चॉकलेट पाठवून प्रेम व्यक्त करतात. हा दिवस सेंट व्हॅलेन्टाईन नावाच्या ख्रिश्चन हुतात्म्यांच्या नावाने साजरा करतात. इ.स. २७०च्या आसपास एक ख्रिश्चन संत व्हॅलेन्टाईन होऊन गेले. एका दंतकथेनुसार संत व्हॅलेन्टाईनचा हा बलिदान दिवस आहे. परंतु युरोपमध्ये अजूनही संदिग्धता आहे की, नक्की कोणत्या व्हॅलेन्टाईन नावाच्या व्यक्तीपासून सुरुवात झाली. नंतरच्या काळात, जगातील अनेक ठिकाणी प्रणय आणि प्रेमाचा एक महत्त्वपूर्ण सांस्कृतिक, धार्मिक आणि व्यावसायिक उत्सव बनला.

१९०९चे व्हॅलेंटाईन कार्डचे आजच्या दिवशीच महत्त्व आहे का ? पाश्चात्त्य ख्रिश्चन चर्च हे व्हॅलेन्टाईन डे १४ फेब्रुवारीला साजरा करतात  आणि पूर्व सनातनी चर्च - ६ जुलै/३० जुलै रोजी साजरा करतात. तिसऱ्या शतकात रोमन साम्राज्यात छळलेल्या ख्रिश्चनांची सेवा केल्याबद्दल रोमच्या सेंट व्हॅलेंटाईनला तुरुंगात टाकल्याच्या वृत्तासह, १४ फेब्रुवारीशी जोडलेल्या विविध व्हॅलेंटाईनशी संबंधित अनेक हौतात्म्य कथा आहेत. सुरुवातीच्या परंपरेनुसार, सेंट व्हॅलेंटाईनने त्याच्या जेलरच्या अंध मुलीला दृष्टी बहाल केली. दंतकथेतील नंतरच्या अनेक जोडांनी ते प्रेमाच्या थीमशी अधिक चांगले जोडले आहे: 18व्या शतकातील अलंकाराने आख्यायिकेचा दावा केला आहे की त्याने जेलरच्या मुलीला त्याच्या फाशीपूर्वी निरोप म्हणून "युवर व्हॅलेंटाईन" स्वाक्षरी केलेले एक पत्र लिहिले; आणखी एक जोड संत व्हॅलेंटाईनने ख्रिश्चन सैनिकांसाठी विवाह केले ज्यांना लग्न करण्यास मनाई होती.

सेंट व्हॅलेंटाईनचा उत्सव पोप गेलेसियस I याने इ.स. 496 मध्ये स्थापन केला होता, जो रोमच्या संत व्हॅलेंटाईनच्या सन्मानार्थ 14 फेब्रुवारी रोजी साजरा केला जातो, जो इसवी सन 269 मध्ये त्या तारखेला मरण पावला. हा दिवस 14व्या आणि 15व्या शतकात रोमँटिक प्रेमाशी जोडला गेला जेव्हा दरबारी प्रेमाच्या कल्पना फुलल्या, वरवर पाहता वसंत ऋतूच्या सुरुवातीच्या "लव्हबर्ड्स"च्या सहवासामुळे. 18व्या शतकातील इंग्लंडमध्ये, हे अशा प्रसंगात वाढले ज्यामध्ये जोडप्यांनी फुले सादर करून, मिठाईची ऑफर देऊन आणि ग्रीटिंग कार्डे ("व्हॅलेंटाईन" म्हणून ओळखले जाते) पाठवून एकमेकांबद्दलचे प्रेम व्यक्त केले. आज वापरल्या जाणाऱ्या व्हॅलेंटाईन डे चिन्हांमध्ये हृदयाच्या आकाराची बाह्यरेखा, कबूतर आणि पंख असलेल्या कामदेवाची आकृती समाविष्ट आहे. 19व्या शतकापासून, हस्तलिखित व्हॅलेंटाईनने मोठ्या प्रमाणावर उत्पादित ग्रीटिंग कार्ड्सला मार्ग दिला आहे. इटलीमध्ये, सेंट व्हॅलेंटाईन कीज प्रेमींना "एक रोमँटिक प्रतीक आणि देणाऱ्याच्या हृदयाला अनलॉक करण्यासाठी आमंत्रण म्हणून" तसेच मुलांना अपस्मार (ज्याला सेंट व्हॅलेंटाईन मॅलाडी म्हणतात) पासून दूर ठेवण्यासाठी दिल्या जातात.
सेंट व्हॅलेंटाईन डे कोणत्याही देशात सार्वजनिक सुट्टी नाही, जरी तो अँग्लिकन कम्युनियन आणि लुथेरन चर्चमध्ये अधिकृत मेजवानीचा दिवस आहे. ईस्टर्न ऑर्थोडॉक्स चर्चचे अनेक भाग 6 जुलै रोजी रोमन प्रेस्बिटर सेंट व्हॅलेंटाईनच्या सन्मानार्थ आणि 30 जुलै रोजी इंटरअम्ना (आधुनिक टर्नी)चे बिशप हायरोमार्टीर व्हॅलेंटाईन यांच्या सन्मानार्थ सेंट व्हॅलेंटाईन डे साजरा करतात.
जगभरातील साजरीकरण केले जाते .
व्हॅलेंटाईन डे प्रथा - ग्रीटिंग कार्ड पाठवणे ("व्हॅलेंटाईन" म्हणून ओळखले जाते), मिठाई आणि फुले सादर करणे - सुरुवातीच्या आधुनिक इंग्लंडमध्ये विकसित झाले आणि 19व्या शतकात इंग्रजी भाषिक जगामध्ये पसरले. 20व्या शतकाच्या उत्तरार्धात आणि 21व्या शतकाच्या सुरुवातीच्या काळात, या प्रथा इतर देशांमध्ये पसरल्या, जसे की हॅलोवीन, किंवा ख्रिसमसच्या पैलूंपेक्षा, (जसे की सांताक्लॉज).
व्हॅलेंटाईन डे अनेक पूर्व आशियाई देशांमध्ये साजरा केला जातो ज्यामध्ये सिंगापूर, चिनी आणि दक्षिण कोरियाचे लोक व्हॅलेंटाइनच्या भेटवस्तूंवर सर्वाधिक पैसे खर्च करतात.

भारतात व्हॅलेन्टाईन्स दिन मोठ्या प्रमाणावर हा दिवस प्रेमी युगलांकडून साजरा केला जातो. तथापि, 'व्हॅलेन्टाईन्स डे हा आपल्या संस्कृती विरुद्ध आहे' असे म्हणून भारतातील बजरंग दल व इतर कट्टरतावादी हिंदू धार्मिक संघटनांना याला विरोध करतात . असे असतानाही व्हॅलेंटाईन डे भारतामध्ये जास्त प्रमाणात लोकप्रिय होत आहे. हा वर्षातून एकदा साजरा केला जातो. इतर ३६४ दिवस आपण एकमेकाबद्दल या भावनांविषयी विचारच करत नाही. का करतो पण १४ फेब्रुवारी या दिवसाला?

प्रेमाबददल खुप कहाण्या,दंतकथा आहेत प्रत्येकाची प्रेमाची  व्याख्या व्यक्तीपरत्वे ठरते .पण ढाेबळमानाने प्रेम म्हणजे ती एक भावना आहे जी फक्त सहवासातून अनुभवता येते .कुणी कुणाला काही देऊन आपल्या भावना व्यक्त करत असतात काही कृतीने आपल्या भावना व्यक्त करतात तर कुणी सहवासातून शब्दांतून बोलण्यातून प्रेम व्यक्त केले जाते .
कोणतेही प्राणी,वस्तू,सजीव,निर्जीव, इत्यादीबद्दल मनामध्ये आपुलकी,स्नेह,जिव्हाळा,आदर,निर्माण होणे आणि ती गोष्ट सहवासात,जीवनात हवीशी वाटणे म्हणजे प्रेम. आपले दैनंदिन जीवन जगत असताना सहवासात येणाऱ्या कोणत्याही गोष्टीशी,व्यक्तींशी भावनिक,मानसिक,शारीरिक,संबंध जोडले गेल्यामुळे निर्माण झालेला स्नेह म्हणजे प्रेम होय.
प्रेमाची वयोगटानुसार स्वरूपे:
१) स्नेह - प्रेमाचा हा प्रकार आपण आपल्यापेक्षा वयाने लहान असणाऱ्या व्यक्तीसोबत ठेवतो. यात एक काळजी किंवा माया असते. भूतदया किंवा पशुपक्षांबद्दल वाटणारी आपुलकी याचाही अंतर्भाव त्यात होतो. आईचे मुलांवरील प्रेम ,पशुप्राण्यांना मायेने कुरवाळून त्यांना आपण असल्याची जाणीव करुन देताे ते प्रेम .
२) प्रेम - हा समान वयोगटातील व्यक्तींच्या असणाऱ्या संबंधांना दर्शवितो - ह्याचे उपप्रकार म्हणजे पत्नीप्रेम,भगिनीप्रेम,बंधुप्रेम,मित्रप्रेम इत्यादी.
३) आदर - हा प्रेमाचा प्रकार आपल्यापेक्षा वयाने मोठ्या अथवा ज्येष्ठ व्यक्तींकरता असतो. यातही संबंधित व्यक्तीची वाटणारी काळजी - विशेषतः त्यांच्या आवडी-निवडी व विचार लक्षात घेतले जातात. ही वागणूक त्यांच्या जीवनाच्या अनुभवाची आणि त्यांनी केलेल्या संगोपनाबद्दलची एक पावती आणि क्वचित प्रसंगी त्यांना आवडणाऱ्या शिस्तबद्ध दिनचर्येची दखल असू शकते. पण हे सर्व प्रेमच!आजी-नातू , आजाेबा नातं , वडीलबंधू लेक वगैरे
४) ममता - हा तो प्रेमप्रकार की ज्याला अनुभवायला असे म्हणतात की देवही अवतार घेतात. स्त्रीला मातृत्व प्राप्त झाले की आपल्या बाळासाठी वाटणारे प्रेम म्हणजे ममता होय. आईचे लेकरांप्रती असणारे अतूट प्रेम जे जन्मापासून नाळेशी जाेडलेले असते असे म्हणतात आपले लेकरू कठीण समयात असेल तर त्या वेदना ज्या मातेपर्यत सातासमुद्राकडेही कळतात ते प्रेम .
५) भक्ती - प्रेमाचे परमोच्च रूप की ज्याचे वर्णन केवळ अशक्य. परमेश्वर आणि साधक जेंव्हा एकरूप होतात तेंव्हा जो प्रेमप्रकार घडतो तो म्हणजे भक्ती - भक्ती म्हणजेच एकरूपता. भिन्नता म्हणजे विभक्ती- परमेश्वर आणि भक्त दोघेही एकरूप होऊन आपापले वेगळे अस्तित्व घालवून परमोच्च एकरूपता अनुभवतात त्यालाच भक्ती असे संबोधले जाते. गुरु शिष्य देवावरील अनाकलनीय प्रेम .
६) एकरूपता- प्रेम म्हणजे दोन जीव,नाते,संबंधी,एकत्र येऊन विचाराची देवाण घेवाण करतात,त्यांच्या विचारातील एकता म्हणजे प्रेम होय. एकमेकासाेबत लग्नबंधनात दाेन शरीर एक देह बनतात ते जीवाला जीव लावणारे प्रेम .

प्रेम म्हणजे प्रेम असते तुमचे, आमचे, सगळयांचे सेम असते . असते का असे कधी ? असे असते तर
दु:ख, क्लेश, यातना, वेदना, क्रुरता, द्वेष हे कधी उत्पन्नच झाले नसते . परेमाचा अतिरेक झाला तर हे उत्पन्न हाेते किंवा भम्रनिरास झाला तर हे उत्पन्न हाेते
प्रेम काय असते, प्रेम करण्याचा खरा मार्ग कोणता आहे? हे सगळे प्रश्न छान वाटतात पण त्यांची उत्तरे देताना लोक निःशब्द होतात. खरं तर, हे घडणे सामान्य आहे. प्रेम ही मोजता न येणारी गोष्ट आहे.
प्रेम ही फक्त एक भावना आहे, जी तुम्हाला कधीच जाणवली नसेल, तर कधीतरी तुम्हाला आयुष्यात काहीतरी मोठं चुकल्यासारखं वाटेल. प्रेम केव्हाही होऊ शकते, ते कोणत्याही वयात होऊ शकते, कोणत्याही व्यक्तीसोबत होऊ शकते. पण तरीही प्रश्न एकच आहे, की प्रेमाचे नक्की प्रकार तरी किती आहेत.

कधीही प्राप्त न होणारे प्रेम
एकतर्फी प्रेम
स्वतःवरचे प्रेम
बालपणातील प्रेम
प्लेटोनिक प्रेम
कामुक प्रेम
खरे प्रेम
1. कधीही प्राप्त न होणारे प्रेम
तुम्ही कधी आलिया भट्टच्या प्रेमात पडला आहात का? आयुष्यात कधी कधी आपण अशा व्यक्तीच्या प्रेमात पडतो ज्याला आपण कधीच भेटू शकत नाही. बहुतेक तो एक सेलिब्रिटी आहे आणि प्रत्येकजण त्याच्यावर आपला जीव शिंपडतो. खरे तर हे प्रेम फक्त एकतर्फी असते. वयानुसार प्रेमाचा अर्थ बदलतो. 
2. एकतर्फी प्रेम
एकतर्फी प्रेमाचे अनेक किस्से तुम्ही ऐकले असतील. एकतर्फी प्रेम हे सर्वात धोकादायक आणि आव्हानात्मक असते. तुम्ही तुमच्या वतीने कोणावर खूप प्रेम करता पण समोरच्या व्यक्तीला तुमची पर्वा नसते. तुम्ही एखाद्यावर जीव ओवाळून टाकता, पण पुढचा तुमच्याशी एकदाही बोलायला तयार नाही. अशा वेळी तुमच्या प्रेमाचा ध्यास होऊन तुम्ही काहीतरी करा. या प्रेमाच्या मार्गात तुम्ही त्या व्यक्तीला विसरून तुमचे आयुष्य तुमच्या पद्धतीने जगलेले बरे.
3. स्वतःवरचे प्रेम
तसे , प्रेम करण्याचा हा सर्वोत्तम मार्ग आहे. तथापि, बऱ्याच बाबतीत ते खूप धोकादायक देखील बनू शकते. तुझे स्वतःवर खूप प्रेम आहे. तुमची इच्छा आहे की तुम्हाला कधीही कोणतीही समस्या किंवा त्रास होऊ नये आणि तुम्ही नेहमी आनंदी रहावे. अशा परिस्थितीत तुम्ही फक्त त्या गोष्टी करा ज्यात तुमचे हित आहे. यासाठी तुम्हाला स्वतःला चांगले ओळखावे लागेल, तुमची बलस्थाने आणि कमकुवतता जाणून घ्या आणि त्यानुसार स्वतःला परिपूर्ण बनवण्याचा प्रयत्न करा. मुलींना बोरिंग मुलं आवडत नाहीत, असे करा स्वतःत बदल केलं की लोक आपली जवळीकता साधतात.
4. बालपणातील प्रेम
जवळजवळ प्रत्येक व्यक्तीमध्ये हे प्रेम असते. प्रत्येकजण बालपणी कधी ना कधी प्रेमात पडलाच असेल. तुमच्या शिक्षिकेसोबत घडले असेल किंवा शेजारच्या मुलीसोबत. प्रेमाच्या या प्रकाराला प्रेमाने 'पप्पी लव्ह' असेही म्हणतात.
5. प्लेटोनिक प्रेम
अशी जय आणि वीरूची मैत्री होती. किंवा तुमच्या जिवलग मित्रासोबतची तुमची मैत्रीही अशीच असते. या प्रकारच्या प्रेमात सेक्स किंवा रोमँटिक भावना नसते किंवा त्या व्यक्तीकडून तुम्हाला कोणतीही मागणी नसते. दोन मित्रांमध्ये प्रेमाचा हा प्रकार अनेकदा पाहायला मिळतो. तुम्ही एकमेकांना तन, मन आणि धनाने मदत करता आणि सदैव साथ देता.
6. कामुक प्रेम
कॉलेजच्या दिवसांत प्रेमाचा हा प्रकार अनेकदा घडतो. या प्रेमात फक्त सेक्सची भूक असते. जर तुम्हाला एखाद्याशी शारीरिक संबंध ठेवावेत, त्याचे चुंबन घ्यावे असे वाटत असेल तर समजून घ्या की तुम्ही प्रेम नाही तर वासनायुक्त प्रेमात आहात. या प्रकारच्या प्रेमात तुम्ही एका मर्यादेनंतर त्या व्यक्तीचा कंटाळा येतो.
7. खरे प्रेम 
चित्रपटांमध्ये दाखवले जाणारे प्रेम नेहमीच फिल्मी वाटत असते, परंतु जर तुम्हाला खरोखरच एखाद्याबद्दल चांगली भावना असेल तर तुम्ही त्याच्या प्रेमात पडू लागला आहात. दोन व्यक्तींमधले अर्थपूर्ण प्रेम म्हणजे खरे प्रेम. असे मानले जाते की खरे प्रेम आयुष्यात एकदाच होते. 
तर हे काही प्रेमाचे प्रकार होते. माझ्यावर विश्वास ठेवा, प्रेम ही जगातील सर्वोत्तम भावना आहे, ज्याने प्रेम केले नाही, अशी एकही व्यक्ती नसेल  जीवनातील सर्वात मौल्यवान वस्तू ज्याच्या मुळावर विश्वासार्हता निर्माण करून आयुष्य समृद्ध जगता येते.

माझं तुझ्यावर मनापासून प्रेम आहे, माझं प्रेम अपेक्षांनी माखलेलं नाही ते निःस्वार्थ आहे’... खऱ्या प्रेमात पडलेली प्रत्येकच व्यक्ती आपल्या प्रिय व्यक्तीला हेच सांगत असते. पण जगात जन्मलेली प्रत्येकच व्यक्ती आपल्या प्रत्येक कृतीतून स्वार्थच साधत असते, मनुष्य स्वभावच तसा आहे. जगातील सगळ्यात सुंदर आणि हळुवार अशी प्रेमाची भावनासुद्धा त्याला अपवाद नाही. मनुष्य प्रेमात पडण्याची विविध कारणे असतील तरीसुद्धा मानसशास्त्रज्ञांच्या मते सगळ्यात महत्त्वाचे कारण हे आपल्या आयुष्यातील एकटेपणा घालविणे हेच होय. जगातील सगळ्यात मोठी भीती ही एकटेपणाची असते. तीच घालविण्यासाठी आणि मानसिक आधार शोधण्यासाठीच आपण प्रेमात पडतो, असे मानसशास्त्र सांगते.

फिजिक्स आणि केमिस्ट्रीच्या साहाय्याने तुम्ही ‘प्रेम’ या बायोलॉजिकल पद्धतीचे विश्लेषण कसे करणार आहात? असा प्रश्न महान वैज्ञानिक अल्बर्ट आइन्स्टाइनने एकदा उपस्थित केला होता. एका दृष्टीने हे सत्य आहे. मात्र, आजकालच्या जमान्यात कॉग्निटिव्ह सायन्सच्या (जाणिवांचे विज्ञान) क्षेत्रात बरीच प्रगती झालेली आहे. एखादा निर्णय घेताना माणसाच्या मेंदूच्या विविध भागांमध्ये होणाऱ्या बदलांचा सखोल अभ्यास या शास्त्रात केला जातो. न्यूयॉर्क येथील मानसोपचारतज्ज्ञ डॉ. रॉबर्ट वार्ड हे या विषयाचे गाढे अभ्यासक आहेत. ते म्हणतात, ‘प्रेमात पडण्यामागील प्राथमिक उद्देश हा निश्चितच एकटेपणा घालविणे हाच असतो. त्यानंतर नातं पुढे जात आणि अपेक्षा वाढतात. मात्र, प्राथमिक कारण हा एखाद्या व्यक्तीचा आधार मिळविणं हेच असतं.’

मानसशास्त्रज्ञ रॉबर्ट स्टर्नबर्ग यांनी प्रेमाच्या त्रिकोणी सिद्धांताचा विकास केला आहे. या सिद्धांतानुसार, प्रेमाचे तीन घटक म्हणजे जवळीक, उत्कटता आणि वचनबद्धता.
प्रेमात पडण्याच्या सुरुवातीला आनंदाची अनुभूती येते. हे मेंदूच्या डोपामाइन समृद्ध भागात वाढलेली मज्जातंतू क्रियाकलाप आहे.
प्रेमात पडण्याच्या सुरुवातीच्या आनंदी भावना मेंदूतील नॉरएड्रेनालाईन, डोपामाइन, आणि फेनिलेथिलामाइन या रसायनांमुळे उत्तेजित होतात.
भूतकाळातील अनुभव भविष्यातील रोमँटिक जोडीदारासह तयार झालेल्या बंधांवर खोलवर परिणाम करू शकतात.
बालपणात आणि लहानपणी आपल्या पालकांसोबतचे प्रारंभिक बॉन्डिंग अनुभव आपल्याला नातेसंबंध कसे समजतात आणि आपण सकारात्मक संलग्नक म्हणून काय पाहतो .

मानसशास्त्रांच्या मते प्रेमात पडण्यामागे विविध कारणे आहेत. यात शारीरिक आकर्षण, विचारांमधील साम्यता, दुसऱ्या व्यक्तीला आपल्याबद्दल असलेला आदर आणि प्रेम या कारणांचा मुख्यत्वे समावेश होतो. मात्र, आजकालच्या तरुणांमध्ये अजून एका नव्या घटकाचे अस्तित्व आढळून येते. ते म्हणजे भौगोलिक जवळीक. सहसा कोणालाही लाँग डिस्टन्स रिलेशनशिप नको असते. त्यामुळे आपली प्रिय व्यक्ती निवडताना तिच्यात आणि आपल्यात भौगोलिक जवळीक किती आहे, याचा विचार होतो. याखेरीज त्या व्यक्तीचा सामाजिक दर्जा, आपल्या कुटुंबातील तसेच मित्रमंडळातील व्यक्तींशी त्याचे साधर्म्य, या व्यक्तीसोबत आपल्याला किती एकांत मिळेल, या बाबींचासुद्धा विचार डोक्यात असतो. काहीवेळेस एखाद्या व्यक्तीबाबत आपल्याला वाटणारे कुतूहल त्या व्यक्तीमधील असाधारण गोष्टीसुद्धा त्या व्यक्तीच्या प्रेमात पडण्यास कारणीभूत असू शकतात, असे मानसशास्त्र सांगते.
व्हेलेन्टाईन्स डे साजरा फक्त एकच दिवस नकाे तर ताे ३६५ दिवस २४x२४ असा असावा नुसत्या एकमेकांना आणाभाका देऊन प्रेम व्यक्त हाेत नसते तर ते अंतापर्यत एकमेकांच्या शेवटच्या श्वासापर्यत निभावले तरच ते खरे व्हेलेन्टाईन होतील असे वाटत नाही का तुम्हाला? मग करा तसा सकारात्मक विचार - माझ्याकडून आयुष्यात कुठलाही जीव दु:खी होणार नाही. जमेल ना? अवघड आहे पण अशक्य नक्कीच नाही !