पाहुणे येती घरा, तेव्हा सर्वस्व विसरा!

बरेच लोक तिकडून पाठवलेल्या तिकिटांवरच जातात त्यांनी सांगितलेलं ऐकावं. मला हे करायचं अन त्याच्याकडे जायचं हा हट्ट ठेवू नये. उगाच सिनिअरपणाचा फायदा उठवू नये.

हे अमेरिकेला जास्त लागू पडेलसं दिसतंय, युरोपात हे असे प्रॉब्लेम्स नाहीत, विशेषत:

जवळ दूरच्या संकल्पना: एक वस्तू आणायला संध्याकाळी ६ वाजता मध्य-न्यू जर्सीत ग्रोसरीत जायचं असेल, तर जाऊन येऊन दीड तास लागतो, हे कळू शकत नाही. अंतरात न बोलता वेळेत बोलायला लागलं पाहिजे, कारण तेच अंतर सकाळी १० वाजता, आणि संध्याकाळी ५-७ चा दरम्यान फार वेगळ्या वेळात कापलं जातं.

प्रोटीन समस्या: शाकाहारी लोकांना प्रोटीन समस्या येते. बाहेर मिळणारे पदार्थ साधारणपणे केवळ चीज मैदा, आणि जेमतेम भाज्या ह्या प्रकारचे असतात. घरच्या बाईने विचार करून रोज वरण, उसळ, भाज्या केल्या तर "हे तर रोजचंच जेवण" असा दृष्टिकोन असतो. जे करायला सर्वात जास्त वेळ खर्च होतो, ते घरची स्त्री आपल्याला करून घालतेय, ह्याची जाणीव नसते, कौतुक तर सोडा च.

अमेरिकेत अनेक ठिकाणी चालत जाण्याच्या अंतरावर काहीही नसतं. तसंच भारतात असताना त्यांचा जो दिनक्रम असतो, तो पूर्ण मोडून पडतो. तसंच आपलं घर नसल्यामुळे घरात करण्यासारख्या गोष्टीही नसतात. त्यामुळे एक प्रचंड कंटाळा आणि परावलंबित्वाची भावना येते. याची पहिल्यांदा इथे येणार्या आईवडिलांची तयारी नसते.

आपलंच घर आहे असं समजून घराचा आणि शक्यतोवर आपल्या आयुष्याचाही ताबा घेऊ पाहणारे; गूगलून ज्या गोष्टी समजतात किंवा समजल्या नाही तरी क-स-ला-ही आणि का-ही-ही फरक पडत नाही अशा गोष्टींबद्दल किंवा स्वयंस्पष्ट गोष्टींबद्दल*, उगाच काही तरी बोलायचं म्हणून बोलणारे; इंग्लिश बोलता येत नाही आणि लोकांनी बोललेलं समजत नाही म्हणून मराठी बोलताना इंग्लिश शब्दांची भरताड करणारे (उदाहरणार्थ, कानावर आलेलं वाक्य - "पाणी कोल्ड असेल.") लोक मला फार पकाऊ वाटतात.

*घडलेलं उदाहरण - एका दुकानावर पाटी होती, 'अमुकतमुक Jewelery shop' किंवा कायसंसं; Jewelery हा शब्द पाटीवर होता. प्रश्नाळू व्यक्ती वयानं माझ्यापेक्षा २-४ वर्षांनी लहान.
प्रश्न - हे कसलं दुकान आहे?
माझं उत्तर - सँडविचेरी आहे.
प्रश्न - म्हणजे?
उत्तर - हे लोक सँडविचेस विकतात.
प्रश्न - पण तिथे तर Jewelery लिहिलेलं आहे?
उत्तर - एवढं इंग्लिश समजतंय तर प्रश्न क‌ा विचारला?

या पुढचा प्रकार म्हणजे प्रश्न विचारायचे आणि उत्तर दिलं की त्यावर विश्वास ठेवायचा नाही.
प्रश्न - अमेरिकेत साधारण ५०० विमानतळ असतील ना?
माझं उत्तर - टेक्सासातच निदान हजारेक विमानतळ असतील.
प्रश्नवाला - ह्यँ! हे काहीतरीच.
हा संवाद सुरू असताना, बरा अर्धा फोन काढतो. गूगलतो. "बरोबर आहे तिचं", म्हणतो. पुरुषानं आणि/किंवा आपल्या रक्तानं उत्तर दिलं की त्यावर सहज विश्वास ठेवण्याशिवाय पर्याय नसतो.

हे सगळी प्रश्नोत्तरं कमी वाटावीत असा आणखी एक प्रकार म्हणजे, धड ऐकू येत नसतं तरीही कानाचं यंत्र लावायचं नाही, अगदी कारमध्ये बसलेलं असतानाही स्वतः मोठ्यामोठ्यानं बोलायचं, आणि निरर्थक, पकाऊ प्रश्न विचारायचे. मी वाट पाहत्ये की बरा अर्धा कधी तरी फक्त तोंडाची हालचाल करेल आणि बोलणारच नाही. असं चार-सहादा करेल आणि मग प्रश्न विचारणंच बंद होईल.

आता मात्र 'घालून घालून सैल झालंय'. असे लोक आसपास आले की मी गांधीजींना स्वतःचा आदर्श मानते. शिव्या भरलेल्या पत्रातली टाचणी तेवढी काढून ठेवते.

(माझी टाचणी - आई-वडील जिवंत नसल्यामुळे ते मला लाज आणू शकत नाहीत आणि मला फार लोकांत मिसळण्याची गरज वाटत नाही, याबद्दल चिकार आनंद होतो.)

एकदा अदितीच्या घरी जाऊन अनुभव घ्यावा, असं वाटायला लागलाय, प्रतिसाद वाचून!

आपण भारतीय आहोत म्हणजे आपल्याला भारतीय (म्हणजे मराठी आणि त्याही आपापल्या जातीच्याच) अस्मिता असणारच असा समज. आपण भारताबाहेर न मिळणाऱ्या पदार्थांसाठी विव्हळतच असणार, असा समज तर तमाम दुनियेचा असतो.

पाहुणे - तुला कमी गोड आवडतं म्हणून कमी गुळाचा खरवस केलाय.
मी - अमेरिकेत चीक मिळतो हे मला माहीत नव्हतं.
पाहुणे - पावडर आणल्ये भारतातून.
(मला असले पावडरचे प्रकार खायला आवडत नाहीत, हे चेहऱ्यावर दिसू न देण्याची पराकाष्ठा करत वाटीतला अर्धा खरवस काढून ठेवला. पहिला घास तोंडात टाकल्यावर ... असो. पाहुण्यांच्या चेहऱ्यावर प्रश्नचिन्ह. फीडबॅक हवा होता.)
मी - ताज्या टोफूचा पोत खरवसासारखाच असतो. त्यावर मध ओतून खायचा; म्हणजे ज्यांना जेवढं हवं तेवढं गोड करून घेता येतं.

(मला आशा असते की हे साटल्य पोहोचेल. निष्कारण.)

--

तीच ती Jeweleryवाली पाहुणी. मला अजिबात स्वयंपाक येत नाही, असं तिचं मत. असू दे बापडं. ती ठूसन देत होती की गूळ घातल्याशिवाय भाज्या चांगल्या लागतच नाहीत. मी दोन कान वापरत होते. मग एकदा पावभाजी करण्याचा बेत ठरायला लागला.

मी - पण तुम्ही लोक भाजी कसे खाणार? गूळ तर संपलाय घरातला!
पाहुणी - अय्या, पावभाजीत गूळ नाही घालत! तुला माहीत नाही?
मी - (निरागस चेहरा करणं मला जमतं.) तूच तर पर‌वा म्हणालीस ना, गूळ घातल्याशिवाय भाज्या चांगल्या लागतच नाहीत.

--

कधीमधी बरा अर्धा निरागसपणे भारतीय पाहुण्यांसमोर मला विचारतो, "पाव कधी करणारेस? घरात फोडण्यांचा भयंकर वास पसरलाय, म्हणून विचारलं. पाव भाजल्याचा वास घरभर पसरला की छान वाटेल." (तो खरोखरच निरागस आहे. मानवी भावनांचे कंगोरे त्याला समजत नाहीत.)

--

उगाच बोलण्याचा प्रयत्न, उदाहरण क्र. दोन -

(साधारण माझ्याच वयाचा) पाहुणा - पुस्तकांचं कलेक्शन चांगलं आहे तुझं!
मी - तुला कोणती पुस्तकं आवडल्येत यांतली?
पाहुणा - जनरल गिरीश कुबेर वगैरे नावं दिसली म्हणून म्हटलं.
मी - त्यांच्या पुस्तकांबद्दल तुझं काय विश्लेषण?
पाहुणा - ते लोकसत्तामध्ये लिहितात ना... ते!
मी - (मनातल्या मनात अर्थातच बरंच काही.) बरोबर आहे तुमचं.
पाहुण्याचा उल्लेख अचानक अनेकवचनी केलेला लक्षातही येत नाही, समजणं आणखी दूरची बाब.

अर्थात या बहुतेकशा गोष्टी घडल्या तेव्हा तरुण थी मय. आता सामुदायिक कवायतीसारखं, सगळ्यांपासून हातभर लांब राहायचं; आणि हातात चुकून सापडलेच तरी कुस्तीगीरांसारखं अंगाला तेल चोपडून राहिलं की कोणी पकडू शकत नाहीत.

( मला जरा चढलिये but don't let that cloud your judgment. )

अदितीच्या घरी जाण्याआधी माझ्याकडे चिकन बिर्याणी खायला या रे दोस्तानू !!!

(ब्याट्या सारखे) दर्दी खवय्ये असाल तर मटन बिर्याणी.

( बाकी इतर "बाबीं"ची तजवीज मी मस्त करेन याची खात्री बाळगा. आयमिन व्हिस्की, टेकिला, रेडवाईन, रम, जीन, ब्रँडी, व्हड्का वगैरे वगैरे. )

अदितीचे किस्से आवडले.
पण हे लोक अमेरिकेतल्या लोकांना त्यांच्या घरी भेटायला जातातच कशाला? केसरी /इतर टुअरवाल्याबरोबर जावं आणि प्लान कळवावा. वेळ असेल/जवळ असतील तर तिथे भेटतील तेव्हा दुधीच्या भारतातून आणलेल्या वड्या द्याव्यात

प्रथमच असे लेख वाचणाऱ्याला किंवा कधी आगंतुक पाहुण्यांचा तितकासा त्रास न झालेल्या व्यक्तिला हा/असे लेख म्हणजे "बै बै बै. काय असतात ना एकेक लोक" असा सूर लावणारा वाटू शकेल.
मराठी आंतरजालावर अनादि अनंतकाळापासून ह्या धर्तीच्या चर्चा होत असतात. अगदी मनोगत, माबो वगैरेच्या काळापासून. कारण स्वाभाविक आहे. सुरुवातीस मराठी आंतरजालावर बाय डीफॉल्ट वावर हा एन आर आय लोकांचाच होता. त्यातही आय टी वाल्यांच्या संख्या अधिक. त्यांना जे काही अनुभवावं लागायचं ते त्यातून समोर यायचं. आणि "काय लोक असतात एकेक" अशा टाइपच्या चर्चा सुरु झाल्या की त्यात सहभाग फार मोठ्या प्रमाणावर असतो लोकांचा. कारण मुळात वैचित्र्यपूर्ण लोकांची, प्रसंगांची जगात कमी नसावी. शिवाय भरीस भर म्हणजे विचित्र म्हणजे काय ह्याच्याही व्याख्या पुरेशा अगदिच काटेकोर नसतात. एकाचं नॉर्मल दुसऱ्याच्या डोक्याला शॉट्ट देणारं ठरु शकतं. पण हे शॉट्टदायक वर्तन लै लै लोक करु लागले तर अमुक एका समजसमुहाचं वर्तन म्हणुन काही एक मान्यता त्याला प्राप्त होते. सामाजिक भौगोलिक सांस्कृतिक पार्श्वभूमी बदलली की निदान काही मूल्यं तरी बदलतात. त्यात पुन्हा "काळ" हाही एक महत्वाचा पॅरामीटर आहेच. कालची सर्वसाधारण बाब आज सर्वसाधारण असेलच असं नाही.
भारतात सर्रस सहजतेनं भाजी भाकरी, पोळी भाजी (त्यातही फोडणीची पालेभाजी किंवा वरण ) ज्या सहजतेनं स्वीकारलं जातं तसं बाहेर होत नसावं.
बाकीच्यांचं माहित नाही, पण मला स्वत:ला जाणवलेली अडचण म्हणजे बाहेरच्या देशात फोडणीचा तो कोंडून राहणारा तो वास. त्या वासाचं ते कपड्यांवर चिटकणं आणि मग त्याची झीट/वैताग येणं. तिथलं हवामान आणि एकुणात एसीचा वापर, काहिसं हवाबंद असणं ह्यामुळं हे होतं का ठौक नै.
.
.
हे सगळं झालं जेनेरिक/ढोबळमानानं. प्रत्यक्षात एन आर आय व्हर्सेस त्यांचे परिचित/मित्र/नातेवाइक भारतीय ; ही म्याच दोन-चार विविध प्रकारे खेळता येते.
१. एन आर आय ना आगंतुक पाहुण्याबद्दल काय वाटतं त्या चश्म्यातून लिहिणं (ह्या धाग्यासारखं)
२. टिपिकल भारतीयांना 'तिकडे' पाहुणे म्हणून गेल्यावर काय वाटतं त्याबद्दल
३. एन आर आय लोक भारतात पाहुणे म्हणून आल्यावर त्यांना काय वाटतं ह्या चश्म्यातून्
४. एन आर आय लोक भारतात पाहुणे म्हणून आल्यावर त्यांच्या host/ यजमानांना काय वाटतं ह्या चश्म्यातून्
.
ह्या चारही बाजुनं आंतरजालावर अगदि महायुद्धं म्हणता यावीत इतपत हाणामाऱ्या झालेल्या आहेत. मिपावर तर आठवडाभरात पंधरावीस धागे पडले होते ह्याच विषायावर दोन्ही बाजुनं आणि तुफ्फान बॅटिंग केलेली दोन्ही बाजुंनी.

आम्ही पाहुणे म्हणून जाणार तर आमचा यथेच्छ पाहुणचार झालाच पाहिजे अशा तयारीने गेलेल्यांचा अपेक्षाभंग होऊ शकतो. पण खरोखरच विचार करावा की त्यांनी आपल्याला बोलावले आहे का आणि आत्ताच बोलावले आहे का.