संसदः विशेष अधिवेशन (१६व्या लोकसभेचे पहिले अधिवेशन)

सत्र सुरू होण्यापूर्वी काही बातम्या:
-- 'अनपार्लमेंटरी' शब्दांची सुची सेलवर उपलब्ध. किंमत फक्त रु.१७००
-- २१ जूनच्या आत पुढिल सहा राज्यसभांच्या जागांसाठी राष्ट्रपतींनी निवडणूका घ्यायचे आदेश दिले आहेतः
१. अरूणाचल प्रदेश - १ जागा (सद्य कार्यकाळ समाप्ती: २६ मे)
२. कर्नाटक - ४ जागा (सद्य कार्यकाळ समाप्ती: २४ जून)
३. मिझोरम - १ जागा (सद्य कार्यकाळ समाप्ती: १८ जुलै)

गोपीनाथ मुंडे यांच्या निधनामुळे आज लोकसभेचे सत्र सुरू होताच, मुडे यांना श्रद्धांजली अर्पून दिवसभरासाठी स्थगित होईल.
सत्र सूरू होण्यापूर्वी श्री.कमलनाथ यांना हंगामी सभापतीपदाची शपथ राष्ट्रपतीभवनात स्वतः राष्ट्रपती देतील.

५ जून रोजी खासदारांचा शपशविधी सुरू होईल व सदन उशीरापर्यंत चालेल. उर्वरीत शपथविधी ६ जूनच्या दुपारपर्यंत चालेल व ६ जूनला दुपारनंतर लोकसभाघ्यक्षांची निवडणूक होईल

खासदारांनी वापरायचे दिव्याचे नियम कालच्या संसदेच्या बुलेटिनमध्ये आले आहेत. या सत्राशी या माहितीचा काही संबंध नसला, तरी माहिती असावी म्हणून इथेही देत आहे.

I. Anywhere in the Country
a) Red light with flasher
1. President
2. Vice-President
3. Prime Minister
4. Former Presidents
5. Deputy Prime Ministers
6. Chief Justice of India
7. Speaker of the Lok Sabha
8. Cabinet Ministers of the Union
9. Deputy Chairman, Planning Commission
10. Former Prime Ministers
11. Leaders of Opposition in the Rajya Sabha and Lok Sabha
12. Judges of the Supreme Court
b) Red light without flasher
1. Chief Election Commissioner
2. Comptroller and Auditor General of India
3. Deputy Chairman, Rajya Sabha
4. Deputy Speaker, Lok Sabha
5. Ministers of the State of the Union
6. Members of the Planning Commission
7. Attorney General of India
8. Cabinet Secretary
9. Chief of Staff of the three services
10. Deputy Minister of the Union
11. Officiating Chiefs of staff of the three services holding the rank of Lt General or equivalent
12. Chairman, Central Administrative Tribunal
13. Chairman, Minorities Commission
14. Chairman, Scheduled Castes and Scheduled Tribes Commission
15. Chairman, Union Public Service Commission.
II. Within the jurisdiction of NCT of Delhi
a) Red light with flasher
1. Lieutenant Governor
2. Chief Minister
3. Chief Justice of High Court of NCT of Delhi
4. Judges of High Court of NCT of Delhi
5. Speaker, Legislative Assembly, NCT of Delhi
6. Cabinet Minister of the NCT of Delhi
7. Leader of Opposition, Legislative Assembly, NCT of Delhi
b) Red light without flasher
1. State Election Commissioner
2. Deputy Speaker of Legislative Assembly, NCT of Delhi
3. Chief Secretary, NCT of Delhi
4. General Officer Commanding (GOC) of Delhi area.
c) Blue revolving-cum-flasher light
Police patrol vehicles, Pilot vehicles and Transport department vehicles
d) Red revolving-cum-flasher light
Only Emergency vehicles such as Ambulances, fire-brigade and vehicles of Delhi police control room.
III. In case the vehicle fitted with red light on top front is not carrying the dignitaries, then such red light shall not be used and be covered by a black cover.
IV. Any vehicle carrying the dignitary formally designated as equivalent in rank, status and privileges to those dignitaries referred to in items and (b) above shall be entitled to use the red light as per the corresponding privileges. The vehicle carrying the dignitaries assigned rank in their personal capacity by the Government shall be entitled to use red lights as

नव्या खासदारांसाठी म्हणून सदस्यांनी पाळायचे नियम काल पुन्हा वितरीत झाले आहेत. त्यातील अनेक रोचक आहेत:

जनरल पद्धती/नियम:
(16) The decorum and the seriousness of the proceedings of the House require that no member should shout slogans of any kind or sit on dharna in the pit of the House or stand up on the seat.
x x x
(19) Rulings given by the Chair should not be criticised directly or indirectly inside or outside the House.
x x x
(23) Display of exhibits on the floor of the House is not in order.
x x x
43. Parliamentary Etiquette
x x x
A member should keep to her/his usual seat while addressing the House;
x x x
(11) A member should not sit or stand with her/his back towards the Chair;
(12) A member should not approach the Chair personally in the House. She/he may send chits to the Officers at the Table, if necessary;
x x x
(16) A member should not leave the House immediately after delivering her/his speech; courtesy to the House requires that after finishing their speeches members resume their seats and leave the House only afterwards, if necessary;
x x x
(23) Members should not stand in the passage of the Chamber. They should either sit down or go out;
(24) A member should not “cross the floor” when the House is sitting – that is, she/he should not pass between the Chair and the member who is speaking;
x x x
(28) Two members should not keep standing in the House at the same time;
(29) A member while speaking should not –
x x x
(ii) make personal reference by way of making an allegation imputing a motive to or questioning the bona fides of any other member of
the House unless it be imperatively necessary for the purpose of debate being itself a matter in issue or relevant thereto;
x x x
(viii) use her/his right of speech for the purpose of obstructing the business of the House;
(ix) make any reference to the strangers in any of the galleries;
(x) refer to Government officials by name;
x x x
(31) Every member should resume her/his seat as soon as the Speaker rises to speak, or calls out “Order” and also when any other member is in possession of the floor (i.e. speaking with the permission of the Chair) or has interposed in the course of the debate to raise a point of order;
x x x
(34) No member is to argue with another member when the latter is speaking. She/he may, however, ask through the Chair questions with a view to obtaining information from the member who is speaking. But a member who is addressing the House with the permission of the Chair should not be interrupted by another member persistently. It is open to the former not to give way but to go on with her/his speech if the interruption is not for raising a point of order;
x x x
(37) It is not in order for members other than Ministers to consult officials in the Official Gallery from inside the House.’

लोकसभा सत्र सुरू आहे.
सर्वप्रथम श्री नरेंद्र मोदी यांना हंगामी सभापती श्री.कमलनाथ यांनी शपथ दिली. आता इतर सदस्यांचा शपथविधी चालु आहे

भाजपाने सुमित्रा महाजन यांना सभापतीपदाचा उमेदवार घोषित केले आहे. बिजु जनता दलाने या नावास पाठिंबा दिला आहे. (निवडणूक बिनविरोध होईल बहुदा - काँग्रेस आपला उमेदवार द्यायच्या पोझिशनमध्ये नाहिच्चे )

बहुदा उपसभापतीचे पद अण्णा द्रमुक या विरोधी(!) पक्षाकडे देण्याचा भाजपा विचार करत आहे.

५ जून रोजी लोकसभेत ५१० खासदारांनी सदस्यत्त्वाची शपथ घेतली.
सुरवातीला पंतप्रधानांनी शपथ घेतली, त्यानंतर श्री लालकृष्ण अडवाणी त्यानंतर श्रीमती सोनिया गांधी, नंतर सभापती पॅनलचे श्री अर्जून चरण सेठी, श्री.पी.ए.संगमा व श्री बिरेन सिंग अंगठी यांना शपथ दिली गेली, त्यानंतर कॅबिनेट मंत्री, मग राज्यमंत्री, नंतर गट नेते आणि नंतर राज्यनिहाय खासदारांनी शपथ घेतली.

प्रस्तावित वेळेपेक्षा अधिक काळ थांबून, एकाच दिवसात ५१० खासदारांना शपथ देण्याचा नवा रेकॉर्ड सेक्रेटरी जनरल यांच्या नावे स्थापित झाला आहे.

६ जून रोजी आदल्क्या दिवशी अनुपस्थित असलेल्या सदस्यांपैकी काहिंनी शपथ घेतली. (महाराष्ट्रातील श्री. उदयन राजे भोसले सोडल्यास प्रत्येक खासदाराने शपथ घेतली होती. सकाळी उद्घोषणा होते वेळी श्री भोसले उपस्थित नव्हते.)

त्यानंटर हंगामी सभापतींनी घोषित केले की सभापतींच्या निवडीसाठी त्यांच्याकडे १९ प्रस्ताव आले आहेत, ज्यापैकी ३ प्रस्ताव वेळ संपल्यानंतर आल्याने रद्द केले जात आहेत. उर्वरीत १६ प्रस्तावांना सदनापुढे मांडण्यात आले. सर्वच्या सर्व सोळा प्रस्ताव श्रीमती सुमित्रा महाजन यांना सभापती म्हणून घोषित करण्याचे होते. संसदीय परंपरेनुसार श्रीमती सुमित्रा महाजन यांची एकमताने निवड केली गेली.

त्यानंतर श्री कमलनाथ यांनी श्रीमती महाजन यांना सभापतीपदाच्या आसनावर बसण्यासाठी खुर्ची रिकामी केली व विविध पक्षीय नेत्यांनी त्यांना त्या स्थापापर्यंत न्यायला सोबत केली.

त्यानंतर श्री वेंकय्या नायडू यांनी श्री कमलनाथ यांचे आभार मानलेच, शिवाय सेक्रेटरी जनरल यांच्या ५१० सदस्यांना शपथ दिल्याबद्दल विशेष आभार मानले. श्री नायडू यांनी बहुतेक भाषण हिंदीतून केले (पूर्वीही ते हिंदी वाक्ये पेरत परंतू भाषणे इंग्रजीतून करत).

त्याअनंतर मोदींनी सभापतींचे स्वागत करणारे भाषण केले (जे मिडीयात अनेकांनी वाचले असेलच). त्यानंतर श्री मल्लिकार्जून खर्गे यांनीही भाषण केले - ते ही उत्तम हिंदितून. (मला कल्पना नाही की याआधी ते भाषण कोणत्या भाषेतून करत, मात्र कर्नाटकाचे अनेक खासदार संसदेत इंग्रजीतून बोलताना दिसतात). श्रीमती महाजन या गेली आठवर्षे संसदेत आहेत इतकेच नाही तर त्या सत्र संपेपर्यंत आपल्या स्थानावर बसून कशा विविध चर्चा ऐकत असत, त्यात सहभागी होत असत व इतक्या जेष्ठ सदस्या असुनही त्यांचे हे वर्तन श्री खर्गेंना कसे प्रेरणादायी ठरत असे याच्या आठवणी जागवल्या.

संसदेतील बदललेल्या पॉवर एक्वेशन्सची झलक दिसू लागली. पुर्वी काँग्रेस नंतर भाजपा नेत्याचे भाषण झाले की समाजवादी पक्षाच्या मग बसपा, मग जदयु या पक्षांच्या नेत्याला बोलायची संधी मिळे. त्या जागी भारतातील वेगळ्या भागांतून आलेल्या पक्षांची वर्णी सदस्यसंख्येने लागली आहे. तिसर्‍या क्रमांकाची जागा आता अण्णा द्रमुकने पटकावली आहे. श्री खर्गे यांच्या नंतर अण्णा द्रमुकचे श्री थंबीदुराई यांनी महाजन यांचे स्वागत करणारे भाषण इंग्रजीतून केले. त्यानंतर तृणमूल काँग्रेसचे सुदिप बंदोपाध्याय, बिजदचे श्री माहताब, मग शिवसेनेचे श्री अनंत गीते, टीडीपीचे श्री. राजू, सीपीएमचे श्री करुणाकरन, वायएसार काँग्रेसचे श्री एम्.आर.रेड्डी, एल्जेपीचे रामविलास पासवान, राष्ट्रवादीचे तारीक अन्वर या सदस्यांनंतर समाजवादी पक्षाच्या मुलायमसिंह यादव यांचा नंबर लागला (तर बसपाचा एकही खासदार लोकसभेत नाही). त्यानंतर राजद, अकाली दल, टी आर एस, आम आदमी पार्टी, युडीएफ, पीडीपी (स्वतः मेहबुबा मुफ्ती बोलल्या नी खूप छान बोलल्या. आम्हाला Issue of Kashmir पेक्षा Issues of Kasmir वर तोडगा निघालेला आवडेल असे मार्मिक वाक्य ऐकताना मी मनात टाळ्या वाजवत होतो. लक्षात घ्या यावेळी नॅशनल कॉन्फरन्स नव्या लोकसभेत नाही), लोकदल, नागा पॉपल्स फ्रंट व इतर लहान पक्षांनी श्रीमती महाजन यांचे स्वागत करणारे भाषण केले.

त्यानंतर श्रीमती महाजन यांनी अतिशय उत्तम हिंदीमध्ये आभार व्यक्त करणारे भाषण केले. त्यात दोन नेमक्या संस्कृत श्लोकांचा केलेला अंतर्भाव, विविध मुद्द्यांना केलेला स्पर्श, अहिल्याबाई होळकरांचे स्मरण, एक सदस्य असणार्‍या पक्षांचे व अपक्षांचे महत्त्व इत्यादी मुद्द्यांना धरून त्यांनी भाषण केले. त्यांच्या भाषणात क्वचितच येणारा इंग्रजी शब्द त्यांची भाषेवरील पकड दाखवून देणारा होता.

नंतर पंतप्रधानांनी सदनाला आपल्या मंत्रीमंडळाची ओळख करून दिली. श्री मुंडे यांची मंत्रालये सध्या श्री गडकरी यांच्याकडे दिलेली आहेत हे स्पष्ट झाले. फक्त श्री पीयुष गोयल उपस्थित नसल्याने त्यांची ओळख करून देता आली नाही.

दरम्यान काही सदस्य संसदेत आले होते, त्यांनाही सभापतींनी शपथ दिली. यात महाराष्ट्राचे श्री उदयनराजे भोसले यांनीही शपथ घेतली.

त्यानंतर सभागृह दिवसभरासाठी तहकूब केले गेले.

भारताच्या राष्ट्रपतींचे संसदेच्या संयुक्त सभेपुढिल भाषण

संयुक्त सभेतील राष्ट्रपतींच्या अभिभाषणानंतर लोकसभेचे सत्र सुरू झाले. ज्यांची सदस्यत्त्वाची शपथ घेणे बाकी आहे व त्यापैकी जे उपस्थित होते त्यांना शपथ दिली गेली. त्यानंतर काही सुचना व नोटिसेस पटलावर मांडल्या गेल्या. त्यानंतर गेल्या लोकसभेच्या काळात संसदेच्या दोन्ही सभागृहाने मंजूर केलेले व राष्ट्रपतींनी मंजूरी दिलेली ११ विधेयके सभागृहापुढे माहितीसाठी ठेवली, तर राज्यसभेने मंजूर केलेली ३ विधेयके लोकसभेपुढे ठेवली.

त्यावेळी ऑर्डिनन्सवर चर्चा घ्यावी अशी मागणी करत बिजद व अन्य विरोधी पक्षांनी गोंधळ सुरू केला. त्यातच सभापतींनी सभापती मंडळाची घोषणा केली (ज्यात विविध पक्षीय सदस्य आहेत.). त्यानंतर सभापतींनी सदन दिवसभरासाठी तहकूब केले.

राज्यसभेचे २३१वे सत्र ९ जून रोजी राष्ट्रपतींच्या सभिभाषणानंतर स्वतंत्रपणे सुरू झाले. सुरूवातीला काही नव्या सदस्यांनी शपथ घेतली व सभापतींनी नव्या सदस्यांचे स्वागत केले.

त्यानंतर सभागृहाला नव्या पंतप्रधानांची ओळख करून देण्यात आली. तसेच श्री अरूण जेटली यांना राज्यसभेतील सभागृहाचा नेता (लीडर ऑफ द हाऊस) म्हणून नियुक्त केले गेले तर काँग्रेसपक्षाचे खासदार श्री. गुलाम नबी आझाद यांची राज्यसभेतील विरोधीपक्षनेता म्हणून नियुक्ती केली गेली.

त्यानंतर दोन सत्रांदरम्यानच्या काळात निवर्तलेल्या विविध पक्षीय खासदारांना श्रद्धांजली वाहण्यात आली व सभागृहाचे कामकाज दिवसभरासाठी तहकूब केले गेले.

दोन्ही सभागृहात राश्ट्रपतींच्या अभिभाषणाच्या धन्यवाद प्रस्तावावर चर्चा झाली. पैकी भाजपा व काँग्रेस पक्षातील धुरीणांच्या भाषणाबद्दल आज वृत्तपत्रांत आले आहेच, त्याबद्दल अधिक लिहित नाही. इतर भाषणांबद्दल एखाद दोन क्षणचित्रे:
===
लोकसभेत थंबीदुराई (अण्णा द्रमुक) यांनी काँग्रेसवर मजबूत टिका केली त्यांची रेवडीही उडवली. तर कावेरी प्रश्नी भाजपाच्या अनंतकुमारांनाही डिवचले. ३७ खासदारांसह काँग्रेसला तोडीस तोड विरोधी पक्ष असल्याची चुणूक - भाव - त्यांच्या भाषणात झळकत होता.
--
शिवसेनेच्या प्रतापराव जाधव यांनी आपल्या भाषणात "संसदेवर भगवा झेंडा फडकेल असे दिवंगत बाळासाहेबांचे स्वप्न होते ते साकार झाले" असे वक्तव्य केल्याने उडालेला गोंधळ फारसा मिडीयामध्ये दिसला नाही. अनेक विरोधी सदस्यांच्या मते संसदेवर तिरंगाच फडकला पाहिजे. मल्लिकार्जुन खरगे यांनी "भगवा झेंडा तुमच्या शिवसेनेच्या ऑफिसवर फडकवा, आमची काही हरकत नाही. मात्र संसदेवर भगवाच फडकला पाहिजे" अश्या अर्थाची टिपण्णी केली
--

दोन्ही सभागृहांत प्रस्तावित वेळेनंतरही थांबून चर्चा चालु होती

लोकसभेत आणि राज्यसभेत झालेल्या चर्चेनंतर दोन्ही सभागृहांनी धन्यवाद प्रस्ताव संमत केला. व दोन्ही सभागृहाचे कामकाज पुढिल सत्रा पर्यंत तहकूब केले गेले

(त्यापूर्वी राज्यसभेत मायावती यांनी बसपातील काही सदस्यांना नेम केल्याबद्दल कामकाज रोखून धरले होते. बसपाचे सदस्य सभागृहाच्या मध्यभागी असलेल्या "वेल" मधे उतरल्याने ही कारवाई केल्याचे सभापतींनी सांगितले. तर शुन्य प्रहर नसल्याने आम्हाला प्रश्न मांडणे शक्य नसल्याने हा मार्ग अनुसरावा लागल्याचे मायावती यांचे म्हणणे होते. त्यांनी नंतर सभात्याग केला.

शिवाय व्हीकेसिंग यांच्या लष्कर प्रमुखांविरुद्ध केलेल्या ट्वीट्सवर आक्षेप घेत एक योग्य प्रश्न श्री आनंद शर्मा यांनी मांडला. त्यात त्यांनी व्हिकेसिंग यांच्या राजीनाम्याची मागणी केली. त्याला उत्तर देतान श्री जेटली यांनी सरकार यात राजकारण आणणार नाही आणि लष्कर प्रमुखांची नियुक्ती 'फायनल' असल्याचे स्पष्ट केले.)

सदर सत्रात प्रश्नोत्तरे, विधेयके, शुन्य प्रहर असे काही नव्हते. (त्यामुळे?) कामकाज बर्‍यापैकी सुरळीत पार पडले. याच बरोबर या धाग्याचे प्रयोजनही संपत आहे.
सर्व वाचक-प्रतिसादकांचे अनेक आभार!

पुन्हा भेटूया बजेट सत्रात