सध्या काय वाचताय?

राजन खान यांचे 'बाईजात' नावाचं पुस्तक वाचायला घेतलं आहे. पहिली दहा-बारा पानं वाचल्यावर कंटाळा आला म्हणून ठेवून दिलं.

करूणा गोखले यांचं 'बाईमाणूस' मागे अपूर्ण सोडलं होतं ते पुन्हा वाचते आहे. स्त्रीवादासंदर्भात निबंध असं या पुस्तकाचं वर्णन करता येईल. स्त्रीवादासंदर्भातले समज-गैरसमज वगैरे वाचून झाले आहेत. वाचायला थोडा वेळ लागतो आहे, पण पुस्तक आवडलं आहे.

डिकन्सचे 'बार्नबी रज (Barnaby Rudge)' वाचून झाले. इतर कादंबर्‍यांइतकी ही कादंबरी गाजलेली नसली, तरी वाचनीय निश्चितच आहे. १७८०च्या दशकात लंडनमध्ये उसळलेल्या कॅथलिक/पोपविरोधी दंगलींची पार्श्वभूमी आणि त्याला दिलेली रहस्यमय खुनांची जोड हे साधारण कथानक.

ते संपवून बरेच दिवस वाचायच्या यादीत असणारे 'ऑल क्वाएट ऑन द वेस्टर्न फ्रंट' सुरू केले आहे. पहिल्या महायुद्धात भाग घेतलेल्या १९-२० वर्षाच्या जर्मन तरूणाने आपल्या अनुभवांवर लिहिलेली ही कादंबरी. त्यातला हा काही भाग -

We feel that in our blood a contact has shot home. That is no figure of speech; it is fact. It is the front, the consciousness of the front, that makes this contact. The moment that the first shells whistle over and the air is rent with the explosions there is suddenly in our veins, in our hands, in our eyes a tense waiting, a watching, a heightening alertness, a strange sharpening of the senses. The body with one bound is in full readiness.

It often seems to me as though it were the vibrating, shuddering air that with a noiseless leap springs upon us; or as though the front itself emitted an electric current which awakened unknown nerve-centres.
Every time it is the same. We start out for the front plain soldiers, either cheerful or gloomy: then come the first gun-emplacements and every word of our speech has a new ring.

When Kat stands in front of the hut and says: "There'll be a bombardment," that is merely his own opinion; but if he says it here, then the sentence has the sharpness of a bayonet in the moonlight, it cuts clean through the thought, it thrusts nearer and speaks to this unknown thing that is awakened in us, a dark meaning--"There'll be a bombardment." Perhaps it is our inner and most secret life that shivers and falls on guard.

डॅन ब्राऊनचे डिजिटल फोर्ट्रेस चिवटपणे वाचले. जबरदस्त कंटाळलो.

शंभरेक वर्षांपूर्वी मॉरिस विंटरनित्झ हा एक जगप्रसिद्ध Indologist होऊन गेला. त्याने History of Indian Literature (मूळ जर्मनमध्ये) या नावाने तीन खंडांमध्ये एक ग्रंथ लिहिलेला अाहे. त्यात वेदवाङ्मय, बौद्धवाङ्मय, पुराणे, रामायण-महाभारत, संस्कृत नाटकं अाणि काव्य इत्यादींची फार रंजक चर्चा केलेली अाहे. त्यातला मी सध्या पहिला खंड (वेदवाङ्मयावरचा) वाचतो अाहे; त्यात उर्वशी-पुरुरवा ही गोष्ट, जुगारी माणसाचं गाऱ्हाणं, यमीनं यमाला seduce करण्याचा प्रयत्न करणं (हे सगळं ऋग्वेदात अाहे) यांवर फार छान चर्चा केलेली अाहे.

अशा गोष्टींमध्ये अनेकदा मूळ साहित्यापेक्षा त्यावरची चर्चा जास्त रस घेण्यासारखी असते असा माझा वैयक्तिक अनुभव अाहे. एकदोन वर्षांपूर्वी मी बाणाची 'कादंबरी' ही कादंबरी (इंग्रजी भाषांतरात) वाचली होती. इतका महाभयानक कंटाळवाणा प्रकार त्याअाधी किंवा त्यानंतर दुसरा वाचण्यात अाला नाही. (अगदी नेमाड्यांची 'हिंदू' सुद्धा नाही.) पण 'कादंबरी'वरची साहित्यचर्चा वाचायला माझी हरकत नसते.

अतिशय उत्तम धागा. यात जमेल तशी भर टाकेनच, पण सध्या एव्हढेच.

सध्या डॉ. विलास बर्डेकरांचं 'पोखिला' हे त्यांच्याच अनुभवावर आधारित पुस्तक वाचतोय! अजून संपूर्ण वाचून झाले नाही पण प्रत्येकाने वाचलेच पाहिजे असेच आहे. त्याआधी 'शोध नव्या दिशेचा' हे संदीप वासलेकरांचे पुस्तक वाचले.तेही फारच आवडले.

आमची अकरा वर्षे - लीलाबाई पटवर्धन हे पुस्तक मी फार वर्षांपूर्वी वाचले होते. कालच मला ते http://oudl.osmania.ac.in/handle/OUDL/18213 येथे डिजिटल स्वरूपात मिळाले आणि मी ते उतरवून घेतले आणि थोडेफार चाळले. पुस्तक लहानच आहे.

लीलाबाई ह्या माधवराव पटवर्धन (माधव जूलियन) ह्यांच्या पत्नी. माधवरावांचे लग्न उशीरा झाले आणि त्यानंतर ११ वर्षांनी वयाच्या चाळीशीतच ते निधन पावले. ह्या ११ वर्षांच्या सहवासाचा मनोज्ञ वृत्तान्त येथे आहे.

ओस्मानिया विद्यापीठाचा हा पुस्तकांचा डिजिटल संग्रह आहे. साहजिकच बहुसंख्य पुस्तके तेलुगु आहेत पण अन्य भाषांतीलहि - मराठीसहित - पुस्तके तेथे आहेत. पूर्ण यादी चाळल्यास एखादे हवे असलेले पुस्तक तेथे मिळेल. श्री.कृ.कोल्हटकरांचे आत्मचरित्र, श्री.म.माटेकृत प्रसिद्ध व्यक्तींच्या चरित्रातील प्रसंगांचा संग्रह अशी काही पुस्तके मला सहजच तेथे दिसली.

असे काही करण्याची सुबुद्धि मुंबई-पुणेसारखी विद्यापीठे आणि अन्य संस्थांना केव्हा होईल?

श्री. ना. पेंडसे यांची कादंबरी "गारंबीचा बापू" वाचली. कादंबरी चांगलीच आहे. नरहर कुरुंदकरांनी एक उत्कृष्ट कादंबरी म्हणून हिच्याबाबत विस्ताराने चर्चा केलेली आहे.
मागच्या वर्षी मी पेंडशांची "लव्हाळी" वाचली होती. ती प्रचंड आवडली होती. "गारंबीचा बापू" देखील आवडली. (पण "लव्हाळी" अधिक आवडली होती.) कुरुंदकरांनी आवडण्यासाठी जी कारणे दिली होती, त्यापेक्षा वेगळ्या कारणांकरिता आवडली. (असे वाटले.) म्हणून आता कुरुंदकरांचे समीक्षण पुन्हा नीट वाचावे लागेल.

गारंबी या छोट्या गावात सर्व लोक "ठेवीयले जैसे तैसेची राहावे" असे गतानुगतिक जीवन जगत असतात. त्यात तेच-ते हेवेदावे आणि मनाचा छोटेपणा आलाच. त्या गावात विठोबा नावाच्या एका बावळट, नेमस्त पण प्रेमळ माणसाच्या दरिद्री घरी हा बापू जन्मला. त्याच्या आईशी व्यभिचारी संबंध ठेवणार्‍या खोताने सोयीस्कररीत्या तिचे लग्न या गरीब ब्राम्हण पाणक्याशी लावून दिले होते. बापूसाठी पारंपरिक जीवन कुठले ठरले होते? - असेच खोताच्या तुकड्यांकरिता मिंधेपणाने हरकाम्या होणे. पण तो बंडखोर असतो. दापोलीला जाऊन पैसे कमावतो. परत गारंबीला येऊन सुपारीचा व्यापार जोमाने सुरू करतो. पैशाने तो गावाचा सन्मान विकत घेऊ शकला असता. पण एक मोठा तपशील आडवा आला - त्याच्या दरिद्री अवस्थेत त्याला माया दाखवणार्‍या एका गुरव विधवेबरोबर तो बिनलग्नाचा राहू लागला.

तसे पाहिले तर कादंबरीला स्पष्ट "कथानक" नाही. बापूचे वेगवेगळ्या लोकांशी बदलणारे संबंध, त्याच्या आयुष्यातील घटनाक्रम... हाच कादंबरीचा आशय आहे.

कादंबरी उत्कृष्ट आहे, हे सांगताना कुरुंदकरांना ही एक धडपड करावी लागते - बापूच्या दिलदारपणा भावणे म्हणजे त्याच्या व्यभिचाराचे समर्थन नव्हे, हे त्यांना मुद्दामून सांगावे लागते. मला तरी हा मुद्दा नि:संदर्भ वाटतो. किंबहुना लेखकाच्या हेतूच्या विरोधात जाणारे विश्लेषण आहे. राधा गुरवीण आणि बापू यांच्यातला संबंध परस्पर आदराचा आहे. ते एकमेकांची काळजी घेतात, एकमेकांबाबत काळजी करतात. असा हा संबंध मुळी व्यभिचार नाहीच, असे कादंबरीकाराचे मत असल्याचे मला स्पष्ट दिसते. (माझे मतही तसेच आहे, हे सांगणे नलगे.)

परंतु एक गोष्ट पुन्हापुन्हा लक्षात घेतली पाहिजे : कादंबरी १९५०च्या दशकात लिहिली गेली, कुरुंदकरांचे समीक्षण १९६०च्या दशकात लिहिले गेले, आणि "व्यभिचार" वगैरे प्रकाराबाबत माझे नैतिक विश्लेषण २०१० दशकातले आहे...

आजच साठे फायकस वाचुन संपवली (खरं तर संपूच नये असे वाटत होते पण संपली )
'साठे/फायकस' म्हटल्यावर अजुन काहि लिहायला नकोच!

देसाइंचे मराठी रियासत चे काही भाग ई स्निप्स वर स्कॅन केलेले मिळाले,तेच वाचतोय सध्या;मराठी इतिहासाचे अभ्यासपूर्ण विवेचन केलेले आहे,पुस्तकान् मध्ये कादंबरी सारखी वर्णने नाहीयेत,भाषा थोडी जड आहे इतकेच.
मला मिळालेले भाग
भाग दुसरा १७४९ ते १७६१
भाग तिसरा १७६१ ते १७७२ (यातला २ वर्षांचा भाग मिळत नाहीये नारायणराव पेशवे कालीन )
भाग चौथा १७७४ ते १७८३
भाग पाचवा १७७५ ते १८४८

कोणाकडे पहिला भाग आणि तिसऱ्या भागाचा मिसिंग पार्ट असला तर लिंक द्यावी

रामचंद्र गुहांचे "इंडिया आफ्टर गांधी" वाचतो आहे.

मिलिंद बोकिलांचं शाळा वाचतोय, छान आहे, पहिल्या काही पानात मला असा प्रश्न पडला कि कादंबरी ही मध्यमवयीन सवर्ण(असे वाटते खरे) नायकाच्या भुमिकेतुन लिहिली आहे, त्या भुमिकेशी जे समरस होउ शकतिल तेच खर्‍या अर्थी कथेची मजा अनुभवू शकतिल, म्हणजे जोशीछाप मुलानां कादंबरी जास्त आवडेल पण, शिरोडकर, सुर्‍या, चित्रे किंवा इतर पात्रे ह्याच्यां भुमिकेतिल लोकांना ही कथा कशी वाटली हे वाचायला अवडेल.

अर्थात मुख्य भुमिकेशी समरस न होता देखिल कथा आवडू शकते हे सांगणे नलगे.

पुस्तक हाती आल्याआल्या सहज म्हणून समोर आले ते एक पान उलटले आणि वाचू लागलो. तिथे होते उर्दूत विविध रंगांची नावे ~ उदा. जाफरानी (केशरी), कासनी (गुलाबी), प्याजी (कांद्याच्या पातीचा), कत्थई (काथ्या), ऊदा (जांभळा), तुरई (भडक पिवळा), सुर्मई (राखाडी), शफ्तालू (मरुन), उन्नाबी (तपकिरी), सन्दली (चंदनी). हरखूनच गेलो. शिवाय सब्जी, मोतिया, आस्मानी, बैंगनी ही काहीशी परिचित नावे. ही उर्दू भाषेची नजाकत आणि अशा हैद्राबादी वातावरणात वाढत चाललेली १९४०-४५ मध्येही बुरखा घालण्यास स्पष्ट नकार देणारी एक बंडखोर तरीही कवि मनाची मुस्लिम युवती....शौकत खानम....कैफी आझमीची प्रेयसी आणि नंतर पत्नी, शबानाची आई. आत्मचरित्राचे नाव "याद के रहगुजर", मराठीत "कैफी आणि मी".

डॉ.अमर्त्य सेन या पुस्तकाबद्दल म्हणतात "हे पुस्तक खूप सुंदर आहे एवढंच म्हणणं म्हणजे त्या पुस्तकाचं महत्व कमी लेखण्यासारखं आहे." तर इन्द्रकुमार गुजराल लिहितात "हातात घेतल्यावर पूर्ण वाचल्याशिवाय तुम्ही ती खाली ठेवूच शकणार नाही, अशी कहाणी". खरंय.

आपल्या आत्मकथेचा प्रारंभ हैद्राबाद येथील घरगुती वातावरणापासून सुरू करण्याचे कारणही त्याच घरी १९४० च्या दशकातील प्रख्यात शायर जाफरी, मजाज [या मजाजवर तर एक वेगळा लेख होऊ शकेल], मख्दूम, मजरूह, साहिर, जाँ निस्सर अख्तर आणि अर्थातच या सर्वांपेक्षा वेगळा असलेला कमालीचा देखणा कैफी (या पुस्तकात कैफीच्या तारुण्यातील फोटो पाहून तर त्याच्यासमोर दिलीप देव राज हे त्या काळातील नायक फिके वाटू लागतात) यांचा वावर मैफिलीच्या निमित्ताने खानम यांच्या वाड्यावर असायचा. वडिल अबकारी खात्यात इन्स्पेक्टर आणि अत्यंत पुरोगामी विचाराचे. मुलीनी इंग्रजी शिक्षण घेतलेच पाहिजे अशा त्या काळच्या बंडखोर वाटू शकणार्‍या विचाराचे ते असल्याने त्यांच्या विचाराचा प्रभाव शौकत आणि अन्य मुलांवर पडला नसला तर नवलच. मग याच वैचारिक भूमिकेतून पुरोगामी विचारांच्या कविसमवेत तिची उठबस अगदी १५ व्या वर्षापासून झाली आणि त्यात अग्रस्थानी 'कैफी'.

एक आठवड्याच्या मुशायर्‍याच्या दरम्यान शौकतचे कैफीवर आणि कैफीचे शौकतवर 'दिलोजान से मुहब्बत'. मुंबईला परतताना त्या गर्दीतही कैफीने तिला एक कविता दिली. त्यातील पहिल्या दोन ओळी

"शिगुफ्ती का लताफत का शाहकर हो तुम
फकत बहार नही हासिले-भार हो तुम"
(फुललेल्या कोमलतेचा सर्वोत्तम आविष्कार आहेस तू
फक्त बहार नाही तर सर्व ऋतूंचा, अर्क आहेस तू)

वैशिष्ट्य म्हणजे त्यावेळेच्या प्रथेनुसार एकीकडे शौकतचेही दुसर्‍याच एका नातेवाईक मुलाशी निकाह निश्चित झाला होता तर दुसरीकडे कैफीच्या ज्येष्ठांनी त्यांचे लग्न मुंबईत मुक्रर केले होते. आणि हे दोघे तर साहित्यप्रेमाने वेडे झाले होते.

पुढे मग त्यांची ती सलग ५५ वर्षाची साथ. अप्रतिमरित्या शब्दबद्ध झाला आहे सारा प्रवास या पुस्तकात ~ "कैफी आणि मी"

अशोक पाटील

वरील उस्मानिया विद्यापीठाच्या दुव्याबद्दल आभार. सहसा नजरेला पडणारी बरीच जुनी पुस्तके या संग्रहात दिसली आणि मी लीलाबाईंचे ‘आमची अकरा वर्षे’ वाचले. वाचायला सोपे आणि छोटे असलेले पुस्तक वाचल्यानंतर अनेक विचार मनात घोंघावत राहिले. पुस्तकाचा काळ शंभरेक वर्षापूर्वीचा असल्याने ‘सुधारक’ ही संकल्पना आता किती बदलली आहें आणि तरीदेखील समाजातील विविध घटकांचे परस्परांतील संबधांचे राजकारण किती सारखेच राहिले आहें ते प्रकर्षाने जाणवले.
पुस्तकात अनेक खासगी अनुभव सांगितले आहेत आणि त्यांच्या नात्यातले ताणतणावही प्रांजळपणे मांडले आहेत पण तरीही सर्वच गोष्टी प्रामाणिकपणे लिहिल्या आहेत की काही प्रमाणात माधव जुलियनांविषयीचे लोकांचे पूर्वग्रह दूर करण्यासाठी, त्यांच्याविषयीचे कुतूहल शमवून त्यांच्या पश्चात त्यांच्यावरची किल्मिषे दूर करण्यासाठी लिहिले आहें हा प्रश्न पडतो. फर्ग्युसन कॉलेजमधून माधवरावांना नेमके का बाहेर पडावे लागले हे बरेच अप्रत्यक्षपणे लिहिले आहें आणि ते त्याकाळच्या सभ्यतेच्या संकेतांशी सुसंगतच आहें पण तरीही एका विद्वान प्राध्यापकाला पद्द्च्युत व्हावे लागण्यासारखा कोणता ठपका त्यांच्यावर होता हे नीटसे समजले नाही. प्रत्यक्ष लीलाबाईंनीही पहिल्यांदा त्या कारणावरून लग्नास साफ नकार दिला होता पण पुढे आपला विचार बदलला. बाकी एखाद्या स्त्रीला समाजबहिष्कृत करायचे असेल तर अजूनही तिच्या चारित्र्यावरच हल्ले केले जातात पण त्याकाळी पुरुषांनाही या कारणाने आपले समाजातले स्थान घालवावे लागत होते, इतकेच नव्हे तर आपल्या उपजीवीकेलाही गमवावे लागत होते हे वाचून नवल वाटले.
लीलाबाईंचा आपल्या रुपाबद्दलचा न्यूनगंड आणि त्यांची इतरांकडून झालेली अवहेलना वाचून खिन्न वाटले. कालपरत्वे एखाद्याच्या समोर त्याच्या रुपाबद्दल काय बोलणे शिष्टसंमत आहें याचे संकेत बदलले असले तरी स्त्रीच्या आकर्षकतेवरुनच तिची किंमत करण्याची मानसिकता दुर्दैवाने अजूनही तशीच आहें.
त्या काळच्या सुधारकांत पाश्चात्य संस्कृतीचे असलेले सुप्त आकर्षणही बऱ्याच संर्दभांवरून जाणवते मग ते पेहेरावाविषयी असो, टेनिससारखे खेळ खेळण्याविषयी असो किंवा प्रेमविवाहाबद्दलच्या आकर्षणाविषयी असो. सनातनी विचारसरणीमध्ये व्यक्तीस्वातंत्र्याची होणारी घुसमट त्याला कारणीभूत होती का हा स्वतंत्र विषय आहें.
असो. प्रतिसाद बराच लांबला पण बरेच दिवसांनी यासारखे पुस्तक वाचायला मिळले आणि त्यासाठी अरविंद कोल्हटकरांचे पुनःश्च आभार.

नुकतंच 'प्लॅटफॉर्म नं. झिरो' वाचून संपवलं. रेल्वे प्लॅटफॉर्मवर राहणार्‍या आणि नुकत्याच पौगंडावस्थेत पोहोचलेल्यामुलांचं जिवन त्यातून दिसून येतं. रोजच्या रोज आपल्या नजरेला पडूनही न दिसणारी ही पोरं.
प्लॅटफॉर्म हेच त्यांचं जग, तिथलीच आणि आजूबाजूच्या वस्तीत राहणारी मुलं ही त्यांची कुटूंब, आणि रेल्वे पोलिस म्हणजे.... ह्या सर्व गुलामांना राबवून घेणारा निष्ठूर मालक. टीनएजर्स असल्यामुळे त्यांच्या समस्या अतिशय वेगळ्या आहेत. त्या फक्त चोरीमारी आणि वाईट व्यसनं येवढ्यापुरत्याच मर्यादीत नाहीत. त्यांच्या समस्यांचं रूट कॉज अ‍ॅनालिसिस करत गेलं तर वेगळंच सत्य बर्‍याचदा बाहेर पडतं.

असो, लेखिकेचं नाव विसरलो, अमिता नायर की नायडू असं काहीसं आहे. साहित्यिक दृष्ट्या अगदी फार वरच्या श्रेणीतल्या नसल्या तरी वेगळ्या विषयावरच्या ह्या कथा नक्कीच वाचनीय आहेत.

सध्या मी मतकरी यांचे निर्मनुष्य वाचतो आहे.
आवडलं आहे :)

अरविंदराव, ओस्मानियाच्या दुव्याबद्दल आभार. तेथील 'सौ. कमलाबाई टिळक' याचा 'हृदयशारदा' हा कथासंग्रह वाचत आहे.
१९३२ मधल्या कथा असल्या,तरी हल्लीच्या मासिकांतील अनेक कौटुंबिककथांपेक्षा उजव्या आणि ठसठशीत वाटल्या.
दुव्याबद्दल पुन्हा एकवार अनेक आभार

सध्या इटालो कॅल्व्हिनोच्या प्रेमात आहे. नंदनमुळे त्याचं 'मार्कोव्हाल्डो - ऑर सीझन्स इन द सिटी' हे पुस्तक वाचलं आणि ते प्रचंड आवडलं. या माणसाला काव्यमय प्रवाही गद्य लिहिण्याची वाईट्ट खोड आहे, त्यामुळे वाचायला घेतलं की संथ पाण्यातून वहावत जात असल्याप्रमाणे वाटतं. पुढे जाण्यासाठी काहीही प्रयत्न करावे लागत नाहीत, जमिनीवर यावंसं वाटत नाही.

ते पुस्तक आवडल्यामुळे त्याचं इन्व्हिजिबल सिटीज वाचायला घेतलं, आणि थक्क झालो. प्रत्येक परिच्छेदात एखादी सुंदर गजल लिहिल्यासारखं लेखन आहे. गुंगवून टाकणारं. वरवर बघताना कुब्लाई खानाला मार्को पोलो वेगवेगळ्या शहरांविषयी माहिती सांगतो अशी रचना आहे. प्रत्येक शहरासाठी एक पान - काही वेळा जेमतेम दोनशे शब्द. पण मधुशालाप्रमाणे शहरं ही रूपकं आहेत, दरवेळी वेगवेगळ्या गोष्टींसाठी.

अजून हे पुस्तक पूर्ण झालेलं नाही. जेमतेम शंभर पानांचं असल्यामुळे लवकर संपेल अशी भीती वाटते.

परवा प्रा. कृ. स. अर्जुनवाडकर यांनी संपादन केलेल्या "महाराष्ट्र प्रयोग चंद्रिका" नावाच्या एका जुन्या मराठी व्याकरणाचा उल्लेख वाचला. हा तंजावरला रचला गेलेला होता. वाचनालयातच त्याची प्रत सापडली नाही, पण घरी आल्यावर सहज रोमन आणि नागरीत गुगलून पाहिलं. तर अर्जुनवाडकरांच्या लेखनाला वाहिलेले संकेतस्थळ सापडले. त्यांनी ललित मासिकात ८०च्या दशकात लिहीलेले "पंतोजी" या टोपणनावाचे मराठी शुद्धलेखनावरचे लेख तेथे वाचायला मिळाले. अतिशय ठाम मतमांडणी, आणि धारदार, चिपळूणकरी वळणाची टीका हे त्यांच्या लेखनाचे वैशिष्ट्य म्हणता येईल.
स्थळावर त्यांचा पत्ता होता, मग मी डिरेक्टरीतून त्यांचा नंबर शोधून "प्रयोगचंद्रिका" त्यांच्याच कडे मिळते का हे विचारायला गेले. त्यांच्याकडे ते दुर्दैवाने नव्हते, पण "मराठी व्याकरण: वाद आणि प्रवाद" हे मिळाले. आधुनिक मराठी व्याकरणाच्या घडणीची मस्त चर्चा आहे.

काफ्काची 'मेटामॉर्फॉसिस' ही छोटेखानी कादंबरी वाचली. बर्‍याच पुस्तकांची नावं ऐकून माहीत असतात, पण काही कारणाने ती वाचायचा योग येत नाही अशा मोठ्या यादीत हे पुस्तक होतं. 'मॅजिकल रिअलिझम'ची शैली म्हणा वा वाङ्मयप्रकार म्हणा, रुजवण्याचे श्रेय ज्या काही पुस्तकांना जाते, त्यातली ही मुख्य कादंबरिका. एक कनिष्ठ मध्यमवर्गीय सेल्समन एका सकाळी जागा होतो ते आपलं रुपांतर कीटकात झालं आहे ह्या जाणीवेने. इतका मोठा बदल घडूनही त्याची पहिली विवंचना ही आपली नोकरी कशी टिकवता येईल हीच असते. पुढे त्याचे आई-वडील आणि बहीण हा बदल कसा स्वीकारतात; माणूस आणि प्राणी ह्यांच्या मधल्या त्रिशंकू अवस्थेत सापडलेल्या त्या कारकुनाला आपली ओळख सापडते का हे ढोबळ कथानक झालं. पण माणसाचं यंत्रवत झालेलं जगणं, अगदी जवळच्या नात्यांतही होणारं शोषण, सर्वसामान्य मापदंडांपेक्षा किंवा बहुमतापेक्षा कोणी वेगळा असला तर त्याला मिळणारी वागणूक ह्या थीम्स फार प्रभावीपणे ह्या पुस्तकातून व्यक्त होतात.

ह्या पुस्तकापासून प्रेरणा घेऊन कोलंबियन लेखक गॅब्रियल गार्सिया मार्खेझने लिहिलेली 'वन हंड्रेड इयर्स ऑफ सॉलिट्यूड' ही कादंबरी हे वाचायच्या यादीतले पुढचे पुस्तक.

सध्या मराठीत 'द्रोहपर्व' वाचतोय....
अजेय झणकर याची ही कादंबरी अखेर पेशवाईतल्या कालखंडावर आहे. मुख्य कथानक कॅप्ट्न स्टुअर्ट (इष्टूर फाकडा) आणि वडगावची लढाई यावर केंन्द्रित आहे. लिखाण चांगलं आहे. लिखाणाची स्टाईल गोनीदा आणि इनामदार यांच्या स्टाईलचं हायब्रीड केल्यासारखी जाणवते...

इंग्रजीत 'द हॉर्स दॅट लीप्स थ्रू द क्लाऊडस' हे एरिक टॅमलिखित प्रवासवर्णन वाचतोय...
भन्नाट आहे! हेलसिंकीहून निघून सिल्क रूटवाटे पूर्वीच्या सोवियेत युनियनच्या अजरबैजान, तुर्कमेनिस्तान, किरगिजिस्तान या वाटेवरून पश्चिम चीन, इनर मंगोलिया करत चायनापर्यंतचा प्रवास आहे. हा प्रदेश, तिथले लोक, संस्कॄती, युगुर लोकांचा लढा, चीनचे आणि पाश्चात्य सत्तांचे डावपेच यांचं सुरेख चित्रण आहे. आणि या प्रवासालाही एक विशिष्ट ऐतिहासिक आणि राजकीय पार्श्वभूमी आहे.
मोठं, जवळजवळ ५०० पानांचं पुस्तक आहे आत्ताशी अर्धं पूर्ण केलंय...

खूप चांगल्या चांगल्या पुस्तकांची माहिती मिळाली आणि लोकांचं किती अफाट वाचन असतं हे पाहून थक्क झालो.
मी स्वतः काहीबाही वाचतोय पण त्याला काही दिशा अन विचार नाही. मिळेल ते खाणार्‍या चिंपांझीसारखा मी मिश्राहारी आहे.
मराठीत नुकतंच राजन खान यांचं रस-अनौरस वाचलं पण आवडलं नाही , अरूण साधूंचं ग्लानिर्भवति वाचून अस्वस्थ झालो, निवडक जयवंत दळवी वाचलं.
इंग्रजीत "Asimov's Science Fiction Magazine 30th Anniversary Anthology", अन्तोन चेखोव्हच्या अनुवादित कथा वाचल्या.
सध्या मिचिओ काकु यांचं "Physics of the Future: How Science Will Shape Human Destiny and Our Daily Lives by the Year 2100" वाचतोय. या पुस्तकाचा परिचय आणि त्यावरची माझी मतं स्वतंत्रपणे लिहायचा विचार करतोय.

कालच वाचायला सुरवात केली. पुस्तकाच्या प्रस्तावनेतील ओळ लिहितो : 'आत्मसन्मानार्थ लिहिली जातात, असे दळवींचे मत होते. खरेखुरे आत्मचरित्र लिहिण्याचे धैर्य नसेल तर भल्या माणसाने आत्मचरित्र लिहू नये',असे हि ते म्हणत असत.

बाकी पुस्तक पूर्ण वाचून झाल्यावरच लिहीन.

"भाऊ पाध्येंच्या श्रेष्ठ कथा" वाचायला घेतले. आत्ताच्या आत्ता त्यांची सगळी पुस्तकं वाचून काढावीत असं वाटतंय. पण कथा इतक्या अस्वस्थ करतात की एका वेळेला एकापेक्षा जास्त सलग वाचताही येत नाही अशी विचित्र परिस्थिती आहे!
मग त्याला अँटिडोट म्हणून घरातल्या एका लहान मुलासाठी घेतलेले "बोक्या सातबंडे, भाग १" वाचून काढला.

कविता महाजन यांने 'ग्राफिटी वॉल' वाचतोय. बरचसं होत आलंय.. विविध विषयांना स्पर्शुन जाणारे लेखन आहे. एकेक लेख स्वतंत्र म्हणून उत्तम आहे.. विचार करायला लावणारे अनेक लेख आहेत. (सारे लेख एकामागून एक वाचताना मात्र पुनरुक्ती जाणवते)
बाकी पुर्ण वाचल्यावर अभिप्राय लिहितो

मी जेम्स हॅडली चेसचे 'गोल्डफिश हॅव नो हायडिंग प्लेस' ही कादंबरी वाचतो आहे.
७५ पाने वाचून झाली आहेत, एकदम भन्नाट आहे ही कादंबरी... जेम्स हॅडली चेस वाचताना आजपर्यंत माझा कधीच अपेक्षाभंग झाला नाही.
थरारकथांचा बादशहाच आहे तो जणू... :)
१-२ दिवसांत हे पुस्तक संपेल.
त्यानंतर मग नरहर कुरुंदकरांचे 'छत्रपती शिवाजी महाराज जीवनरहस्य' हे छोटेसे पुस्तक वाचणार आहे. आकार छोटा पण आवाका मोठा असा या पुस्तकाचा महिमा आहे :) (फक्त ६० पानी आहे)

प्रदीर्घ प्रतिसादांमुळे फारच मजा आली. इथे उल्लेख झालेल्या पुस्तकांपैकी एकही पुस्तक मी वाचलेले नाही (अगदी शाळा सुद्धा) हे लक्षात आल्यावर मला गंमत वाटली. त्यातली अनेक पुस्तके वाचायची तीव्र इच्छा झाली खरी पण सध्या हाती घेतलेली पुस्तके आधी पूर्ण करीन म्हणतेय. मला सध्या डोक्याला ताप देणारे काही नको वाटते. त्यामुळे वैचारिक पुस्तके सध्या वाचत नाही. अलिकडे मी अ‍ॅलिस्टर मॅक्लीनची दोन तीन पुस्तके वाचली. मला अ‍ॅलिस्टर मॅक्लीन आवडतो. विशेषकरून सभोवतालच्या संपूर्ण विरोधात असलेल्या परिस्थितीशी मिळेल त्या मार्गाने झगडणारा नायक ही त्याची थीम बरेचदा अतिशय प्रभावशाली असते. तो नायक बरेचदा जेम्स बाँडसारखी साहसे करतो हा भाग अलाहिदा. त्याची बरीच पुस्तके जहाजांवर घडतात आणि नौकानयनशास्त्र आणि खलाशी यांच्याशी संबंधित तपशील त्यात येतात हे अजून एक आकर्षण.
याशिवाय जीन वेब्स्टरची डॅडी लाँग लेग्ज आणि डियर एनिमी ही पुस्तके लागोपाठ वाचली. त्यानंतर अ‍ॅगाथा ख्रिस्तीचं द मिरर क्रॅक्ड वाचलं. मिरर क्रॅक्ड बद्दल मी खूप कौतुक ऐकलं होतं आणि प्रत्यक्षात ते पुस्तक त्या कौतुकापेक्षा काकणभर सरसच आहे असं मला आढळून आलं.
सध्या मी लॉर्ड एड्वेअर डाइज वाचतेय. याशिवाय बरीच पुस्तकं यादीत आहेतच पण त्यांच्याबद्दल ती जशी वाचून होतील तसं लिहीन.

ह्या ठिकाणी बरीचशी मराठी पुस्तके txt स्वरुपात मिळाली. रणजीत देसाई, जी ए कुलकर्णी, पु.ल., व्यंकटेश माडगूळकर ह्यांचीही १-२ पुस्तके दिसली.

'भारतीय विवाह संस्थेचा इतिहास' काहितरी संदर्भ हवा होता म्हणून वाचायला घेतले आणि पुन्हा (बहुदा तीसर्‍यांदा) पूर्णच वाचत आहे :)

२००९ -२०१० अशी जवळपास दोन वर्षे दर शनिवारी सकाळी पुणे आकाशवाणीवरून अरविंद व्यं. गोखले लिखित 'मंडालेचा राजबंदी' या पुस्तकाचे अभिवाचन प्रसारित केले जात होते.शक्यतो त्याचे भाग मी न चुकता ऐकले होते तेव्हापासूनच हे पुस्तक एकदा वाचलेच पाहिजे हे डोक्यात होतं. परवा ग्रंथालयात हे समोर दिसले आणि लगेच उचलले. पुस्तक अप्रतिम आहे हे वेगळे सांगायला नकोच.
शाळेत असताना वर्षानुवर्षे भारतीय स्वातंत्र्ययुद्धाचा तोच तोच इतिहास पुन्हा पुन्हा उगाळला होता. त्यातही महात्मा गांधींच्या सत्याग्रहांवर भर जास्त असे. पुस्तकात सुरुवातीला एखाद्या धड्यात काँग्रेसची स्थापना, जहाल - मवाळ वाद, लाल - बाल - पाल , राष्ट्रीय अधिवेशने इ. भाग उरकून टाकल जाई. मग लोकमान्य टिळकांवर उदंड उपकार केल्याच्या थाटात त्यांना भारतीय असंतोषाचे जनक म्हणत, स्वराज्य हा माझा जन्मसिद्ध हक्क आहे आणि तो मी मिळवणारच हे त्यांचे प्रसिद्ध वचन, त्यांना राजद्रोहाच्या आरोपाखाली दोनदा ब्रह्मदेशात मंडाले इथे शिक्षा झाली अशी माहिती दिलेली असे. बास संपले टिळकांचे कर्तृत्व. मग तिथून पुढे गांधी एके गांधी पुराण सुरू व्हायचे.चीड येते ती यासाठी की टिळक वारले ते १९२० साली. स्वातंत्र्य मिळाले १९४७ साली. मग १८५७ ते १९२० या कालखंडासाठी दोनपाच प्रकरणे आणि १९२० ते १९४७ या काळासाठी मात्र धो धो पाने अशी असमान विभागणी का?
असो, तर मंडालेचा राजबंदी या पुस्तकातून टिळकांचे द्रष्टेपण तर दिसतेच पण त्यांचे तर्कशुद्ध आणि बिनतोड युक्तिवादही दिसतात. जहाल पक्षाच्या पायात खोडा घालून त्यांना तोंडघशी पाडायची मवाळ पक्षाची खटपटही दिसते आणि जहाल पक्षाची मते ऐकून ब्रिटिश सरकार संतापले तर जे काही हाती लागले आहे तेही गमावून आपले सरकार दरबारी असलेले वजन पारच नाहीसे होईल की काय अशी मवाळ पक्षाच्या पोटातली भितीही दिसते. ब्रिटिश सरकारचा रडीचा डाव दिसतो आणि टिळकांचे उत्कृष्ठ वकिली डोकेही दिसते. टिळकांवर चालवण्यात आलेल्या खटल्यांमधील टिळकांची प्रत्यक्ष न्यायलयातील भाषणे तर प्रत्यक्षच वाचण्यासारखी आहेत.
पुणे आकाशवाणीवरील निवेदकांपैकी मंगेश वाघमारे यांची शैली मला विशेष आवडते. त्यांच्या खास शैलीत ही सगळी न्यायालयातली भाषणे ऐकायला फार मजा येत असे.
एकूणच हे पुस्तक विलक्षण तेजस्वी आहे. आणि पूर्णपणे ऐतिहासिक पुस्तक आहे. त्याची कादंबरी केलेली नाही ही अत्यंत समाधानाची गोष्ट आहे.
हे पुस्तक वाचावे अशी शिफारस मी नक्की करेन.

जनांचा प्रवाहो चालिला
विनय हर्डिकर
संजय प्रकाशन, पुणे.
१९७८

विषयः- १९७५ साली आणिबाणी जाहीर झाल्यावर ज्या अनेक चळवळी / उठाव / सत्याग्रह झाले व त्यातून जे अनेक लोक तुरूंगात गेले त्यांच्या तुरूंगातील वास्तव्याचे बारकाव्यांसह सविस्तर वर्णन या पुस्तकात आहे. २२० पृष्ठांपैकी अद्याप ८० वाचून झाली आहेत. एवढ्यावर पुस्तकाला चांगले म्हणता येईल अशी परिस्थिती आहे.

नेमाडेंची "हिंदू" वाचायला घेतली.

बरेच दिवस श्रीलाल शुक्ल यांच्या "मकान" कादंबरीच्या शोधात होते. अचानक परवा हातात आली! क्यू तोडून तिला पुढे आणण्यात आली आहे. इथे कोणी शुक्ल यांचे चाहते आहेत का? (राग दरबारी, विश्रामपुर का संत, पेहला पडाव?)

त्याचं असं झालं की काही महिन्यांपुर्वी बंगाली आणि मराठे यांच्या वरनं विषय निघाला आणि माझ्या बंगाली मैत्रिणीनं ती लहानपणी लोरी ऐकतीय त्यचा अर्थ सांगितला. अर्थात, तिनं ती गाऊन ही दाखवली, लोरी. पण मला इथं आता आठवत नाही. (कुणाला माहिती असेल प्लीज द्या.) आशय असा की सारं शांत झालयं. बोर्गीं येतील लौकर झोप. बुलबुलनं आमचं धान्य खाल्लय. आता, आम्ही बोर्गींचा टॅक्स कसा भरणार इत्यादी. संताजी-धनाजींची भिती वाटायची हे तर आतापावेतो मी ऐकतच आलोय. त्यात, बंगाली मैत्रिणीनं ही भर घातली. त्यवा पासनं, ती सांगत राहीली की मला ती सदाशिवाच्या गोष्टींचं पुस्तक देणाराय. शेवटाला, मला तिनं सरदिन्दु बंदोपाध्याय यांचं ‘बॅंड ऑफ़ सोल्जर्स: अ इअर ऑन द रोड विथ शिवाजी’ (इंग्रजी भाषांतर: श्रीजता गुहा, पफ़िन बुक्स, २००५) हे पुस्तक भेट दिलं. परवा रात्री वाचायला सुरु केलंय आणि आज रात्री संपेल असं वाटतय. सोपी भाषा, पटपट घडणार्य घटना यातुन सदाशिवाच्या प्रवासात रंगुन जायला होतं. मराठीत भाषांतर कोण केलयं याचं?

जाता जाता,इतिहासावरनं आठवलं, नंदा खरे यांचे, ‘बखर अंतकाळाची’ हे पुस्तक असच मॅड करणारं गुंगवुन टाकणारं. वाचावच असं. भाषेचे प्रयोग इथं तर आहेतच. शिवाय, इतिहासाकडे पहाण्याची चिकित्सक दृष्टी. याला काय म्हणायचं: ऐतिहासिक लेखन? कादंबरी? ललित? की आणखी काय? धुसर होणार्या सीमा.काही दिवसापुर्वी वाचलं.

चंद्रकुमार नलगेंचं 'पंढरीची वाट' कथासंग्रह वाचतोय. बराय. मात्र लवकर संपण्याचे चिन्हे दिसेनात. बदलून दुसरे ( वाचनालयातून) आणावं म्हणतोय.

डॉक्टर एस एल भैरप्पांच्या पर्व कादंबरिचा मराठी अनुवाद (उमा विरूपाक्ष कुलकर्णी यांनी केलेला) वाचतो आहे. वाचता वाचता किती वेळा अंगावर रोमांच उभे झाले आहेत. शिवाय नुकतेच रेषाटन नावाचे शि द फडणीस यांचे आत्मचरित्र साहित्य संमेलनातून आणले. ते ही संपवले आहे. एक पुस्तक सहज लिहलेलं असुन त्या काळातल्या किती गोष्टी, घटना, संदर्भ स्पष्ट करतं, ते त्यातून दिसतं.
आज महाशिवरात्रीच्या शुभमुहुर्तावर 'ईम्मॉर्टल्स ऑफ मेहुल्ला' हे पुस्तक वाचायला घेतलं आहे. जस्ट सुरू केलंय. खुपच उत्कृष्ट वाटत आहे. येत्या दोन ते तीन दिवसांत संपवेन असं दिसतंय.

विलास सारंग यांचा ’सोलेदाद’ हा कथासंग्रह आणि ’एन्कीच्या राज्यात’ ही कादंबरी वाचली.
’सोलेदाद’ उत्तम कथासंग्रह आहे. निदान मलातरी त्यातल्या ’सोलेदाद’ आणि ’घड्याळातला कोळी’ ह्या कथा महान वाटल्या.
’एन्कीचं राज्य’ म्हणजे आजचा इराक, ज्याच्यापाठी हजारो वर्षाच्या सुमेरियन संस्कृतीचा समृद्ध इतिहास आहे. ’एन्की’ हा सुमेरियन लोकांचा देव.
’एन्कीच्या राज्यात’ आवडलंही आणि नाहीसुद्धा. एन्की वाचताना मला आठवली ती गौरी. ती एक विशिष्ठ प्रकार सर्वात जास्त करते. ग्रीसची झाडं आणली, ती इथे आणून लावली, इकडली झाडं उपटली, ती फ़लाण्या देशात जाऊन लावली. आणि गंमतीचा भाग असा की ती सग्ळी जगतातच असं नव्हे तर फ़ोफ़ावतात. एखाद्या मातीतून समुळ उपटल्यावर दुसरया देशात जाऊन रुजण्याचा प्रयत्न करताना आपलं मूळ तिथे नव्हतंच मुळी अशी स्वत:ची समजूत कशी काढता येईल? हा अनैसर्गिक प्रकार आहे. ’एन्की’ मधला प्रमोद सुदैवाने ते करत नाही. सगळ्यामधून बेस्ट तेच घेण्याच्या नादामध्ये आपण कुठल्याही गोष्टीशी आपण उघडपणे प्रामाणिक राहू शकत नाही आणि मनात आतात कुठेतरी प्रामाणिक असलोच तरी ते स्वत:शी मान्य करता येत नाही, मग सुरु होते कुतरओढ. हे सर्व काही ’एन्कीच्या राज्यात’ मध्ये छानच आलं आहे. आणि दुसरया संस्कृतीबद्दल आपल्याला कितीही ओढ वाटली तरी त्याच्याशी आपलं रिलेशन हे दुसरयाने आपल्याला सांगितलेल्या त्याच्या स्वत:च्या अनुभवांसारखं असतं. कळतं सगळं पण भिडत नाही. ते सगळं सगळं आलंय पण तरीही काहीतरी मिसिंग आहे. म्हणजे आपण जगाकडे एखाद्या आयसोलेटेड मेम्ब्रेन मधून बघतोय असं काहीतरी ती कादंबरी वाचताना जाणवत राहिलं समहाऊ. कादंबरी १९८३ मध्ये प्रसिद्ध झालीये तो काळ विचारात घेता इंटीमेट प्रसंग तर खूपच ऑकवर्ड आहेत. त्यामुळे मारीया-प्रोटॅगनिस्ट प्रमोद यांच्यामधलं नातं धूसरच राहिलंय. ते तसं राहणं अपेक्षितच होतं की कसं हे नाही ठाऊक पण ते वाटलं खरं तसं. सलवा-प्रमोद भेटीचं प्रयोजनही नाही कळलं.
ऑल इन ऑल, नक्की वाचावं असं पुस्तक. मला रेकमेंड केलं गेलेलं होतं, वाचून वेळ सत्कारणी लागल्यासारखं वाटलं.

द. दि. पुंडे यांचं 'भयंकर सुंदर मराठी भाषा' वाचते आहे. दोन-तीन पानांचे छोटे छोटे बरेच लेख आहेत. पुस्तकही बांध्याने बारीकच आहे. मजेशीर आहे. भाषेतल्या वेगवेगळ्या गंमतींचा आधी विचार केलेला नसतो, पण सांगितल्यावर एकदम मजा वाटते. एकीकडे चिवड्याचे बकाणे भरताना, ट्रेडमिलवर धावताना किंवा व्हॅक्यूम क्लीनर वापरतानाही पुस्तक वाचता येईल.

बरेच दिवस वाचेन म्हणत होतो ते "मुंबई दिनांकः" वाचायला सुरवात केली आहे
अरूण साधुंची शैली हळूहळू खोलवर भिनत जाते याचा पुनःप्रत्यय घेतो आहे

१. भैरप्पांची मंद्र वाचत आहे.
२. बाबा भांड यांचं भारतीय बालकथा.
३. दुर्गा भागवत यांचे अस्वल.
४. ओर्‍हान पामुक चे स्नो नुकतेच वाचून पूर्ण केले.
५. उदय प्रकाश यांचे "ईश्वर की आंख" नावाचे जाडे पुस्तक आणले आहे. मंद्र संपली की ते वाचणार.

अशात एफ स्कॉट फिटजेरल्डची अप्रतिम कादंबरी 'द ग्रेट ग्याट्सबी' वाचली. द ग्रेट अमेरीकन नॉवल नावाने ओळखल्या जाणार्‍या कादंबर्‍यांपैकी एक असलेली ही कादंबरी रोअरिंग ट्वेंटीज मधल्या म्हणजे विसाव्या दशकातल्या संपत्ती आणि प्रतिष्ठेसाठी हपापलेल्या अमेरीकन समाजाचे यथार्थ चित्रण आहे.

फिटजेरल्डची अप्रतिम भाषाशैली दर्शविणारे या कादंबरीतले हे एक उदाहरण -

Though all he said, even through his appalling sentimentality, I was reminded of something - an elusive rhythm, a fragment of words, that I had heard somewhere a long time ago. For a moment a phrase tried to take shape in my mouth and my lips parted like a dumb man’s, as though there was more struggling upon them than a wisp of startled air. But they made no sound and what I had almost remembered was uncommunicable forever..

कन्नड सहित्यिक भैराप्पा यांचे उमा कुलकर्णी यांनी अनुवाद केलेली 'वंशवृक्ष' नुकतीच वाचायला घेतलीय... सुरुवात तर चाम्गली आहे.

'आमची अकरा वर्षे', 'पण लक्षात कोण घेतो' आणि 'स्मॄतीचित्रे' अशी तीन सलग पुस्तके वाचल्यानंतर वेगळा ट्रॅक पकडणे गरजेचे होते. कालपासून बेकेटचे 'फर्स्ट लव्ह अँड अदर नॉव्हेलाज' वाचायला घेतले आहे. मूळ इंग्रजीत लिहिणारया लेखकाने, फ्रेंचमधे लिहिलेले आणि नंतर इंग्रजीत अनुवाद केलेले पुस्तक वाचताना वाक्यावाक्याशी थबकते आहे. छोटेसेच असलेले पुस्तक पण एकदा त्यात डुबकी मारली की डुंबत रहावे असे वाटत रहाते.

'मुबंई दिनांक' अपेक्षेपेक्षा अधिक चटकन संपले.. अतिशय छान कादंबरी.. पात्रांच्या संवादाच्या निमित्ताने -माध्यमातून समाजकारण, आदर्शवादी विचार, व्यावहारिक शहाणपण, वैयक्तीक ओढ-स्वार्थीपणा आदींवरचे अरूण साधूंचे लाऊड थिंकिंग तर लाजवाब!
शिवाय पत्रकार, गिरगी कामगारांचा लिडर, स्मगलरचा डावा हात, असाच एक पिचलेला मुंबईकर आणि मुख्यमंत्री या इतक्या मोठ्या स्पेक्ट्रमला एका दिवसाच्या छोट्या कॅनवासवर अरूणसाधु ज्या ताकदीने हाताळातात त्याला तोड नाही!

आता 'ब्रेड विनर' या कादंबरीचे भाषांतर वाचायला घेतलेय

रोचना, शुक्लांची 'रागदरबारी' तुम्ही दिलेल्या धाग्यावर मिळाली पण त्यात व्हायरस होता त्यामुळे उतरवून घेतली नाही.
योगायोगाने आज दिल्ली पुस्तक मेळ्यात ती कादंबरी दिसली आणि विकत घेतली. राजकमल प्रकाशनाने नुकतीच म्हणजे २०१२ मध्ये तिसरी आवृत्ती प्रकाशित केली आहे. पुस्तकाची किंमत २५०/- रुपये आहे. info@rajkamalprakashan.com वर अधिक माहितीसाठी लिहावे.

मी शुक्लांच हे पहिलच पुस्तक वाचतेय .. इथल्या शिफारशीमुळे ते घेतलय. मला आवडाव ...बघू!!

अय्यो, वायरस बद्दल नव्हतं माहित! सॉरी. पण तुम्हाला त्याची प्रत मिळाली हे छानच झालं; माझ्याकडे राजकमलचीच प्रत आहे, पण जुनी आहे. वाचल्यावर कादंबरीबद्दल विचार जरूर कळवा!

'ब्रेडविनर' अगदिच पटकन संपलं.. हे छोटंसं पुस्तक.. त्याचा जीवही तितपतच आहे. अफणागिस्तानात घरात पुरूष नसणार्‍या मुलींना मुलांसारखं दिसून कसं घर चालवावं लागत होतं याची हृद्य कथा आहे. अपर्णा वेलणकरांचं भाषांतर मात्र जेमतेम वाटलं

आता लायब्ररीतून धाडस करून 'पिंगळावेळ' आणली आहे.. (माझ्याच दुर्दैवाने) जी.एं.शी माझी फारशी मैत्री जमु शकलेली नाहि.. त्यांचं मुळातलं एक पुस्तक व कॉन्रॅड रिक्टरचं भाषांतरं यातील कथांचं पुस्तक ठिक वाटल्याचं आठवतंय (ते खूप पूर्वी वाचलं होतं.) आणि कॉन्रॅड रिक्टरच्या पुस्तकांची भाषांतरं मूळ पुस्तकांपेक्षा खूपच डावी आणि वाटली.

असो. आता पिंगळावेळ अनेकांच्या शिफारसीवरून हातात घेतो आहे.. जीए (आतातरी) आवडावेत अश्या इच्छेने व अपेक्षेने वाचणार आहे.. बघु!

गुलज़ार लिखित दिग्दर्शित इजाज़त (१९८७) या चित्रपटाची पटकथा (गुलज़ारच्या हिंदीत "मंज़रनामा")असलेले इजाज़त हे पुस्तक सध्याच वाचून संपवले.

चित्रपटांच्या पटकथा (त्यात हिंदी आणि ते देखिल गुलज़ारचे) हा माझ्यासाठी तसा नविनच वाचन प्रांत, पण एका अत्यंत निवांत क्षणी हे पुस्तक हातात पडले आणि संपूर्ण वाचून झाल्यावरच हातातून खाली ठेवले.

हिंदी वाचनाची सवय नसताना देखिल अतिशय आनंददायी असा अनुभव होता. संपूर्ण चित्रपट फ्रेम बाय फ्रेम डोळ्यापुढे उभा राहतो. पुस्तक वाचनानंतर चित्रपट पुन्हा एकदा बघण्याची गम्मत तर काही औरच ...!

(इजाज़त चित्रपटाच्या कथेबद्दल लिहिण्याचे इथे काहीच प्रयोजन नाही तथैव त्याविषयी काहीच लिहिलेले नाही पण ज्यांना हा चित्रपट आवडला होता त्यांनी हे पुस्तक जरूर वाचावे .. ज्यांनी गुलज़ार ऐकला, पाहिला, अनुभवला ... त्यांनी तो वाचावादेखिल असे वाटले म्हणून हा लेखन-उद्योग.)

( सध्या गुलज़ार लिखित "लिबास" ह्या पुस्तकाच्या शोधात आहे .. अनेक नावाजलेल्या दुकानात मला हे पुस्तक मिळालेले नाही .. ह्या पुस्तकाच्या उपलब्धतेविषयी काही माहिती मिळाल्यास अवश्य कळवावी )

कालच मी इंटरनेटवर अवघ्या ११० पानांची "दलित कुसुम" ही कादंबरी सलग वाचून संपवली

त्याकाळी अवघी १२ आणे किंमत असलेली 'दलित कुसुम' ही कादंबरी मूळ बंगालीत "श्री. बाबू नारायण दास मौलिक" यांनी लिहिलेली होती. तिचा "श्रीकार्तिकप्रसाद" यांनी केलेला हिंदी अनुवाद वापरुन "कै. रा.रा.अनंत केशव चितळे" आणि "नारायण रामचंद्र गोखले" यांनी तिला मराठीत आणली. १९०२ साली प्रसिद्ध झालेली ही कादंबरी नशिबाचे फेरे कसे फिरतात आणि मानवी इच्छा माणसाकडून काय काय करवून घेतात हे अतिशय प्रभावीपणे दाखवते. मुळात ही कादंबरी लिहिली गेली त्याकाळची मराठी मला खूप आवडते म्हणूनही असेल, पण मला ही छोटीशी कादंबरी आवडली. तुम्हाला वाचायची असेल तर पुढे दुवा दिलाच आहे

दलित कुसुम ही कादंबरी ऑनलाईन इथे क्लिक करुन वाचता येईल

येत्या रविवारपासून मी एक छानसे पुस्तक नक्की वाचायला घेणार आहे. पुस्तक ठरवले की इथे देईनच

पिंगळावेळ वाचुन झाले.
पुस्तक आवडले खरे.. मात्र तितपतच! म्हणजे एक कथा वाचल्यावर दमून जायला व्हायचे की लगेच दुसरी कथा वाचाविशी वाटत नसे..

बहुतेक माझी बौद्धिक पातळी आणि/किंवा आवड उंचावायला बरेच परिश्रम करावे लागतीलसे दिसतेय! ;) किंवा सागर म्हणतो तसे तसंही असेल, जीए आवडायला वेळ लागतोच!..

पण जीएं.चं गारूड माझ्या मनावर काहि होत नाहि हेच खरं दिसतंय :(

मो. के. दामलेकृत मराठी व्याकरण वाचतेय. धाप लागतेय. :(
अवांतरः मराठी व्याकरणासाठी ज्यांच्याकडे जाण्यावाचून पर्याय नसतो ते मोरेश्वर दामले आणि केशवसुत सख्खे भाऊ आहेत, हे मला नव्यानेच कळले. एकूण घराण्याचाच प्रॉब्लेम होता म्हणायचा. ;-)

'फ्रिडम अ‍ॅट मिडनाईट'चा अनुवाद वाचायला घेतलाय :)

जीए पुन्हा वाचायला घेतलेत
आँल टाईम फेवरिट

बंगाली वाचन सुधारण्यासाठी थोडी सोपी, पण बर्‍यापैकी रोचक पुस्तकाच्या शोधात असताना परवा एका मैत्रिणीकडून शीर्षेन्दु मुखोपाध्याय यांचे "गोसांई बागानेर भूत" हे शाळकरी मुलांसाठी लिहीलेले पुस्तक मिळाले. पुस्तक मस्तच आहे. रानकरवंदाच्या दाट जंगलात गणितात वाइट नापास झालेल्या, आणि घरी शिक्षा झालेल्या मुलाला एक भूत भेटतो. त्याच रानात राहून आसपासच्या गावात हैदोस घालणार्‍या डाकूशी मुलाचे आजोबा आणि दरोगा झुंज देतात. पूर्ण पुस्तक अजून वाचून झालं नाही, कारण वाचनाचा वेग तसा स्लोच आहे, पण गोष्ट मस्त आहे. आत्ताच भुताने अदृश्य होऊन वर्गात गणिताचा एक कठिण प्रॉब्लेम सोडविला आहे....
वाघावरून फिरणारा डाकू, किंचित न्यूनगंड असलेला भूत, बोरांनी भरलेलं जंगल, शक्तिवर्धक चूर्ण आणि पाचक तयार करणारे मुलाचे वैद्य आजोबा, साध्या बेरीजात कच्चे असलेले गणिताचे मास्तर... पात्रं मजेशीर आहेत.

वाचता वाचता एकदम आठवलं की अनेक वर्षांपूर्वी याच पुस्तकाचा मृणालिनी गडकरींनी केलेला मराठी अनुवाद मी साहित्य अकादमी कडून घेतला होता. पुन्हा ते पुस्तक ही शोधून काढले, आणि मधून मधून ते ही चाळतीये. अनुवाद चांगला आहे, मूळ कथेतील हलका-फुलका विनोद त्यात फार छान उतरलाय.

'पक पक पकाक' या 'गोसांई बागानेर भूत'वर तर आधारित नव्हता? दोन्हीच्या कथानकांत खूप साम्य जाणवते आहे.

"ब्रश मायलेज" ~ लेखक रवी परांजपे. रुढार्थाने पाहिलं तर ही एका चित्रकाराचे कला आत्मकथन, पण वाचताना जणू काही एक वेधक कादंबरीच वाचत आहोत असा पानोपानी भास होत जातो. याचे श्रेय चित्रकार रवी परांजपे यांच्या कुंचल्याला द्यावे की त्यांच्या जबरदस्त लेखनशैलीला हा प्रश्न वाचकाला पडतो इतके त्यांच्या चित्रकलेसारखेच देखणे पुस्तक झाले आहे.

तीन महिन्याच्या आतच 'ब्रश....' ची पहिली आवृत्ती संपावी यातच या पुस्तकाची महती दिसून येते.
राजहंसची निर्मितीही तितकीच दर्जेदार आणि देखणी अशी आहे.

धारप यांचे साठे फायकस वाचले. आवडले वगैरे, पण एक प्रश्न पडला - कंपनी साठ्यांचे इतके वर्ष सतत लाड का करत होती? कसलं मस्त रिटायरमेंट पॅकेज!

काही कामास्तव अश्विनी तांबे यांचे Codes of Misconduct: Regulating Prostitution in Late Colonial Bombay वाचायला घेतलंय.

पण नेमाडेंची हिंदू अजून अर्धीच वाचून झालीय. कादंबरी एकाच वेळेला तासंतास वाचण्यासारखी नाही, खूप ब्रेक घ्यायला लागतात!

टी. एस. एलियटची 'Four Quartets' ही कविता खूप पूर्वी वाचली होती. ती पुन्हा एकदा काही कारणाने समोर अाली, तसा पूर्वीच्या वाचनात अालेला एक विचित्र अनुभव पुन्हा अाला. त्यातल्या काही अोळी अशा अाहेत:

I do not know much about gods; but I think that the river
Is a strong brown god - sullen, untamed and intractable,
……

…. …..the brown god is almost forgotten
By the dwellers in cities - ever, however, implacable.
Keeping his seasons and rages, destroyer, reminder
Of what men choose to forget….

दुर्दैव असं की नदीसाठी 'चुकीचं' लिंग वापरल्यामुळे माझ्यासाठी ह्या कवितेचा सगळा परिणाम नासून गेलेला अाहे. अर्थात माझ्या मातृभाषेत नदी स्त्रीलिंगी अाहे हे एलियटला माहित असायचं कारण नाही, अाणि असलं तरी कविता करताना त्यानं अशा गोष्टींचा विचार करायला हवा असं कोणी म्हणणार नाही. पण हे कळूनदेखील रसभंग व्हायचा रहात नाही. (अाता एलियटच्या मनात नदी नसून 'नद' अाहे अशी एक पळवाट काढता येईल…)

सध्या मी “दोन डोळे शेजारी” चंद्रकांत खोतांचे पुस्तक वाचतोय (पूर्ण होत आलंय). स्वामी विवेकानंदांच्या गुरुवर रामकृष्ण परमहन्सांवर पुस्तक आहे. रामकृष्ण परमहन्सांच्या पत्नी सारदामाता एकामागून एक प्रसंग सांगताहेत, कोणत्याही क्रमाने असा लेखनप्रकार आहे.
धार्मिक म्हणून नव्हे तर स्वामी विवेकानंदांचे गुरु कसे असतील ह्या उत्कंठेपायी हे पुस्तक वाचायला घेतले. लिखाणाची शैली उत्तम आहे. प्रसंग जरी क्रमाने येत नाहीत तरीही लिखाणात कुठेही विस्कळीतपणा जाणवत नाही.

जालापासून थोडा दूर होतो त्यामुळे थोडे वाचन झाले.

१. कैद्याचा खजिना - भा.रा.भागवत ( अलक्झांद्रे ड्युमासच्या 'द काऊंट ऑफ मॉन्टे क्रिस्टो' या कादंबरीवरुन केलेला मराठीतला हा अनुवाद. )
भा.रां.नी केलेला अनुवाद म्हणजे अफलातूनच आहे. (जरी किशोर / कुमार वयोगटाला पुढे ठेवून केलेला असला तरी)
या अनुवादामुळे मला मूळ पुस्तक वाचायची इच्छा झाली त्यामुळे फ्लिपकार्टवर शोध घेतला. तर पार ६० रुपयांपासून अनेक प्रती उपलब्ध असल्याचे दिसले.
पण संक्षिप्त केलेली आवृत्ती मला घ्यायची नसल्यामुळे यातले मूळ पुस्तक कसे शोधावे हा प्रश्न होता तो प्रश्न फ्लिपकार्ट वर उपलब्ध असलेल्या प्रत्येक पुस्तकाच्या माहितीने सोडवला. प्रत्येक पुस्तकात पाने किती आहेत ही माहिती दिलेली असल्यामुळे त्यावरुन योग्य पुस्तक शोधता आले. मी द काऊंट ऑफ मॉन्टे क्रिस्टो ची ही प्रत घेतली आहे. रु. २५०/- ला

इंटरनेटवर हे पुस्तक पीडीएफ स्वरुपात उपलब्ध आहे पण १२०० पेक्षा जास्त पाने संगणकावर वाचणे अवघडच आहे म्हणून हे पुस्तक विकत घेऊनच वाचणे योग्य वाटले.

२. संजय सोनवणींचे महार कोण होते? हा संशोधन ग्रंथ - वाचून झालाय त्यावर परिक्षण लवकरच लिहिन.
३. स्टुपिड - सुहास शिरवळकर (या पुस्तकात २ कथा आहेत (१. स्टुपिड २. दि गेसिंग मॅन)
४. मास्टर प्लॅन - - सुहास शिरवळकर ( या पुस्तकात २ कथा आहेत १. मास्टर प्लॅन २. कदाचित)
५. एक असतो बिल्डर - डॉ. सुधीर निरगुडकर (शब्दांकन - शोभा बोंद्रे) - छान वाटले. रसिक वर रिव्ह्यू वाचा

रांगेतः
१. दि काऊंट ऑफ मॉन्टे क्रिस्टो (इंग्रजी) - अलेक्झांद्रे ड्युमास
२. दी बिग स्लीप - रेमंड चॅन्डलर (इंग्रजी) - हे पुस्तक भारतात फ्लिपकार्टवर येथून घेता येईल व विदेशात अ‍ॅमेझॉनवर येथून घेता येईल. अ‍ॅमेझॉनवर या कादंबरीचे रिव्यूज् खूप चांगले आहेत. ते आधी वाचा. विषय आवडीचा असेल तर अवश्य घ्या ;)
३. हिंदू - जगण्याची समृद्ध अडगळ - भालचंद्र नेमाडे

अजित हरिसिंघानी यांचं 'बाईकवरचं बिर्‍हाड' वाचतोय (अनुवाद सुजाता देशमुख)
आवडतंय. आंतरजालीय लिखाणासारख्या शैलीतलं पुस्तक आहे. पु़ए ते जम्मु व्हाया लेह असा बाईकवरून केलेला प्रवास थरारक वगैरे नसला तरी रोचक आहे. लेखकाची सुक्ष्म निरिक्षणशक्ती, प्रसंग, खुमासदार वाक्ये यांनी पुस्तक वाचनीय झालं आहे.

पुस्तकाचं मलपृष्ठ म्हणतं:
प्रसिध्द गिर्यारोहक सर एडमंड हिलरींना कुणीतरी एकदा विचारलं, की जीव एवढा धोक्यात घालून तो हिमालय चढायचाच कशासाठी? त्यावरं त्यांचं उत्तर होतं, ''कारण तो तिथे आहे म्हणून!''
कोणत्याही प्रकारच्या वेडया साहसाला त्यामुळेच 'का' हा प्रश्न कधी कुणी शहाण्या माणसानं विचारू नये.
नाहीतर अशी पुस्तकंच जन्माला येणार नाहीत.

हल्ली कामाबाहेरची पुस्तकं काय, ऐसीअक्षरे वरचे लेखन ही वाचायला निवांत वेळ मिळत नाही :-(

म्हणून अलिकडे दोन "छोट्या" पण अगदी भारदस्त कादंबर्‍या वाचायला घेतल्या:

१) हमीद दलवाई - इंधन. माझ्या सर्वात आवडत्या मराठी कादंबर्‍यांमध्ये बसणारी. भयानक आवडली!

२) पु. शि. रेगे - सावित्री - अजून प्रोसेस करतीये... या कादंबरीवर समीक्षक लेखन बरेच असावे असे वाटते. एखादा संदर्भ कोण देऊ शकेल का?

मार्टिन एमिसची 'मनी (money)' ही कादंबरी पुन्हा वाचली. पुस्तकाचा नायक जॉन सेल्फ हा बॅडमिंटनच्या शटलकॉकसारखा लंडन अाणि न्यूयॉर्क या दोन शहरांत येजा करत असतो. तो एक सिनेमा बनवण्याच्या प्रयत्नात असतो, पण फसवला जातो अाणि त्याच्याकडचे पैसे कसे लुबाडले जातात इत्यादि मुख्य कथाभाग अाहे, पण त्यात शिरत नाही.

जॉन एकदा लंडनमध्ये असताना एका काहीशा चमत्कारिक वागणाऱ्या माणसाशी त्याची अोळख होते, कालांतराने त्याला कळतं की हा माणूस लेखक अाहे अाणि त्याचं नाव मार्टिन एमिस. अशा प्रकारचं self-insertion (म्हणजे लेखकाने स्वत:च्या कादंबरीत पात्र म्हणून येणं) अनेक कादंबऱ्यांत अाढळतं (उदा. 'व्यासां'च्या महाभारतात).

कादंबरीच्या शेवटी मार्टिन अाणि जॉन एक बुद्धिबळाचा डाव खेळतात. (ज्यांना पटावरच्या घरांचा उल्लेख कसा करतात हे माहीत नसेल त्यांनी इथे पाहा.) या डावातली पटावरची शेवटची स्थिती फार मजेदार अाहे, ती अशी:

c4 वर पांढरं प्यादं अाणि c5 वर काळं प्यादं, पांढरा राजा b5 वर अाणि काळा राजा d4 वर. (पटावर बाकी कुठलेही मोहरे नाहीत.)

यात पांढरा राजा काळ्या प्याद्याला खाऊ पाहतो अाहे, अाणि काळा राजा पांढऱ्या प्याद्याला खाऊ पाहतो अाहे. पण प्रत्येक राजाचा स्वत:च्या प्याद्याला पाठिंबा अाहे. अशा रचनेला बुद्धिबळाच्या परिभाषेत zugzwang (compulsion to move) असं म्हणतात. त्यातली खुबी अशी की ज्या कुणाची खेळी असेल त्याची हार ठरलेली असते. (कारण त्याच्या राजाला अापल्या प्याद्यामागचा पाठिंबा काढून घ्यावा लागतो अाणि मग त्यानंतरच्या खेळीला ते प्यादं खाल्लं जातं. कालांतराने दुसऱ्या प्यादाचं वजिरीकरण होतं.) प्रत्यक्ष कादंबरीत कोण जिंकतं - मार्टिन की जॉन - याचा तर्क वाचकांवरच सोडतो.

नंदनदेवाच्या कृपेने सध्या 'राग दरबारी' चा आस्वाद घेत आहोत. भन्नाट उपहास (साधी माणसं ज्याला खवचट पणा म्हणतात ;) ) त्याने नटलेले हे पुस्तक म्हणजे नमुनेदार आहे. सध्या रोज रात्री घरी त्याच्या एका प्रकरणाचे अभिवाचनही चालले आहे. सगळ्या कुटुंबाला धो धो हसायला लावायचा हमखास उपाय पुलं नंतर बरेच दिवसांनी सापडला आहे! :)

गेली बरीच वर्षं आमच्या कपाटात हे पुस्तक आहे. बऱ्याच वेळा हातात घेऊन ११-१२०० पानाच्या वजनांनी दडपून, काहीतरी लाइट वाचूया म्हणून सोडून दिलं होतं. एकदोनदा मनाचा हिय्या करून तीसचाळीस पानं वाचलीही होती. पण त्यात पहिली पार्टीच चालू होती, लोकांच्या हळू हळू ओळखी होत होत्या. त्यामुळे कंटाळून सोडून दिली होती. येवेळी मात्र शेंडी तुटो वा पारंबी म्हणून वाचायलाच घेतली. पहिली साठ सत्तर पानं वाचून झाल्यावर मग थोडी गंमत यायला लागली. या गड्याला थोर म्हणतात ते उगीच नाही हे पटायला लागलं.

याला तीन आठवडे झाले. मी आता पुस्तकाच्या मध्यावर आहे. गेली शंभरेक पानं थोडं कंटाळवाणं वाटलं. आता पुन्हा युद्ध सुरू होतं आहे. त्यामुळे आता कादंबरी आणखीनच रंगेल अशी आशा आहे. अजून दोन तीन आठवड्यांनी पूर्ण मत देईन.

पण तुमच्यापैकी कोणी हा ठोकळा काही पानं वाचून सोडून दिला असेल तर पुन्हा वाचायला घेण्याची सूचना करतो.