दखल
#ऐसीअक्षरे #दिवाळी२०२३
दिवाळी अंक पाहिलात का?
दिनवैशिष्ट्य
१५ मे
जन्मदिवस : संगीतकार मोंतेव्हेर्दी (१५६७), समाजसुधारक, तत्त्वज्ञ देवेंद्रनाथ टागोर (१८१७), 'ऑझ'लेखक एल. फ्रँक बॉम (१८५६), क्यूरी परिणाम आणि रेडीयम शोधणारा नोबेलविजेता पिएर क्यूरी (१८५९), 'मेकॅनो' शोधणारा फ्रँक हॉर्नबी (१८६३), लेखक मिखाईल बुल्गाकोव्ह (१८९१), समीक्षक रा. श्री. जोग (१९०३), क्रांतिकारक हुतात्मा सुखदेव थापर (१९०७), अभिनेता जेम्स मेसन (१९०९), एव्हरेस्टवर पहिली यशस्वी चढाई करणाऱ्या एडमंड हिलरीचा सहाय्यक तेनसिंग नोर्गे (१९१४), अभिनेता जॉनी वॉकर (१९२३), छायाचित्रकार रिचर्ड अॅव्हेडॉन (१९२३), नाटककार पीटर शॅफर (१९२६), चित्रकार व शिल्पकार जॅस्पर जॉन्स (१९३०), अभिनेत्री माधुरी दिक्षित (१९६७), अभिनेता शायनी आहुजा (१९७४), टेनिसपटू अँडी मरे (१९८७)
मृत्युदिवस : कवयित्री संत जनाबाई (१३५०), कवयित्री एमिली डिकीन्सन (१८८६), चित्रकार व शिल्पकार कासिमिर मालेव्हिच (१९३५), चित्रकार एडवर्ड हॉपर (१९६७), स्वतंत्र भारताचे पहिले लष्करप्रमुख फिल्ड मार्शल करिअप्पा (१९९३), लोककवी आणि शाहीर वामनदादा कर्डक (२००४), लेखक कार्लोस फ्युएन्टेस (२०१२), वारली चित्रकार जिव्या सोमा मशे (२०१८)
---
विश्व कुटुंबसंस्था दिन
जागतिक सदसद्विवेकी आक्षेप (Conscientious Objection) दिन
स्वातंत्र्यदिन : पराग्वे (१८११)
१२५२ : पोप इनोसंट चौथा याने फतवा काढून ख्रिश्चन धर्म न पाळणाऱ्यांचा शारीरिक छळ करण्याची मुभा दिली.
१६१८ : योहानेस केप्लरने आधी अग्राह्य मानलेल्या ग्रहगतीच्या तिसऱ्या नियमाची पुष्टी केली.
१७१८ : जेम्स पकल याने मशीनगनचे पेटंट घेतले.
१८३६ : फ्रान्सिस बेली याने सूर्यग्रहणाच्या वेळी चंद्रावरच्या दऱ्यांमधून येणारा प्रकाश (बेलीज बीड्स) याचे प्रथम निरीक्षण केले.
१८६९ : अमेरिकन स्त्रियांना मताधिकार मिळण्यासाठी सुझन अँथनी आणि एलिझाबेथ स्टँटन यांनी संघटना स्थापन केली.
१८८९ : आयफेल टॉवर जनतेसाठी खुला.
१९०८ : लो. टिळकांवर ज्यामुळे राजद्रोहाचा खटला चालला तो अग्रलेख ('देशाचे दुर्दैव') केसरीत प्रकाशित झाला.
१९११ : 'स्टँडर्ड ऑईल'च्या एकाधिकारशाहीच्या विरोधात न्यायालयाचा निवाडा; कंपनीचे पुढे सात तुकडे झाले.
१९२८ : 'प्लेन क्रेझी' या लघुपटाद्वारे वॉल्ट डिस्नेच्या मिकी आणि मिनी माऊस ह्या व्यक्तिरेखांचे पडद्यावर पदार्पण.
१९४० : मॅकडॉनल्डने आपले पहिले उपहारगृह सॅन बर्नार्डिनो येथे सुरू केले.
१९४१ : दोस्त राष्ट्रांच्या पहिल्या जेट विमानाचे उड्डाण.
१९४८ : इजिप्त, ट्रान्सजॉर्डन, सिरिया, इराक व सौदी अरेबियाने इस्राएल निर्मितीमुळे इस्राएलवर हल्ला केला.
१९५७ : यु.के.ने हायड्रोजन बॉंबची चाचणी केली.
१९५८, १९६० : रशियानं स्पुतनिक ३ आणि ४ या उपग्रहांचे यशस्वी प्रक्षेपण केलं.
१९७२ : १९४५पासून अमेरिकेच्या सामरिक अधिपत्याखाली असलेल्या ओकिनावा बेटसमूहाचा ताबा परत जपानकडे गेला.
१९८० : गोदावरी या संपूर्ण देशी पाणबुडीचे जलावतरण.
१९८८ : आठ वर्षांपेक्षा जास्त काळाच्या लढाईनंतर अफगाणिस्तानातून सोव्हिएत लाल सैन्याच्या माघारीची सुरुवात.
२००८ : कॅलिफोर्नियात समलिंगी विवाहांना मान्यता. मॅसॅच्युसेट्सनंतर अशी मान्यता देणारे ते अमेरिकेतील दुसरे राज्य ठरले.
दिवाळी अंक २०२३
आवागमन (navigation)
सध्या कोण कोण आलेले आहे?
सध्या 0 सदस्य आलेले आहेत.
प्रतिक्रिया
जरा एलॅबोरेट करा ना. एका
जरा एलॅबोरेट करा ना. एका लिंकवरुन काय कळणार कप्पाळ?
अहो लिंक उघडून तरी बघा.
अहो लिंक उघडून तरी बघा. जुन्या ग्रंथांची हस्तलिखिते स्क्यान करून अपलोडवलेली आहेत.
माहिष्मती साम्राज्यं अस्माकं अजेयं
पाहीलं मी उघडून. लिस्ट
पाहीलं मी उघडून. लिस्ट पाहीली. पण धागाकर्त्याने काहीही एकही शब्दाने नक्की काय आहे, मांडू नये याचे तुम्ही समर्थन करताय का?
मी मागे कधीतरी याचा दुवा दिला
मी मागे कधीतरी याचा दुवा दिला होता - अप्रतिम संग्रह आहे! फेल्डहाउस बाईंचे आणि मंजुळसरांचे किती आभार मानावेत तितके कमीच आहेत.
आता साइट उघडली नाही,उद्या
आता साइट उघडली नाही,उद्या बघु.
हस्तलिखित संग्रहातील प्रतींच्या नकला
दिलेला दुवा उघडून पाहिला पण नुसत्या सुचीवरून अधिक काही बोध होत नाही. तसेच एकही प्रत उघडत नाही.
ह्याचे आम्ही काय करायचे आहे?
थोडया अधिक स्पष्टीकरणाची धागाकर्त्याकडून अपेक्षा आहे.
ह्या यादीचा आम्ही कसा उपयोग करू शकतो? ह्यातील कोरडी माहिती दिसत आहे पण त्यापलीकडे जाता येत नाही. हस्तलिखितांच्या स्कॅन केलेल्या प्रती पाहता येतील अशा अपेक्षेने View digital version येथे क्लिक केले पण webpage not available असा कोरडा जबाब आला.
(वा.ल.मंजूळ आणि मी एकाच वेळी कॉलेजात होतो आणि तेव्हा त्यांचा आणि माझा अल्पपरिचय होता. नंतर व्यवसायभिन्नतेमुळे तो राहिला नाही इतकी वैयक्तिक माहिती नोंदवतो.)
लिंक उघडली !
लेखकाने जरी स्पष्टीकरण दिले नसले तरी दुवे स्वतः बोलताहेत. व्यंकटेश स्त्रोत्राचा दुवा उघडून पाहिला. हस्ताक्षर एक नंबरच. मात्र लिखाणातली शब्दजोड व शब्दतोड आजच्या व्याकरण नियमांपेक्षा वेगळी दिसतेय. तसेच वेलांटीचे नियम देखील वेगळे दिसताहेत. जुन्या काळची हिंदी बघीतली पाहिजे. काही साम्य आढळते काय याचा अभ्यास करणे रोचक ठरु शकते. शिवाय कोल्हटकर, राही किंवा बॅटमनसारख्यांनी आयते ताटात आणून वाढले तर जास्तच बरे !
होय आत्ता उघडून पाहीले. पैकी
होय आत्ता उघडून पाहीले. पैकी ज्ञानेश्वरी (#३७८) वाचता आली. बाकीच्यांची लिपी किंचित वेगळी आहे. रामेश्वरमहात्म्य देखील वाचता येते आहे.
व्यंकटेश स्तोत्र
व्यंकटेशस्तोत्रावरून आठवले - मराठीतील कमीत कमी चार सुप्रसिद्ध वचने, जी आपण सरसहा वापरतो, त्यांचा उगम व्यंकटेशस्तोत्रात आहे.
पुत्राचे सहस्र अपराध, माता काय मानी तयाचा खेद - श्लोक १३.
उडदामाजी काळेगोरे, काय निवडावे निवडणारें - श्लोक १४
समर्थाघरचे श्वान - श्लोक १७
अन्नासाठी दाही दिशा, आम्हा फिरविसी जगदीशा - श्लोक २२.
हे स्तोत्र 'देवीदास' नावाच्या कोणी हे केले आहे असा उल्लेख स्तोत्रामध्येच आहे. हा देवीदास कोण, तो केव्हा होऊन गेला, हे स्तोत्र किती साली निर्माण झाले अशी काही माहिती कोठे उपलब्ध आहे काय? हे एकच स्तोत्र नव्हे, मराठी-संस्कृत मिळून काही शे स्तोत्रे लोकांच्या नित्य पठनात असतात. त्यांच्या इतिहासाबद्दल कोठे काही संशोधन केले गेले आहे काय असे जाणून घ्यायला आवडेल.
(माझ्या आईच्या तोंडामध्ये व्यंकटेशस्तोत्र नेहमी असे. तिचे ऐकून माझेहि हे स्तोत्र जवळजवळ मुखोद्गत झाले होते.)
केकावलि
संग्रहातील 'केकावलि' माझ्या चांगली परिचयाची आहे म्हणून ती लिंक उघडली. तेथे एकूण १७ पानांची चित्रे आहेत. त्यापैकी पान १ संग्रहातील नोंदीचे आहे आणि २ ते १६ मध्ये केकावलीची १५ पानांची चित्रे आहेत. त्यांना क्र.१ ते १५ असे क्रमांक देऊन ती नीट निरखून पाहता खालील गोष्टी जाणवल्या.
१) ही पाने हस्तलिखित नसून जुन्या शिळाप्रेसवर छापलेली असावीत. क्र.१ वर '(२४७) केकावलि (मोरोपंत) असे कोणाच्यातरी हस्ताक्षरामध्ये आहे. क्र.२ वर 'नवनीतातील पृ. ३५३ यातील मयूरकविकृत केकावली सान्वयार्थ' असा उल्लेख आहे. ह्यावरून असे वाटते की ही १५ पाने नवनीताच्या कोणत्यातरी आवृत्तीतील असावीत. १८५४ पासून नवनीत छापत आले आहे आणि प्रारंभीच्या आवृत्त्य शिळाप्रेसच्या असाव्यात.
२) ह्या १५ पानांमध्ये पूर्ण केकावलि मावणे शक्य नाही. येथे आपल्यापुढे श्लोक क्र. १ पासून ३० पर्यंत अशा ३० श्लोकांतील मधलेमधले वगळून काही श्लोक आहेत. त्यांचे टाकलेले क्रमांक नीट दिसत नाहीत पण माझ्याजवळील प्रतीशी ताडून पाहता पुढील मजकूर आढळला.
क्र.१ (श्लो. १), क्र.२ (श्लो. ३), क्र.३ (श्लो. ३), क्र.४ (श्लो. ४ केवळ अर्थ), क्र.५ (श्लो. १० केवळ अर्थ), क्र.६ (श्लो. १७), क्र.७ (श्लो. १७ अर्थ, श्लो.२०), क्र.८ (श्लो. २० अर्थ), क्र.९ (श्लो. २१ अर्थ), क्र.१० (श्लो. २३ अर्थ), क्र.११ (श्लो. २७ अर्थ), क्र.१२ (श्लो. २८), क्र.१३ (श्लो. २९ अर्थ, श्लो.३० अन्वय), क्र.१४ (श्लो. ३० अर्थ, श्लो.३१ अन्वय). क्र.१५ म्हणजे क्र.१४ दुसरा स्कॅन आहे.
संग्रह करण्याचा प्रयत्न प्रशंसापात्र आहेच. पण ह्या 'केकावलि'च्या संग्रहामध्ये जुन्या छापील पुस्तकाची काही विस्कळित पानेच दिसतात.
(लिहिण्याचा मोह आवरत नाही म्हणून थोडे वैयक्तिक म्हणता येईल असे अवान्तर. मला जवळजवळ सर्व केकावलि मुखोद्गत आहे. त्याचे कारण म्हणजे माझ्या आजोबांनी मी ५व्या इयत्तेत असता एक केकावलीचे पुस्तक मला दिले आणि अक्षर सुधारण्यासाठी मला जमेल तसे एक एक श्लोक, त्याच्या अवघड शब्दांचे अर्थ, अन्वय आणि सरळ अर्थ असे लिहून काढायला सांगितले. तदनंतर एकदीड वर्षे हे करून मी पूर्ण केकावलि वहीत उतरवली. ती वही आता जीर्णावस्थेत ६५ वर्षे माझ्यापाशी आहे. तिचे हे पहिले पान पहा.
ह्यातील पहिल्या श्लोकाच्या पहिल्या दोन ओळी आजोबांच्या हातच्या आहेत. त्यांना वृद्ध वयात कंपवात होता हे लिहिण्यातून जाणवत आहे.)