लाल शाहबाज कलंदर आणि परवाचा बॉम्ब

कोण होता हा लाल शाहबाझ कलंदर? पाकिस्तानात त्याच्या दर्ग्यावर बॉम्ब टाकला माथेफिरू ISISनं... ८० लोक मेले. सगळीकडे होतंच आहे हे. कशाला वाईट वाटून घ्यायचं. परवाच तू सीरियाचं सांगितलंस. अलेप्पो बघायचं होतं ना. आता उत्खननात सापडल्यासारखं झालं. चालायचंच. शहरं संपतात. संस्कृती संपतात. कारण नसताना युद्धं होतात... सृष्टी-स्थिती-लय.

मग शाहबाझ कलंदरच्या दर्ग्यावर बॉम्ब टाकण्याचे कशाला मनाला लावून घायचं? कोण हा? काय संबंध त्याचा-माझा?

पण कसंय ना, जगातल्या मोजक्या जागा बघायच्या होत्या. सेहवान शरीफ त्यातली एक. कधी तरी सिंधला जाणार. सिंधू बघणार. झुलेलालचं नदीतलं घर बघणार. आपल्या मुर्शिदला भेटायला येणारे हिल्सा मासे बघणार. मग नदीतीरानं सेहवान गाठणार. शाहबाझ कलंदरची न संपणारी धम्माल बघणार. कोण जाणे त्या मानवापलीकडे गेलेल्या बायकांमध्ये, त्या वेड्या फकीरांमध्ये, दरवेश्यांमध्ये, भिकाऱ्यांमध्ये काही तरी ओळखीचं दिसेल. त्यांच्या बरोबर एखादी गिरकी मीपण घेईन.

हा कधीतरी इराण मधून सिंधू किनारी आला १२व्या शतकात. कवी, गायक, संगीतकार, संत. आणि मग इथलाच झाला. जसे सिंधूच्या तीरावर अनेक पाणवठे आहेत, हिरवे ओअॅसिस आहेत, तशाच याच्या गोष्टी. धुरकट भकास वाळवंटात जिथे-जिथे हिरवा रंग आहे तिथे-तिथे कलंदरचा स्पर्श आणि त्याच्या गोष्टी आहेत. धर्माच्या पलीकडचा हा.

शिया जागा म्हणून सेहवानवर बॉम्ब टाकला म्हणे. अरे, तो तर हिंदू-मुसलमानांच्या पलीकडचा. दर्यापंथी हिंदू त्याला राजा भ्रतहरी मानतात; काही नवनाथांचा अवतार म्हणतात; काही झुलेलाल म्हणतात; काही जिन्दापीर म्हणतात; काही सुफी संत आणि कलंदर पंथाचा प्रमुख म्हणतात..

नाडलेल्या, झिडकारलेल्या, विचित्र weirdosचा देव; असे देव मुळात कमी. जोवर लोक आहेत तोवर लाल शाहबाझ कलंदर आहे. अबिदाच्या गाण्यात आहे; बुल्ले शाहच्या, सचल सरमस्तच्या शब्दांत आहे; सिंधूच्या वेड्यावाकड्या, कोरड्या-खाऱ्या पाण्यात आहे; धरणामागे अडकलेल्या हिल्सा माशात आहे. बॉम्बनं काय होणार!

सिंधू नदीला आपल्या तालावर नाचवणारा संत. त्याच्या धम्मालमध्ये कोण नाचतं माहितीये. नुसते देश परदेशातले वेडे फकीर नाहीत, तर बायका, तृतीयपंथी, स्वतःची ओळख विसरलेले, ओळख नसणारे, जग नको असणारे...

याचं सेहवान 'सेहवान शरीफ' होण्याआधी शिविस्थान होते. मोरोक्कोच्या इब्न बतूूतानं याचा उल्लेख केला आपल्या बखरीत केला. पर्शिया आणि भारताच्या मधले सिंधू नदीतीरावरचे महत्त्वाचे ट्रेड रूट. अशा ठिकाणी कट्टर धर्म टिकत नाही. अनेकानेक लोकांच्या घामात,चलाखीत, हसण्यात, रडण्यात, व्यवहारात, कलेत कट्टरतेचा रंग उडत जातो. मुंबईत होतं तसं.

संध्याकाळ कलली की सेहवान शरीफ दर्ग्यात लोक घुमू लागतात, गाऊ लागतात, नाचू लागतात, धम्माल चढत जाते, भिनत जाते रक्तात. सईद, पीर, फकीर, मजहूब, सगळे एक होतात. हजीरी येतात; फकिरी येतात; संसारात बुडलेली बाई आपला बुरखा फेकून फकीर होऊन जीवघेण्या गिरक्या घेते निळ्या फरशीवर. 'लाल की मस्तानी' केस मोकळे सोडून गोलगोलगोलगोलगोल फिरते. म्हणते माझे सांसारिक आयुष्य माझ्या मुर्शिदने मला दिलेली 'आझ्माइश' आहे. सकाळी ती परत कपडे बदलून घरी जाते. उरुसात मेंदीनं भरलेली ताटं जातात हिंदूकडून मुसलमानाकडे, शियाकडून सुन्नीकडे, बाईकडून तृतीयपंथीयाकडे... न संपणारं आहे हे.

याच्या लाल रंगात सिंधू नदी आहे संचारलेली. याला कोण बॉम्बनं शांत करणार!

लाली मेरे लाल कि, जित देखू उत लाल।
लाल देखन मै गई, मै भी हो गई लाल॥

चार चिराग तेरे बलन हमेशा
पंजवा बालन आइया बला झूलेलालन
सिंधड़ी दा, सेवन दा सखी शाहबाझ कलंदर
दमा दम मस्त कलंदर॥

(पूर्वप्रकाशित)

संदर्भ - Jhulelal or Zinda Pir: Of river saints, fish and flows of the Indus