ही बातमी समजली का? - ४८

व्यक्तिशः माणसाच्या प्राधान्यांचा एक क्रम असतो. शिवाय अखंड मानवजातीच्या उद्दिष्टांचा एक क्रम असतो. स्वतः मानवांची संख्या ऑप्टीमम ठेवण्यासाठी नि त्या संख्येतल्या प्रत्येक व्यक्तिची प्राधान्ये परिपूर्ण करण्यासाठी उपलब्ध नैसर्गिक, आर्थिक, राजकीय, सामाजिक, इ स्रोतांचा उचित वापर करू शकणार्‍या मानवी संस्था अगोदर स्थिर होताना दिसल्या पाहिजेत. जनसंख्या किती आहे आणि प्राधान्ये नीटपणे पूर्ण केली जाऊ शकतात यांच्यात एक रेसिप्रोकल रिलेशन आहे. म्हणजे जगात १ करोडच लोक असले तरी ते सुखी राहणार नाहीत कारण त्यांच्यापैकी प्रत्येका फक्त जगत राहण्यासाठीच प्रचंड काम करावे लागेल. तसेच १५०० करोड लोक असेल तर स्रोत कमी पडतील, कॅओस होईल. लोकसंख्येचा ट्रेंड म्हणून लिनिअर अ‍ॅंड अपवार्ड नसावा. तो एका बँडमधे असावा. यावर पुरेसे काम होण्यापूर्वीच विज्ञान दीर्घायुष्य, अनैसर्गिक दीर्घायुष्य (पृथ्वीच्या बहिणीकडे जायला वेळ लागतो म्हणून?) आणि अमरत्व यावर काम करत आहे.
अन्न, वस्त्र, निवारा, सुरक्षा, मनोरंजन, बाल आणि वृद्ध अवस्थेत चांगले जीवन, मनःशांती, स्थैर्य, ज्ञान, स्वच्छता, आरोग्य, इ इ ही माणसाची इतर प्राधान्ये आहेत. त्याच प्रमाणे आजूबाजूचा समाज, त्याच्या व्यवस्था, निसर्ग, पुढे येणार्‍या पिढ्यांसाठी सस्टेनॅबिलिटी, निसर्गसौंदर्य, भूतदया, जगत्कारणाचा उलगडा होणे, खेळ, छंद, इ इ प्राधान्ये आहेत. पैकी कोणत्याही प्राधान्यांचा नीट क्रम लावता येत नाही. जे नसते, कमी असते, धोक्यात असते, आवश्यक असते, इ इ ते मनात सर्वात मोठे प्राधान्य असते.
आजघडीला अध्यात्मिक व धार्मिक वगळता जवळजवळ सगळ्याच संस्था विज्ञानाच्या डिक्टमखाली चालतात म्हणणे चूक नसावे.

तेव्हा सरकारचा विज्ञानाच्या क्षेत्रातील रोल (भूमिका) मर्यादित करावी का ?

आजच्या आणि भविष्यतल्या जागतिक समाजासाठी वर उल्लेखलेली प्राधान्ये काय आहेत त्यांचा काही रोडमॅप आहे का? समाजाची प्राधान्ये काय आहेत आणि वैज्ञानिक संशोधने कोणत्या दिशेने जात आहेत यात काही सांगड आहे का? याचं उत्तर नाही असं आहे. ज्या उच्चभ्रू लोकांच्या हातात सार्‍या सत्ता (राजकीयच नव्हे) ते आपल्या जिज्यासापूर्तीसाठी वैज्यानिक संशोधन जितक्या खोलात करणे संभव आहे तितक्या खोलात जाऊन करत आहेत. अशा संशोधनाचं बायप्रोडक्ट हे समाजाला मूळ समाजोपयोगी संशोधन म्ह्णून विकले, दाखवले जात आहे. म्हणून उच्चभ्रूंसाठी संशोधन इंप्लिमेंट झालं कि विकास तिथेच थांबतो. सामान्य जनांपर्यंत पोचत नाही. ते प्राधान्यच नसतं.

लोकांच्या मनात जनरली सरकार सांगतंय ते सगळंच महत्त्वाचं असतं अशी भावना असते. यमुना स्वच्छ होणं महत्त्वाचं आणि मंगलयानही महत्त्वाचे. पण यमुना स्वच्छ होणे असंभव आहे म्हणणे आणि मंगलयान यशस्वीरित्या मंगळाच्या कक्षेत नेऊन बसवणे (हे तर खरेखुरे रॉकेट सायन्सच आहे ना राव?) ही इथल्या उच्चभ्रूंची मानसिकता दाखवते.

मर्यादित म्हंजे सरकारने संशोधन वगैरे करण्यापेक्षा प्रूव्हन सायन्टिफिक बाबी / व तंत्रज्ञान वापरावे व ते ही संशोधनापेक्षा सेवा देण्यापुरतेच - म्हंजे फक्त अ‍ॅप्लिकेशन वर भर द्यावा.

सायन्सच्या डोमेनमधे अब्स्ट्रअ‍ॅक्ट, रिसर्च, प्रूवन, अंडर अप्प्लीकेशन हे चार सवते कंपार्तमेंट नसतात. एक सलग स्पेक्ट्र्म असतो. प्रत्येक प्राधान्यासाठी काय आवश्यक आहे, प्रत्येक संशोधनाने काय साधते हे पाहून सरकारने कोठे काय करायचे ते ठरवावे. माझा प्रतिसाद अबस्टॅक्ट संशोधनावर सिमित होता (वैज्ञानिकांनी खालच्या प्रतलावर इ इ लिहिले आहे वरच्या एका प्रतिसादात). फाटकी चड्डी घालून सहा आकडी गु़णाकार तोंडी केल्याचे भूषण मिरवू नये. तुम्ही ज्यांचे फॅन आहात (तुम्ही स्वतः नाही) असे श्रीमंत लोक (त्यांचे प्रतिनिधी देश म्हणा) त्यांची जिज्ञासा मिटवण्यासाठी महागडे संशोधन करू देत.
----------------------------------
बाय द वे, मला सरकारबद्दल काही बोलायचे नव्हते, तू त्याला खेचून आणलेस. मानवजातीवर होणार इष्टानिष्ट परिणाम स्पष्ट कळत नाहीत तोपर्यंत संशोधन करावे , राबवणूक करू नये असे मी म्हणत होतो.

संसदेत काय बोललं जावं आणि काय नये याबद्दल कोणत्या निकषावरून आपण असे म्हणत आहात? संसद आधुनिक विज्ञानालाच बांधिल नाही. घटनेत "...आम्ही भारतीय, स्वता:स ..., .., ..., केवळ आधुनिक विज्ञान मानणारे, .... इ इ घोषित करतो असे कुठे उल्लेखलेले नाही. कोणते विज्यान मानावे हे व्यक्तिच्या व्यक्तिगत स्वातंत्र्यात मोडते.

तुम्ही ते विधान असत्य आहे म्हणा, अर्धसत्य आहे म्हणा, स्पॅम वाचून पाठ केलेले आहे म्हणा, किंवा स्वतःच्या संस्कृतीच्या सात्विक अभिमानातून पण कमी अनालिसिस करून लावलेला अर्थ आहे म्हणा, असं अजून काही म्हणा, ते चालेल. पण असं विधान संसदेत करून नये? का? आजच्या भारतीय संस्कृतीची कितीतरी अंगे आधुनिक विज्ञानापासून दूर आहेत. अगदी रामनवमीला देशाला सरकारी सुट्टी देणे देखिल प्रचंड मोठा विनोद असू शकतो. रामच नसू शकतो, नवमीला जन्मलेला राम आणि खरा राम हे दोन वेगळे लोक असू शकतात किंवा त्याच्या जन्माबद्दल कोणतीही खरी माहिती नसू शकते (कारण रामायणात अर्ध्याच्यावर अव्यवहार्य असा अवैज्ञानिक मसाला आहे.). संसदेत रामनवमीबद्दल बोलावे कि नाही? रामाच्या कथेतील त्याचा जन्म आणि इतर हजारो मिथके संसदेत बोलण्यापासून बॅन आहेत का? मग ते मिथक आणि हे मिथक (आणि उच्च प्रतलीय विज्ञान नावाचे मिथक (ते कसे हा वेगळा विषय आहे.))यांना वेगळा दंडक का?

@जनरल सदस्य-
ऐसीवरचे सदस्य विज्ञानाला प्रश्नांकित केले कि डीफेंड करायचा प्रयत्न दिसत नाही. वैज्ञानिक विषयावरील चर्चा जेव्हा गहन होत जाते तेव्हा विज्ञानातील उणिवा समोर येतात. असा विज्ञान - परंपरा विसंवाद प्रत्येक सामान्य माणसाच्या मनात चालू असतो. म्हणून प्रत्येक माणसाचे वर्तन, थोडे का होईना, मग तो विज्ञानाचा जाणकार असो वा नसो, पेक्यूलिअरली अवैज्ञानिक असते.
---------------
आधुनिक विज्ञान ते खरे आणि परंपरागत सारे ज्ञान ते भाकड असे मानले कि संपलेच*!!! आधुनिक उच्च प्रतलीय विज्ञानाची कोणत्याही विषयावरील बहुतांश विधाने १००-२०० वर्षांनी पूर्ण कोलांटी उडी खातात. आणि एरवीही कधी अशी विधाने सार्‍या इतर वैज्ञानिकच ज्ञानाशी सुसुत्र नसतात. तरीही सांप्रत विज्ञानच मानायचे शिवाय परंपरांना वाळीत टाकायचे असा पुरोगाम्यांत प्रघात आहे.
पारंपारिक ज्ञान त्यामानाने स्थिर आहे. मग त्याची चिकित्सा तरी करायला नको का? त्याला कचर्‍यात काढायची पद्धत (निघणार असेल तर) सन्मानाची नको का? भारतीय ज्योतिषशास्त्राने कालमापन (पळ ते युग ते ...) आणि सौर्यमाला यांची बरीच माहिती प्राचीन काळापासून जनमानसात ठेवली आहे. पॅसिफिक मधल्या एका रँडम बेटावरच्या लोकांना आकाशात १. सूर्य, २. चंद्र, ३. तारे इतकेच काय ते माहित असावे. पण काही हजार वर्षांपूर्वी सूर्यमालेच्या ग्रहांची नावे अगदी सामान्य भारतीयाला माहित होती. हे काहीही विचारात न घेता ज्योतिष म्हणजे भाकड हे समीकरण मांडणे कितपत सयुक्तिक आहे? भारतीय तत्त्वज्ञानात शाश्वततेला महत्त्व आहे. म्हणून जगाची शाश्वत सत्ये, शाश्वत मूल्ये यांबद्दल बोलताना सहसा भारतीयांत आधुनिकतेला तो दर्जा द्यायची वृत्ती दिसत नाही. पोखरीयाल यांचे वर्तन त्याच दिशेने आहे. पण त्याचे किती निगेटीव अर्थ काढले जाऊ शकतात याला मर्यादा आहे.
-------------------------------------
@अस्वल
चिकित्सा करताना पारंपारिक आणि अपारंपारिक शास्त्रशाखांची चर्चा इक्विटेबली करावी.
१. आता हिग्ज बॉसॉन लंपास झाला आहे, कधीकाळचे सुपरहीट ब्लॅकहोल त्याच मार्गावर चालू लागले आहे, तेव्हा अ‍ॅस्ट्रोफिजिक्सचे, सर्नचे नाव संसदेत बॅन करून फक्त घरात, संडासात घ्यावे काय?
२. आजपर्यंत आपण स्वतःस होमो सेपियन्स मानत होतो. आता सिद्ध झाले आहे कि आजचे आपण हे मागचे निअँडरथॅल्स आणि होमो सॅपियन्स यांची ब्रीड आहोत. ब्रीडला ओरिजनल स्पेसिस म्हणता येत नाही. म्हणजे आपण होमो सेपियन्स नाहीत. म्हणजे वैज्ञानिक दृष्ट्या आपण होमो निअँडर्थॅल्स असले काहीतरी आहोत. याचे प्रचंड परिणाम आहेत. गॅलेक्सीतले ब्लॅकहोल काढल्यासारखा प्रकार आहे हा मानवाचा उद्गम शोधताना. आता मावनवंशशास्त्र आणि संबंधित विषय संसदेत बॅन करून फक्त घरात, संडासात पर्मिट करावेत का?
------------------------------
विधानाचा सुपरिणाम जास्त मोठा आहे:

फलज्योतिषशास्स्त्र हे कंप्लीट भाकड असू शकते. (पोखरीयाल यांनी सांगीतलेली अणूचाचणी, लाखोवर्षे हे तर आहेतच) त्याचा वापर सामान्य लोकांना लुटण्यासाठी झाला तर ते मिनेस हळूहळू नष्ट कसे करावे हा प्रश्न आहे. पण फलज्योतिषशास्त्र हे खोटे आहेच हे सिद्द्ध झाले नाही. मूळात अशा प्रकारच्या सिद्धता विज्ञान देऊ शकत नाही ही सायंटिफिक मेथडची लिमिटेशन आहे. म्हणून लोकांना अशी श्रद्धा ठेवण्याचा अधिकार आहे. पोखरीयाल यांना संसदेतच काय कुठेही असा नामोच्चार करण्याचा अधिकार आहे. आणि नव्या तरुण शिक्षित (फॉर ऑल प्रॅक्टीकल पर्पोजेस डोळे अमेरिकेत जाण्यावर लागलेले भारतीय ऑडियन्स नसावेत.) देशाभिमान जवळजवळ नष्ट होत आलेल्या समाजातल्या लोकांना चेतवण्यासाठी नेत्याने स्वतःच्या अर्धज्ञानातून काही भाषण केलेले आहे. त्याचा चांगला परिणाम जास्त असेल. ज्यांना भारताची संस्कृती आणि इतिहास बकवास होता हे पटलेले आहे त्यांत मतांतर होणे असंभव आहे. प्रचंड जुन्या काळातली भारतीय कालगणना पद्धती आजच्या पद्धतीच्या मानाने किती चूक होती हे पाहिले तर पुरोगाम्यांचा अनाठायी न्यूनगंड कमी होईल हा एक साईड इफेक्ट देखिल अशा विधानांना असतो. काही लोकांमधे मात्र "पास्ट ग्लोरी" चा कंसेप्ट देशाभिमान जागवू शकतो, न्यूनगंड कमी करू शकतो.
--------------
अवांतर-
तसे हे तुम्हाला उद्देशून नाही पण "काँग्रेस ज्योतिष अ‍ॅस्ट्रॉलॉजर " असे गुगलले तर रोचक रिझल्ट्स येतात. त्यामुळे या सरकारमूळे वातावरण दूषित होतेय ही हवा उठवून द्यायच्या दुष्ट प्रयत्नांना पुरोगामी बळी पडत आहेत.
-----------------
* आपले पूर्वज किती लकी असतील? भाकडांच्या आधारावर ते ३६० कोटी (कोणी म्हणे ४६०) वर्षे जगले.

संडासात

नासाचे बजेट कधी कधी कमी करतात. का? उपयुक्ततेची, सफलतेबद्दलची आशंका असते. तसेच ज्योतिषी आपले भविष्य काही मर्यादा देऊन सांगतो. "ज्योतिषाने गुलाबी मर्यादांमुळे माझे भविष्य खरे ठरले नाही म्हणणे" आणि बाजारात टिकून राहणे व शास्त्रज्ञांनी सायंटिफिक मेथडनी (अत्त्युच्च प्रतलावरच्या बाबींचा)* अनालिसिस चालू आहे (तेव्हा मागचे वाक्य मागे घ्यायला आम्ही केव्हाही मोकळे आहोत असे म्हणणे) असे म्हणणे आणि बाजारात टिकून राहणे यात काही फारसा फरक नाही. फक्त इंडस्ट्रीजचा आकार वेगळा आहे.
* अत्त्युच्च प्रतलावरवरून शास्त्रज्ञ जसजसे खाली येतात, तेव्हा विज्ञानवादी नसून निरिक्षणवादी असतात. तिथे मात्र मला अशी टिका करता येणार.

श्री श्री आयझॅक न्यूटनसुद्धा असाच कमीना होता असे वाचले आहे.

याव्यतिरिक्त, याचे 'Port Out, Starboard Home' असे (अर्थात चुकीचे) backronymही एके काळी लोकप्रिय होते. असो.

मराठी आंजावर जितक्या सहजपणे उच्चभ्रू हा शब्द वापरला जातो, तितक्या सहजपणे पॉश हा शब्द ब्रिटीश वापरतात. ("आमच्यात" अमेरिकन भाषेला डाऊनमार्केट समजत असल्यामुळे पॉश हा शब्द आपसूक उच्चभ्रू आहे.)