अध्यात्माला विनोदाचे वावडे नाही :)

अध्यात्मिक स्तोत्रे, मंत्र, पोथी, पुराणे वाचत असतेवेळीच लक्षात आले होते की स्तोत्रांतही बरेच प्रकार आहेत, स्तुती, कवच, भुजंगस्तोत्रे, अष्टके,नामावली, अभंग आणि अन्य काही. स्तुती, अष्टके आणि भुजंगस्तोत्रे. या प्रकारांत देवांचे स्तुतिपर वर्णन असते, अनेक सुंदर उपमा, रुपकांच्या लडी उलगडतात ज्या की मंत्रमुग्ध करुन सोडणाऱ्या असतात, उत्कृष्ट असे काव्याचे नमुने असतात. याउलट कवचांमध्ये काहितरी मागितलेले असते. उदाहरणार्थ त्या देवतेची विविध नावे गुंफुन माझे पूर्वेकडुन शंकर, पश्चिमेकडुन वामदेव, दक्षिणेकडुन त्र्यंबक, प्रवासात स्थाणु .... वगैरे रक्षण करो. म्हणजे यात देवांना कामाला लावलेले असते.उदा.-\

गौरी पति: पातु निशावसाने मृत्युंजयो रक्षतु सर्वकालम् ॥
अन्त:स्थितं रक्षतु शंकरो मां स्थाणु: सदापातु बहि: स्थित माम् ।

अर्थात रात्रीच्या समयी गौरीपती माझे रक्षण करो, स्रदा सर्व काळ मृत्युंजय माझे रक्षण करो...... वगैरे जंत्री.
.
वेंकटेश स्तोत्राबद्दल तर इतकी स्तुती ऐकून होते, ते किती प्रभावी स्तोत्र आहे आणि भक्तांना, नित्यनियमाने ते स्तोत्र म्हणणाऱ्या भाविकांना कशा अनुभूती येतात. पण प्रत्यक्षात वाचल्यानंतर लक्षात आले की आपल्याला सर्वात कमी आवडणारे स्तोत्र आहे का तर यात देवाला चक्क इमोशनल ब्लॅकमेल केलेले आहे. उदा. -

लक्ष्मी तुझे पायांतळी । आम्ही भिक्षेसी घालोनि झोळी ।
येणे तुझी ब्रीदावळी । कैसी राहील गोविंदा ॥
कुबेर तुझा भांडारी । आम्हां फिरविसी दारोदारीं ।
यांत पुरुषार्थ मुरारी । काय तुजला पैं आला ॥

साक्षात् कुबेर तुझा कॅशिअर आहे, खजिनदार आहे आणि आम्ही मात्र भिक्षान्न मागत दारोदारी फिरायचे. अरारारारा काय हे मुकुंदा, तुला तरी शोभा देतं का?
म्हणजे देव खजील हमखास, झालाच पाहीजे.
.
तसच ते बजरंग बाण स्तोत्र

उठु उठु चलु तोहि राम दुहाई। पांय परों कर ज़ोरि मनाई।।
ॐ चं चं चं चं चपत चलंता। ऊँ हनु हनु हनु हनु हनुमन्ता।।
ऊँ हँ हँ हांक देत कपि चंचल। ऊँ सं सं सहमि पराने खल दल।।
अपने जन को तुरत उबारो। सुमिरत होय आनन्द हमारो।।

यातही हनुमानला रामाची शपथ वगैरे घालुन एकदम आपल्या मदतीला धाउन येण्यास भागच पाडण्याचा नॉट सो क्षीण प्रयत्न केला गेलेला आहे.

पोथी वाचताना एक तर ती संपविण्याचा धीर (पेशन्स) रहात नाही किंवा आज २ अध्याय वाचून चार दिवसांनी परत सुरु केली की आधीच्या अध्यायांचे किंचित विस्मरण होते. पण तरी 'रामविजय' ही (जुने) श्रीधरस्वामी लिखित पोथी इतकी रसाळ आहे. विशेषत: त्यातील हनुमंतजन्म कथन प्रचंड 'ॲक्शन ओरिअंटेड' आहे, अक्षरक्ष: थरारक, रोमांचक अत्यंत चित्रमय आहे.

गंमत म्हणजे अध्यात्माला विनोदाचे वावडे नाही हा साक्षात्कार मला रामविजय पोथी वाचतेवेळी झाला. क्वचित जर किंचित विनोदबुद्धीची चुणूक मी पाहीली असेन तर ती रामविजय ग्रंथातच. दोनचार विनोदी उल्लेख सांगायचे झाले तर -
शृंगी नावाचा एक ऋषीपुत्र आहे. ज्याला त्याच्या वडिलांनी अर्थात एका ऋषिंनी स्त्रियांपासुन/समाजापासुन दुर ठेवलेले आहे जेणेयोगे पुत्राच्या तपात काही विघ्न येऊ नये. एकदा ऋषी अन्यत्र गेलेले असताना, काही अप्सरा त्याला रसाळ फळे देतात, कामभावे मोहीत करु पहातात. आत्ता श्रुंगीने पहिल्यांदाच स्त्रिया पाहिलेल्या असल्याने, तो त्यांच्या वक्षस्थळांकडे पाहुन विचारतो की तुम्ही कोण ऋषीमुनी आहात आणि तुम्हाला ही गलंडे कशामुळे आली? तो प्रसंग पुढिलप्रमाणे-

तो अकस्मात त्या समयासी रंभाऊर्वशी पातल्या|
उत्तम स्वरुपे मंजुळ गायन| सुंदर मुख आकर्ण नयन
शृंगिलागी खुणावुन|कामभाव दाविती||
नानापक्वान्ने अमृतफळे| श्रूगिसी देती बहुत रसाळे|
मग तो उतरोनि खाले|जवळ येउनी बैसला|
तयांसी पुसे आवडिकरुन| सांगा तुमची नामखूण|
ही गलंडे (गोळे,उंचवटे) काय म्हणुन|वक्षस्थळी तुमच्या पै||
येरी गदगदा हसिती|तुझिया माथा शृंग निश्चिती|
म्हणुनी तुजला शृंग म्हणविती| तुजलागी ऋषिपुत्रा||
आमचे नाव गलंडऋषी|बहुसुख असे आम्हापाशी ...

आणि मग शृंगऋषी रोज आवडीने त्यांची वाट पाहू लागले व अप्सरा त्यांना कामासने शिकवु लागल्या ..... त्यातच एकदा त्याचे वडिल परत आले आणि पहातात तो काय .... असो!!
.
रामविजय पोथीतील,अजुन् एक असेच नर्मविनोदी वर्णन म्हणजे - हनुमंत जन्मकथनाचे. हनुमान जन्मताक्षणी क्षुधित होता, त्याने सुर्याला पाहीले व मोसंब्यासारखे फळ निश्चित समजुन तो खावयास धावला तो दिवस होता ग्रहणाचा आणि नेमका राहू सुर्यास गिळावयास आलेला होता. हनुमानास वाटले हा कोण माझ्या व फळाच्या मध्ये विघ्नरुपाने प्रकटला, व हनुमानाने राहूचे साग्रसंगीत ताडन केले. मग राहूस वाचवायला केतु लगबगा आला तो हनुमानापुढे केतुचेही काही चालेना. केतुलाही, हनुमानाने यथेच्छ बडवुन काढले. याचे वर्णन करताना श्रीधरस्वामी अर्थात (टंग इन चीक) म्हणतात - हनुमानाने तिथेच आकाशमंडळात यथासांग ग्रहपूजा मांडली.

ऐसे बोलत वायुनंदन| राहूवर लोटला येऊन|
इंद्रादेखत ताडण| राहूसी केले बहुसाल||
जैसा पर्वत पडे अकस्मात| तैसा राहूसी दे मुष्टिघात|
ग्रहपूजा यथासांग तेथ| वायुसुते मांडली||

.
अजुन एक असाच विनोदी उल्लेख म्हणजे नकट्या नाकाचा. आधीच कैकयीला स्वत:च्या सौंदर्याचा अभिमान त्यात तिला डोहाळे लागले त्यात स्वत: दशरथ राजा तिचे कुशल विचारण्याकरता अंत:पुरात आला, काय विचारता. नकट्याला सौंदर्याचा अभिमान व्हावा, अल्पविद्या येणाऱ्याला गर्वाचा फुगारा चढावा तसे कैकयिचे झाले.

सुंदरपणाचा अभिमान्|त्यावरीही कैकयी गर्भिण्|
जैसी अल्पविद्या गर्व पूर्ण|तैसे येथे जाहले||
जैसी गारुडियांची विद्या किंचित्|परंतु ब्रीद (प्रतिके) बांधती बहुत
की निर्नासिक (नकटा) वहात|रुपाभिमान विशेष पै||
बिंदूमात्र वीष वृश्चिका|परी पुच्छाग्रे वरुते देखा
किंचित द्न्यान होता महमूर्ख|मग तो न गणे बृहस्पतीते||
खडाणे धेनुस दुग्ध किंचित|परी लत्ताप्रहार दे बहुत|
अल्पोदके घट उचंबळत|अंग भिजे वाहकाचे||

तर सांगायचा मुद्दा हा की अध्यात्मिक वाचन अगदीच 'पंतोजी' नसते. भरपूर रसाळ, विनोदीही असते.